BIAеE PLAMY
ZSRR-NIEMCY 1939-1941
DOKUMENTY I MATERIAеY DOTYCZеCE STOSUNKaW RADZIECKO-NIEMIECKICH W
OKRESIE OD KWIETNIA 1939 r. DO LIPCA 1941 r.
0x01 graphic

VILNIUS
„MOKSLAS"
1990
Zamieszczane dokumenty dyplomatyczne wybrane zostaеy z ksiееki
„Niemcy Narodowosocjalistyczne a Zwiеzek Radziecki, 1939-1941", wyd.
Departamentu Stanu USA, 1948 r. („Das nationalsozialistische
Deutschland und dеe Sowjetunion, 1939-1941". Akten aus dem Archеv des
Deutschen Auswartigen Amts. Department of State, 1948).


Printed in Lithuanian
„ARS-HIT"
Wydawnictwo i Galeria
I Wydanie polskie
Druk i oprawa - „Mokslas", Wilno, Litwa
Nakеad 30 000 egz.
Druk ukoеczono w marcu 1990 r.
Telex, 1983
Design and translation,
„Mokslas" and Centrum Wytwarczo-Handlowe „ARS-HIT"
Spaflca z. O. O„ 1990


0x01 graphic

CZUеEM SIе NA KREMLU JAK WSROD STARYCH
TOWARZYSZY PARTYJNYCH
(J. von Ribbentrop w rozmowie z wеoskim ministrem spraw zagranicznych
Ciano 10 marca 1940 r.)

5


0x01 graphic

„Starzy towarzysze partyjni". Karykatura radziecka z 1942 r.


J. STALIN:
Z REFERATU SPRAWOZDAWCZEGO 10 MARCA 1939 ROKU NA XVIII ZJEеDZIE WKP(b)
...W naszych czasach nie tak еatwo jest zerwaе siе z еaеcucha i rzuciе
siе prosto w wojnе, nie liczеc siе z raеnego rodzaju ukеadami, nie liczеc
siе z opiniе publicznе. Politycy burеuazyj-ni wiedzе o tym wystarczajеcе
dobrze. Wiedzе o tym rawnieе prowodyrzy faszystowscy. Dlatego przywadcy
faszystowscy -- zanim rozpoczее wojnе - postanowili odpowiednio urobiе
opiniе publicznе, tj. wprowadziе jе w bееd, zmyliе.
Blok militarny Niemiec i Wеoch przeciwko interesom Anglii i Francji w
Europie? Zlitujcie siе, jakiе to blok! Nie ma „u nas" еadnego bloku
wojskowego. Jest „u nas" tylko nieszkodliwa „os' Berlin-Rzym",
tj. pewien wzar geometryczny, dotyczеcy osi. (еmiech).
Blok militarny Niemiec, Wеoch i Japonii przeciwko interesom USA, Anglii
i Francji na Dalekim Wschodzie? Nic podobnego! Nie ma „u nas" еadnego
bloku wojskowego. Jest „u nas" tylko nieszkodliwy „trajkеt
Berlih-Rzym-Tokio", tj. niewielkie zainteresowanie geometriе. (Ogalny
еmiech).
Wojna przeciwko interesom Anglii, Francji, USA? Bagatela! „My"
toczymy wojnе przeciwko Kominternowi, a nie przeciwko tym paеstwom. Jeеeli
nie wierzycie, to przestudiujcie „pakt antykominternowski", zawarty
miеdzy Wеochami, Niemcami i Japoniе.
W ten sposab zamierzali panowie agresorowie urobiе opiniе publicznе,
chociaе nietrudno byеo pojее, еe ta caеa niezgrabna gra w maskowanie szyta
jest grubymi niemi, еmiesznie bowiem szukaе „ognisk" Kominternu w
pustyniach Mongolii, w garach Abjsynii, w pustkowiach Maroka. (еmiech).
Ale wojna jest nieubеagana. Nie moеna jej ukryе pod еadnymi zasеonami.
еadnymi bowiem „osiami", „trajkеtami" i „paktami
antykominternowskimi" nie moеna ukryе tego faktu, еe w tym czasie Japonia
zagarnееa ogromne terytorium Chin, Wеochy - Abisyniе, Niemcy - Austriе i
Sudety, a wspalnie Niemcy i Wеochy - Hiszpaniе, i wszystko to wbrew
interesom nieagresywnych paеstw. Wojna tak i pozostaеa wojnе, blok militarny
agresoraw - blokiem militarnym, a agresorzy -agresorami.


Jak mogеo siе staе, еe nieagresywne kraje, dysponujеce ogromnymi
moеliwoеciami, tak еatwo i bez oporu wyrzekеy siе swych pozycji i swych
zobowiеzaе wobec agresoraw?
Czy nie tеumaczy siе to sеaboеciе nieagresywnych paеstw? Naturalnie, еe
nie! Paеstwa nieagresywne, demokratyczne -wziеte razem - bez wеtpienia sе
silniejsze od paеstw faszystowskich i gospodarczo, i militarnie.
Wiеc w takim razie, czym wytеumaczyе systematyczne ustеpstwa tych
paеstw wobec agresoraw?
Moеna byеoby to, na przykеad, wytеumaczyе obawе przed rewolucjе, ktara
moеe nastеpiе, jeеeli paеstwa nieagresywne podejmе wojnе i wojna stanie siе
еwiatowе. Naturalnie, еe politycy burеuazyjni wiedzе, iе pierwsza
imperialistyczna wojna еwiatowa daеa zwyciеstwo rewolucji w jednym z
najwiеkszych krajaw. Obawiajе siе oni, еe druga imperialistyczna wojna
еwiatowa moеe teе doprowadziе do zwyciеstwa rewolucji w jednym lub w kilku
krajach.
Ale to teraz jest nie jedynе, nawet nie gеawnе przyczynе. Giowna
przyczyna polega na tym, еe wiеkszoее krajaw nieagresywnych, przede
wszystkim Anglia i Francja, odrzuca politykе bezpieczeеstwa zbiorowego,
politykе zbiorowego oporu wobec agresoro'w, przestawiajеc siе na pozycje
nieingerencji, na pozycje „neutralnoеci".
Formalnie politykе nieingerencji moеna byеoby scharakteryzowaе
nastеpujеco: „Niech kaеdy kraj broni siе przed agresorami, jak chce i
jak potrafi; to nas nie obchodzi, bеdziemy handlowali i z agresorami, i z
ich ofiarami". W rzeczywistoеci, jednak, polityka nieingerencji oznacza
pobеaеliwoее wobec agresji, rozpеtywania wojny, a wiеc przeksztaеcenie jej w
wojnе еwiatowе. W polityce nieingerencji tkwi dееenie, pragnienie -nie
przeszkadzaе agresorom w robieniu swej brudnej roboty, nie przeszkadzaе,
powiedzmy, by Japonia uwikеaеa siе w wojnе z Chinami, a jeszcze lepiej ze
Zwiеzkiem Radzieckim, nie przeszkadzaе, powiedzmy, by Niemcy ugrzеzеy w
sprawach europejskich, uwikеaеy siе w wojnе ze Zwiеzkiem Radzieckim,
pozwoliе wszystkim uczestnikom wojny, by gееboko ugrzееli w odmеtach wojny,
zachеcaе ich do tego cichaczem, pozwoliе im osеabiе i wykrwawiе jeden
drugiego, a potem, gdy dostatecznie osеabnе - wkroczyе na scenе ze еwieеymi
siеami, wkroczyе, naturalnie, „w interesach pokoju" i podyktowaе
wеasne warunki osеabionym uczestnikom wojny.
I tanio, i przyjemnie!
Charakterystyczna jest wrzawa, jakе wszczеta prasa anglo-francuska i
paеnocnoamerykaеska w sprawie Ukrainy Radzieckiej. Dziaеacze tej prasy aе do
schrypniеcia krzyczeli, еe


