Страница:
- Скажы мне, Олiвэр, што ў цябе з юрыдычнай школаю?
- Пакуль яшчэ, бацька, я цвёрда не вырашыў наконт юрыдычнай школы.
- Я хацеў бы ведаць iншае: цi вырашыла юрыдычная школа наконт цябе?
Яшчэ адзiн досцiп? Можа, мне трэба ўсмiхнуцца ў адказ на гэтыя рытарычныя практыкаваннi?
- Пакуль што не ведаю, сэр.
- Я мог бы патэлефанаваць Прайсу Цымерману...
- Не трэба! - перапынiў я, падпарадкоўваючыся iмгненнаму рэфлексу. Прашу, не трэба, сэр.
- Не дзеля таго, каб паўплываць на некага, - з годнасцю сказаў О.Б.III. Проста навесцi даведкi.
- Бацька, я хачу, каб мне адказалi лiстом, як усiм астатнiм. Калi ласка.
- Але. Натуральна. Выдатна.
- Дзякуй, сэр.
- I яшчэ, цябе ж амаль напэўна прымуць i так, - дадаў ён.
Не ведаю, як гэта атрымлiваецца, але О.Б.III умее прынiзiць мяне, нават калi не шкадуе ўхвальных слоў.
- Хто ведае, - адказаў я. - У рэшце рэшт, хакейнай каманды ў iх там няма.
Не ведаю, чаму я пачаў прынiжаць сябе сам? Можа, таму, што ён пра мяне ўсё-такi высокае думкi?
- У цябе ёсць iншыя вартасцi, - заявiў Олiвэр Барэт III, але развiць гэтую тэму не пажадаў. (Зрэшты, не думаю, што гэта ў яго выйшла б.)
Ежа ў рэстарацыi была не лепшая ад нашае размовы, з адной хiба што рознiцай: што булачкi будуць чэрствыя, я мог сказаць яшчэ да таго, як iх прынеслi, а вось угадаць, якую тэму будзе мець ласку прапанаваць мне бацька, мне нiколi не ўдаецца.
- Апрача таго, ты заўсёды можаш уступiць у Корпус Мiру, - сказаў ён раптам нi з таго нi з сяго.
- Сэр? - Я не зусiм зразумеў, што гэта - пытанне цi сцвярджэнне?
- Па-мойму, Корпус Мiру - выдатная рэч. А ты як думаеш?
- Ну, - адказаў я, - ва ўсякiм разе, гэта лепш за Корпус вайны.
Нiчыя. Я не ведаў, што хацеў сказаць ён, i наадварот. Цi азначала гэта, што тэма вычарпаная i што зараз мы пяройдзем да абмеркавання iншых важных, сапраўды ўрадавых праграм? Не. Я зусiм забыўся, што найгалоўнейшая наша тэма гэта заўсёды мае планы.
- Я быў бы зусiм не супраць, каб ты ўступiў у Корпус Мiру, Олiвэр.
- Я таксама, - сказаў я, не жадаючы ўступаць яму ў велiкадушнасцi.
Я ўпэўнены, што Стод нiколi мяне не слухае, i таму не здзiвiўся, што ён нiяк не адрэагаваў на мой тонкi сарказм.
- А твае аднакашнiкi, - прадоўжыў ён, - як да гэтага ставяцца?
- Сэр?
- Цi лiчаць яны, што Корпус Мiру мае нейкае значэнне ў iх жыццi?
Здаецца, слухаць фразу "але, сэр" майму бацьку гэтаксама неабходна, як рыбе знаходзiцца ў вадзе.
Яблычны пiрог таксама быў чэрствы.
Каля паловы дванаццатай я правёў яго да машыны.
- Я што-небудзь магу зрабiць для цябе, сын?
- Не, сэр. Дабранач, сэр.
I ён паехаў.
Хоць памiж Бостанам i Iтакай, штат Ню-Ёрк, лётаюць самалёты, Олiвэр Барэт III вырашыў ехаць на машыне. Не таму, што хацеў паказаць, што ён гатовы праседзець за рулём некалькi гадзiн дзеля таго, каб убачыць сына. Проста ён любiць вадзiць машыну. Хутка ехаць. А ў такi познi час ды яшчэ на "Астан Марцiн ДБС" можна несцiся што чорт. Ён пэўна вырашыў пабiць свой уласны рэкорд хуткасцi на адрэзку Iтака - Бостан, устаноўлены iм летась, пасля таго як мы перамаглi Корнэл i выйгралi першынство. Я не сумняваўся ў гэтым, бо бачыў, як ён зiрнуў на гадзiннiк перад ад'ездам.
Я вярнуўся ў матэль патэлефанаваць Джэнi. Гэта была мая адзiная прыемная хвiлiна за ўвесь вечар. Я расказаў Джэнi пра бойку (не ўдакладняючы характару прычыны вайны), i магу сказаць, што гiсторыя ёй спадабалася. Мала хто з яе вытанчаных сяброў-музыкантаў мог пахвалiцца тым, што хоць раз у жыццi пускаў у ход кулакi.
- Але ж ты хоць даў як след таму корнэльцу, што цябе ўдарыў? - запыталася яна.
- Вядома, яшчэ як! Месца жывога на iм не пакiнуў.
- Шкада, што я не бачыла. Можа, ты паб'еш каго-небудзь на матчы ў Ейлi?
- Абавязкова.
Я ўсмiхнуўся. Як яна любiла простыя забавы!
4
- Джэнi тэлефануе ўнiзе, - сказала мне дзяўчына, што дзяжурыла на ўваходзе ў iнтэрнат, хоць я i не паспеў назваць нi сябе, нi мэты свайго наведвання...
Я хутка зрабiў выснову, што гэта ачко на маю карысць. Дзяўчо пэўна чытае ўжо "Крымсан" i ведае, хто я такi. Ну, да славы нам не прывыкаць. Нашмат важней тое, што Джэнi расказала тут, з кiм яна сустракаецца.
- Дзякуй, - сказаў я. - Я пачакаю тут.
- Шкада, што ў Корнэле так выйшла, - загаварыла дзяўчо. - "Крымсан" пiша, на цябе аж чацвёра накiнулiся.
- Ага. I мяне яшчэ выдалiлi. На пяць хвiлiн.
- Ого...
- Джэнi яшчэ тэлефануе?
- Тэлефануе, - адказала яна, зiрнуўшы на свой камутатар.
Цiкава, што гэта за суразмоўца, якому ёй не шкада падарыць некалькi дарагiх хвiлiн нашага спаткання? Якi-небудзь музыканцiк? Я ведаў, што нейкi Марцiн Дэвiдсан, студэнт апошняга курса Адамс-каледжа i дырыжор аркестра Бахаўскага таварыства, прэтэндуе на выключную ўвагу Джэнi. Праўда, у платанiчным сэнсе. Не думаю, каб гэты маладзён мог падняць што-небудзь цяжэйшае за дырыжорскую палачку. Так цi iнакш, я не пацярплю, каб у мяне адбiралi мой час.
- Дзе гэтая тэлефонная будка? - спытаўся я ў дзяжурнай.
- У холе, за рагом, - паказала яна рукою, куды iсцi.
Я павольна ўвайшоў у прасторны хол i яшчэ здалёк убачыў Джэнi. Дзверы будкi яна пакiнула незачыненыя. Я iшоў павольна, гультаявата пазiраючы па баках, спадзеючыся, што яна заўважыць мяне, убачыць усе мае пластыры i, кiнуўшы слухаўку, кiнецца мне на шыю. Але я быў ужо побач з будкаю, i да мяне даляцелi абрыўкi размовы:
- Але. Ну, так. Абавязкова. О, я таксама, Фiл. Я так цябе люблю!
Я ўсё роўна як здранцвеў. З кiм яна гаворыць? Гэта быў не Дэвiдсан - таго завуць не Фiл. Я ўжо даўно разведаў пра яго ўсё, што мог, па ўнiверсiтэцкiх спiсах: "Марцiн Юджын Дэвiдсан. Факультэт музыкi i мастацтваў. Хатнi адрас: Ню-Ёрк, Рывэрсайд-драйв, 70. Вышэйшая школа музыкi i мастацтваў". Мяркуючы па фатаграфii, гэта быў чуллiвы i недурны хлопец, фунтаў на пяцьдзесят лягчэйшы за мяне. Але чаго гэта я раптам буду непакоiцца за Дэвiдсана? I перада мною, i перад iм Джэнiфэр аддае вiдавочную перавагу нейкаму Фiлу, якому (ну i ну!) пасылала цяпер пацалункi па тэлефоне.
Варта было адно адлучыцца на якiя два днi, i, калi ласка, - нейкi казёл з iдыёцкiм iмем Фiл забраўся да яе ў ложак (вядома, забраўся!).
Вешаючы слухаўку, яна нарэшце заўважыла мяне i, нават не пачырванеўшы, усмiхнулася i з'iмiтавала пацалунак. Ну i двудушнасць!
Яна цмокнула мяне ў ацалелую шчаку:
- Э-э, ну i выгляд у цябе!
- Дасталося, Джэн.
