Де Мопассан Ги
Пасаг (на белорусском языке)
Гi дэ Мапасан
Пасаг
Пераклад: Сяргей Мурашка
Шлюб мэтра Сiмона Лебрумана i панны Жаны Кардзье нiкога не здзiвiў. Мэтр Лебруман нядаўна купiў натарыяльную кантору пана Папiёна, i, ведама, патрэбны былi грошы, каб заплацiць; а панна Жана Кардзье мела трыста тысяч франкаў гатоўкаю - банкнотамi i чэкамi на просьбiта.
Мэтр Лебруман быў прыгожы хлопец. У iм была нейкая шыкоўнасць, шыкоўнасць, уласцiвая натарыусу, шыкоўнасць, можа, трохi правiнцыйная, але ўсё ж такi шыкоўнасць, што не часта сустрэнеш у Буцiнi-лё-Рэбур.
Панна Кардзье мела вабнасць i свежасць, вабнасць трохi сарамлiвую i свежасць трохi пабляклую, але, увогуле, яна была пяшчотная i прынадная прыгажуня.
На вяселле збеглася паглядзець усё мястэчка. Усiм спадабалiся маладыя, якiя вярнулiся пасля царквы схаваць сваё шчасце пад шлюбны дах, вырашыўшы зрабiць кароценькую вандроўку ў Парыж пасля некалькiх дзён кахання.
Днi гэтыя былi чароўныя, бо мэтр Лебруман змог адразу надзiва спрытна, далiкатна i ладна абыходзiцца з жонкай. Яго дэвiз стаў: Памаленьку - далей зойдзеш". Ён быў цярплiвы i дзейны адначасова. Жонка ўсёй душой i адразу пакахала яго.
Праз чатыры днi панi Лебруман абагаўляла мужа. Яна больш не магла без яго, прагнула песцiць, цалаваць яго, тузаць за рукi, бараду i г. д. Яна сядала яму на каленi, бралася за вушы i казала: "Разяў роцiк, заплюшч вочы". Ён даверлiва падстаўляў рот, мружыў вочы i адчуваў даўгую салодкую бусю, ад якой яго праймалi дрыжыкi. А яму, яму таксама не хапала пяшчоты, вуснаў, рук, усяго сябе, каб цешыць жонку з ранку да вечара i з вечара да ранку.
* * *
Як толькi мiнуў першы тыдзень, ён сказаў маладой жонцы:
- Калi хочаш, паедзем у Парыж у тую сераду. Пагуляем, як закаханыя перад вяселлем. Сходзiм у рэстараны, у тэатр, у кабарэ, паўсюль-паўсюль.
Яна аж падскочыла ад радасцi:
- О, добра, ой, як добра, едзем хутчэй.
Ён сказаў:
- Бо як нiчога не трэба забываць, дык ты папярэдзь бацьку, каб ён сабраў увесь пасаг. Я вазьму яго з сабой i адразу заплачу грошы мэтру Папiену.
Яна адказала:
- Я пагавару з iм ранiцай.
I ён падхапiў яе на рукi, каб зноў нацешыцца ў мiлай гульнi, што так прыйшлася ёй да смаку за| апошнi тыдзень.
У другую сераду цесць з цешчай праводзiлi на вакзал дачку з зяцем, якiя выбралiся ў сталiцу.
Цесць казаў:
- Клянуся, вялiкая рызыка браць з сабою такiя грошы.
Але малады юрыст усмiхнуўся.
- Нi пра што не хвалюйцеся, тата, - казаў ён, - я да ўсяго звыклы. Разумееце, з маёй прафесiяй мне часам надараецца трымаць у кiшэнi мiльён франкаў. Такiм чынам мы абмiнаем безлiч фармальнасцей i не марнуем часу. Не бярыце гэтага да галавы.
Кандуктар крыкнуў:
- Пасажыры на Парыж - па вагонах!
Яны прайшлi ў купэ, дзе ўжо сядзелi дзве старыя кабеты.
Лебруман шапнуў жонцы на вуха:
- Шкада, не змагу закурыць.