Niemcy idе na Ukrainе Radzieckе, еe majе teraz w rеkach tak zwanе
Ukrainе Karpackе, liczеcе blisko 700 tysiеcy mieszkaеcaw, еe Niemcy nie
paеniej niе wiosnе tego roku przyееczе Ukrainе Radzieckе, majеcе ponad 30
milionaw ludnoеci, do tak zwanej Ukrainy Karpackiej. Wyglеda na to, еe ta
podejrzana wrzawa miaеa na celu wzniecenie gniewu Zwiеzku Radzieckiego
przeciwko Niemcom, zatrucie atmosfery i sprowokowanie konfliktu z Niemcami
bez widocznych do tego podstaw.
Jeszcze bardziej charakterystyczne jest to, еe niektarzy politycy i
dziaеacze prasy Europy i USA, ktarym wyczerpaеa siе cierpliwoее w
oczekiwaniu „wyprawy przeciwko Ukrainie Radzieckiej", sami zaczynajе,
demaskowaе rzeczywiste podеoеe nieingerencji. Otwarcie mawiе i piszе czarno
na biaеym, еe Niemcy okrutnie ich „rozczarowaеy", gdyе zamiast tego,
aby ruszyе dalej na wschad, przeciwko Zwiеzkowi Radzieckiemu, one, patrzcie
tylko, skierowaеy siе na zachad i domagajе siе kolonii. Moеna pomyеleе, еe
Niemcom oddano rejony Czechosеowacji jako cenе za zobowiеzanie podjеcia
wojny ze Zwiеzkiem Radzieckim, natomiast Niemcy odmawiajе teraz spеacenia
weksla, posyеajеc ich gdzieе dalej.
Jestem daleki od tego, aby moralizowaе z powodu polityki nieingerencji,
mawiе o zdradzie, sprzeniewierzeniu siе itp. Naiwnе rzeczе jest prawiе
moraеy ludziom, nie uznajеcym moralnoеci ludzkiej. Polityka jest politykе,
jak mawiе starzy, wytrawni dyplomaci burеuazyjni. Trzeba jednak, powiedzieе,
еe wielka i niebezpieczna gra, jakе podjеli zwolennicy polityki
nieingerencji, moеe zakoеczyе siе ich powaеnym fiaskiem.
Takie jest rzeczywiste oblicze dominujеcej obecnie polityki
nieingerencji...1
0x08 graphic
1 Cyt. z ks. J. Stalina „Zagadnienia leninizmu", wyd.
ll.OGIZ, 1946, str. 569, 570--571, 572. Wеaеnie to przemawienie, miеdzy
innymi, te jego miejsca, gdzie Stalin wskazaе, еe „pakt
antykominternowski" wymierzono nie przeciwko ZSRR, a przeciwko Anglii,
Francji i Stanom Zjednoczonym, wedеug koncepcji Stalina Hitler musiaе uznaе
za zaproszenie do podjеcia radziecko-nie-mieckich rokowaе w sprawie
normalizacji stosunkaw miеdzy dwoma krajami. - Uw. aut.


1. MEMORANDUM SEKRETARZA STANU MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Sekretarz stanu. Nr 339
Berlin, 17 kwietnia 1939 r.
Poseе rosyjski - po raz pierwszy od czasu, gdy objее tu swe
stanowisko1 - zеoеyе mi wizytе, aby przeprowadziе" rozmowе
dotyczеcе szeregu zagadnieе praktycznych. Obszernie poruszyе kwestiе, ktara,
jak on powiedziaе, wydaje siе mu szczegalnie waеnе, a mianowicie - o
wykonaniu przez zakеady „еkoda" okreеlonych kontraktaw na dostawy
materiaеaw wojskowych2. Chociaе same towary, o ktarych mowa, nie
stanowiе istotnie szczegalnej wartoеci, to jednak poseе uwaеa wykonanie
zobowiеzaе jako sprawdzian tego, czy rzeczywiеcie pragniemy, zgodnie z
niedawnymi oеwiadczeniami, jakie zеoеyе mu [Mierie-kaiowowi] szef wydziaеu
ministerstwa Wiehl, popieraе i rozszerzaе nasze stosunki ekonomiczne z
Rosjе. Sprawa tych dostaw kontraktowych zostanie nastеpnie rozpatrzona w
innej instancji.
Na zakoеczenie rozmowy napomknееem posеowi peеnomocnemu, еe wiadomoеci
o rosyjsko-anglo-francuskim pakcie powietrznym w chwili obecnej stanowczo
nie sprzyjajе przejawianiu naszej dobrej woli i stworzeniu atmosfery do
dostawy materiaеaw wojskowych dla Rosji Radzieckiej. Pan Mieriekaеow
wykorzystaе te sеowa, aby poruszyе szereg zagadnieе politycznych. Wypytywaе
on, jakе opiniе majе tu co do sytuacji w Europie еrodkowej. Kiedy
powiedziaеem mu, еe, o ile mi wiadomo, Niemcy sе jedynym krajem, ktary
obecnie nie pobrzеkujе broniе w Europie, zapytaе o nasze stosunki z Polskе i
o odbywajеce siе rzekomo starcia zbrojne na granicy niemiec-ko-polskiej. Po
tym, gdy zdementowaеem ostatnie twierdzenie i pows'ci|gliwie skomentowaеem
stosunki niemiecko-polskie, poseе rosyjski zapytaе, co myеlе rzeczywiеcie o
stosunkach niemiecko-rosyjskich.
Odpowiedziaеem panu Mieriekaеowowi, еe, jak wszyscy wiedzе, zawsze
chcieliеmy mieе z Rosjе stosunki handlowe,
10


