Страница:
Назаўтра, з самага ранку, ён узлез на антрэсолi, сеў, паставiў перад сабой на зэдлiку падрамнiк, абапершы яго аб сцяну, i, не запальваючы газнiцы, пачаў чакаць. Выразна да яго даходзiлi толькi гукi з кухнi ды прыбiральнi. Усё астатняе - галасы гасцей, дзвярныя i тэлефонныя званкi, шарканне ног, размовы - здавалася вельмi далёкiм i глухiм, нiбы адбывалася недзе на вулiцы цi ў суседнiм двары. I ў той час, калi ўся кватэра патанала ў бязлiтасным яркiм святле, тут панаваў заспакойвальны цень. Час ад часу пад антрэсолямi ўзнiкаў якi-небудзь Ёнаў сябар. "Ты што там, Ёна?" - пытаўся ён. "Працую". - "Без святла?" - "Так, пакуль што без". Ёна не маляваў, ён разважаў. Седзячы ў змроку i амаль што ў поўнай цiшы, якая параўнаннi з ранейшым вэрхалам здавалася спакоем магiлы цi пустэльнi, ён прыслухоўваўся да свайго сэрца. Гукi, якiя даходзiлi да памоста, цяпер ужо быццам не тычылiся яго, нават калi да яго нехта звяртаўся. Так бывае, калi самотнiк, заснуўшы ў сваiм сiратлiвым ложку, памiрае сярод ночы, а ўранку ў пустым доме пачынае назойлiва званiць тэлефон, дарэмна раздзiраючы паветра над глухiм нерухомым целам. Але Ёна жыў, ён слухаў цiшыню, што панавала ў iм, i чакаў. Ёна чакаў сваю шчаслiвую зорку, якая, яшчэ недзе схаваная, была ўжо гатовая ўзысцi зноў, узнiкнуць раптам ва ўсiм сваiм непарушным харастве i зазiхацець над марнасцю пражытых дзён. "Свяцi, свяцi, - казаў ён, - не пазбаўляй мяне свайго святла". Яна заззяе зноў, ён быў упэўнены ў гэтым. Але раней - трэба было яшчэ доўга i шмат разважаць: на шчасце, цяпер ён мог быць адзiн, не адасабляючыся ад блiзкiх. Яму трэба было нарэшце ўразумець тое, чаго ён ясна яшчэ не ўсведамляў, хоць заўжды адчуваў i заўжды маляваў так, нiбы яно было яму добра вядома. Ён павiнен быў нарэшце авалодаць гэтаю таямнiцай, бо яна, Ёна ведаў гэта, тычылася не толькi мастацтва. I таму ён не запальваў газнiцы.
Цяпер кожны дзень Ёна залазiў на антрэсолi. Госцi пачалi прыходзiць радзей, бо Луiза была заўсёды занятая i не магла шмат часу трацiць на размовы. А Ёна спускаўся толькi паесцi i потым зноў лез на сваё седала. Увесь дзень ён нерухома сядзеў у прыцемку. I толькi ўначы, калi жонка ўжо была ў ложку, таксама прыходзiў спаць. Праз некалькi дзён ён папрасiў Луiзу падаць яму сняданак наверх, i яна зрабiла гэта так клапатлiва, што Ёна нават расчулiўся. На ўсякi выпадак, каб болей не турбаваць жонкi, ён параiў ёй нарыхтаваць сёе-тое з ежы - няхай яно ляжыць тут, на антрэсолях. Пацiху-патроху ён увогуле перастаў спускацца ўдзень, але i есцi амаль што не еў. Неяк увечары ён паклiкаў Луiзу i папрасiў дзве коўдры: "Я пераначую тут". Луiза зiрнула на яго, адкiнуўшы голаў назад, хацела была нешта сказаць, але змаўчала. Яна толькi ўважлiва глядзела на яго заклапочанымi i сумнымi вачыма. I раптам Ёна заўважыў, як яна пастарэла, якi глыбокi след у яе душы пакiнула iх нялёгкае жыццё. Ён падумаў тады, што нiколi па-сапраўднаму не дапамагаў ёй. Але раней, чым паспеў нешта сказаць, Луiза ўсмiхнулася - так пяшчотна, што ў Ёны зашчымела ў сэрцы. "Як хочаш, любы", - сказала яна.
