Черный Кузьма
Макаркавых Волька (на белорусском языке)
Кузьма Чорны
Макаркавых Волька
Кааператар Сафрон Дзядзюля вельмi заўзята расказваў, што прыцемкам, спускаючыся з высокага сельсавецкага ганка, ён убачыў такi малюнак: нейкая незнаёмая жанчына шпарка выйшла з-за дубовага паркана, якi абгароджваў царкву i могiльнiк навакол яе, i ўпэўнена пайшла да таго месца, дзе калiсьцi была брама. Не знайшоўшы iншага спосабу ўвайсцi ў могiльнiк, жанчына пералезла цераз жэрдкi, якiя на месцы брамы былi наглуха папрыбiваны канцамi да слупоў. Паркан быў высокi, i Сафрон Дзядзюля не мог бачыць, што жанчына рабiла на могiльнiку. Ён толькi заўважыў, што яна адразу накiравалася кудысьцi за царкву, дзе чатыры вязы густа ўсцiлалi зямлю жоўтым лiсцем. Ужо зусiм было цёмна, калi жанчына выйшла з могiльнiка. Стоячы за рогам паркана, Дзядзюля бачыў, як яна некалькi разоў азiрнулася на царкву i цяпер ужо зусiм паволi пайшла ў вулiцу. Неўзабаве жанчына зайшла, мусiць, у адну з канцавых хат, бо раптам яе нiдзе не вiдаць стала.
Постаць i хада гэтай жанчыны непрыемна нагадалi Сафрону Дзядзюлю адну асобу, раптоўная думка пра якую разварушыла даўнюю прошласць. Успамiны гэтыя былi прыкрыя. Але з-пад гэтай прыкрасцi даволi ўпарта высоўвала галаву ганарыстае задаваленне.
Гэта было таму назад год дзесяць. Сафрон Дзядзюля сватаўся да Макаркавых Волькi. Вольцы тады было яшчэ не больш васемнаццацi год, i гэта была самая лепшая танцорка i заўзятая весялуха на ўсю вёску. Сям'я Макаркавых была бежанская. Яшчэ ў iмперыялiстычную вайну тут з'явiўся высокi чалавек з жонкай i малою дачкою. Прыехаў ён на сытым маладым канi. Сафрон Дзядзюля быў тады яшчэ падростак i разам з iншымi, такiмi як ён, падшывальцамi, цёрся каля бежанскай фурманкi, пакуль высокi гаспадар яе хадзiў па хатах i апытваў прытулку. Бачачы на возе толькi адну бабу з малой дзяўчынкай, Сафрон так асмялеў каля чужога каня, што надумаўся навырываць з яго хваста валаснi сабе на вуду. Конь хоць быў у аглоблях, але ўхiтрыўся так зачапiць нагой Сафрона, што той адразу адцураўся валаснi. Дзяўчынка на возе зарагатала. Сафрон адбегся, хапiў сукаваты пошвырак i смальнуў каню ў бок.
Бежанец астаўся ў вёсцы, i праз пэўныя гады Сафрон Дзядзюля пачаў ныць па чорнавалосай Вольцы. Ён хадзiў за ёю доўга, але ў яе i ў думках не было iсцi замуж, i не толькi за яго, але за каго б там нi было. Яна хацела ехаць вучыцца, i от аднойчы, не ведаючы, як ад яго адчапiцца, яна сказала яму нi то стала, нi то жартам:
- Я за цябе не пайду, бо ты такi...
- Якi? Ну якi?
- Ты такi, што абы дзе сеў, то пасля цябе заўсёды астаецца куча смецця, попелу з папяросы, пяску i гразi з-пад ног.
- Ну, а больш? - перабiў ён, увесь чырвоны ад злосцi.
- Калi ты возьмеш у рукi якую-небудзь рэч, то адразу пачнеш на ёй цвiком, шклом цi хоць запалкай вырысоўваць сваё прозвiшча i зглумiш тое, што трымаеш у руках.
- А яшчэ?
- Стол, за якiм ты сядзiш, заўсёды астаецца пасля цябе зрэзаны нажом i сколаны. А на кожным лiсце паперы, якi трапiцца табе пад руку, ты сто разоў распiшашся...
- Ну, кажы далей!
- Што ж далей?.. Ну, ты пусты ганарлiвец... i яшчэ - кожнага любiш абсмяяць... От зiмой, я памятаю, мая мацi несла ваду i, пакаўзнуўшыся, упала, а ты пасля рагатаў, што, пакуль яна ўставала, у яе голыя каленi вiдны былi.
Апошнiя словы Волька сказала гнеўна, гнеў гэты явiўся ў яе нечакана, пры ўспамiне аб гэтым выпадку.
Усё гэта было праўда, i тым больш зняважыла высокiя Дзядзюлевы пачуццi. Праз паўгода Волька паехала вучыцца на рабфак, а яшчэ праз паўгода ёй наўздагон пайшла заява аб тым, што яна "лiсiца ў воўчай скуры" i не проста пайшла вучыцца на рабфак, а "пралезла" туды, i калi яна "працягвае" там вучыцца, то "гэта няправiльна", бо бацька яе заўсёды трымаў сытыя конi. "Пад гэтага каня страшна было падысцi", - такiя гэта былi кулацкiя стаеннiкi. Усiм было вядома, што ў тыя часы Вольчын бацька меў толькi i занятку, што з ранку да вечара вiсець крукам у сельсавеце, дамагаючыся даведкi, што ён нiякi не кулак. Ён гаварыў, што ў часы бежанства сыты конь у яго быў таму, што ён, каб уцячы ад гарматнага агню, прадаў, што меў, да апошняй нiткi i купiў каня.
Але Дзядзюля быў вялiкiм актывiстам. Хоць работа ў яго дома i стаяла, але затое ён быў практыкам у тым, каб лезцi ў цэнтр "вялiкiх" спраў. Ён пакрысе лез у кааперацыю, у малочную арцель, а пасля i ў сельсавет. Нейк так выходзiла, што ён заўсёды трапляўся пад рукой, заўсёды ўсё ведаў, заўсёды пра ўсё мог тонка здагадацца, i нават самыя лепшыя працаўнiкi так да яго прывыкалi, што трацiлi патрэбу падумаць пра яго, а што гэта за чалавек такi? У гэтай справе Сафрон Дзядзюля быў сапраўдны талент, можна сказаць, глыбокi i тонкi. З некаторага часу ён пачаў нават дабiрацца да раённага цэнтра, каб прымасцiцца там, калi не на службу, то на годнасць раённага актывiста. Але райвыканком быў ад яго дома далёка, i Дзядзюля задаволiўся тым, што пакiнуў за сабой агульнапрызнаную годнасць то "душы ўсiх спраў", то "цэнтра ўсiх спраў" у сельсавецкiм маштабе. Вядома, з такога чалавека кпiлi ў кожнай хаце, але за вочы. У вочы ж нiхто не хацеў з iм звязвацца, кiруючыся прыказкай, што "воўк сабакi не баiцца, але звягi не любiць". Скончылася тым, што словы "душа" i "цэнтр" з'ядналi разам i пачалi зваць Дзядзюлю "цэнтральнай душой". I от гэтая "цэнтральная душа" здолела так усадзiць свой нос у сельсавецкiя справы, што Вольчын бацька нiякай даведкi не дабiўся. Злосны на ўвесь свет, ён напiсаў дачцэ горкую праўду, што не мае больш сiл i цярплiвасцi.