zaspokajajеce wzajemne interesy. Wydaje mi siе, еe w ostatnim okresie
prasa rosyjska nie przyееcza siе do antyniemieckiego tonu amerykaеskich i
niektarych brytyjskich gazet. Co dotyczy prasy niemieckiej, to pan
Mieriekaеow zdoеaе wyrobiе wеasny punkt widzenia, gdyе, naturalnie, еledzi
jе bardzo uwaеnie.
W nawiеzaniu do tego oеwiadczyе on w przybliеeniu co nastеpuje:
Pplityka Rosji jest zawsze prostolinijna. Wеtpliwe, czy rozbieеnoеci
ideologiczne rzutowaеy na stosunki rosyjsko-wfos-kie. Nie powinny one teе
staе siе kamieniem obrazy w stosunku do Niemiec. Rosja Radziecka nie
wykorzystaеa przeciwko nam tarе, istniejеcych miеdzy Niemcami a mocarstwami
zachodnimi i nie zamierza ich wykorzystywaе. Z punktu widzenia Rosji nie ma
przyczyn, ktare mogеyby przeszkodzie normalnym stosunkom wzajemnym z nami. A
poczynajеc od normalnych stosunki mogе stawaе siе coraz lepsze i lepsze.
Tе uwagе, do ktarej Mieriekaеow doprowadziе rozmowе, zakoеczyе on
spotkanie. Za kilka dni zamierza udaе siе do Moskwy.
Weizsecker
0x08 graphic
1 Poseе peеnomocny Mieriekaеow wrеczyе swe listy
uwierzytelniajеce 5
czerwca 1938 roku. -- Uw. red. niem. wyd.
2 Umowе w sprawie dostaw do ZSRR czechosеowackich materiaеaw
wojsko
wych zawarеy dyrekcja generalna zakеado'w „еkoda" i wydziaе
zamawieе
zagranicznych Ludowego Komisariatu Handlu Zagranicznego ZSRR w Pradze 6
kwietnia 1938 r. - Uw. aut.
2. NIEMIECKI CHARGE D'AFFAIRES AD INTERIM W MOSKWIE DO MINISTERSTWA
SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Telegram
Moskwa, 4 maja 1939 - godz. 20 min. 45. Otrzymany 4 maja 1939 - godz.
22.00. -
Telegram nr 61 z 4 maja
W prasie radzieckiej z fanfarami publikuje siе dekret Prezydium Rady
Najwyеszej ZSRR z 3 maja w sprawie nominacji Mofotowa na komisarza ludowego
spraw zagranicznych,
11


jednoczeеnie pozostawiajеc mu urzеd przewodniczеcego Rady Komisarzy
Ludowych. O usuniеciu Litwinowa informuje maleеka wzmianka, opublikowana na
ostatniej stronie /w rubryce „Kronika". Niespodziewana zamiana
wzbudziеa /tu duеe zdziwienie, gdyе Litwinaw znajdowaе siе w centrbm rokowaе
z delegacjе angielskе, na defiladzie pierwszomajowej pojawiе siе jeszcze na
trybunie koеo Stalina1 i nic nie wskazywaеo na chwiejnoее jego
pozycji. W prasie radzieckiej nie( ma komentarzy. Ludowy Komisariat Spraw
Zagranicznych nie udziela przedstawicielom prasy еadnych wyjaеnieе.
Poniewaе jeszcze 2 maja Litwinaw przyjmowaе posеa brytyjskiego, a
wczoraj jego nazwisko prasa podaеa wеrad goеci honorowych, obecnych na
defiladzie, jego usuniеcie wydaje siе wynikiem niespodziewanej decyzji
Stalina. Decyzja ta, zapewne, zwiеzana jest z tym, еe na Kremlu pojawiеy siе
rozdz'wiеki co do rozmaw, jakie prowadziе Litwinaw. Przyczyna rozbieеnoеci
prawdopodobnie tkwi w gееbokiej podejrzliwoеci Stalina, еywiеcego nieufnoее
i zеoее do caеego otaczajеcego go еwiata kapitalistycznego. Na ostatnim
zjeеdzie partyjnym Stalin domagaе siе ostroеnoеci, aby Zwiеzek Radziecki nie
zostaе wciеgniеty do konfliktu. Moеotow (nie-еyd) uwaеany jest za
„najbliеszego przyjaciela i wspaеbojownika" Stalina. Jego nominacja
gwarantuje niewеtpliwie, еe polityka zagraniczna bеdzie prowadzona w еcisеej
zgodnoеci z ideami Stalina.
Tippelskirch
0x08 graphic
1 Tippelskirch omyli} siе. Sеdzеc z fotografii,
opublikowanej 2 maja w „Prawdzie", Litwinaw w ogale byе nieobecny na
trybunie. -- Uw. auе.
3. MEMORANDUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Dzisiaj w poеudnie prosiеem radzieckiego charge d'affaires ad interim,
radcе ambasady Astachowa, by zgеosiе siе do mnie, i zakomunikowaеem mu, еe
zgadzamy siе, zgodnie z zapytaniem jego posеa peеnomocnego z 17 kwietnia, na
przestrzeganie kontraktaw radzieckich z zakеadami „Skoda" w sprawie
dostaw. Wydano juе odpowiednie instrukcje. Prosiеem go, aby poinformowaе o
tym swaj rzеd.
Radca ambasady Astachow byе wyraеnie usatysfakcjonowany tym
oеwiadczeniem i podkreеliе ten fakt, еe dla rzеdu radziec-
12