- Але твой супернiк выглядае яшчэ горш?
- Вядома. Нашмат. Мае супернiкi заўсёды выглядаюць горш. - Я сказаў гэта з усёй злосцю, на якую здатны, намякаючы на тое, што намылю пысу любому супернiку, якi палезе да яе ў ложак, пакуль мяне няма паблiзу.
Але Джэнi, як нiчога i не здарылася, узяла мяне за рукаў, i мы рушылi да дзвярэй.
- Дабранач, Джэнi, - сказала дзяжурная.
- Дабранач, Сара, - адгукнулася Джэнi.
Калi мы выйшлi на вулiцу, збiраючыся сесцi ў мой "МГ", я набраў у лёгкiя свежага вечаровага паветра i як мог абыякава запытаўся:
- Паслухай, Джэн...
- Што?
- Э-э... Хто такi Фiл?
Яна кiнула ўжо ў машыне:
- Мой бацька.
Так я ёй i паверыў.
- Ты завеш свайго бацьку Фiлам?
- Але, гэта яго iмя. А як ты завеш свайго?
Джэнi ўжо казала мне, што яе выхаваў бацька, уладальнiк невялiкай пякарнi ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд. Мацi яе загiнула ў аўтамабiльнай аварыi, калi Джэнi была зусiм маленькая. Усё гэта яна расказала мне, калi тлумачыла, чаму ў яе няма вадзiцельскiх правоў. Яе бацька - ва ўсiх астатнiх адносiнах, як сказала яна, сапраўды "выдатны хлопец" - пасля смерцi мацi стаў вельмi прымхлiвым i нi за што не хацеў дазволiць адзiнай сваёй дачцэ вадзiць машыну. Ёй гэта дужа замiнала ў апошнiх класах каледжа, калi яна пачала браць урокi iгры на фартэпiяна ў аднаго чалавека з Провiдэнса. Затое яна паспела прачытаць у доўгiх аўтобусных паездках усяго Пруста.
- Дык як ты завеш свайго? - спыталася яна зноў.
Я думаў зусiм пра iншае i не зразумеў пытання.
- Майго каго?
- Якiм тэрмiнам ты абазначаеш свайго творца?
Я назваў тэрмiн, якi заўсёды хацеў скарыстаць:
- Сукiн Сын.
- У вочы? - спыталася яна.
- Я нiколi не бачу ягонага твару.
- Ён носiць маску?
- Бадай. Каменную. Абсалютна каменную.
- Кiнь, ён, мабыць, страшэнна ганарыцца табою. Ты ж гарвардская хакейная славутасць.
Я зiрнуў на яе. Вiдаць, яна i праўда нiчога не ведае.
- Ён таксама быў выдатным спартсменам, Джэнi.
- Лепшым за цябе?
Мне спадабалася, што яна такое высокае думкi пра мае атлетычныя дасягненнi. Шкада, што мне прыйдзецца прынiзiць сябе, расказаўшы ёй пра бацькавы поспехi.
- Ён удзельнiчаў у фiнальным заездзе акадэмiчных адзiночак на Алiмпiйскiх гульнях 1928 года.
- Ого! - сказала яна. - I выйграў?
- Не, - адказаў я.
I яна, па-мойму, здагадалася, што мяне крыху суцяшае той факт, што ў фiнале бацька быў толькi шосты.
Мы трохi памаўчалi. Цяпер Джэнi, бадай, зразумее, што быць Олiвэрам Барэтам IV - гэта азначае не толькi насiць тое самае iмя, што i грандыёзнае збудаванне з шэрага каменю ў Гарвардскiм унiверсiтэцкiм гарадку. Гэта яшчэ i своеасаблiвае мускульнае застрашэнне. Я маю на ўвазе, калi над табою зiхацяць вяршынi чужое спартовае славы. Я маю на ўвазе - нада мною.
- Але што ён такое зрабiў, што ты назваў яго сукiным сынам? - спыталася Джэнi.
- Ён змушае мяне, - адказаў я.
- Не разумею.
- Ён змушае мяне, - паўтарыў я.
- Да чаго, Олiвэр?..
- Рабiць усё "правiльна".
- А хiба гэта няправiльна - рабiць усё правiльна?..
Я адказаў, што ненавiджу, калi мяне праграмуюць на працяг Барэтаўскае Традыцыi - дый яна сама мусiла гэта зразумець: бачыла ж, як мяне ўсяго скурчвае кожнага разу, калi мне прыходзiцца называць пасля iменi свой парадкавы нумар. I яшчэ, сказаў я, мяне даводзiць да шалу, што я кожны семестр абавязаны выдаваць х акадэмiчных поспехаў.
- Ну, вядома, - сказала яна з непрыхаваным сарказмам. - Я даўно заўважыла, як табе не падабаецца атрымлiваць свае "А" i гуляць за зборную ўнiверсiтэта.
- Я ненавiджу другое: ён нiчога iншага i не чакае! - Нiколi раней я нiкому гэтага не гаварыў - i цяпер адчуваў сябе страшэнна няёмка. Але мне трэба было растлумачыць Джэнi ўсё. - Калi мне i праўда штосьцi ўдаецца, дык ён настолькi скептычна да гэтага ставiцца, што ўявiць сабе немагчыма! Усё чыста ўспрымае як звычайнасць.
- Дык ён жа заняты чалавек! Яму ж трэба кiраваць усiмi гэтымi банкамi i Бог яго ведае што яшчэ рабiць!
- Джэнi, ты, уласна, на чыiм баку?
- А гэта што, вайна? - спыталася яна.
- Вайна, - адказаў я.
- Гэта ж смешна, Олiвэр.
Выдавала на тое, што яна сапраўды не магла мяне зразумець. Тады я i западозрыў, што мы па-рознаму глядзiм на жыццё. Вядома, мае тры з паловаю гады ў Гарвардзе i яе ў Рэдклiфе ператварылi нас абаiх у самаўпэўненых iнтэлектуалаў - традыцыйны прадукт гэтых устаноў. Аднак на гэтым падабенства канчалася. Згадзiцца з тым, што ў майго бацькi каменнае сэрца, яна не магла: замiналi, мабыць, нейкiя атавiстычныя iталiйска-мiжземнаморскiя паняццi накшталт "падрэ любiць сваiх бамбiнi" - толькi так i не iнакш.
Тады я паспрабаваў прывесцi наглядны прыклад. Наша дурная "антыразмова" з бацькам пасля гульнi ў Корнэле. Гэта вiдавочна ўразiла яе. Але няхай мне так добра будзе, калi ўразiла гэтак, як я разлiчваў.
- Дык ён прыехаў з Бостана ў Iтаку дзеля нейкага няшчаснага хакейнага матча?
Я паспрабаваў растлумачыць ёй, што мой бацька - гэта выключна адна форма i анiякага зместу. Але яе проста асляпiла тое, што ён пусцiўся ў такую далёкую дарогу, каб толькi папрысутнiчаць на (адносна) пасрэднай спартовай гульнi.
- Годзе, Джэнi, давай закончым гэтую тэму?
- Ведаеш, - сказала яна, - я нават рада, што ты так зацыклiўся на сваiм бацьку. Гэта азначае, што ты зусiм яшчэ не дасканалы.
- Ты хочаш сказаць, ты - дасканалая?
- Божа баранi, падрыхтунчык. Хiба я стала б тады сустракацца з табою?
Яна зноў была ў сваiм стылi.
5
Хацеў бы ўжо сказаць колькi слоў пра нашы iнтымныя адносiны.
Надзiва доўга iх не было ўвогуле. Iнакш кажучы, нiчога больш сур'ёзнага за тыя некалькi згаданых ужо мною пацалункаў (дагатуль памятаю iх усе да драбнiц). Сiтуацыя для мяне незвычайная: з прыроды я гарачы, нецярплiвы i прадпрымальны. Калi б хто-небудзь сказаў любой з добрага тузiна дзяўчат у Таўэр-Корт, Уэлэслi, што Олiвэр Барэт IV штодня сустракаецца з дзяўчынаю, але нi разу не спаў з ёю, яна пэўна засмяялася б i дужа засумнявалася ў вабнасцi сяброўкi, пра якую iдзе гаворка. Аднак, вядома, справа была не ў гэтым.
Я проста не ведаў, як дзейнiчаць.
Толькi не трэба разумець мяне залiшне лiтаральна. Я ведаў усе мажлiвыя хады. Але нiяк не мог пераадолець няўпэўненасцi. Джэнi была вельмi разумная, i я баяўся, што яна проста пасмяецца з таго, што я прызвычаiўся лiчыць вытанчана-рамантычным (i непераможным) стылем Олiвэра Барэта IV. Але я баяўся, што яна адштурхне мяне. А калi не адштурхне, дык з прычын, ад кахання далёкiх. Усiмi гэтымi блытанымi тлумачэннямi я хачу сказаць адно: мае пачуццi да Джэнi былi адрозныя ад тых, што я меў раней да iншых дзяўчат. Я не ведаў, як сказаць ёй пра гэта, i не было ў каго спытаць рады. ("Трэба было папытацца ў мяне!" скажа яна потым.) Я ведаў толькi, што яна патрэбная мне. Уся.