Яна цiхенька адказала:
- I мне вельмi шкада, але зусiм не таму.
Цягнiк даў свiсток i паехаў. Яны ехалi гадзiну i амаль усю дарогу маўчалi, старыя так i не заснулi.
Калi яны апынулiся пад дахам вакзала Сэн-Лазар, мэтр Лебруман сказаў жонцы:
- Хочаш, дарагая, сходзiм спачатку паснедаем на бульвары, а пасля спакойна вернемся па багаж i паедзем у гатэль.
Яна адразу згадзiлася:
- О! Добра, паснедаем у рэстаране. А ён далёка?
Муж адказаў:
- Ага, далекавата, але мы паедзем у омнiбусе.
Яна здзiвiлася:
- А чаму не на фiякры?
Ён дабрадушна забурчаў:
- Бач якая ты зборлiвая, браць фiякр на пяць хвiлiн дарогi, кожная хвiлiна - шэсць су, багата жывеш.
- I праўда што, - трохi сумеўшыся, сказала яна.
Мiма якраз праязджаў вялiзны омнiбус, якi цягнулi трое коней. Лебруман крыкнуў:
- Кандуктар, гэй, кандуктар!
Непаваротлiвая махiна прыпынiлася, i малады натарыус падштурхнуў жонку, сказаўшы ёй:
- Прайдзi ў сярэдзiну, а я залезу наверх, выкуру перад снеданнем хоць адну цыгарэту.
Яна не паспела адказаць, бо, каб дапамагчы ўскочыць на прыступку, кандуктар падхапiў яе пад руку i ўцягнуў у салон. Ашаломленая, яна ўпала на лаўку i, збянтэжаная, убачыла праз задняе акно ногi мужа, якi караскаўся на iмперыял.
Маладая жанчына апынулася памiж тоўстым панам, якi пахнуў люлькай, i старой, ад якой патыхала сабакам.
Астатнiя пасажыры, якiя моўчкi сядзелi радком, - служка з бакалейнай крамы, работнiца, сяржант-пехацiнец, васпан з залатымi акулярамi i ў ядвабным капелюшы з вялiзнымi, закручанымi ў трубку палямi, дзве самавiтыя надзьмутыя панi, што нiбы казалi сваiм выглядам: "Мы тут, але не раўнуйце нас з тымi", дзве манашкi, проставалосая дзяўчына i далакоп - былi падобныя на збор карыкатур, на музей гратэскаў, здавалiся галерэяй шаржаў на чалавека, камiчнымi лялькамi, у якiх страляюць у кiрмашовых цiрах.
Ад хiстанняў омнiбуса галовы пасажыраў матлялiся i гойдалiся, трэслася друзлая скура на шчоках; колы падскоквалi, i людзi здавалiся ачмурэлымi i соннымi.
Маладая жанчына адчувала млявасць.
"Чаму ён не пайшоў са мною, - думала яна. Яе прыгнятаў несвядомы сум. Ён, пэўна, мог бы абысцiся без гэтай цыгарэты".
Манашкi далi знак спынiцца i злезлi, пакiнуўшы па сабе прэсны пах старых спаднiц.
Омнiбус паехаў i зноў спынiўся. Увайшла чырвоная, задыханая кухарка. Яна села i паставiла на каленi кошык. На ўвесь салон моцна тхнула памыямi.
"Едзем далей, чым мне здавалася", - падумала Жана.
Далакоп выйшаў, i на яго месца сеў фурман, ад якога патыхала стайняй. Месца проставалосай заняў пасыльны, ад ног якога бiў пах усёй яго дзённай хаднi.
Жане было кепска, моташна, i немаведама чаму ёй хацелася заплакаць.
Адны людзi выходзiлi, другiя сядалi на iх месцы. Омнiбус ехаў па бясконцых вулiцах, спыняўся на прыпынках, зноў ехаў.
"Так далёка, - думала Жана. - Толькi б ён не прамiнуў гэтага рэстарана, толькi б не заснуў. Ён так стамiўся за апошнiя днi".