\
kiego aspekt materialny zagadnienia nie ma takiej wagi, jak aspekt
zasadniczy. Wypytywaе on, czy nie zostanе niebawem wznowione negocjacje,
przerwane w lutym. Na to odrzekеem, еe jeеzcze nie mogе udzieliе еadnej
odpowiedzi, gdyе jeszcze nie zakoеczono rozpatrywania licznych problemaw,
zawartych w ostatniej rosyjskiej odpowiedzi1.
Nastеpnie Astachow poruszyе sprawе usuniеcia Litwinowa i sprqbowaе, nie
zadajеc bezpoеrednich pytaе, dowiedzieе siе, czy1 to wydarzenie
spowoduje zmianе naszego stanowiska wzglеdem Zwiеzku Radzieckiego.
Szczegalnie podkreеlaе wielkie znaczenie osobowoеci Moеotowa, ktdry w еadnym
wypadku nie jest specjalistе w polityce zagranicznej, ale ktary jednakеe,
bеdzie wywieraе wielki wpеyw na przyszее radzieckе politykе zagranicznе.
Schnurre Berlin, 5 maja 1939 r.
0x08 graphic
1 Nie publikuje siе. -- Uw. aut.
4. AIDE MEMOIRE MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Radziecki charge d'affaires ad interim, radca ambasady Astachow wezwaе
mnie po to, aby porozmawiaе o statusie prawnym radzieckiego
przedstawicielstwa handlowego w Pradze, utworzonego w myеl
radziecko-czechosеowackiego ukеadu handlowego 1935 roku1. Zwiеzek
Radziecki chce pozostawiе przedstawicielstwo handlowe w Pradze jako filiе
radzieckiego przedstawicielstwa handlowego w Berlinie i prosi, aby czasowo
przyznano mu ten sam oficjalny status, jaki istniaе zgodnie z
radziecko-czechosеowackim ukеadem handlowym. Pan Astachow powoеaе siе na
oеwiadczenie niemieckie, w myеl ktarego niniejsze czechosеowackie umowy
handlowe bеdе dziaеaеy wzglеdem protektorataw Bohemii i Moraw2
dopaty, dopaki nie zostanе zastеpione przez nowe.
Przyjееem do wiadomoеci to os'wiadczenie i obiecaеem rychеy odpowiedе.
Wyraziеem mu swaj osobisty poglеd, еe wеtpiе, czy przewiduje siе
jakiekolwiek sprzeciwy w stosunku do radzieckiej proеby.
13


Podczas nastеpnej rozmowy Astachow, podobnie, jak dwa tygodnie temu,
mawiе obszernie o rozwoju stosunkaw niemiec-ko-radzieckich. Stwierdziе on,
еe w ostatnich tygodniach tjon prasy niemieckiej zupeеnie siе zmieniе. Nie
ma wypadaw, wymierzonych przeciwko Zwiеzkowi Radzieckiemu, informacje sе
obiektywne; w pewnej przemysеowej gazecie okrеgu reеskiego widziaе nawet
fotografie kilku obiektaw radzieckich. Naturalnie, Sowieci nie maga sеdziе o
tym, czy jest to tylko tymczasowе zmianе, spowodowanе wzglеdami
taktycznymi,) czy teе nie. Ale istnieje nadzieja, еe taki stan rzeczy bеdzie
zjawiskiem staеym. Astachow obszernie wyjaеniе, еe w kwestiach polityki
miеdzynarodowej Niemcy i Rosja Radziecka nie majе rozbieеnos'ci i dlatego
nie istniejе еadne przyczyny do tarе miеdzy dwoma krajami. Prawdе jest to,
еe Zwiеzek Radziecki jasno wyczuе zagroеenie ze strony Niemiec. Nie ma
jednak еadnych wеtpliwoеci, еe uda siе zatrzeе to odczucie zagroеenia i
nieufnoеci Moskwy. Podczas tej rozmowy znowu napomknее o ukеadzie z
Rapallo3. W odpowiedzi na moje przypadkowe pytanie poruszyе on
kwestiе rozmaw anglo-francuskich w tym sensie, еe wеtpliwe jest czy w
obecnych warunkach zostanе osiеgniеte poееdane dla Anglii wyniki.
Na potwierdzenie swej opinii, co do moеliwoеci zmiany stosunkaw
radziecko-niemieckich Astachow wielokrotnie powoеywaе siе na Wеochy i
podkreеlaе, еe Duce juе po utworzeniu Osi4 wyraziе myеl, еe nie
istniejе przeszkody do normalnego rozwoju stosunkaw politycznych i
gospodarczych miеdzy Zwiеzkiem Radzieckim i Wеochami.
W moich odpowiedziach byеem powеciеgliwy i prowokowaеem Astachowa do
rozmowy tylko poprzez przypadkowe uwagi, bez nastеpnego sprecyzowania jego
punktu widzenia.
Schnurre
Berlin, 17 maja 1939 r.
0x08 graphic
1 Ukеad o handlu i еegludze migdzy ZSRR i Czechosеowacjе, i
porozumienie o
wzajemnej ochronie praw do wеasnoеci przemysеowej zostaеy podpisane w
Pradze 25 marca 1935 r. -- Uw. aut.
2 Protektoratami Bohemii i Moraw rzеd hitlerowski nazywaе
ziemie czechos
еowackie, okupowane w marcu 1939 r. -- Uw. aut.
3 Ukеad z Rapallo zostaе zawarty miеdzy RFSRR i Niemcami w
Rapallo 16
kwietnia 1922 r. - Uw. aut.
4 Os -- sojusz wojskowo-polityczny miеdzy Niemcami i
Wеochami,' udoku
mentowany porozumieniem berliеskim z 25 paеdziernika 1939 r. -- Uw.
aut.

14


LIST AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE DO SEKRETARZA STANU MINISTERSTWA
SPRAW ZAGRANICZYCH
Moskwa, 5 czerwca 1939 r.
Drogi panie von Weizsecker!
Niech mi wolno bеdzie podziеkowaе Panu za Paеski uprzejmy i bardzo
interesujеcy list z 27 tego miesiеca1.
Jest jasne, еe Japonia nie chciaеaby widzieе nawet najmniejszego
porozumienia miеdzy nami a Zwiеzkiem Radzieckim. Im mniejszy staje siе nasz
nacisk na zachodnie granice Rosji, tym pewniej bеdzie siе czuе Zwiеzek
Radziecki w Azji Wschodniej. Wеosi, rzeczywiеcie, powinni powitaе
porozumienie niemiecko-rosyjskie, gdyе sami zawsze unikali starе z Moskwе,
paеstwo niemieckie moеe zajее bardziej twarde stanowisko, jeеeli Zwiеzek
Radziecki bеdzie miaе na oku Polskе, obniеajеc nacisk na naszе wschodniе
granicе. Jeеeli jednak Wеosi sе „czarujеco powеciеgliwi", to
przyczyna, ewentulnie, tkwi w tym, еe w ramach Osi sе oni niezadowoleni ze
wzmoеenia wpеywaw Niemiec poprzez poprawе stosunkaw niemiecko-radzieckich,
czego wynikiem jest automatyczne umocnienie naszej wеadzy.
Wydaеo mi siе, еe w Berlinie wytworzyеo siе wraеenie, iе pan Moеotow w
rozmowie ze mnе odrzuciе uregulowania niemiecko-radzieckie. Jeszcze raz
przewertowaеem wszystkie moje telegramy i porawnaеem je z moim listem do
Pana i z moim memorandum. Nie mogе pojее, co doprowadziеo Berlin do takiego
wniosku. W rzeczy samej faktem jest to, еe pan Moеotow wzywaе nas prawie do
dialogu politycznego. Nie zadowoliеa go nasza propozycja w sprawie
przeprowadzenia rozmaw tylko ekonomicznych. Naturalnie, еe istniaеo i
istnieje niebezpieczeеstwo, iе rzеd radziecki wykorzysta propozycje
niemieckie do wywierania nacisku na Angliko'w i Francuzaw. Pan Molotow jakoе
w swym przemawieniu wykorzystaе taktownie naszе propozycjе w sprawie
rozpoczеcia rozmaw ekonomicznych. Dlatego ostroеnos'е z naszej strony byеa i
jest nieodzowna, ale wydaje mi siе oczywiste, еe drzwi nie zostaеy
zatrzaеniеte i еe otwarta jest droga do dalszych negocjacji.
Sеyszeliеmy i czytaliеmy z bardzo duеym zainteresowaniem o Paеskiej
rozmowie z panem Astachowem. Zupeеnie przypadkowo po kilku dniach od
wysеania do Pana mego ostatniego listu, miaеem znowu okazjе porozmawiaе z
panem Potiomkinem na temat stosunkaw radziecko-niemieckich. Powiedziaеem mu,
еe ciеgle myеlе o poszukiwaniu pozytywnych krokaw, jakie naleеy podjее w
celu realizacji propozycji Moеotowa. Miеdzy Niemcami i Zwiеzkiem Radzieckim
nie ma tarе i spornych
15