- Олiвэр, ты завалiш iспыт.
Мы сядзелi ў мяне ў пакоi i чыталi. Была нядзеля, другая палова дня.
- Олiвэр, калi ты будзеш адно глядзець, як вучу я, дык абавязкова правалiшся.
- Ды не гляджу я на цябе. Я чытаю.
- Лухта. Ты разглядваеш мае ногi.
- Хiба што зрэдку. На пачатку кожнага раздзела.
- Нешта ўжо вельмi кароткiя раздзелы ў тваёй кнiзе.
- Слухай, самаўлюбёнiца! Не такая ты ўжо i паглядная.
- Я ведаю. Але што я магу зрабiць, калi для цябе я "такая ўжо".
Я адсунуў кнiгу, устаў i падышоў да яе.
- Джэнi, ну зразумей ты: як я магу чытаць Джона Сцюарта Мiля, калi кожную секунду памiраю ад жадання апынуцца з табою ў ложку!
Яна нахмурылася:
- Олiвэр, прашу цябе!
Я прысеў на кукiшкi побач з яе крэслам. Яна зноў уткнулася ў кнiгу.
- Джэнi...
Яна цiха загарнула кнiгу, адсунула яе i паклала рукi мне на плечы.
- Олiвэр, прашу цябе...
I тады гэта ўсё здарылася. Усё здарылася.
Наша першая фiзiчная блiзкасць была цалкам процiлеглая нашай першай размове. Мы былi такiя нетаропкiя, такiя, ласкавыя, такiя пяшчотныя... Я i не здагадваўся, што сапраўдная Джэнi была менавiта такая - ласкавая Джэнi, што дотыкi яе такiя лёгкiя i пяшчотныя. Але нашмат болей здзiвiўся я з самога сябе. Я таксама быў ласкавы. I пяшчотны. Няўжо гэта i быў сапраўдны Олiвэр Барэт IV?
Я нi разу не бачыў, каб кофтачка Джэнi была расшпiленая хоць на адзiн гузiк. I таму здзiвiўся, калi ўбачыў у яе на шыi маленькi залаты крыжык. Ланцужок быў запаяны наглуха, i калi мы займалiся каханнем, крыжык заставаўся на ёй. У той цудоўны вечар, у хвiлю адпачынку, калi здаецца, нiчога iншага не мае значэння i адначасна ўсё значэннем поўнiцца, я дакрануўся да крыжыка i запытаўся, што сказаў бы яе святар, калi б даведаўся, што мы з ёю апынулiся ў адным ложку. Але яна адказала, што ў яе няма святара.
- А я думаў, што мая дзяўчына добрая каталiчка.
- Я сапраўды твая дзяўчына i сапраўды добрая. - Джэнi паглядзела на мяне, чакаючы пацвярджэння, i я ўсмiхнуўся. Яна ўсмiхнулася ў адказ: - Выходзiць, ты амаль угадаў - два пункты з трох.
Тады я папытаўся ў яе, чаму яна носiць крыжык, ды яшчэ на запаяным ланцужку. Яна растлумачыла, што крыжык належаў яе нябожчыцы мацi i носiць яна яго ў памяць аб ёй - з рэлiгiяй гэта не звязана. Потым мы зноў загаварылi пра сябе:
- Паслухай, Олiвэр, я казала табе, што кахаю цябе?
- Не, Джэнi.
- Чаму ж ты ў мяне не спытаўся?
- Папраўдзе, баяўся.
- Спытайся цяпер.
- Ты кахаеш мяне, Джэнi?
- А ты як думаеш? - зазiрнула яна мне ў самыя вочы.
- Напэўна. Можа быць... Кахаеш.
Я пацалаваў яе ў шыю.
- Олiвэр?
- Што?
- Я цябе не тое што кахаю...
- Божа, дык што ж тады?..
- Олiвэр, я цябе вельмi кахаю...
6
Выдатны хлопец - Рэй Стратан.
Можа, ён не генiй i не вялiкi футбалiст (крыху запаволены), але сябра ён надзейны - лепшага суседа па iнтэрнацкiм нумары не знайсцi. Як жа ён, бядак, мучыўся праз мяне на апошнiм курсе! Куды хадзiў займацца, калi натыкаўся на гальштук, якi вiсеў на дзвярной ручцы, што азначала: "Я не адзiн". Можа, займацца тым часам ён i не збiраўся, аднак калi-нiкалi яму ўсё ж такi прыходзiлася гэта рабiць. Мабыць, ён хадзiў тады ў бiблiятэку цi нават у студэнцкi клуб. Але дзе ж ён спаў у тыя ночы з суботы на нядзелю, калi мы з Джэнi iгнаравалi iнтэрнацкiя парадкi i яна заставалася ў мяне да ранку? Рэй змушаны быў шукаць дзе пераспаць - прасiцца да суседзяў на вольную канапу, калi тая, вядома, не была гэтаксама занятая. Добра хоць, што найчасцей гэта здаралася пасля заканчэння футбольнага сезона. I, натуральна, я зрабiў бы дзеля яго тое самае.
Але што ж ён меў за гэта ад мяне ва ўзнагароду? У былыя часы я дзялiўся з iм усiмi падрабязнасцямi сваiх любоўных перамог. Аднак цяпер ён быў не толькi пазбаўлены сваiх неад'емных правоў сябра на суперажыванне - больш таго, я нават не прызнаўся яму, што мы з Джэнi - каханкi. Я проста казаў яму, калi нам спатрэбiцца пакой, а ўжо навошта - мусiў здагадвацца ён сам.
- Барэт, дык спiш ты з ёю цi не? - дапытваўся Рэй.
- Рэйманд, я цябе як сябра прашу: не пытайся.
- Вы ж з ёю адсюль днямi i начамi не вылазiце. Чым тут так доўга можна займацца?
- Тады навошта пытацца, Рэй?
- Бо ў гэтым ёсць нешта нездаровае.
- Што менавiта?
- Ды ўсё, Ол. Раней у цябе такога нiколi не было. Раней ты дзядзьку Рэю ўсё выкладваў. Ведаеш, непрыгожа гэта неяк. Дальбог, гэта нешта ў цябе хваравiтае. Ну што ты ў ёй знайшоў асаблiвага?
- Паслухай, Рэй, калi прыходзiць сапраўднае каханне...
- Каханне?
- Не прамаўляй гэтае слова брудна.
- Каханне? У тваiм узросце? Дзед, мне за цябе страшна.
- Чаму ж гэта? Баiшся, што з'еду з глузду?
- Баюся за тваю халасцяцкую свабоду... За жыццё тваё баюся!
Нябога Рэй. I праўда перапалохаўся.
- Баiшся страцiць добрага суседа?
- Як наконт страцiць - не ведаю. А вось знайсцi - дык ужо знайшоў. Суседку. Яна тут ужо, лiчы, пасялiлася.
Я якраз збiраўся на канцэрт, дык пара было канчаць гэтую гамонку.
- Добра, не бядуй, Рэйманд. Ноймем кватэру ў Ню-Ёрку, будзем цёлак мяняць кожную ноч. Усё пераспрабуем.
- Як гэта - "не бядуй"? Барэт, я ж бачу, што яна цябе абкруцiла.
- Сiтуацыя цалкам пад маiм кантролем, - адказаў я. - Супакойся.
Папраўляючы гальштук, я рушыў да дзвярэй. Але Стратан нiяк не мог суняцца:
- Олi!
- Што?
- Дык вы з ёй спiце?.. Спiце ж?
- О Божа!..
На гэтым канцэрце Джэнi не сядзела побач са мною - яна была на сцэне. Аркестр Бахаўскага таварыства выконваў у Данстэрскiм каледжы Пяты Брандэнбургскi канцэрт, i Джэнi салiравала на клавесiне. Вядома, я ўжо шмат разоў слухаў, як яна iграе, аднак нiколi - з аркестрам i на публiцы. Божа, мяне проста распiрала з гонару. Я не заўважыў у яе выкананнi анiводнае хiбы.
- Ты нават уявiць сабе не можаш, як файна ты iграла, - сказаў я ёй пасля канцэрта.
- Дужа ты разбiраешся ў музыцы, падрыхтунчык.
- Дастаткова разбiраюся.
Мы стаялi ў двары каледжа. Быў такi красавiцкi вечар, калi ўжо верыш, што нарэшце вясна дабярэцца i да Кембрыджа. Калегi Джэнi праходжвалiся паблiзу, у тым лiку i Марцiн Дэвiдсан, якi выстрэльваў вачыма ў мой бок зарады нянавiсцi, i таму я не стаў спрачацца з Джэнi наконт цяжкасцей iгры на клавiшных iнструментах.
Неўзабаве мы прайшлi цераз Мемарыяльныя прысады да берага ракi.
- Глядзi на рэчы цвяроза, Барэт, прашу цябе. Я iграю нармальна. Але не выдатна. Нават не на ўзроўнi тваёй хакейнай зборнай, калi рабiць параўнаннi. Усяго толькi нармальна. Падумай i згадзiся.