Даходзiлi чуткi, што Вольку з рабфака звольнiлi.
Але дадому яна, аднак, не прыехала. Яна нiбыта недзе асталася на працу, а вечарамi хадзiла ў вячэрнюю школу. Як бы там нi было, яна аднойчы ўлетку прыехала дадому на два тыднi з прычыны хваробы мацi. Мацi памерла i была пахавана ў тым далёкiм кутку могiльнiка пад вязамi, куды цяпер хадзiла прыцемкамi незнаёмая жанчына. Пасля смерцi мацi Волька была яшчэ дома дзён чатыры. Яна крыху змянiлася - пасталела, выраўнялася з паставы i стала яшчэ прыгажэйшая, як была.
Дзядзюля бачыў яе здалёку, i, як толькi яна паехала ў свой горад, следам за ёю пайшла заява, што яна ў свой час была звольнена з рабфака як кулацкая дачка. Здарылася так, што бацька яе тыдняў за пяць да яе прыезду i купiў быў на гадоўлю цяля. Пасля пахавання жонкi, выпраўляючы Вольку ў горад, ён цяля прадаў i грошы аддаў ёй. Яна не хацела браць, але ён упрасiў яе: яму было прыемна хоць так выказаць сваю сардэчнасць да сваёй дачкi, якая толькi адна i асталася цяпер у яго. Такiм парадкам, у Дзядзюлеву заяву было ўпiсана, што апошнiм часам Вольчын бацька займаецца спекуляцыяй цялятамi.
Зноў пачалi даходзiць у вёску чуткi пра Вольку. Гаварылi, што начальнiк той установы, дзе яна працуе, прыслаў сюды ў сельсавет запытанне. Але нiхто не ведаў, што Дзядзюля зноў уцёрся ў гэтую справу. Поўны задавалення, ён слухаў гаворкi, што Волька нiбы без працы. Але праз нейкi час Волька пачала раптам прысылаць бацьку грошы. Устрывожаны Дзядзюля пачаў збiраць весткi пра Вольку, але бацька яе раптоўна памёр, i пахавалi яго суседзi: Волька не прыехала. Больш таго, яна нават не адказала на тэлеграму, якую ёй далi. У тым, значыцца, горадзе яе ўжо не было. Рад - няволя, а Дзядзюлю прыйшлося забыцца на ўсю гэтую справу. Праз некаторы час Волька прыслала бацьку грошы, але iх нiхто з пошты не забiраў, i яны пайшлi назад. Узнепакоеная Волька напiсала бацькаваму суседу, i той адказаў, што бацька памёр i пахаван побач магiлы мацi. Пра Вольку больш нiчога не было чуваць.
Жывая карцiна ўсяго гэтага i паўстала перад Дзядзюлем, калi незнаёмая жанчына нагадала яму Вольку. З задаваленнем думаючы аб тым, што ён сваiмi заявамi адпомсцiўся Вольцы за колiшнюю знявагу, Дзядзюля спакойна клаўся спаць, акруглiўшы свае думкi фразай: "Цяпер мы з ёю квiты".
Назаўтра быў ясны дзень. Стаяла восень. Высока ўзнiмалася неба, i сонца залiвала зямлю. Прыемны лёгкi холад адчуваўся ў подыху ветру.
Сафрон Дзядзюля зранку iшоў на сваю працу. Цяпер ён быў начальнiк усёй кааперацыйнай сеткi па сельсавеце. З таго часу ён пастарэў, i дробная хада яго набыла большую выразнасць: цяпер ужо кожны мог заўважыць, што ступае ён дробна i цiха. Апрануты ў бобрыкавае палiто, ён нёс свой партфель, мiнаючы шырокiя завулкi новага калгаснага пасёлка. За апошнiя гады на ранейшай вулiцы асталося не больш палавiны хат: хто будаваўся, хто выходзiў на шырэйшую разлегласць. Стаяла многа новых дамоў. Сафрон Дзядзюля таксама жыў ужо ў новым сваiм доме, з чорным i чыстым ходам. З поўдня ад пасёлка, як вокам акiнуць, цягнуўся нядаўна засаджаны калгасны сад. З другога боку iшлi калгасныя гаспадарчыя пабудовы. Маладыя таполi, клёны i каштаны стаялi жоўтыя паабапал дарогi. Каб Волька Макаркавых з'явiлася сюды, тут яна ўжо зусiм не пазнала б роднай сваёй мясцовасцi.
Кааперацыйнае праўленне было ў новым доме, за калгасным садам. Пешаходная сцежка вiлася паўз самы могiльнiк. Падыходзячы да паркана, Сафрон Дзядзюля заўважыў раптам, што на царкоўнай сцяне вiсiць нейкае палiто. Зацiкаўлены, ён пералез цераз жэрдкi i падышоў. Царква была зусiм трухлявая. Гнiлая шалёўка не трымалася на цвiках i сыпалася ўнiз спарахнелымi кавалкамi. Доўгiя цвiкi скрозь тырчалi па сцяне. На адным з гэтых цвiкоў i вiсела палiто.
Палiто было жаночае, на ваце, з прышытым поясам i коцiкавым каўняром. Шустры верабей шаргануўся аб гэты мяккi каўнер, улятаючы з заўзятым шчэбетам у акно, якое ўжо было без рамы i шкла. Сафрон Дзядзюля стаяў, задзёршы галаву, здзiўлена разглядаючы палiто. Раптам ён пачуў шоргат рыдлёўкi аб жвiр. Азiрнуўшыся, ён убачыў жанчыну. Пазнаў цi здагадаўся, але ён з першага моманту быў упэўнен, што гэта тая самая, учарашняя. Каб блiжэй яе разгледзець, ён iнстынктыўна падаўся ў той бок i раптам спынiўся як ашаламонены: перад iм была Макаркавых Волька.