kwestii. Nie powinniеmy rozstrzygaе problemaw dotyczеcych
starе lub sporaw pogranicznych. O nic nie prosimy Zwiеzku
Radzieckiego, a Zwiеzek Radziecki - od nas. Zapytaеem pana
Potiomkina, z ktarym - prywatnie - mogе mawiе bardziej
otwarcie, czy moеe powiedzieе mi coе o ideach, jakie miaе
Moеotow. Pan Potiomkin odpowiedziaе przeczеco; niestety, nie
magе nic dodaе do oеwiadczenia Mototowa, ktary mawili w
imieniu rzеdu radzieckiego. I
Interesuje mnie, czy w tej sprawie pomoеe Paеska rozmowa z Astachowem.
Moim zdaniem, pan Tippelskirch miaе racjе, gdy zwraciе uwagе na ten fakt, еe
dziеki naszym paktom o nieagresji z paеstwami baеtyckimi, Rosja uzyskaеa od
nas bezpеatnie wiеksze bezpieczeеstwo, stanowiеce jak gdyby pierwszy wkеad
polityczny Niemiec.
Chciaеbym zwro'ciе uwagе^ na ten fakt, еe pan Moеotow wyszczegalniе w
swym przemawieniu trzy warunki, ktare majе byе zrealizowane dla utworzenia
bloku anglo-francusko-rosyjs-kiego. W еadnym z tych trzech punktaw nie
wskazano, еe ееdania Zwiеzku Radzieckiego dotyczе tylko Europy. Dalekiego
Wschodu nie wymieniono, ale, moеna byе pewnym, еe on teе nie zostaе
pominiеty. O ile mi wiadomo, Wielka Brytania, jednak chce podjее nowe
zobowiеzania, wyееcznie w Europie. Jeеeli paеstwom baеtyckim zostanе
udzielone gwarancje, moеe to doprowadziе do nowych rozdеwiеkaw. Sowieci nam
nie ufajе, ale teе niezbyt ufajе mocarstwom demokratycznym. Nieufnoее
powstaje tu bardzo еatwo, a gdy tylko ona zaistnieje, to przezwyciееyе jе
moеna tylko z bardzo wielkim trudem.
Zasеuguje na uwagе, еe Moеotow, mawiеc o stosunkach z Angliе, nie
wspomniaе o zaproszeniach, jakie rzеd brytyjski zеoеyе Mikojanowi, a
niedawno rawnieе jeszcze Woroszyеowowi, w еlad za wizytе pana Hudsona w
Moskwie.
Dowiedziaеem siе z w ogale wiarygodnego z'ro'dеa, еe pan Potiomkin
zostaе pilnie wysеany do Ankary, aby zapobiec podpisaniu przez Turcjе ukеadu
z Anglikami. Pan Potiomkin zapobiegе podpisaniu ukеadu, ale nie
„deklaracji". Rzеd radziecki oеwiadczyе, еe w zasadzie nie ma nic
przeciwko porozumieniu anglo-tureckiemu, ale przy tym odnotowaе, еe uznaje
za waеne, aby Turcja nie zabiegaеa do przodu, a dziaеaеa jednoczeеnie i tе
samе drogе, co Zwiеzek Radziecki.
Ostatnie starcia graniczne na granicy mongolsko-mandеurs-kiej, jak siе
zdaje, sе dosyе powaеne. Wedеug komunikataw japoеskich,
„Mongoеowie"2 uеyli 28 maja stu samolotaw, z
ktarychczterdzieеci dwa zostaеy zestrzelone. Os'wiadczajе oni, еe wczeеniej
zestrzelili siedemnaеcie samolotaw. Myеlе, еe za te powaеne incydenty
odpowiedzialny jest Zwiеzek Radziecki. Udziela on pomocy Chinom,
powstrzymuje Japoеczykaw od przerzucania bardzo silnych kontyngentaw
wojskowych z Mandеurii do Chin.
16


0x01 graphic

Ambasador niemiecki w Moskwie hrabia von Schulenburg


Z najserdeczniejszymi еyczeniami, maj drogi panie vc Weizsecker,
pozostajе z najgееbszym szacunkiem
Schulenburg
Heil Hitler!
0x08 graphic
1 Nie publikuje siе. -- t/w. aut.
2 Tak (w cudzysеowie) w tekеcie. -- Uw. aut.
6. MEMORANDUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Do Kancelarii Ministra Tajne
W zwiеzku z telegramem hrabiego Schulenburga, dotyczеcym rozmowy miеdzy
Hilgerem i Mikojanem1, Fuhrer zadecydowaе co nastеpuje:
Rosjanie powinni byе poinformowani o tym, еe z ich stano
wiska wyciеgnеliеmy wniosek, iе uzaleеniajе oni kwestiе
kontynuowania przyszеych rozmaw od przyjеcia przez nas
pеaszczyzn wspalnych z nimi dyskusji ekonomicznych, w takiej
ich postaci, jakie zostaеy sformuеowane w styczniu. Poniewaе
tych pеaszczyzn nie moеemy zaakceptowaе, wiеc obecnie nie
jesteеmy zainteresowani wznowieniem negocjacji ekonomicz
nych z Rosjе. f
Fuhrer zgadza siе z tym, aby odpowiedz zostaеa wstrzymana na kilka dni.
Powiadomiеem o tym Ministra Spraw Zagranicznych Rzeszy telefonicznie i
przekazujе to memorandum jako instrukcjе przed spotkaniem kompetentnych osab
oficjalnych z ministrem.
Hewel
Berchtesgaden, 29 czerwca 1939 r.
0x08 graphic
1 Tu nie publikuje siе. -- Uw. aut.
18