Як я мог спрачацца з ёю, калi яна цi не ўпершыню на маёй памяцi не задзiрала носа.
- Добра. Згаджаюся. Ты iграеш нармальна. Я толькi хацеў сказаць, што ты павiнна працягваць iграць.
- Божа, а хто сказаў, што я не хачу працягваць iграць? Дзеля гэтага ж я i збiраюся займацца ў Надзi Буланжэ.
Гэта яшчэ што за навiна? Па тым, як Джэнi асеклася, я адразу зразумеў, што яна прагаварылася.
- У каго? - запытаўся я.
- У Надзi Буланжэ. Гэта знакамiты педагог. Жыве ў Парыжы. - Апошнiя словы яна прамовiла даволi таропка.
- У Парыжы? - запытаўся я, але ўжо досыць павольна.
- Яна набiрае з Амерыкi вельмi мала вучняў. Мне страшэнна пашэнцiла. I стыпендыя будзе вялiкая.
- Джэнiфэр... Ты ад'язджаеш у Парыж?
- Я нiколi не была ў Эўропе. Дачакацца не магу паездкi.
Я схапiў яе за плечы. Можа, занадта груба, не ведаю.
- I даўно ты так вырашыла?
Упершыню за ўвесь час нашага знаёмства яна не змагла глядзець мне ў вочы.
- Олi, ну сам падумай, - сказала яна. - Гэта непазбежна.
- Што - "непазбежна"?
- Мы атрымлiваем дыпломы, i кожны iдзе сваiм асобным шляхам. Ты паступiш у Юрыдычную школу.
- Чакай. Ты думаеш, што ты кажаш?
Цяпер яна паглядзела мне ў вочы. Твар у яе быў сумны.
- Олi, ты будучы мiльянер, а я сацыяльны нуль.
Я ўсё яшчэ трымаў яе за плечы.
- Ну што ты раптам пра нейкiя асобныя шляхi? Мы ўжо разам, мы шчаслiвыя.
- Олi, прашу цябе зноў, падумай добра, - паўтарыла яна. - Гарвард - гэта ўсё роўна як торба з падарункамi ў Санта-Клаўса. Напхаць туды можна чаго толькi хочаш, хоць сама вар'яцкiх цацак. Але калi свята канчаецца, цябе вытрасаюць з гэтай торбы... - Яна запнулася. - ...i тады трэба сунуцца на сваё месца.
- Ты хочаш сказаць, што ты збiраешся пячы булкi ў свайго таты ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд?
Я плёў абы-што.
- Пiрожныя, - паправiла яна. - I не трэба смяяцца з майго бацькi.
- Не пакiдай мяне, Джэнi. Прашу цябе.
- А як жа мая стыпендыя? Як Парыж, якога я нiколi ў жыццi не бачыла?
- А як жа нашае вяселле? - Я сказаў гэта, хоць у той момант не зусiм быў упэўнены ў тым, што адчуваў.
- А хiба мы калi-небудзь гаварылi пра вяселле?
- Я пра яго кажу. Я. Цяпер.
- Ты хочаш ажанiцца са мною?
- Хачу.
Яна схiлiла галаву набок i запыталася - проста, не ўсмiхнуўшыся, аднак з вялiкай дапытлiвасцю ў вачах:
- Чаму?
Я зазiрнуў ёй у самыя вочы:
- А таму што.
- О-о, - сказала яна. - Дужа грунтоўная прычына.
Яна ўзяла мяне за руку (не за рукаў, як зазвычай), i мы моўчкi пайшлi ўздоўж ракi. А пра што яшчэ было нам гаварыць?
7
Маёнтак Барэтаў, Iпсвiч, штат Масачусэтс, знаходзiцца хвiлiн за трыццаць сорак язды ад Мiстык-Рывэр-Брыджа, у залежнасцi ад хуткасцi, якую вы набiраеце. Мне не раз удавалася пераадолець гэтую адлегласць за дваццаць дзевяць хвiлiн. Адзiн шаноўны бостанскi банкiр сцвярджае, што ён праехаў яе яшчэ хутчэй, аднак калi гаворка заходзiць пра тое, што нехта здолеў абставiць тут мяне, дык дужа цяжка ў гэта паверыць. Асабiста я лiчу дваццаць дзевяць хвiлiн неперасягальным рэкордам. Урэшце, калi гонiш па аўтастрадзе No 1, дык зважаеш на святлафоры.
- Ты нясешся што ўтрапёны.
- Гэта Бостан. Тут усе носяцца што ўтрапёныя, - сказаў я, спынiўшыся ля святлафора.
- Ты прыкончыш нас да таго, як нас расшкуматаюць твае бацькi.
- Паслухай, Джэнi, мае бацькi - цудоўныя людзi.
Загарэлася зялёнае святло, i праз нейкiя дзесяць секунд мой "МГ" даў шэсцьдзесят мiляў у гадзiну.
- Нават Сукiн Сын?..
- Олiвэр Барэт Трэцi?.. Добры чувак. Ты яго ўпадабаеш.
- Ты ўпэўнены?
- Ён усiм падабаецца, - адказаў я.
- Чаму ж тады ён табе не даспадобы?
- Якраз таму, што ён даспадобы ўсiм.
Навошта я ўвогуле павёз яе да сваiх бацькоў? Мяркую, без блаславення Стода я-то ўжо неяк абышоўся б. Аднак, па-першае, Джэнi сама захацела ("Так, Олiвэр, робяць усе", - сказала яна), па-другое, i я меў у гэтым спатканнi патрэбу: Олiвэр Барэт III быў маiм банкiрам у сама лiтаральным сэнсе - ён плацiў за маё навучанне.
Значыцца, абед - неадменны. Соmmе il faut*, нiчога не скажаш.
* Соmmе il faut (фр.) - прыстойна.
I гэта ў нядзелю, калi аўтастрада No 1 мала не забарыкадаваная машынамi i кожны так i пнецца загарадзiць табе праезд. Я вырваўся з агульнага патоку i збочыў на Гротан-стрыт, па якой ганяў з чатырнаццацi гадоў, не прытарможваючы на паваротах.
- А дзе ж дамы? - спыталася Джэнi, гледзячы па баках. - Тут жа адны дрэвы.
- Дамы за дрэвамi.
Калi едзеш па Гротан-стрыт, трэба быць дужа пiльным, каб не праскочыць сваю паваротку. Ну а гэтым разам, вядома, я праехаў лiшнiя трыста ярдаў i толькi тады, зразумеўшы, дзе я, нацiснуў на тармазы.
- Чаму ты спынiўся? - запыталася Джэнi.
- Паваротку праскочыў, - прамармытаў я...
Цi ж не сiмвалiчна, што я мусiў сунуцца назад ажно трыста ярдаў, каб дабрацца да нашае сямейнае крэпасцi? Апынуўшыся на барэтаўскай тэрыторыi, я зменшыў хуткасць. Ад Гротан-стрыт да нашага маёнтка, Довэр-хаўс - сама меней паўмiлi. Па дарозе да яго праязджаеш таксама... э-э, iншыя будынкi. Мяркую, той, хто бачыць гэтае вiдовiшча ўпершыню, перажывае моцнае ўражанне.
- Божа! - ахнула Джэнi.
- Што такое?
- Стой, Олiвэр. Прашу цябе, спынi машыну.
Я затармазiў. Джэнi ажно ўцiснулася ў сядзенне.
- Слухай, я i падумаць не магла, што ты прывязеш мяне ў такую мясцiну.
- У якую - "такую"?
- Такую шыкоўную. У вас, мабыць i прыгонныя ёсць?
Я хацеў дакрануцца да яе рукi, але адчуў, што ў мяне вiльготныя далонi (гэтага ў мяне не бывае амаль нiколi), i паспрабаваў супакоiць яе словамi:
- Ну што ты, Джэнi? Усё будзе добра.
- Можа быць, але мне раптам захацелася, каб мяне звалi не Джэнi Кавiлеры, а да прыкладу, Эблiгэйл Адамс цi Ўэндзi Ўосп*...
* Слова-абрэвiятура, якое азначае "стоадсоткавы амерыканец". "WASP": White - белы, Anglo-Sахоn - англасакс, Protestant - пратэстант.
Далей ехалi моўчкi. Выйшаўшы з машыны, мы рушылi да параднага ўваходу. Я нацiснуў на званок, i тут Джэнi зноў запанiкавала:
- Олi, я не хачу! Паедзем адсюль.
- Спакайней, Джэн. Я ж табе сказаў: усё будзе добра.
Ну што яшчэ мог я сказаць ёй? Дзверы адчынiла Флоўрэнс, наша старая i ўсiм сэрцам адданая нам служанка.
- Праходзьце, калi ласка, мастэр* Олiвэр, - прывiтала яна мяне.
* Мастэр (англ. "master") - сiнонiм слова "мiстэр" у дачыненнi да маладога чалавека.
Божа, як жа я ненавiджу, калi мяне так называюць! Аж шалею ад гэтага прынiжальнага намёку на вышэйшасць ад мяне мiстэра Стода.