Гэта была маладая жанчына. Прывабнай сталасцю поўнiлiся ўся яе пастава, рухi i рысы. Яна працавала. Рыдлёўкай капала яна зямлю i даводзiла да парадку дзве магiлы пад жоўтымi вязамi. Постаць яе была мажная, i хараство, здаецца, яшчэ большае, як тады, калi яна была маладой дзяўчынай.
Ахоплены незразумелай трывогай, Сафрон Дзядзюля цiхом павярнуўся i шмыгануў за рог царкоўнай сцяны, поўны радасцi, што яна яго не заўважыла. Выглядаючы паловай твару з-за сцяны, ён бачыў, як Волька некалькi разоў разгiналася, каб адпачыць, а пасля зноў бралася за працу.
Штосьцi новае было ў ёй. Гэта не была тая ранейшая простая i вясёлая Волька. Наiўнасцi тут ужо не было. Хоць Дзядзюля i не разбiраўся лiшне ў тонкасцях тых адлюстраванняў, якiя кладзе душа на твар, усё ж ён, стоячы тут за сцяной, падумаў, што гэтая жанчына ўжо, мусiць, глыбока ведае цану з'явам свету i людскiм учынкам. У гэтую хвiлiну ў яго з'явiлася такое пачуццё, быццам яго асарамацiлi перад усiм светам. Сцiснуўшы зубы, ён шпарка выскачыў з могiльнiка i рушыў да сваёй канцылярыi.
Да самага вечара ён быў неспакойны. За паўгадзiны да канца сваёй работы ён сядзеў у самым цёмным кутку канцылярыi i нехаця корпаўся ў паперах. Сонца спускалася за стагi саломы, i, увайшоўшы ў гэты пакой знадворку, адразу здавалася, што тут зусiм змрочна.
Цiхом адчынiлiся дзверы i хтосьцi ўвайшоў. Дзядзюля не падняў галавы. Ён толькi ўздрыгануўся, калi пачуў проста перад сабою пявучы голас:
- Выбачайце, мне параiлi зайсцi да вас. Справа такая, што я прыехала сюды пабыць на магiлах сваiх бацькоў. Я хацела прывесцi магiлы ў парадак. Чалавек, у якога я начавала, зробiць балясы, каб агарадзiць магiлы, але ў яго няма цвiкоў. Ён гаворыць, што ў краме цвiкоў так мала, што iх не кожнаму прадаюць. Я i прашу вас, каб вы адпусцiлi цвiкоў, iх трэба не многа.
Змянiўшы голас так, каб яго не пазналi, i зацiскаючыся глыбей у цёмны кут, Дзядзюля абазваўся:
- Можна падумаць, што вы вельмi шануеце памяць сваiх бацькоў! Аднак жа на пахаванне бацькi не прыехалi.
- Я тады толькi што скончыла медыцынскi iнстытут i адбывала ў раёне першую практыку. Тэлеграма да мяне не дайшла.
- Няма цвiкоў, - хрыпла раўнуў Дзядзюля. - Нiводнага цвiка няма. I не будзе!
Маладая жанчына шпарка выйшла. Сафрон Дзядзюля, сцяўшы зубы, падняўся. Ён аж счарнеў ад злосцi i гневу. Як! Нягледзячы на ўсе заявы, яна скончыла iнстытут i цяпер ужо доктар? Гэта жывы здзек з яго! Можна сказаць, што нiколi яшчэ раней ён не ненавiдзеў Макаркавых Волькi так, як цяпер. Пануры, як кавалак хмары, ён дацягнуўся дадому i, каб асвяжыць гарачую галаву, перад сном выйшаў у адной бялiзне на двор. Неба схмурнела, ужо iшоў халодны асеннi дождж. Сумысля ён прайшоў пад дажджом па садзе. Iрвануўся вецер, дождж лiнуў густа i, пакуль Дзядзюля дабег да сянец, ён увесь быў мокры. Падлазячы ў сенцах пад коўдру, ён адчуваў холад. К канцу ночы ў яго пачало балець горла, зранку яму зусiм нездаровiлася, а пад вечар высока паднялася тэмпература. Ён пачаў гаварыць з гарачкi, i сям'ю яго апанавала трывога.
Быў вечар. Волька сядзела ў свайго колiшняга суседа за сталом. Ёй было прыемна слухаць успамiны гэтай сям'i аб бацьках яе. У хату ўвайшла жанчына i пачала расказваць, што Дзядзюля вельмi хворы, а па доктара далёка ў такое надвор'е ехаць, i ў Дзядзюлi ў хаце аж рукi ломяць з адчаю. Маладая жанчына адразу ўстала i папрасiла правесцi яе да Дзядзюлi.
Трэба сказаць, што Дзядзюля быў смелы i храбры толькi там, дзе ўсё добра i лёгка iшлося. Цяпер iм апанавала няшчасце, i ён размяк, як гнiлая салома. Аслабелы, ён ляжаў i думаў пра тое, што нiчога лепшага няма, як жыць на свеце. Хвароба напалохала яго, ён баяўся.
- Слухай, - замагiльным голасам прагаварыў ён да жонкi. - Гэтая Волька, што прыехала - доктар. Iдзi паклiч яе.
У гэты момант адчынiлiся дзверы, i на парозе з'явiлася Волька. Дзядзюля затрапятаўся.
- Дзе хворы? - сказала яна сваiм шырокiм пявучым голасам.
- Я, я хворы, - прашаптаў Сафрон Дзядзюля. - Калi ласка, ратуйце, век буду дзякаваць. Так дрэнна мне прыйшлося...
Маладая жанчына пачала яго аглядаць. Будучы паслухмяным, як ягня, Дзядзюля бесперапынна выказваў просьбы - клапацiцца аб яго здароўi.
- У вас пачынаецца запаленне лёгкiх, - сказала маладая жанчына. - Як гэта вы маглi так захаладзiцца?
- Мяне прамачыў дождж, - прахрыпеў Дзядзюля.
- Тут ёсць дзе дастаць банькi? - запытала Волька.
- Ёсць тут у адной хаце.
- Дастаньце iх, я пастаўлю. А зранку трэба будзе лякарства. Рэцэпт я напiшу.
- Вы мяне выбачайце, - ныў Дзядзюля. - Я вам цвiкоў не даў. Прызнацца вам, то я забыўся, што яны ёсць. Я гэтую памылку выпраўлю, абы толькi паправiцца. Лячыце мяне, як мага, прашу вас.
- Дык гэта я ў вас прасiла цвiкоў? А я i не пазнала. Нiчога, хвароба не страшная, паправiцеся.