SEKRETARZ STANU MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC DO AMBASADORA
NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
Telegram
Moskwa
Telegram nr. 134 Berlin, 30 czerwca 1939 r.
Na Paеski telegram 1151
Minister Spraw Zagranicznych Rzeszy wziее pod uwagе Paеskе informacjе
telegraficznе o rozmowie z Moеotowem. Jest on zdania, еe w dziedzinie
politycznej przed otrzymaniem dalszych instrukcji, moеna uwaеaе, powiedziano
wystarczajеco duеo i еe w danym momencie nie powinniеmy poruszaе tych
problemaw.
Jeеeli chodzi o ewentualne negocjacje ekonomiczne z rzеdem rosyjskim,
to nie zakoеczono jeszcze uzgodnieе. W zwiеzku z tym prosimy rawnieе, aby
nie wykazywaе dalszej inicjatywy i oczekiwaе instrukcji.
Weizsecker
0x08 graphic
1 Nie publikuje siе. -- Uw. aut.
8. AMBASADOR NIEMIECKI W MOSKWIE DO
MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Telegram
Moskwa, 22 lipca 1939 - 13 godz. 07 min. Otrzymano 22 lipca 1939 - 13
godz. 35 min.
Pilne!
Telegram nr. 136 z 22 lipca
Caеa prasa radziecka opublikowaеa dziе nastеpujеcе informacjе:
zatytuеowanе „W Ludowym Komisariacie Handlu Zagranicznego":
„Ostatnio zostaеy wznowione rozmowy w sprawie handlu i kredytu
miеdzy stronami niemieckе i radzieckе. Z ramienia
19


Ludowego Komisariatu Handlu Zagranicznego rozmowy prowadzi zast.
przedstawiciela handlowego w Berlinie tow/. Babarin, ze strony niemieckiej -
p. Schnurre".1
Schulenburg
1 Przekеad informacji, na ktarе, powoеuje siе Schulenburg,
skorygowano z oryginaеem rosyjskim i cytuje siе wedеug tekstu,
opublikowanego w „Prawdzie" 22 lipca 1939 r. - Uw. aut.
9. MEMORANDUM MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC
Tajne Berlin, 27 lipca 1939 r.
Memorandum
Zgodnie z udzielonymi mi instrukcjami ubiegеego wieczoru zaprosiеem
charge d'affaires ad interim Astachowa i szefa tutejszego radzieckiego
przedstawicielstwa handlowego Babarina na obiad do Ewestu. Rosjanie zabawili
do okoеo w paе do pierwszej w nocy. Zaczеli mawiе o interesujеcych nas
problemach ekonomicznych i politycznych w bardzo еywej i interesujеcej
formie, dlatego staеo siе moеliwe nieoficjalne i wszechstronne omawienie
poszczegalnych problemaw, o ktarych wspominaе Minister Spraw Zagranicznych
Rzeszy.
1. Na uwagе Astachowa, dotyczеcе еcisеej wspaеpracy i wspalnoty
interesaw polityki zagranicznej, jakie istniaеy poprzednio miеdzy Niemcami i
Rosjе, odpowiedziaеem, еe wznowienie takiej wspaеpracy jest teraz zupeеnie
moеliwe, jeеeli rza^d radziecki uzna to za poееdane. Magеbym okres trzy
etapy:
Etap pierwszy: Wznowienie wspaеpracy w dziedzinie gospodarczej przy
pomocy ukеadu kredytowego i handlowego, ktary zostanie zawarty.
Etap drugi: Normalizacja i poprawa stosunkaw politycznych. Skеada siе
na to miеdzy innymi, poszanowanie interesaw drugiej strony w prasie i opinii
publicznej, poszanowanie wzglеdem przedsiеwziее naukowych i kulturalnych
drugiej strony. Moеe tu byе wееczony oficjalny udziaе Astachowa w niemieckim
Dniu Sztuki w Monachium lub zaproszenie delegacji niemieckiej na Wystawе
Rolniczе w Moskwie, jak to zaproponowaе mi sekretarz stanu.
20
I


Etapem trzecim bеdzie przywracenie dobrych stosunkaw politycznych: albo
powrat do tego, co byеo wczeеniej (ukеad berliеski1) albo nowe
porozumienie, ktare uwzglеdni polityczne еywotne interesy obu stron. Ten
etap trzeci, jak wydaje mi sig, jest zupeеnie osiеgalny, gdyе w caеym
regione od Morza Baеtyckiego do Morza Czarnego i Dalekiego Wschodu nie ma,
moim zdaniem, niemoеliwych do rozwiеzania problemaw polityki zagranicznej
miеdzy naszymi krajami. Jako uzupeеnienie do tego, mimo wszelkich raеnic w
s'wiatopoglеdzie, istnieje jeden wspalny pierwiastek w ideologii Niemiec,
Wеoch, i Zwiеzku Radzieckiego: przeciwstawianie siе demokracjom
kapitalistycznym. Ani my, ani Wеochy nie mamy nic wspalnego z Zachodem
kapitalistycznym. Dlatego wydaje siе nam dosyе nienaturalne, aby paеstwo
socjalistyczne stawaеo po stronie demokracji zachodnich.
W caеkowitej zgodzie z Babarinem Astachow okreеliе drogе
zbliеenia z Niemcami jako odpowiadajеcе interesom obu
krajaw. Stwierdziе on jednak, еe, zapewne, tempo powinno byе
powolne i stopniowe. Zwiеzek Radziecki dostrzega w polityce
zagranicznej narodowego socjalizmu powaеne zagroеenie dla
siebie. Z caеkowitym uzasadnieniem mawiliеmy o naszej
obecnej sytuacji politycznej jak i otoczeniu. Oto jak Zwiеzek
Radziecki charakteryzuje swojе sytuacjе politycznе po
znanych wydarzeniach wrzeеniowych roku ubiegеego2.
Astachow miaе na myеli pakt antykominternowski, nasze
stosunki z Japoniе, Monachium, swobodе,jak| uzyskaliеmy w
Europie Wschodniej, i konsekwencje polityczne tego wszyst
kiego dla Zwiеzku Radzieckiego. Nasza teoria, еe paеstwa
baеtyckie, Finlandia, a takеe Rumunia naleее do naszej sfery
wpеywaw, ostatecznie przekonaеa rzеd radziecki, еe mu nie-
zagraеajе. Moskwa niezbyt wierzy w zmianе polityki niemiec
kiej wzglеdem Zwiеzku Radzieckiego. Oczekiwaе moеna tylko
stopniowej zmiany.
W swojej odpowiedzi podkreеliеem, еe obecnie polityka
niemiecka na Wschodzie przybiera absolutnie odmienny kurs.
Z naszej strony nie moеe byc nawet mowy o zagroеeniu dla
Zwiеzku Radzieckiego. Naszym celem jest zupeеnie inny
kierunek. Moеotow sam w swoim ostatnim przemawieniu3
okreеliе pakt antykominternowski jako maskowanie sojuszu,
wymierzonego przeciwko demokracjom zachodnim. Jest on
poinformowany o problemie gdaеskim i zwiеzanе z nim kwestiе
polskе. Dostrzegam w tym wszystko, pracz starcia interesaw
Niemiec i Zwiеzku Radzieckiego. To, еe zamierzamy respekto
waе integralnoее paеstw baеtyckich i Finlandii, staеo siе
zupeеnie jasne dziеki naszym paktom o nieagresji i naszym
nieagresywnym propozycjom. Nasze stosunki z Japoniе ksztaе
tujе siе na zasadach trwaеej przyjaеni, ktara, jednakеe, nie jest
wymierzona przeciwko Rosji. Polityka niemiecka jest nastawio-
21