З гэтага часу Ёна спаў на антрэсолях i амаль не спускаўся. Госцi ў доме адразу знiклi, бо ўбачыцца з Ёнам было немагчыма нi ўдзень, нi ўвечары. Адным казалi, што ён з'ехаў у вёску, iншым - калi лгаць ужо надакучвала, - што знайшоў сабе недзе майстэрню. Адзiн Рато быў верны сабе i прыходзiў штодня. Ён узбiраўся на лескi, i яго буйны голаў узнiкаў над памостам. "Ну як ты там?" казаў ён. "Лепш за ўсiх". - "Працуеш?" - "А як жа". - "Але ж у цябе няма палатна!" - "Ну дык што, усё роўна працую". Падтрымлiваць такi дыялог памiж лескамi i памостам было цяжка. Рато кiваў галавой, спускаўся i iшоў дапамагаць Луiзе адрамантаваць электрычныя пробкi або замок. Потым, не ўзлазячы на лескi, развiтваўся з Ёнам, i той азываўся са змроку: "Бывай, стары браце". Аднойчы да свайго развiтання Ёна дадаў яшчэ: "Дзякуй". - "За што дзякуй?" - "За тое, што любiш мяне". - "Вось дык навiна!" - сказаў Рато i пайшоў.
Iншы раз, таксама ўвечары, Ёна клiкнуў Рато. Той падбег. Наверсе ўпершыню свяцiла запаленая газнiца. Ёна звесiўся з памоста. Твар у яго быў заклапочаны i ўсхваляваны. "Падай палатно", - сказаў ён. "Што гэта з табой? Схуднеў увесь, i выгляд у цябе, нiбы ў нейкага прывiда". - "Я апошнiмi днямi амаль што не еў. Але ўсё гэта лухта, трэба працаваць". - "Паеш спачатку". - "Не, не хачу". Рато прынёс палатно. Раней як знiкнуць на антрэсолях, Ёна запытаўся: "Як яны там?" - "Хто?" - "Ну, Луiза, дзецi". - "У парадку. Але каб ты быў побач, iм было б лепей". - "Я з iмi. Ты абавязкова скажы iм, што я заўсёды з iмi". I ён знiк. Рато падзялiўся сваiм клопатам з Луiзай. Тая сказала, што i сама ўжо непакоiцца некалькi дзён. "Што ж рабiць?.. Ах, каб я магла працаваць замест яго!" Яна засмучана зiрнула на Рато. "Я не магу жыць без яго", - сказала яна. У яе зноў быў твар той маладой дзяўчыны, якую Рато ведаў шмат гадоў назад. Ён здзiвiўся такой перамене. I раптам заўважыў, што Луiза пачырванела.
Газнiца гарэла ўсю ноч i назаўтра ўсю ранiцу. Усiм, хто б нi падыходзiў, Рато цi Луiзе, Ёна адказваў адно: "Не чапай мяне, я працую". Апоўднi ён папрасiў газы. Газнiца, якая ўжо пачынала курэць, iзноў загарэлася яркiм полымем i свяцiла да самага вечара. Рато застаўся абедаць з Луiзай i дзецьмi. Была поўнач, калi ён пайшоў развiтвацца з Ёнам. Ён падышоў да асветленых антрэсоляў, пастаяў нейкi час, але, так нiчога i не сказаўшы, пайшоў. Ранiцай наступнага дня, калi Луiза ўстала, газнiца яшчэ гарэла.
Пачынаўся прыемны пагодны дзень, але Ёна не заўважаў гэтага. Знямоглы, абапёршыся рукамi на каленi, ён сядзеў насупраць палатна, павернутага да сцяны, i чакаў. Ён казаў сабе, што цяпер ужо нiколi не будзе працаваць, ён быў шчаслiвы. Ён чуў далёкае мармытанне дзяцей, шум вады, бразгат посуду. Нешта гаварыла Луiза. У вокнах брынькалi вялiкiя шыбы, калi па бульвары праязджаў грузавiк. Жыццё па-ранейшаму цякло вакол, такое маладое i чароўнае: Ёна прыслухоўваўся да гэтай мiлай людской мiтуснi. Гэтак, здалёк, яна не перашкаджала той вялiкай радасцi, якая напаўняла яго, яна не замiнала яго мастацтву, думкам, якiя ён быў няздольны выказаць i якiм, вiдаць, было наканавана назаўжды застацца нявыказанымi. Але яны, гэтыя думкi, падымалi яго на недасягальную вышыню, дзе дыхаецца так лёгка i так вольна. Дзецi бегалi па пакоях, смяялася дзяўчо, вось i Луiза - таксама. Ён так даўно не чуў яе смеху. Ён любiў iх! Як ён любiў iх! Ён пагасiў газнiцу, i ў апалым змроку, там - цi гэта не зорка зноў ззяла яму? Гэта была яна, ён пазнаў яе, яго сэрца поўнiлася ўдзячнасцю, ён глядзеў на яе, глядзеў i раптам, бясшумна, упаў.