- Пакуль яшчэ, бацька, я цвёрда не вырашыў наконт юрыдычнай школы.
- Я хацеў бы ведаць iншае: цi вырашыла юрыдычная школа наконт цябе?
Яшчэ адзiн досцiп? Можа, мне трэба ўсмiхнуцца ў адказ на гэтыя рытарычныя практыкаваннi?
- Пакуль што не ведаю, сэр.
- Я мог бы патэлефанаваць Прайсу Цымерману...
- Не трэба! - перапынiў я, падпарадкоўваючыся iмгненнаму рэфлексу. Прашу, не трэба, сэр.
- Не дзеля таго, каб паўплываць на некага, - з годнасцю сказаў О.Б.III. Проста навесцi даведкi.
- Бацька, я хачу, каб мне адказалi лiстом, як усiм астатнiм. Калi ласка.
- Але. Натуральна. Выдатна.
- Дзякуй, сэр.
- I яшчэ, цябе ж амаль напэўна прымуць i так, - дадаў ён.
Не ведаю, як гэта атрымлiваецца, але О.Б.III умее прынiзiць мяне, нават калi не шкадуе ўхвальных слоў.
- Хто ведае, - адказаў я. - У рэшце рэшт, хакейнай каманды ў iх там няма.
Не ведаю, чаму я пачаў прынiжаць сябе сам? Можа, таму, што ён пра мяне ўсё-такi высокае думкi?
- У цябе ёсць iншыя вартасцi, - заявiў Олiвэр Барэт III, але развiць гэтую тэму не пажадаў. (Зрэшты, не думаю, што гэта ў яго выйшла б.)
Ежа ў рэстарацыi была не лепшая ад нашае размовы, з адной хiба што рознiцай: што булачкi будуць чэрствыя, я мог сказаць яшчэ да таго, як iх прынеслi, а вось угадаць, якую тэму будзе мець ласку прапанаваць мне бацька, мне нiколi не ўдаецца.
- Апрача таго, ты заўсёды можаш уступiць у Корпус Мiру, - сказаў ён раптам нi з таго нi з сяго.
- Сэр? - Я не зусiм зразумеў, што гэта - пытанне цi сцвярджэнне?
- Па-мойму, Корпус Мiру - выдатная рэч. А ты як думаеш?
- Ну, - адказаў я, - ва ўсякiм разе, гэта лепш за Корпус вайны.
Нiчыя. Я не ведаў, што хацеў сказаць ён, i наадварот. Цi азначала гэта, што тэма вычарпаная i што зараз мы пяройдзем да абмеркавання iншых важных, сапраўды ўрадавых праграм? Не. Я зусiм забыўся, што найгалоўнейшая наша тэма гэта заўсёды мае планы.
- Я быў бы зусiм не супраць, каб ты ўступiў у Корпус Мiру, Олiвэр.
- Я таксама, - сказаў я, не жадаючы ўступаць яму ў велiкадушнасцi.
Я ўпэўнены, што Стод нiколi мяне не слухае, i таму не здзiвiўся, што ён нiяк не адрэагаваў на мой тонкi сарказм.
- А твае аднакашнiкi, - прадоўжыў ён, - як да гэтага ставяцца?
- Сэр?
- Цi лiчаць яны, што Корпус Мiру мае нейкае значэнне ў iх жыццi?
Здаецца, слухаць фразу "але, сэр" майму бацьку гэтаксама неабходна, як рыбе знаходзiцца ў вадзе.
Яблычны пiрог таксама быў чэрствы.
Каля паловы дванаццатай я правёў яго да машыны.
- Я што-небудзь магу зрабiць для цябе, сын?
- Не, сэр. Дабранач, сэр.
I ён паехаў.
Хоць памiж Бостанам i Iтакай, штат Ню-Ёрк, лётаюць самалёты, Олiвэр Барэт III вырашыў ехаць на машыне. Не таму, што хацеў паказаць, што ён гатовы праседзець за рулём некалькi гадзiн дзеля таго, каб убачыць сына. Проста ён любiць вадзiць машыну. Хутка ехаць. А ў такi познi час ды яшчэ на "Астан Марцiн ДБС" можна несцiся што чорт. Ён пэўна вырашыў пабiць свой уласны рэкорд хуткасцi на адрэзку Iтака - Бостан, устаноўлены iм летась, пасля таго як мы перамаглi Корнэл i выйгралi першынство. Я не сумняваўся ў гэтым, бо бачыў, як ён зiрнуў на гадзiннiк перад ад'ездам.
Я вярнуўся ў матэль патэлефанаваць Джэнi. Гэта была мая адзiная прыемная хвiлiна за ўвесь вечар. Я расказаў Джэнi пра бойку (не ўдакладняючы характару прычыны вайны), i магу сказаць, што гiсторыя ёй спадабалася. Мала хто з яе вытанчаных сяброў-музыкантаў мог пахвалiцца тым, што хоць раз у жыццi пускаў у ход кулакi.
- Але ж ты хоць даў як след таму корнэльцу, што цябе ўдарыў? - запыталася яна.
- Вядома, яшчэ як! Месца жывога на iм не пакiнуў.
- Шкада, што я не бачыла. Можа, ты паб'еш каго-небудзь на матчы ў Ейлi?
- Абавязкова.
Я ўсмiхнуўся. Як яна любiла простыя забавы!
4
- Джэнi тэлефануе ўнiзе, - сказала мне дзяўчына, што дзяжурыла на ўваходзе ў iнтэрнат, хоць я i не паспеў назваць нi сябе, нi мэты свайго наведвання...
Я хутка зрабiў выснову, што гэта ачко на маю карысць. Дзяўчо пэўна чытае ўжо "Крымсан" i ведае, хто я такi. Ну, да славы нам не прывыкаць. Нашмат важней тое, што Джэнi расказала тут, з кiм яна сустракаецца.
- Дзякуй, - сказаў я. - Я пачакаю тут.
- Шкада, што ў Корнэле так выйшла, - загаварыла дзяўчо. - "Крымсан" пiша, на цябе аж чацвёра накiнулiся.
- Ага. I мяне яшчэ выдалiлi. На пяць хвiлiн.
- Ого...
- Джэнi яшчэ тэлефануе?
- Тэлефануе, - адказала яна, зiрнуўшы на свой камутатар.
Цiкава, што гэта за суразмоўца, якому ёй не шкада падарыць некалькi дарагiх хвiлiн нашага спаткання? Якi-небудзь музыканцiк? Я ведаў, што нейкi Марцiн Дэвiдсан, студэнт апошняга курса Адамс-каледжа i дырыжор аркестра Бахаўскага таварыства, прэтэндуе на выключную ўвагу Джэнi. Праўда, у платанiчным сэнсе. Не думаю, каб гэты маладзён мог падняць што-небудзь цяжэйшае за дырыжорскую палачку. Так цi iнакш, я не пацярплю, каб у мяне адбiралi мой час.
- Дзе гэтая тэлефонная будка? - спытаўся я ў дзяжурнай.
- У холе, за рагом, - паказала яна рукою, куды iсцi.
Я павольна ўвайшоў у прасторны хол i яшчэ здалёк убачыў Джэнi. Дзверы будкi яна пакiнула незачыненыя. Я iшоў павольна, гультаявата пазiраючы па баках, спадзеючыся, што яна заўважыць мяне, убачыць усе мае пластыры i, кiнуўшы слухаўку, кiнецца мне на шыю. Але я быў ужо побач з будкаю, i да мяне даляцелi абрыўкi размовы:
- Але. Ну, так. Абавязкова. О, я таксама, Фiл. Я так цябе люблю!
Я ўсё роўна як здранцвеў. З кiм яна гаворыць? Гэта быў не Дэвiдсан - таго завуць не Фiл. Я ўжо даўно разведаў пра яго ўсё, што мог, па ўнiверсiтэцкiх спiсах: "Марцiн Юджын Дэвiдсан. Факультэт музыкi i мастацтваў. Хатнi адрас: Ню-Ёрк, Рывэрсайд-драйв, 70. Вышэйшая школа музыкi i мастацтваў". Мяркуючы па фатаграфii, гэта быў чуллiвы i недурны хлопец, фунтаў на пяцьдзесят лягчэйшы за мяне. Але чаго гэта я раптам буду непакоiцца за Дэвiдсана? I перада мною, i перад iм Джэнiфэр аддае вiдавочную перавагу нейкаму Фiлу, якому (ну i ну!) пасылала цяпер пацалункi па тэлефоне.
Варта было адно адлучыцца на якiя два днi, i, калi ласка, - нейкi казёл з iдыёцкiм iмем Фiл забраўся да яе ў ложак (вядома, забраўся!).
Вешаючы слухаўку, яна нарэшце заўважыла мяне i, нават не пачырванеўшы, усмiхнулася i з'iмiтавала пацалунак. Ну i двудушнасць!
Яна цмокнула мяне ў ацалелую шчаку:
- Э-э, ну i выгляд у цябе!
- Дасталося, Джэн.
- Але твой супернiк выглядае яшчэ горш?