Волька пайшла. Праз гадзiны дзве Дзядзюлева жонка прыйшла сказаць, што банькi прыгатаваны. Лiў дождж. Волька iшла лячыць Дзядзюлю. Яму было горш, хрып iшоў з яго горла.
- Аптэка ад вас далёка?
- На станцыi, шэсць кiламетраў.
- Я напiшу рэцэпт, а вы iдзiце зараз жа запрагаць каня. Трэба адразу дастаць лякарства. Дайце на чым напiсаць рэцэпт.
Дзядзюлева жонка пачала шукаць паперы i вiнавата сказала:
- Нi кавалка паперы ў хаце няма, у яго ўсе справы ляжаць у канцылярыi. Хiба можа ў шуфлядзе каля вас, там нейкi звязак старых яго папераў, можа там знойдзецца.
Заплакала дзiця, i жанчына пабегла ў бакоўку. Волька адчынiла шуфляду i дастала адтуль жмут папераў. Гэта былi ўсялякiя старыя рахункi i пратаколы, было некалькi пiсьмаў. Волька шукала, адкуль бы адарваць кавалак няспiсанай паперы. Нарэшце асобна яна ўбачыла некалькi паперын, перавязаных нiткай, i разгарнула iх. Глянуўшы ў iх, яна жахнулася, яна чытала чарнавiкi Дзядзюлевых заяваў на яе. "Вось чаму я гэтулькi пакутавала, цярпела ганьбу i не меншы здзек!" Дрыжачай рукой яна адарвала ад аднаго чарнавiка палоску паперы i пачала пiсаць рэцэпт. Увайшла Дзядзюлева жонка i ўбачыла, што Волька ставiць Дзядзюлю банькi.
Назаўтра Дзядзюлю стала лепш. А яшчэ цераз дзень ён ужо зусiм бадзёра глядзеў са сваёй пасцелi на акно. Неба было зноў яснае, заходзiла сонца, i ў яго праменнях стаялi дрэвы за акном. Насупроць аконнай шыбы, на тонкай галiнцы вiсела яшчэ некалькi апошнiх лiсткоў. Дзядзюля глядзеў на iх, але не заўважаў iх. Як цвiк з-пад малатка, яго мазгi прабiвала думка, што на яго накладзена пячаць ганьбы: у цяжкую для яго хвiлiну Волька прыйшла ратаваць яго. Нягледзячы на ўсе яго заявы, яна стала доктарам. Так, як нiколi, яна цяпер сталая, разумная, упэўненая ў сабе.
- Чартоўка паршывая! - замармытаў Дзядзюля. - Доктар называецца. Паставiла банькi, напiсала рэцэпт i ўсё. Нi разу не прыйшла паглядзець, толькi два разы нейкую бабу прысылала запытацца, як мне. Толькi назва, што дактары, а сваiх абавязкаў не разумеюць. А можа не хочуць разумець!
У той жа самы вечар, падцягнуўшы да падушкi табурэт з лямпаю, Сафрон Дзядзюля пiсаў карандашом на лiсце паперы, вырваным з вучнёўскага сшытка. "Заява... Гэтая гора-ўрач дэталёва нават не азнаёмiлася з хваробай. Ёй, безумоўна, трэба было дастаткова ўвайсцi ў лячэнне, а яна абмежавалася толькi тым, што паставiла банькi i напiсала рэцэпт. I нi разу не зайшла праверыць змагаючагася з захворваннем арганiзма... I яшчэ трэба дадаць, што гэтая асоба рэлiгiйная, што не можа быць у адпаведнасцi са званнем савецкага ўрача, як то: гэтая асоба, нягледзячы, што ў свой час выключалася з рабфака як дачка кулака i спекулянта цялятамi, павiнна была iзулеч для сябе ўрокi, якiх не iзулекла, паколькi гаварыла чалавеку, у якога спынiлася, што ёй прыемна было пабываць на могiльнiку каля трухлявай царкоўнай сцяны. Гэта яна матывавала тым, што на яе ўсплывалi ўспамiны маленства, калi яна каля гэтай сцяны гуляла ў малыя гады з дзецьмi. Але тут падаплёка ўпаўне ачавiдна..."
Дзядзюля раптам задумаўся: куды ж паслаць гэтую заяву? Невядома, адкуль яна сюды прыехала?
Зусiм паправiўшыся, Дзядзюля iшоў на працу. Зазiрнуўшы на могiльнiк, ён убачыў дзве акуратна абкладзеныя дзярном магiлы Вольчыных бацькоў. Магiлы былi абгароджаны новымi балясамi. "Недзе ж такi дастала цвiкоў", - падумаў Дзядзюля. Удзень зайшоў у кааперацыю былы сусед Вольчыных бацькоў.
- Паехала? - запытаў Дзядзюля.
- Паехала, - адказаў чалавек. - Але ненадоўга. Ёй тут вельмi спадабалася, а ў раёне якраз не хапае аднаго доктара. Казала, што будзе прасiць, каб яе сюды назначылi.
"Вось цяпер i вядома, куды пасылаць заяву, - падумаў Дзядзюля. Раённым органам".
У тыя самыя днi Волька пiсала сваёй сяброўцы:
"...Тысячы момантаў з майго маленства паўсталi перада мной як жывыя. Я пазнавала дрэвы, каменнi, узгоркi... Я прывяла да парадку магiлы бацькоў i доўга хадзiла па родных дарогах. Тут усё так блiзка i знаёма майму сэрцу. Я шаную тое, што было ў маёй душы з маленства i люблю сучаснае. Тут мне будзе весела i радасна працаваць. Сярод тых людзей, якiх я ведала заўсёды, i тым цiкавей мне цяпер бачыць iх у сапраўдным чалавечым жыццi...
Не абышлося i без непрыемных успамiнаў. Я дазналася, праз каго я тады гэтулькi перацярпела знявагi i крыўды. Але гэты прыкры эпiзод увесь у мiнулым: не перашкодзiў жа ён мне скончыць iнстытут. Я гэтага чалавека лячыла. Як мне было агiдна дакранацца да яго рукамi. Я хацела толькi аднаго: каб ён хутчэй паправiўся i каб больш не лячыць мне яго. Прыйшоўшы дадому, я доўга мыла рукi i думала: зусiм можа быць, што ён зноў пачне займацца падобным шальмоўствам. Нашто? Так сабе, з ласкi на пацеху... Адным словам чорт з iм...
Пасля сапраўднага асенняга дажджу зноў стаiць яснае надвор'е i яшчэ цвiтуць познiя кветкi..."
1938
Каментары
Друкуецца па часопiсе "Полымя рэвалюцыi", 1938, кнiга 5-я, дзе апублiкавана ўпершыню. Дата напiсання пад тэкстам адсутнiчае.