na przeciwko Anglii. To czynnik decydujеcy. Jak juе oеwiadczyеem
wczeеniej, mogе w peеni wyobraziе sobie dalekosiееne porozumienie o
przestrzeganiu wzajemnych interesaw jednoczeеnie z rozpatrywaniem problemaw,
ktare sе еywotnie waеne dla Rosji. W danej chwili jednakеe na przeszkodzie
temu stoi Zwiеzek Radziecki, podpisujеcy z Angliе ukеad, wymierzony
przeciwko Niemcom. W tym wypadku Zwiеzek Radziecki dokona swego wyboru i
razem z Angliе stanie w obozie, opozycyjnym wobec Niemiec. Tylko z tej
przyczyny sprzeciwiam siе powolnemu poszukiwaniu drogi do osiеgniеcia
ewentualnego zrozumienia wzajemnego miеdzy Niemcami i Zwiеzkiem Radzieckim.
Teraz czas daje nam jeszcze moеliwoее, jakiej nie bеdzie po zawarciu ukеadu
z Londynem. W Moskwie musi to byе wziеte pod uwagе. Co Anglia moеe
zaoferowaе Rosji? Najwyеej - udziaе w wojnie europejskiej, wrogoее z
Niemcami, ale еadnego celu, ktary odpowiadaеby Rosji. Z drugiej strony, co
my moеemy zaoferowaе? Neutralnoее i niezaangaеowanie do ewentualnego
konfliktu europejskiego i, jeеeli Moskwa zechce tego, niemiecko-rosyjskie
zrozumienie co do wzajemnych interesaw, dziеki ktaremu obydwie strony bеdе
miaеy korzyее, jak w dawnych czasach.
Podczas nastеpnej rozmowy Astachow ponownie wraciе do
kwestii paеstw baеtyckich i zapytaе, czy, pracz planaw infilt
racji gospodarczej, mamy dalekosiееne zamiary polityczne.
Bardzo powaеnie odniasе siе teе do kwestii rumuеskiej. Co
dotyczy Polski, to oеwiadczyе, еe tak czy inaczej Gdaеsk
zostanie zwracony Paеstwu Niemieckiemu, a sprawa Korytarza4
musi byе jakimе sposobem zaеatwiona na korzyее Paеstwa
Niemieckiego. Zapytaе on, czy na stronе Niemiec nie skеania
siе takеe ludnoее terytoriaw, naleееcych ongiе' do Austrii,
miеdzy innymi Galicji i terytoriaw ukraiеskich. Po opisaniu
naszych stosunkaw handlowych z paеstwami baеtyckimi
poprzestaеem na oеwiadczeniu, еe interesy Niemiec i Rosji w
tych sprawach nie bеdе przeciwstawne. Co wiеcej,uregulowa
nie kwestii ukraiеskiej5 wykazaеo, еe nie stawiamy sobie za
cel
czegoе, co moеe zagraеaе interesom radzieckim.
Dosyе obszernе dyskusjе prowadzono w kwestii tego,
dlaczego narodowy socjalizm uwaеa za wrogе politykе zagra
nicznе Zwiеzku Radzieckiego. W Moskwie nigdy nie mogli tego
zrozumieе, chociaе zawsze rozumiano tam konfrontacjе
narodowego socjalizmu z komunizmem wewnеtrz [Niemiec].
Skorzystaеem z tej dogodnej okazji, aby obszernie przedstawiе
naszе opiniе co do zmian, jakie w latach ostatnich zaszеy w
bolszewizmie rosyjskim. Antagonizm wobec narodowego
socjalizmu byе naturalnym wynikiem jego (narodowego
socjalizmu] walki z komunistycznе partiе Niemiec, zaleеnej od
Moskwy i stanowiеcej jedynie narzеdzie Kominternu. Walka
przeciwko niemieckiej partii komunistycznej zakoеczyfa siе
22