- Вядома. Нашмат. Мае супернiкi заўсёды выглядаюць горш. - Я сказаў гэта з усёй злосцю, на якую здатны, намякаючы на тое, што намылю пысу любому супернiку, якi палезе да яе ў ложак, пакуль мяне няма паблiзу.
Але Джэнi, як нiчога i не здарылася, узяла мяне за рукаў, i мы рушылi да дзвярэй.
- Дабранач, Джэнi, - сказала дзяжурная.
- Дабранач, Сара, - адгукнулася Джэнi.
Калi мы выйшлi на вулiцу, збiраючыся сесцi ў мой "МГ", я набраў у лёгкiя свежага вечаровага паветра i як мог абыякава запытаўся:
- Паслухай, Джэн...
- Што?
- Э-э... Хто такi Фiл?
Яна кiнула ўжо ў машыне:
- Мой бацька.
Так я ёй i паверыў.
- Ты завеш свайго бацьку Фiлам?
- Але, гэта яго iмя. А як ты завеш свайго?
Джэнi ўжо казала мне, што яе выхаваў бацька, уладальнiк невялiкай пякарнi ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд. Мацi яе загiнула ў аўтамабiльнай аварыi, калi Джэнi была зусiм маленькая. Усё гэта яна расказала мне, калi тлумачыла, чаму ў яе няма вадзiцельскiх правоў. Яе бацька - ва ўсiх астатнiх адносiнах, як сказала яна, сапраўды "выдатны хлопец" - пасля смерцi мацi стаў вельмi прымхлiвым i нi за што не хацеў дазволiць адзiнай сваёй дачцэ вадзiць машыну. Ёй гэта дужа замiнала ў апошнiх класах каледжа, калi яна пачала браць урокi iгры на фартэпiяна ў аднаго чалавека з Провiдэнса. Затое яна паспела прачытаць у доўгiх аўтобусных паездках усяго Пруста.
- Дык як ты завеш свайго? - спыталася яна зноў.
Я думаў зусiм пра iншае i не зразумеў пытання.
- Майго каго?
- Якiм тэрмiнам ты абазначаеш свайго творца?
Я назваў тэрмiн, якi заўсёды хацеў скарыстаць:
- Сукiн Сын.
- У вочы? - спыталася яна.
- Я нiколi не бачу ягонага твару.
- Ён носiць маску?
- Бадай. Каменную. Абсалютна каменную.
- Кiнь, ён, мабыць, страшэнна ганарыцца табою. Ты ж гарвардская хакейная славутасць.
Я зiрнуў на яе. Вiдаць, яна i праўда нiчога не ведае.
- Ён таксама быў выдатным спартсменам, Джэнi.
- Лепшым за цябе?
Мне спадабалася, што яна такое высокае думкi пра мае атлетычныя дасягненнi. Шкада, што мне прыйдзецца прынiзiць сябе, расказаўшы ёй пра бацькавы поспехi.
- Ён удзельнiчаў у фiнальным заездзе акадэмiчных адзiночак на Алiмпiйскiх гульнях 1928 года.
- Ого! - сказала яна. - I выйграў?
- Не, - адказаў я.
I яна, па-мойму, здагадалася, што мяне крыху суцяшае той факт, што ў фiнале бацька быў толькi шосты.
Мы трохi памаўчалi. Цяпер Джэнi, бадай, зразумее, што быць Олiвэрам Барэтам IV - гэта азначае не толькi насiць тое самае iмя, што i грандыёзнае збудаванне з шэрага каменю ў Гарвардскiм унiверсiтэцкiм гарадку. Гэта яшчэ i своеасаблiвае мускульнае застрашэнне. Я маю на ўвазе, калi над табою зiхацяць вяршынi чужое спартовае славы. Я маю на ўвазе - нада мною.
- Але што ён такое зрабiў, што ты назваў яго сукiным сынам? - спыталася Джэнi.
- Ён змушае мяне, - адказаў я.
- Не разумею.
- Ён змушае мяне, - паўтарыў я.
- Да чаго, Олiвэр?..
- Рабiць усё "правiльна".
- А хiба гэта няправiльна - рабiць усё правiльна?..
Я адказаў, што ненавiджу, калi мяне праграмуюць на працяг Барэтаўскае Традыцыi - дый яна сама мусiла гэта зразумець: бачыла ж, як мяне ўсяго скурчвае кожнага разу, калi мне прыходзiцца называць пасля iменi свой парадкавы нумар. I яшчэ, сказаў я, мяне даводзiць да шалу, што я кожны семестр абавязаны выдаваць х акадэмiчных поспехаў.
- Ну, вядома, - сказала яна з непрыхаваным сарказмам. - Я даўно заўважыла, як табе не падабаецца атрымлiваць свае "А" i гуляць за зборную ўнiверсiтэта.
- Я ненавiджу другое: ён нiчога iншага i не чакае! - Нiколi раней я нiкому гэтага не гаварыў - i цяпер адчуваў сябе страшэнна няёмка. Але мне трэба было растлумачыць Джэнi ўсё. - Калi мне i праўда штосьцi ўдаецца, дык ён настолькi скептычна да гэтага ставiцца, што ўявiць сабе немагчыма! Усё чыста ўспрымае як звычайнасць.
- Дык ён жа заняты чалавек! Яму ж трэба кiраваць усiмi гэтымi банкамi i Бог яго ведае што яшчэ рабiць!
- Джэнi, ты, уласна, на чыiм баку?
- А гэта што, вайна? - спыталася яна.
- Вайна, - адказаў я.
- Гэта ж смешна, Олiвэр.
Выдавала на тое, што яна сапраўды не магла мяне зразумець. Тады я i западозрыў, што мы па-рознаму глядзiм на жыццё. Вядома, мае тры з паловаю гады ў Гарвардзе i яе ў Рэдклiфе ператварылi нас абаiх у самаўпэўненых iнтэлектуалаў - традыцыйны прадукт гэтых устаноў. Аднак на гэтым падабенства канчалася. Згадзiцца з тым, што ў майго бацькi каменнае сэрца, яна не магла: замiналi, мабыць, нейкiя атавiстычныя iталiйска-мiжземнаморскiя паняццi накшталт "падрэ любiць сваiх бамбiнi" - толькi так i не iнакш.
Тады я паспрабаваў прывесцi наглядны прыклад. Наша дурная "антыразмова" з бацькам пасля гульнi ў Корнэле. Гэта вiдавочна ўразiла яе. Але няхай мне так добра будзе, калi ўразiла гэтак, як я разлiчваў.
- Дык ён прыехаў з Бостана ў Iтаку дзеля нейкага няшчаснага хакейнага матча?
Я паспрабаваў растлумачыць ёй, што мой бацька - гэта выключна адна форма i анiякага зместу. Але яе проста асляпiла тое, што ён пусцiўся ў такую далёкую дарогу, каб толькi папрысутнiчаць на (адносна) пасрэднай спартовай гульнi.
- Годзе, Джэнi, давай закончым гэтую тэму?
- Ведаеш, - сказала яна, - я нават рада, што ты так зацыклiўся на сваiм бацьку. Гэта азначае, што ты зусiм яшчэ не дасканалы.
- Ты хочаш сказаць, ты - дасканалая?
- Божа баранi, падрыхтунчык. Хiба я стала б тады сустракацца з табою?
Яна зноў была ў сваiм стылi.
5
Хацеў бы ўжо сказаць колькi слоў пра нашы iнтымныя адносiны.
Надзiва доўга iх не было ўвогуле. Iнакш кажучы, нiчога больш сур'ёзнага за тыя некалькi згаданых ужо мною пацалункаў (дагатуль памятаю iх усе да драбнiц). Сiтуацыя для мяне незвычайная: з прыроды я гарачы, нецярплiвы i прадпрымальны. Калi б хто-небудзь сказаў любой з добрага тузiна дзяўчат у Таўэр-Корт, Уэлэслi, што Олiвэр Барэт IV штодня сустракаецца з дзяўчынаю, але нi разу не спаў з ёю, яна пэўна засмяялася б i дужа засумнявалася ў вабнасцi сяброўкi, пра якую iдзе гаворка. Аднак, вядома, справа была не ў гэтым.
Я проста не ведаў, як дзейнiчаць.
Толькi не трэба разумець мяне залiшне лiтаральна. Я ведаў усе мажлiвыя хады. Але нiяк не мог пераадолець няўпэўненасцi. Джэнi была вельмi разумная, i я баяўся, што яна проста пасмяецца з таго, што я прызвычаiўся лiчыць вытанчана-рамантычным (i непераможным) стылем Олiвэра Барэта IV. Але я баяўся, што яна адштурхне мяне. А калi не адштурхне, дык з прычын, ад кахання далёкiх. Усiмi гэтымi блытанымi тлумачэннямi я хачу сказаць адно: мае пачуццi да Джэнi былi адрозныя ад тых, што я меў раней да iншых дзяўчат. Я не ведаў, як сказаць ёй пра гэта, i не было ў каго спытаць рады. ("Трэба было папытацца ў мяне!" скажа яна потым.) Я ведаў толькi, што яна патрэбная мне. Уся.