Макаркавых Волька
Кааператар Сафрон Дзядзюля вельмi заўзята расказваў, што прыцемкам, спускаючыся з высокага сельсавецкага ганка, ён убачыў такi малюнак: нейкая незнаёмая жанчына шпарка выйшла з-за дубовага паркана, якi абгароджваў царкву i могiльнiк навакол яе, i ўпэўнена пайшла да таго месца, дзе калiсьцi была брама. Не знайшоўшы iншага спосабу ўвайсцi ў могiльнiк, жанчына пералезла цераз жэрдкi, якiя на месцы брамы былi наглуха папрыбiваны канцамi да слупоў. Паркан быў высокi, i Сафрон Дзядзюля не мог бачыць, што жанчына рабiла на могiльнiку. Ён толькi заўважыў, што яна адразу накiравалася кудысьцi за царкву, дзе чатыры вязы густа ўсцiлалi зямлю жоўтым лiсцем. Ужо зусiм было цёмна, калi жанчына выйшла з могiльнiка. Стоячы за рогам паркана, Дзядзюля бачыў, як яна некалькi разоў азiрнулася на царкву i цяпер ужо зусiм паволi пайшла ў вулiцу. Неўзабаве жанчына зайшла, мусiць, у адну з канцавых хат, бо раптам яе нiдзе не вiдаць стала.
Постаць i хада гэтай жанчыны непрыемна нагадалi Сафрону Дзядзюлю адну асобу, раптоўная думка пра якую разварушыла даўнюю прошласць. Успамiны гэтыя былi прыкрыя. Але з-пад гэтай прыкрасцi даволi ўпарта высоўвала галаву ганарыстае задаваленне.
Гэта было таму назад год дзесяць. Сафрон Дзядзюля сватаўся да Макаркавых Волькi. Вольцы тады было яшчэ не больш васемнаццацi год, i гэта была самая лепшая танцорка i заўзятая весялуха на ўсю вёску. Сям'я Макаркавых была бежанская. Яшчэ ў iмперыялiстычную вайну тут з'явiўся высокi чалавек з жонкай i малою дачкою. Прыехаў ён на сытым маладым канi. Сафрон Дзядзюля быў тады яшчэ падростак i разам з iншымi, такiмi як ён, падшывальцамi, цёрся каля бежанскай фурманкi, пакуль высокi гаспадар яе хадзiў па хатах i апытваў прытулку. Бачачы на возе толькi адну бабу з малой дзяўчынкай, Сафрон так асмялеў каля чужога каня, што надумаўся навырываць з яго хваста валаснi сабе на вуду. Конь хоць быў у аглоблях, але ўхiтрыўся так зачапiць нагой Сафрона, што той адразу адцураўся валаснi. Дзяўчынка на возе зарагатала. Сафрон адбегся, хапiў сукаваты пошвырак i смальнуў каню ў бок.
Бежанец астаўся ў вёсцы, i праз пэўныя гады Сафрон Дзядзюля пачаў ныць па чорнавалосай Вольцы. Ён хадзiў за ёю доўга, але ў яе i ў думках не было iсцi замуж, i не толькi за яго, але за каго б там нi было. Яна хацела ехаць вучыцца, i от аднойчы, не ведаючы, як ад яго адчапiцца, яна сказала яму нi то стала, нi то жартам:
- Я за цябе не пайду, бо ты такi...
- Якi? Ну якi?
- Ты такi, што абы дзе сеў, то пасля цябе заўсёды астаецца куча смецця, попелу з папяросы, пяску i гразi з-пад ног.
- Ну, а больш? - перабiў ён, увесь чырвоны ад злосцi.
- Калi ты возьмеш у рукi якую-небудзь рэч, то адразу пачнеш на ёй цвiком, шклом цi хоць запалкай вырысоўваць сваё прозвiшча i зглумiш тое, што трымаеш у руках.
- А яшчэ?
- Стол, за якiм ты сядзiш, заўсёды астаецца пасля цябе зрэзаны нажом i сколаны. А на кожным лiсце паперы, якi трапiцца табе пад руку, ты сто разоў распiшашся...
- Ну, кажы далей!
- Што ж далей?.. Ну, ты пусты ганарлiвец... i яшчэ - кожнага любiш абсмяяць... От зiмой, я памятаю, мая мацi несла ваду i, пакаўзнуўшыся, упала, а ты пасля рагатаў, што, пакуль яна ўставала, у яе голыя каленi вiдны былi.
Апошнiя словы Волька сказала гнеўна, гнеў гэты явiўся ў яе нечакана, пры ўспамiне аб гэтым выпадку.
Усё гэта было праўда, i тым больш зняважыла высокiя Дзядзюлевы пачуццi. Праз паўгода Волька паехала вучыцца на рабфак, а яшчэ праз паўгода ёй наўздагон пайшла заява аб тым, што яна "лiсiца ў воўчай скуры" i не проста пайшла вучыцца на рабфак, а "пралезла" туды, i калi яна "працягвае" там вучыцца, то "гэта няправiльна", бо бацька яе заўсёды трымаў сытыя конi. "Пад гэтага каня страшна было падысцi", - такiя гэта былi кулацкiя стаеннiкi. Усiм было вядома, што ў тыя часы Вольчын бацька меў толькi i занятку, што з ранку да вечара вiсець крукам у сельсавеце, дамагаючыся даведкi, што ён нiякi не кулак. Ён гаварыў, што ў часы бежанства сыты конь у яго быў таму, што ён, каб уцячы ад гарматнага агню, прадаў, што меў, да апошняй нiткi i купiў каня.
Але Дзядзюля быў вялiкiм актывiстам. Хоць работа ў яго дома i стаяла, але затое ён быў практыкам у тым, каб лезцi ў цэнтр "вялiкiх" спраў. Ён пакрысе лез у кааперацыю, у малочную арцель, а пасля i ў сельсавет. Нейк так выходзiла, што ён заўсёды трапляўся пад рукой, заўсёды ўсё ведаў, заўсёды пра ўсё мог тонка здагадацца, i нават самыя лепшыя працаўнiкi так да яго прывыкалi, што трацiлi патрэбу падумаць пра яго, а што гэта за чалавек такi? У гэтай справе Сафрон Дзядзюля быў сапраўдны талент, можна сказаць, глыбокi i тонкi. З некаторага часу ён пачаў нават дабiрацца да раённага цэнтра, каб прымасцiцца там, калi не на службу, то на годнасць раённага актывiста. Але райвыканком быў ад яго дома далёка, i Дзядзюля задаволiўся тым, што пакiнуў за сабой агульнапрызнаную годнасць то "душы ўсiх спраў", то "цэнтра ўсiх спраў" у сельсавецкiм маштабе. Вядома, з такога чалавека кпiлi ў кожнай хаце, але за вочы. У вочы ж нiхто не хацеў з iм звязвацца, кiруючыся прыказкай, што "воўк сабакi не баiцца, але звягi не любiць". Скончылася тым, што словы "душа" i "цэнтр" з'ядналi разам i пачалi зваць Дзядзюлю "цэнтральнай душой". I от гэтая "цэнтральная душа" здолела так усадзiць свой нос у сельсавецкiя справы, што Вольчын бацька нiякай даведкi не дабiўся. Злосны на ўвесь свет, ён напiсаў дачцэ горкую праўду, што не мае больш сiл i цярплiвасцi.