"Нiчога страшнага, - трошкi пазней тлумачыў доктар, якога выклiкалi да Ёны. - Ён занадта многа працуе. Праз тыдзень ён ужо будзе на нагах". - "Ён ачуняе, доктар, вы ўпэўнены?" - запыталася збялелая Луiза. "Ачуняе". У суседнiм пакоi Рато разглядаў палатно. Яно было ўсё белае, i толькi ў самым цэнтры Ёна вывеў нешта вельмi маленькiмi лiтарамi, так што цяжка было разабраць - цi то АДЗIНСТВА, цi то АДЗIНОТА.
Цяпер кожны дзень Ёна залазiў на антрэсолi. Госцi пачалi прыходзiць радзей, бо Луiза была заўсёды занятая i не магла шмат часу трацiць на размовы. А Ёна спускаўся толькi паесцi i потым зноў лез на сваё седала. Увесь дзень ён нерухома сядзеў у прыцемку. I толькi ўначы, калi жонка ўжо была ў ложку, таксама прыходзiў спаць. Праз некалькi дзён ён папрасiў Луiзу падаць яму сняданак наверх, i яна зрабiла гэта так клапатлiва, што Ёна нават расчулiўся. На ўсякi выпадак, каб болей не турбаваць жонкi, ён параiў ёй нарыхтаваць сёе-тое з ежы - няхай яно ляжыць тут, на антрэсолях. Пацiху-патроху ён увогуле перастаў спускацца ўдзень, але i есцi амаль што не еў. Неяк увечары ён паклiкаў Луiзу i папрасiў дзве коўдры: "Я пераначую тут". Луiза зiрнула на яго, адкiнуўшы голаў назад, хацела была нешта сказаць, але змаўчала. Яна толькi ўважлiва глядзела на яго заклапочанымi i сумнымi вачыма. I раптам Ёна заўважыў, як яна пастарэла, якi глыбокi след у яе душы пакiнула iх нялёгкае жыццё. Ён падумаў тады, што нiколi па-сапраўднаму не дапамагаў ёй. Але раней, чым паспеў нешта сказаць, Луiза ўсмiхнулася - так пяшчотна, што ў Ёны зашчымела ў сэрцы. "Як хочаш, любы", - сказала яна.
З гэтага часу Ёна спаў на антрэсолях i амаль не спускаўся. Госцi ў доме адразу знiклi, бо ўбачыцца з Ёнам было немагчыма нi ўдзень, нi ўвечары. Адным казалi, што ён з'ехаў у вёску, iншым - калi лгаць ужо надакучвала, - што знайшоў сабе недзе майстэрню. Адзiн Рато быў верны сабе i прыходзiў штодня. Ён узбiраўся на лескi, i яго буйны голаў узнiкаў над памостам. "Ну як ты там?" казаў ён. "Лепш за ўсiх". - "Працуеш?" - "А як жа". - "Але ж у цябе няма палатна!" - "Ну дык што, усё роўна працую". Падтрымлiваць такi дыялог памiж лескамi i памостам было цяжка. Рато кiваў галавой, спускаўся i iшоў дапамагаць Луiзе адрамантаваць электрычныя пробкi або замок. Потым, не ўзлазячы на лескi, развiтваўся з Ёнам, i той азываўся са змроку: "Бывай, стары браце". Аднойчы да свайго развiтання Ёна дадаў яшчэ: "Дзякуй". - "За што дзякуй?" - "За тое, што любiш мяне". - "Вось дык навiна!" - сказаў Рато i пайшоў.