- Олiвэр, ты завалiш iспыт.
Мы сядзелi ў мяне ў пакоi i чыталi. Была нядзеля, другая палова дня.
- Олiвэр, калi ты будзеш адно глядзець, як вучу я, дык абавязкова правалiшся.
- Ды не гляджу я на цябе. Я чытаю.
- Лухта. Ты разглядваеш мае ногi.
- Хiба што зрэдку. На пачатку кожнага раздзела.
- Нешта ўжо вельмi кароткiя раздзелы ў тваёй кнiзе.
- Слухай, самаўлюбёнiца! Не такая ты ўжо i паглядная.
- Я ведаю. Але што я магу зрабiць, калi для цябе я "такая ўжо".
Я адсунуў кнiгу, устаў i падышоў да яе.
- Джэнi, ну зразумей ты: як я магу чытаць Джона Сцюарта Мiля, калi кожную секунду памiраю ад жадання апынуцца з табою ў ложку!
Яна нахмурылася:
- Олiвэр, прашу цябе!
Я прысеў на кукiшкi побач з яе крэслам. Яна зноў уткнулася ў кнiгу.
- Джэнi...
Яна цiха загарнула кнiгу, адсунула яе i паклала рукi мне на плечы.
- Олiвэр, прашу цябе...
I тады гэта ўсё здарылася. Усё здарылася.
Наша першая фiзiчная блiзкасць была цалкам процiлеглая нашай першай размове. Мы былi такiя нетаропкiя, такiя, ласкавыя, такiя пяшчотныя... Я i не здагадваўся, што сапраўдная Джэнi была менавiта такая - ласкавая Джэнi, што дотыкi яе такiя лёгкiя i пяшчотныя. Але нашмат болей здзiвiўся я з самога сябе. Я таксама быў ласкавы. I пяшчотны. Няўжо гэта i быў сапраўдны Олiвэр Барэт IV?
Я нi разу не бачыў, каб кофтачка Джэнi была расшпiленая хоць на адзiн гузiк. I таму здзiвiўся, калi ўбачыў у яе на шыi маленькi залаты крыжык. Ланцужок быў запаяны наглуха, i калi мы займалiся каханнем, крыжык заставаўся на ёй. У той цудоўны вечар, у хвiлю адпачынку, калi здаецца, нiчога iншага не мае значэння i адначасна ўсё значэннем поўнiцца, я дакрануўся да крыжыка i запытаўся, што сказаў бы яе святар, калi б даведаўся, што мы з ёю апынулiся ў адным ложку. Але яна адказала, што ў яе няма святара.
- А я думаў, што мая дзяўчына добрая каталiчка.
- Я сапраўды твая дзяўчына i сапраўды добрая. - Джэнi паглядзела на мяне, чакаючы пацвярджэння, i я ўсмiхнуўся. Яна ўсмiхнулася ў адказ: - Выходзiць, ты амаль угадаў - два пункты з трох.
Тады я папытаўся ў яе, чаму яна носiць крыжык, ды яшчэ на запаяным ланцужку. Яна растлумачыла, што крыжык належаў яе нябожчыцы мацi i носiць яна яго ў памяць аб ёй - з рэлiгiяй гэта не звязана. Потым мы зноў загаварылi пра сябе:
- Паслухай, Олiвэр, я казала табе, што кахаю цябе?
- Не, Джэнi.
- Чаму ж ты ў мяне не спытаўся?
- Папраўдзе, баяўся.
- Спытайся цяпер.
- Ты кахаеш мяне, Джэнi?
- А ты як думаеш? - зазiрнула яна мне ў самыя вочы.
- Напэўна. Можа быць... Кахаеш.
Я пацалаваў яе ў шыю.
- Олiвэр?
- Што?
- Я цябе не тое што кахаю...
- Божа, дык што ж тады?..
- Олiвэр, я цябе вельмi кахаю...
6
Выдатны хлопец - Рэй Стратан.
Можа, ён не генiй i не вялiкi футбалiст (крыху запаволены), але сябра ён надзейны - лепшага суседа па iнтэрнацкiм нумары не знайсцi. Як жа ён, бядак, мучыўся праз мяне на апошнiм курсе! Куды хадзiў займацца, калi натыкаўся на гальштук, якi вiсеў на дзвярной ручцы, што азначала: "Я не адзiн". Можа, займацца тым часам ён i не збiраўся, аднак калi-нiкалi яму ўсё ж такi прыходзiлася гэта рабiць. Мабыць, ён хадзiў тады ў бiблiятэку цi нават у студэнцкi клуб. Але дзе ж ён спаў у тыя ночы з суботы на нядзелю, калi мы з Джэнi iгнаравалi iнтэрнацкiя парадкi i яна заставалася ў мяне да ранку? Рэй змушаны быў шукаць дзе пераспаць - прасiцца да суседзяў на вольную канапу, калi тая, вядома, не была гэтаксама занятая. Добра хоць, што найчасцей гэта здаралася пасля заканчэння футбольнага сезона. I, натуральна, я зрабiў бы дзеля яго тое самае.
Але што ж ён меў за гэта ад мяне ва ўзнагароду? У былыя часы я дзялiўся з iм усiмi падрабязнасцямi сваiх любоўных перамог. Аднак цяпер ён быў не толькi пазбаўлены сваiх неад'емных правоў сябра на суперажыванне - больш таго, я нават не прызнаўся яму, што мы з Джэнi - каханкi. Я проста казаў яму, калi нам спатрэбiцца пакой, а ўжо навошта - мусiў здагадвацца ён сам.
- Барэт, дык спiш ты з ёю цi не? - дапытваўся Рэй.
- Рэйманд, я цябе як сябра прашу: не пытайся.
- Вы ж з ёю адсюль днямi i начамi не вылазiце. Чым тут так доўга можна займацца?
- Тады навошта пытацца, Рэй?
- Бо ў гэтым ёсць нешта нездаровае.
- Што менавiта?
- Ды ўсё, Ол. Раней у цябе такога нiколi не было. Раней ты дзядзьку Рэю ўсё выкладваў. Ведаеш, непрыгожа гэта неяк. Дальбог, гэта нешта ў цябе хваравiтае. Ну што ты ў ёй знайшоў асаблiвага?
- Паслухай, Рэй, калi прыходзiць сапраўднае каханне...
- Каханне?
- Не прамаўляй гэтае слова брудна.
- Каханне? У тваiм узросце? Дзед, мне за цябе страшна.
- Чаму ж гэта? Баiшся, што з'еду з глузду?
- Баюся за тваю халасцяцкую свабоду... За жыццё тваё баюся!
Нябога Рэй. I праўда перапалохаўся.
- Баiшся страцiць добрага суседа?
- Як наконт страцiць - не ведаю. А вось знайсцi - дык ужо знайшоў. Суседку. Яна тут ужо, лiчы, пасялiлася.
Я якраз збiраўся на канцэрт, дык пара было канчаць гэтую гамонку.
- Добра, не бядуй, Рэйманд. Ноймем кватэру ў Ню-Ёрку, будзем цёлак мяняць кожную ноч. Усё пераспрабуем.
- Як гэта - "не бядуй"? Барэт, я ж бачу, што яна цябе абкруцiла.
- Сiтуацыя цалкам пад маiм кантролем, - адказаў я. - Супакойся.
Папраўляючы гальштук, я рушыў да дзвярэй. Але Стратан нiяк не мог суняцца:
- Олi!
- Што?
- Дык вы з ёй спiце?.. Спiце ж?
- О Божа!..
На гэтым канцэрце Джэнi не сядзела побач са мною - яна была на сцэне. Аркестр Бахаўскага таварыства выконваў у Данстэрскiм каледжы Пяты Брандэнбургскi канцэрт, i Джэнi салiравала на клавесiне. Вядома, я ўжо шмат разоў слухаў, як яна iграе, аднак нiколi - з аркестрам i на публiцы. Божа, мяне проста распiрала з гонару. Я не заўважыў у яе выкананнi анiводнае хiбы.
- Ты нават уявiць сабе не можаш, як файна ты iграла, - сказаў я ёй пасля канцэрта.
- Дужа ты разбiраешся ў музыцы, падрыхтунчык.
- Дастаткова разбiраюся.
Мы стаялi ў двары каледжа. Быў такi красавiцкi вечар, калi ўжо верыш, што нарэшце вясна дабярэцца i да Кембрыджа. Калегi Джэнi праходжвалiся паблiзу, у тым лiку i Марцiн Дэвiдсан, якi выстрэльваў вачыма ў мой бок зарады нянавiсцi, i таму я не стаў спрачацца з Джэнi наконт цяжкасцей iгры на клавiшных iнструментах.
Неўзабаве мы прайшлi цераз Мемарыяльныя прысады да берага ракi.
- Глядзi на рэчы цвяроза, Барэт, прашу цябе. Я iграю нармальна. Але не выдатна. Нават не на ўзроўнi тваёй хакейнай зборнай, калi рабiць параўнаннi. Усяго толькi нармальна. Падумай i згадзiся.