Даходзiлi чуткi, што Вольку з рабфака звольнiлi.
Але дадому яна, аднак, не прыехала. Яна нiбыта недзе асталася на працу, а вечарамi хадзiла ў вячэрнюю школу. Як бы там нi было, яна аднойчы ўлетку прыехала дадому на два тыднi з прычыны хваробы мацi. Мацi памерла i была пахавана ў тым далёкiм кутку могiльнiка пад вязамi, куды цяпер хадзiла прыцемкамi незнаёмая жанчына. Пасля смерцi мацi Волька была яшчэ дома дзён чатыры. Яна крыху змянiлася - пасталела, выраўнялася з паставы i стала яшчэ прыгажэйшая, як была.
Дзядзюля бачыў яе здалёку, i, як толькi яна паехала ў свой горад, следам за ёю пайшла заява, што яна ў свой час была звольнена з рабфака як кулацкая дачка. Здарылася так, што бацька яе тыдняў за пяць да яе прыезду i купiў быў на гадоўлю цяля. Пасля пахавання жонкi, выпраўляючы Вольку ў горад, ён цяля прадаў i грошы аддаў ёй. Яна не хацела браць, але ён упрасiў яе: яму было прыемна хоць так выказаць сваю сардэчнасць да сваёй дачкi, якая толькi адна i асталася цяпер у яго. Такiм парадкам, у Дзядзюлеву заяву было ўпiсана, што апошнiм часам Вольчын бацька займаецца спекуляцыяй цялятамi.
Зноў пачалi даходзiць у вёску чуткi пра Вольку. Гаварылi, што начальнiк той установы, дзе яна працуе, прыслаў сюды ў сельсавет запытанне. Але нiхто не ведаў, што Дзядзюля зноў уцёрся ў гэтую справу. Поўны задавалення, ён слухаў гаворкi, што Волька нiбы без працы. Але праз нейкi час Волька пачала раптам прысылаць бацьку грошы. Устрывожаны Дзядзюля пачаў збiраць весткi пра Вольку, але бацька яе раптоўна памёр, i пахавалi яго суседзi: Волька не прыехала. Больш таго, яна нават не адказала на тэлеграму, якую ёй далi. У тым, значыцца, горадзе яе ўжо не было. Рад - няволя, а Дзядзюлю прыйшлося забыцца на ўсю гэтую справу. Праз некаторы час Волька прыслала бацьку грошы, але iх нiхто з пошты не забiраў, i яны пайшлi назад. Узнепакоеная Волька напiсала бацькаваму суседу, i той адказаў, што бацька памёр i пахаван побач магiлы мацi. Пра Вольку больш нiчога не было чуваць.
Жывая карцiна ўсяго гэтага i паўстала перад Дзядзюлем, калi незнаёмая жанчына нагадала яму Вольку. З задаваленнем думаючы аб тым, што ён сваiмi заявамi адпомсцiўся Вольцы за колiшнюю знявагу, Дзядзюля спакойна клаўся спаць, акруглiўшы свае думкi фразай: "Цяпер мы з ёю квiты".
Назаўтра быў ясны дзень. Стаяла восень. Высока ўзнiмалася неба, i сонца залiвала зямлю. Прыемны лёгкi холад адчуваўся ў подыху ветру.
Сафрон Дзядзюля зранку iшоў на сваю працу. Цяпер ён быў начальнiк усёй кааперацыйнай сеткi па сельсавеце. З таго часу ён пастарэў, i дробная хада яго набыла большую выразнасць: цяпер ужо кожны мог заўважыць, што ступае ён дробна i цiха. Апрануты ў бобрыкавае палiто, ён нёс свой партфель, мiнаючы шырокiя завулкi новага калгаснага пасёлка. За апошнiя гады на ранейшай вулiцы асталося не больш палавiны хат: хто будаваўся, хто выходзiў на шырэйшую разлегласць. Стаяла многа новых дамоў. Сафрон Дзядзюля таксама жыў ужо ў новым сваiм доме, з чорным i чыстым ходам. З поўдня ад пасёлка, як вокам акiнуць, цягнуўся нядаўна засаджаны калгасны сад. З другога боку iшлi калгасныя гаспадарчыя пабудовы. Маладыя таполi, клёны i каштаны стаялi жоўтыя паабапал дарогi. Каб Волька Макаркавых з'явiлася сюды, тут яна ўжо зусiм не пазнала б роднай сваёй мясцовасцi.
Кааперацыйнае праўленне было ў новым доме, за калгасным садам. Пешаходная сцежка вiлася паўз самы могiльнiк. Падыходзячы да паркана, Сафрон Дзядзюля заўважыў раптам, што на царкоўнай сцяне вiсiць нейкае палiто. Зацiкаўлены, ён пералез цераз жэрдкi i падышоў. Царква была зусiм трухлявая. Гнiлая шалёўка не трымалася на цвiках i сыпалася ўнiз спарахнелымi кавалкамi. Доўгiя цвiкi скрозь тырчалi па сцяне. На адным з гэтых цвiкоў i вiсела палiто.
Палiто было жаночае, на ваце, з прышытым поясам i коцiкавым каўняром. Шустры верабей шаргануўся аб гэты мяккi каўнер, улятаючы з заўзятым шчэбетам у акно, якое ўжо было без рамы i шкла. Сафрон Дзядзюля стаяў, задзёршы галаву, здзiўлена разглядаючы палiто. Раптам ён пачуў шоргат рыдлёўкi аб жвiр. Азiрнуўшыся, ён убачыў жанчыну. Пазнаў цi здагадаўся, але ён з першага моманту быў упэўнен, што гэта тая самая, учарашняя. Каб блiжэй яе разгледзець, ён iнстынктыўна падаўся ў той бок i раптам спынiўся як ашаламонены: перад iм была Макаркавых Волька.