juе dawno. Komunizm w Niemczech zostaе wykorzeniony. Komintern zostaе
zastеpiony przez Biuro Polityczne, ktare realizuje zupeеnie odmiennе
politykе od tej, jakе prowadzono, gdy dominowaе Komintern. Poееczenie
bolszewizmu z historiе narodowе Rosji, wyraеajеce siе w wysеawianiu wielkich
rosyjskich ludzi i czynaw (obchody rocznicy bitwy pod Poеtawе, Piotra
Pierwszego, bitwy nad jeziorem Czudzkim, Aleksandra Newskiego), zmieniеo
charakter internacjonalistyczny bolszewizmu, jak wydaje siе nam, szczegalnie
od tego czasu, gdy Stalin na termin nieokreеlony odroczyе rewolucjе
еwiatowе. W takiej sytuacji dostrzegamy dziе moеliwoеci, ktarych nie
widzieliеmy poprzednio, gdyе przekonaliеmy siе, еe nie podejmuje siе prab
upowszechniania w jakiejkolwiek formie propagandy komunistycznej w
Niemczech.
Pod koniec Astachow podkreеliе, еe rozmowa ta byеa dla
niego bardzo waеna. Zakomunikuje o niej Moskwie i spodzie
wa siе, еe wszystko to wpеynie dostrzegalnie na rozwaj przysz
еych wydarzeе. Kwestiе handlu i porozumienia kredytowego
omawiano w szczegaеach.
Po oеwiadczeniach Rosjan odniosеem wraеenie, еe Moskwa
jeszcze nie zadecydowaеa, co chce robiе. Rosjanie nic nie
mawili o stanie negocjacji w sprawie paktu z Wielkе Brytaniе i o
szansach na jego zawarcie. Biorеc to wszystko pod uwagе,
moеna dojее do konkluzji, еe Moskwa postanowiеa w ciеgu
okreеlonego czasu stosowaе zarawno wzglеdem nas, jak teе
wzglеdem Anglikaw politykе zwеoki i odkеadania, aby odroczyе
podjеcie decyzji, ktarych doniosеoее rozumie doskonale. Stеd
elastyczne stanowisko Rosjan w czasie licznych rozmaw, takie
jest, miеdzy innymi, stanowisko Moеotowa; stеd teе opaеnianie
rozmaw ekonomicznych, podczas ktarych Rosjanie sе bardzo
powеciеgliwi, jeеeli chodzi o tempo; stеd teе, najprеdzej,
zatrzymanie w Moskwie posеa Mieriekaеowa6. W ogale zaе jest
wielka nieufnoее nie tylko do nas, ale teе do Anglii. Z naszego
punktu widzenia jako dostrzegalny sukces moеna zakwalifiko
waе to, еe Moskwa po miesiеcach rokowaе z Anglikami ciеgle
jeszcze nie wyobraеa sobie jasno tego, co ma ostatecznie robiе.
Schnurre
0x08 graphic
1 Ukеad o przyjaеni i neutralnoеci miеdzy Niemcami i
Zwiеzkiem Radziec
kim, podpisany w Berlinie 24 kwietnia 1926. - Uw. red. am. wyd.
2 Ma siе na myеli ukеad monachijski, zawarty 30 wrzes'nia
1938 r. miеdzy
Angliе, Francjе, Niemcami i Wеochami, o oderwaniu od Czechosеowacji
okrеgu
Sudeto'w i przekazaniu go Niemcom. -- Uw. aut.
3 Nie publikuje siе. -- Uw. aut.
4 Korytarz gdaеski -- polskie terytorium, przylegajеce do
Wolnego Miasta
Gdaеsk. Przez Korytarz odbywaеa siе komunikacja lеdowa miеdzy Niemcami
a
Prusami Wschodnimi, w tym rawnieе z Gdaеskiem. -- Uw. aut.
23


5 Ma siе na myеli oеwiadczenie Niemiec, еe nie majе, one
еadnych roszczeе
terytorialnych wzglеdem Ukrainy Radzieckiej; patrz rawnieе zacytowany
powyеej fragment z referatu sprawozdawczego Stalina. -- Uw. aut.
6 Radziecki poseе- peеnomocny w Berlinie A. Mieriekarow
zostaе niespodzie
wanie odwoеany do Moskwy na „urlop". -- Uw. aut.
10. SEKRETARZ STANU MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC DO
AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
Instrukcja
Berlin, 29 lipca 1939 r.е Tajne!
Wieczorem 26. tego miesiеca Schnurre miaе z Astachowem i Babarinem
obszernе rozmowе, ktarej treее podano w zaееczonym memorandum2.
Odpowiedе Astachowa dowodzi, еe jego szczegaеowa relacja jest juе w
dyspozycji Moskwy. W koеcu Astachow zapytaе, czy bеdziemy przestrzegali
analogicznej opinii, jeеeli przedstawiciel radziecki wysokiej rangi bеdzie
omowiaе te sprawy z przedstawicielem wysokiej rangi Niemiec. Schnurre na to
pytanie odpowiedziaе w istocie twierdzеco.
Byеoby waеne, еebyеmy wiedzieli, czy w Moskwie istnieje jakakolwiek
reakcja na oеwiadczenia, jakie zеoеyli Astachow i Babarin. Jeеeli bеdzie
miaе Pan moеliwoее wyznaczenia nowego spotkania z Moеotowem, to zalecam
Panu, wypowiedzenie siе w tym duchujeеeli bеdzie okazja, i trzymania siе
kierunku myеli memorandum. Jeеeli wszystko potoczy siе tak, еe Moеotow
pozbеdzie siе swej powеciеgliwoеci, moеe Pan zrobiе jeszcze jeden krok w
paеskim oеwiadczeniu i powiedzieе coе bardziej konkretnego, niе to, co w
ogalnych zarysach zostaеo ne wyraеone w memorandum. Dotyczy to szczegalnie
sprawy polskiej. W razie jakiegokolwiek rozwoju kwestii polskiej - czy drogе
pokojowе, jak tego chcemy, czy kaеdе innе drogе, tj. z uеyciem przez nas
siеy - bеdziemy gotowi zagwarantowaе wszystkie interesy radzieckie i
osiеgnее zrozumienie z rzеdem moskiewskim. Jeеeli rozmowa bеdzie siе toczyеa
w pozytywnej atmosferze rawnieе odnoеnie kwestii baеtyckiej, to powinna byе
wyraеona myеl, еe nasze stanowisko wzglеdem paеstw baеtyckich zostanie
skorygowane w ten sposab, aby uwzglеdniaе еywotne interesy Sowietaw nad
Baеtykiem.
Brulion podpisaе von Weizsecker
24


1 Otrzymana w Moskwie 31 lipca. - Uw. red. niem. wyd.
2 Patrz dokument poprzedni. - J/w. aut.
11. SEKRETARZ STANU MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH NIEMIEC DO
AMBASADORA NIEMIECKIEGO W MOSKWIE
Telegram
Nadany z Berlina 3 sierpnia 1939 - 13 godz. 47 min. Otrzymany w Moskwie
3 sierpnia 1939 - 18 godz. 00 min.
Moskwa
Telegram nr. 164 z 3 sierpnia
Bardzo pilne
Tajne. Informacja dla pana ambasadora
Do dzisiejszej instrukcji telegraficznej1. Zgodnie z
sytuacjе politycznе i dla poеpiechu zatroszczymy siе, niezaleеnie od
wyznaczonej na dziе' paеskiej rozmowy z Moеotowem, o kontynuowanie w
Berlinie wyjaеniania warunkaw uzgodnienia interesaw niemiecko-radzieckich. W
zwiеzku z tym Schnurre przyjmie Astachowa dziе i powie mu, еe bеdziemy
gotowi do konkretniejszego dialogu, jeеeli rzеd radziecki rawnieе pragnie
tego. Zaproponujemy w tym wypadku Astachowowi, by otrzymaе instrukcje z
Moskwy. Bеdziemy nastеpnie gotowi do tego, aby mawiе dosyе konkretnie o
problemach, stanowiеcych dla Zwiеzku Radzieckiego ewentualny przedmiot
zainteresowania.