Як я мог спрачацца з ёю, калi яна цi не ўпершыню на маёй памяцi не задзiрала носа.
- Добра. Згаджаюся. Ты iграеш нармальна. Я толькi хацеў сказаць, што ты павiнна працягваць iграць.
- Божа, а хто сказаў, што я не хачу працягваць iграць? Дзеля гэтага ж я i збiраюся займацца ў Надзi Буланжэ.
Гэта яшчэ што за навiна? Па тым, як Джэнi асеклася, я адразу зразумеў, што яна прагаварылася.
- У каго? - запытаўся я.
- У Надзi Буланжэ. Гэта знакамiты педагог. Жыве ў Парыжы. - Апошнiя словы яна прамовiла даволi таропка.
- У Парыжы? - запытаўся я, але ўжо досыць павольна.
- Яна набiрае з Амерыкi вельмi мала вучняў. Мне страшэнна пашэнцiла. I стыпендыя будзе вялiкая.
- Джэнiфэр... Ты ад'язджаеш у Парыж?
- Я нiколi не была ў Эўропе. Дачакацца не магу паездкi.
Я схапiў яе за плечы. Можа, занадта груба, не ведаю.
- I даўно ты так вырашыла?
Упершыню за ўвесь час нашага знаёмства яна не змагла глядзець мне ў вочы.
- Олi, ну сам падумай, - сказала яна. - Гэта непазбежна.
- Што - "непазбежна"?
- Мы атрымлiваем дыпломы, i кожны iдзе сваiм асобным шляхам. Ты паступiш у Юрыдычную школу.
- Чакай. Ты думаеш, што ты кажаш?
Цяпер яна паглядзела мне ў вочы. Твар у яе быў сумны.
- Олi, ты будучы мiльянер, а я сацыяльны нуль.
Я ўсё яшчэ трымаў яе за плечы.
- Ну што ты раптам пра нейкiя асобныя шляхi? Мы ўжо разам, мы шчаслiвыя.
- Олi, прашу цябе зноў, падумай добра, - паўтарыла яна. - Гарвард - гэта ўсё роўна як торба з падарункамi ў Санта-Клаўса. Напхаць туды можна чаго толькi хочаш, хоць сама вар'яцкiх цацак. Але калi свята канчаецца, цябе вытрасаюць з гэтай торбы... - Яна запнулася. - ...i тады трэба сунуцца на сваё месца.
- Ты хочаш сказаць, што ты збiраешся пячы булкi ў свайго таты ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд?
Я плёў абы-што.
- Пiрожныя, - паправiла яна. - I не трэба смяяцца з майго бацькi.
- Не пакiдай мяне, Джэнi. Прашу цябе.
- А як жа мая стыпендыя? Як Парыж, якога я нiколi ў жыццi не бачыла?
- А як жа нашае вяселле? - Я сказаў гэта, хоць у той момант не зусiм быў упэўнены ў тым, што адчуваў.
- А хiба мы калi-небудзь гаварылi пра вяселле?
- Я пра яго кажу. Я. Цяпер.
- Ты хочаш ажанiцца са мною?
- Хачу.
Яна схiлiла галаву набок i запыталася - проста, не ўсмiхнуўшыся, аднак з вялiкай дапытлiвасцю ў вачах:
- Чаму?
Я зазiрнуў ёй у самыя вочы:
- А таму што.
- О-о, - сказала яна. - Дужа грунтоўная прычына.
Яна ўзяла мяне за руку (не за рукаў, як зазвычай), i мы моўчкi пайшлi ўздоўж ракi. А пра што яшчэ было нам гаварыць?
7
Маёнтак Барэтаў, Iпсвiч, штат Масачусэтс, знаходзiцца хвiлiн за трыццаць сорак язды ад Мiстык-Рывэр-Брыджа, у залежнасцi ад хуткасцi, якую вы набiраеце. Мне не раз удавалася пераадолець гэтую адлегласць за дваццаць дзевяць хвiлiн. Адзiн шаноўны бостанскi банкiр сцвярджае, што ён праехаў яе яшчэ хутчэй, аднак калi гаворка заходзiць пра тое, што нехта здолеў абставiць тут мяне, дык дужа цяжка ў гэта паверыць. Асабiста я лiчу дваццаць дзевяць хвiлiн неперасягальным рэкордам. Урэшце, калi гонiш па аўтастрадзе No 1, дык зважаеш на святлафоры.
- Ты нясешся што ўтрапёны.
- Гэта Бостан. Тут усе носяцца што ўтрапёныя, - сказаў я, спынiўшыся ля святлафора.
- Ты прыкончыш нас да таго, як нас расшкуматаюць твае бацькi.
- Паслухай, Джэнi, мае бацькi - цудоўныя людзi.
Загарэлася зялёнае святло, i праз нейкiя дзесяць секунд мой "МГ" даў шэсцьдзесят мiляў у гадзiну.
- Нават Сукiн Сын?..
- Олiвэр Барэт Трэцi?.. Добры чувак. Ты яго ўпадабаеш.
- Ты ўпэўнены?
- Ён усiм падабаецца, - адказаў я.
- Чаму ж тады ён табе не даспадобы?
- Якраз таму, што ён даспадобы ўсiм.
Навошта я ўвогуле павёз яе да сваiх бацькоў? Мяркую, без блаславення Стода я-то ўжо неяк абышоўся б. Аднак, па-першае, Джэнi сама захацела ("Так, Олiвэр, робяць усе", - сказала яна), па-другое, i я меў у гэтым спатканнi патрэбу: Олiвэр Барэт III быў маiм банкiрам у сама лiтаральным сэнсе - ён плацiў за маё навучанне.
Значыцца, абед - неадменны. Соmmе il faut*, нiчога не скажаш.
* Соmmе il faut (фр.) - прыстойна.
I гэта ў нядзелю, калi аўтастрада No 1 мала не забарыкадаваная машынамi i кожны так i пнецца загарадзiць табе праезд. Я вырваўся з агульнага патоку i збочыў на Гротан-стрыт, па якой ганяў з чатырнаццацi гадоў, не прытарможваючы на паваротах.
- А дзе ж дамы? - спыталася Джэнi, гледзячы па баках. - Тут жа адны дрэвы.
- Дамы за дрэвамi.
Калi едзеш па Гротан-стрыт, трэба быць дужа пiльным, каб не праскочыць сваю паваротку. Ну а гэтым разам, вядома, я праехаў лiшнiя трыста ярдаў i толькi тады, зразумеўшы, дзе я, нацiснуў на тармазы.
- Чаму ты спынiўся? - запыталася Джэнi.
- Паваротку праскочыў, - прамармытаў я...
Цi ж не сiмвалiчна, што я мусiў сунуцца назад ажно трыста ярдаў, каб дабрацца да нашае сямейнае крэпасцi? Апынуўшыся на барэтаўскай тэрыторыi, я зменшыў хуткасць. Ад Гротан-стрыт да нашага маёнтка, Довэр-хаўс - сама меней паўмiлi. Па дарозе да яго праязджаеш таксама... э-э, iншыя будынкi. Мяркую, той, хто бачыць гэтае вiдовiшча ўпершыню, перажывае моцнае ўражанне.
- Божа! - ахнула Джэнi.
- Што такое?
- Стой, Олiвэр. Прашу цябе, спынi машыну.
Я затармазiў. Джэнi ажно ўцiснулася ў сядзенне.
- Слухай, я i падумаць не магла, што ты прывязеш мяне ў такую мясцiну.
- У якую - "такую"?
- Такую шыкоўную. У вас, мабыць i прыгонныя ёсць?
Я хацеў дакрануцца да яе рукi, але адчуў, што ў мяне вiльготныя далонi (гэтага ў мяне не бывае амаль нiколi), i паспрабаваў супакоiць яе словамi:
- Ну што ты, Джэнi? Усё будзе добра.
- Можа быць, але мне раптам захацелася, каб мяне звалi не Джэнi Кавiлеры, а да прыкладу, Эблiгэйл Адамс цi Ўэндзi Ўосп*...
* Слова-абрэвiятура, якое азначае "стоадсоткавы амерыканец". "WASP": White - белы, Anglo-Sахоn - англасакс, Protestant - пратэстант.
Далей ехалi моўчкi. Выйшаўшы з машыны, мы рушылi да параднага ўваходу. Я нацiснуў на званок, i тут Джэнi зноў запанiкавала:
- Олi, я не хачу! Паедзем адсюль.
- Спакайней, Джэн. Я ж табе сказаў: усё будзе добра.
Ну што яшчэ мог я сказаць ёй? Дзверы адчынiла Флоўрэнс, наша старая i ўсiм сэрцам адданая нам служанка.
- Праходзьце, калi ласка, мастэр* Олiвэр, - прывiтала яна мяне.
* Мастэр (англ. "master") - сiнонiм слова "мiстэр" у дачыненнi да маладога чалавека.
Божа, як жа я ненавiджу, калi мяне так называюць! Аж шалею ад гэтага прынiжальнага намёку на вышэйшасць ад мяне мiстэра Стода.