Гэта была маладая жанчына. Прывабнай сталасцю поўнiлiся ўся яе пастава, рухi i рысы. Яна працавала. Рыдлёўкай капала яна зямлю i даводзiла да парадку дзве магiлы пад жоўтымi вязамi. Постаць яе была мажная, i хараство, здаецца, яшчэ большае, як тады, калi яна была маладой дзяўчынай.
Ахоплены незразумелай трывогай, Сафрон Дзядзюля цiхом павярнуўся i шмыгануў за рог царкоўнай сцяны, поўны радасцi, што яна яго не заўважыла. Выглядаючы паловай твару з-за сцяны, ён бачыў, як Волька некалькi разоў разгiналася, каб адпачыць, а пасля зноў бралася за працу.
Штосьцi новае было ў ёй. Гэта не была тая ранейшая простая i вясёлая Волька. Наiўнасцi тут ужо не было. Хоць Дзядзюля i не разбiраўся лiшне ў тонкасцях тых адлюстраванняў, якiя кладзе душа на твар, усё ж ён, стоячы тут за сцяной, падумаў, што гэтая жанчына ўжо, мусiць, глыбока ведае цану з'явам свету i людскiм учынкам. У гэтую хвiлiну ў яго з'явiлася такое пачуццё, быццам яго асарамацiлi перад усiм светам. Сцiснуўшы зубы, ён шпарка выскачыў з могiльнiка i рушыў да сваёй канцылярыi.
Да самага вечара ён быў неспакойны. За паўгадзiны да канца сваёй работы ён сядзеў у самым цёмным кутку канцылярыi i нехаця корпаўся ў паперах. Сонца спускалася за стагi саломы, i, увайшоўшы ў гэты пакой знадворку, адразу здавалася, што тут зусiм змрочна.
Цiхом адчынiлiся дзверы i хтосьцi ўвайшоў. Дзядзюля не падняў галавы. Ён толькi ўздрыгануўся, калi пачуў проста перад сабою пявучы голас:
- Выбачайце, мне параiлi зайсцi да вас. Справа такая, што я прыехала сюды пабыць на магiлах сваiх бацькоў. Я хацела прывесцi магiлы ў парадак. Чалавек, у якога я начавала, зробiць балясы, каб агарадзiць магiлы, але ў яго няма цвiкоў. Ён гаворыць, што ў краме цвiкоў так мала, што iх не кожнаму прадаюць. Я i прашу вас, каб вы адпусцiлi цвiкоў, iх трэба не многа.
Змянiўшы голас так, каб яго не пазналi, i зацiскаючыся глыбей у цёмны кут, Дзядзюля абазваўся:
- Можна падумаць, што вы вельмi шануеце памяць сваiх бацькоў! Аднак жа на пахаванне бацькi не прыехалi.
- Я тады толькi што скончыла медыцынскi iнстытут i адбывала ў раёне першую практыку. Тэлеграма да мяне не дайшла.
- Няма цвiкоў, - хрыпла раўнуў Дзядзюля. - Нiводнага цвiка няма. I не будзе!
Маладая жанчына шпарка выйшла. Сафрон Дзядзюля, сцяўшы зубы, падняўся. Ён аж счарнеў ад злосцi i гневу. Як! Нягледзячы на ўсе заявы, яна скончыла iнстытут i цяпер ужо доктар? Гэта жывы здзек з яго! Можна сказаць, што нiколi яшчэ раней ён не ненавiдзеў Макаркавых Волькi так, як цяпер. Пануры, як кавалак хмары, ён дацягнуўся дадому i, каб асвяжыць гарачую галаву, перад сном выйшаў у адной бялiзне на двор. Неба схмурнела, ужо iшоў халодны асеннi дождж. Сумысля ён прайшоў пад дажджом па садзе. Iрвануўся вецер, дождж лiнуў густа i, пакуль Дзядзюля дабег да сянец, ён увесь быў мокры. Падлазячы ў сенцах пад коўдру, ён адчуваў холад. К канцу ночы ў яго пачало балець горла, зранку яму зусiм нездаровiлася, а пад вечар высока паднялася тэмпература. Ён пачаў гаварыць з гарачкi, i сям'ю яго апанавала трывога.
Быў вечар. Волька сядзела ў свайго колiшняга суседа за сталом. Ёй было прыемна слухаць успамiны гэтай сям'i аб бацьках яе. У хату ўвайшла жанчына i пачала расказваць, што Дзядзюля вельмi хворы, а па доктара далёка ў такое надвор'е ехаць, i ў Дзядзюлi ў хаце аж рукi ломяць з адчаю. Маладая жанчына адразу ўстала i папрасiла правесцi яе да Дзядзюлi.
Трэба сказаць, што Дзядзюля быў смелы i храбры толькi там, дзе ўсё добра i лёгка iшлося. Цяпер iм апанавала няшчасце, i ён размяк, як гнiлая салома. Аслабелы, ён ляжаў i думаў пра тое, што нiчога лепшага няма, як жыць на свеце. Хвароба напалохала яго, ён баяўся.
- Слухай, - замагiльным голасам прагаварыў ён да жонкi. - Гэтая Волька, што прыехала - доктар. Iдзi паклiч яе.
У гэты момант адчынiлiся дзверы, i на парозе з'явiлася Волька. Дзядзюля затрапятаўся.
- Дзе хворы? - сказала яна сваiм шырокiм пявучым голасам.
- Я, я хворы, - прашаптаў Сафрон Дзядзюля. - Калi ласка, ратуйце, век буду дзякаваць. Так дрэнна мне прыйшлося...
Маладая жанчына пачала яго аглядаць. Будучы паслухмяным, як ягня, Дзядзюля бесперапынна выказваў просьбы - клапацiцца аб яго здароўi.
- У вас пачынаецца запаленне лёгкiх, - сказала маладая жанчына. - Як гэта вы маглi так захаладзiцца?
- Мяне прамачыў дождж, - прахрыпеў Дзядзюля.
- Тут ёсць дзе дастаць банькi? - запытала Волька.
- Ёсць тут у адной хаце.
- Дастаньце iх, я пастаўлю. А зранку трэба будзе лякарства. Рэцэпт я напiшу.
- Вы мяне выбачайце, - ныў Дзядзюля. - Я вам цвiкоў не даў. Прызнацца вам, то я забыўся, што яны ёсць. Я гэтую памылку выпраўлю, абы толькi паправiцца. Лячыце мяне, як мага, прашу вас.
- Дык гэта я ў вас прасiла цвiкоў? А я i не пазнала. Нiчога, хвароба не страшная, паправiцеся.