Iншы раз, таксама ўвечары, Ёна клiкнуў Рато. Той падбег. Наверсе ўпершыню свяцiла запаленая газнiца. Ёна звесiўся з памоста. Твар у яго быў заклапочаны i ўсхваляваны. "Падай палатно", - сказаў ён. "Што гэта з табой? Схуднеў увесь, i выгляд у цябе, нiбы ў нейкага прывiда". - "Я апошнiмi днямi амаль што не еў. Але ўсё гэта лухта, трэба працаваць". - "Паеш спачатку". - "Не, не хачу". Рато прынёс палатно. Раней як знiкнуць на антрэсолях, Ёна запытаўся: "Як яны там?" - "Хто?" - "Ну, Луiза, дзецi". - "У парадку. Але каб ты быў побач, iм было б лепей". - "Я з iмi. Ты абавязкова скажы iм, што я заўсёды з iмi". I ён знiк. Рато падзялiўся сваiм клопатам з Луiзай. Тая сказала, што i сама ўжо непакоiцца некалькi дзён. "Што ж рабiць?.. Ах, каб я магла працаваць замест яго!" Яна засмучана зiрнула на Рато. "Я не магу жыць без яго", - сказала яна. У яе зноў быў твар той маладой дзяўчыны, якую Рато ведаў шмат гадоў назад. Ён здзiвiўся такой перамене. I раптам заўважыў, што Луiза пачырванела.
Газнiца гарэла ўсю ноч i назаўтра ўсю ранiцу. Усiм, хто б нi падыходзiў, Рато цi Луiзе, Ёна адказваў адно: "Не чапай мяне, я працую". Апоўднi ён папрасiў газы. Газнiца, якая ўжо пачынала курэць, iзноў загарэлася яркiм полымем i свяцiла да самага вечара. Рато застаўся абедаць з Луiзай i дзецьмi. Была поўнач, калi ён пайшоў развiтвацца з Ёнам. Ён падышоў да асветленых антрэсоляў, пастаяў нейкi час, але, так нiчога i не сказаўшы, пайшоў. Ранiцай наступнага дня, калi Луiза ўстала, газнiца яшчэ гарэла.
Пачынаўся прыемны пагодны дзень, але Ёна не заўважаў гэтага. Знямоглы, абапёршыся рукамi на каленi, ён сядзеў насупраць палатна, павернутага да сцяны, i чакаў. Ён казаў сабе, што цяпер ужо нiколi не будзе працаваць, ён быў шчаслiвы. Ён чуў далёкае мармытанне дзяцей, шум вады, бразгат посуду. Нешта гаварыла Луiза. У вокнах брынькалi вялiкiя шыбы, калi па бульвары праязджаў грузавiк. Жыццё па-ранейшаму цякло вакол, такое маладое i чароўнае: Ёна прыслухоўваўся да гэтай мiлай людской мiтуснi. Гэтак, здалёк, яна не перашкаджала той вялiкай радасцi, якая напаўняла яго, яна не замiнала яго мастацтву, думкам, якiя ён быў няздольны выказаць i якiм, вiдаць, было наканавана назаўжды застацца нявыказанымi. Але яны, гэтыя думкi, падымалi яго на недасягальную вышыню, дзе дыхаецца так лёгка i так вольна. Дзецi бегалi па пакоях, смяялася дзяўчо, вось i Луiза - таксама. Ён так даўно не чуў яе смеху. Ён любiў iх! Як ён любiў iх! Ён пагасiў газнiцу, i ў апалым змроку, там - цi гэта не зорка зноў ззяла яму? Гэта была яна, ён пазнаў яе, яго сэрца поўнiлася ўдзячнасцю, ён глядзеў на яе, глядзеў i раптам, бясшумна, упаў.
"Нiчога страшнага, - трошкi пазней тлумачыў доктар, якога выклiкалi да Ёны. - Ён занадта многа працуе. Праз тыдзень ён ужо будзе на нагах". - "Ён ачуняе, доктар, вы ўпэўнены?" - запыталася збялелая Луiза. "Ачуняе". У суседнiм пакоi Рато разглядаў палатно. Яно было ўсё белае, i толькi ў самым цэнтры Ёна вывеў нешта вельмi маленькiмi лiтарамi, так што цяжка было разабраць - цi то АДЗIНСТВА, цi то АДЗIНОТА.