Волька пайшла. Праз гадзiны дзве Дзядзюлева жонка прыйшла сказаць, што банькi прыгатаваны. Лiў дождж. Волька iшла лячыць Дзядзюлю. Яму было горш, хрып iшоў з яго горла.
- Аптэка ад вас далёка?
- На станцыi, шэсць кiламетраў.
- Я напiшу рэцэпт, а вы iдзiце зараз жа запрагаць каня. Трэба адразу дастаць лякарства. Дайце на чым напiсаць рэцэпт.
Дзядзюлева жонка пачала шукаць паперы i вiнавата сказала:
- Нi кавалка паперы ў хаце няма, у яго ўсе справы ляжаць у канцылярыi. Хiба можа ў шуфлядзе каля вас, там нейкi звязак старых яго папераў, можа там знойдзецца.
Заплакала дзiця, i жанчына пабегла ў бакоўку. Волька адчынiла шуфляду i дастала адтуль жмут папераў. Гэта былi ўсялякiя старыя рахункi i пратаколы, было некалькi пiсьмаў. Волька шукала, адкуль бы адарваць кавалак няспiсанай паперы. Нарэшце асобна яна ўбачыла некалькi паперын, перавязаных нiткай, i разгарнула iх. Глянуўшы ў iх, яна жахнулася, яна чытала чарнавiкi Дзядзюлевых заяваў на яе. "Вось чаму я гэтулькi пакутавала, цярпела ганьбу i не меншы здзек!" Дрыжачай рукой яна адарвала ад аднаго чарнавiка палоску паперы i пачала пiсаць рэцэпт. Увайшла Дзядзюлева жонка i ўбачыла, што Волька ставiць Дзядзюлю банькi.
Назаўтра Дзядзюлю стала лепш. А яшчэ цераз дзень ён ужо зусiм бадзёра глядзеў са сваёй пасцелi на акно. Неба было зноў яснае, заходзiла сонца, i ў яго праменнях стаялi дрэвы за акном. Насупроць аконнай шыбы, на тонкай галiнцы вiсела яшчэ некалькi апошнiх лiсткоў. Дзядзюля глядзеў на iх, але не заўважаў iх. Як цвiк з-пад малатка, яго мазгi прабiвала думка, што на яго накладзена пячаць ганьбы: у цяжкую для яго хвiлiну Волька прыйшла ратаваць яго. Нягледзячы на ўсе яго заявы, яна стала доктарам. Так, як нiколi, яна цяпер сталая, разумная, упэўненая ў сабе.
- Чартоўка паршывая! - замармытаў Дзядзюля. - Доктар называецца. Паставiла банькi, напiсала рэцэпт i ўсё. Нi разу не прыйшла паглядзець, толькi два разы нейкую бабу прысылала запытацца, як мне. Толькi назва, што дактары, а сваiх абавязкаў не разумеюць. А можа не хочуць разумець!
У той жа самы вечар, падцягнуўшы да падушкi табурэт з лямпаю, Сафрон Дзядзюля пiсаў карандашом на лiсце паперы, вырваным з вучнёўскага сшытка. "Заява... Гэтая гора-ўрач дэталёва нават не азнаёмiлася з хваробай. Ёй, безумоўна, трэба было дастаткова ўвайсцi ў лячэнне, а яна абмежавалася толькi тым, што паставiла банькi i напiсала рэцэпт. I нi разу не зайшла праверыць змагаючагася з захворваннем арганiзма... I яшчэ трэба дадаць, што гэтая асоба рэлiгiйная, што не можа быць у адпаведнасцi са званнем савецкага ўрача, як то: гэтая асоба, нягледзячы, што ў свой час выключалася з рабфака як дачка кулака i спекулянта цялятамi, павiнна была iзулеч для сябе ўрокi, якiх не iзулекла, паколькi гаварыла чалавеку, у якога спынiлася, што ёй прыемна было пабываць на могiльнiку каля трухлявай царкоўнай сцяны. Гэта яна матывавала тым, што на яе ўсплывалi ўспамiны маленства, калi яна каля гэтай сцяны гуляла ў малыя гады з дзецьмi. Але тут падаплёка ўпаўне ачавiдна..."
Дзядзюля раптам задумаўся: куды ж паслаць гэтую заяву? Невядома, адкуль яна сюды прыехала?
Зусiм паправiўшыся, Дзядзюля iшоў на працу. Зазiрнуўшы на могiльнiк, ён убачыў дзве акуратна абкладзеныя дзярном магiлы Вольчыных бацькоў. Магiлы былi абгароджаны новымi балясамi. "Недзе ж такi дастала цвiкоў", - падумаў Дзядзюля. Удзень зайшоў у кааперацыю былы сусед Вольчыных бацькоў.
- Паехала? - запытаў Дзядзюля.
- Паехала, - адказаў чалавек. - Але ненадоўга. Ёй тут вельмi спадабалася, а ў раёне якраз не хапае аднаго доктара. Казала, што будзе прасiць, каб яе сюды назначылi.
"Вось цяпер i вядома, куды пасылаць заяву, - падумаў Дзядзюля. Раённым органам".
У тыя самыя днi Волька пiсала сваёй сяброўцы:
"...Тысячы момантаў з майго маленства паўсталi перада мной як жывыя. Я пазнавала дрэвы, каменнi, узгоркi... Я прывяла да парадку магiлы бацькоў i доўга хадзiла па родных дарогах. Тут усё так блiзка i знаёма майму сэрцу. Я шаную тое, што было ў маёй душы з маленства i люблю сучаснае. Тут мне будзе весела i радасна працаваць. Сярод тых людзей, якiх я ведала заўсёды, i тым цiкавей мне цяпер бачыць iх у сапраўдным чалавечым жыццi...
Не абышлося i без непрыемных успамiнаў. Я дазналася, праз каго я тады гэтулькi перацярпела знявагi i крыўды. Але гэты прыкры эпiзод увесь у мiнулым: не перашкодзiў жа ён мне скончыць iнстытут. Я гэтага чалавека лячыла. Як мне было агiдна дакранацца да яго рукамi. Я хацела толькi аднаго: каб ён хутчэй паправiўся i каб больш не лячыць мне яго. Прыйшоўшы дадому, я доўга мыла рукi i думала: зусiм можа быць, што ён зноў пачне займацца падобным шальмоўствам. Нашто? Так сабе, з ласкi на пацеху... Адным словам чорт з iм...
Пасля сапраўднага асенняга дажджу зноў стаiць яснае надвор'е i яшчэ цвiтуць познiя кветкi..."
1938
Каментары
Друкуецца па часопiсе "Полымя рэвалюцыi", 1938, кнiга 5-я, дзе апублiкавана ўпершыню. Дата напiсання пад тэкстам адсутнiчае.