Трохi-патроху вагон пусцеў. Яна засталася адна, зусiм адна. Кандуктар абвясцiў:
- Важырар!
Жанчына не ўставала з месца, i ён паўтарыў:
- Важырар!
Яна паглядзела на яго, разумеючы, што гэта сказалi ёй, бо нiкога больш не было. Мужчына паўтарыў трэцi раз:
- Важырар!
Тады яна спыталася:
- Дзе мы?
Ён грубавата адказаў:
- Важырар, Божа мой, па дваццаць разоў вам казаць!
- А гэта далёка ад бульвара? - сказала яна.
- Ад якога?
- Ды ад Бульвара Iтальянцаў.
- Мы даўно яго праехалi!
- Хiба! Паклiчце, калi ласка, майго мужа.
- Вашага мужа? А дзе ён?
- На iмперыяле.
- Наверсе? Там даўным-даўно нiкога няма!
Яна схамянулася.
- Як гэта? Не можа быць. Мы селi разам. Паглядзiце лепей, ён мусiць там быць!
Кандуктар пачаў злавацца:
- Слухай, малая, досыць балбатаць, аднаго згубiла - дзесяць знойдзеш. Злазь, прыехалi. Падбярэш сабе другога на вулiцы.
Слёзы паказалiся ў яе на вачах, яна зноў папрасiла:
- Але ж, пане, вы памыляецеся, я ведаю, вы памыляецеся. У яго пад пахай быў тоўсты партфель.
Кандуктар засмяяўся:
- Тоўсты партфель. Але ж i праўда, ён выйшаў на Мадлен - ён ад вас уцёк. Гi-гi-гi!..
Омнiбус стаў. Яна выйшла i мiжволi, iнстынктыўна, зiрнула на дах. Там нiкога не было.
* * *
Яна раптам заплакала i, не зважаючы, што яна на вачах у людзей, сказала:
- Што ж мне цяпер рабiць?
Падышоў iнспектар транспартнага бюро.
- Што тут такое?
Кандуктар з'едлiва адказаў:
- Гэту даму па дарозе кiнуў муж.
Той сказаў:
- Хай сабе, не дзiва, займiцеся вашымi справамi.
I павярнуўся спiнай.
А яна пайшла куды вочы глядзяць, збянтэжаная, не разумеючы, што здарылася. Куды iсцi? Што рабiць? А ён, што з iм? Адкуль такая няўважлiвасць?
У яе заставалiся два франкi. Да каго пайсцi? I раптам яна згадала пра свайго стрыечнiка Бараля, намеснiка загадчыка аддзела ў Марскiм мiнiстэрстве.
Грошай якраз хапала на фiякр, i яна назвала яго адрас. Яна пераняла Бараля, калi той iшоў у мiнiстэрства. Як i Лебруман, ён трымаў пад пахай напакаваны партфель.
Яна выскачыла з фiякра i гукнула:
- Анры!
Ён здзiўлена спынiўся.
- Жана?.. тут?.. зусiм адна?.. Што вы тут робiце, адкуль вы ўзялiся?
З вачамi, поўнымi слёз, яна пралепятала:
- Я толькi што згубiла мужа.
- Згубiлi? Дзе?
- На омнiбусе.
- На омнiбусе?.. Божа!
З плачам яна расказала яму пра здарэнне.
Ён задумлiва выслухаў яе i спытаўся:
- Ранiцай ён быў зусiм нармальны?
- Зусiм.
- Добра. Цi шмат грошай у яго было?
- Шмат. У яго быў мой пасаг.
- Ваш пасаг?.. Увесь пасаг?
- Увесь... каб адразу заплацiць за кантору.
- Ну дык, дарагая стрыечнiца, шукайце вашага мужа на дарозе ў Бельгiю.
Яна яшчэ не разумела.
- Вы кажаце... майго мужа? - прашаптала яна.
- Я кажу, што ён хапнуў ваш пасаг... i шукай-гукай.
Ёй не хапала паветра, яна шапнула:
- Значыць... значыць... ён прайдзiсвет!
I, ледзь не самлеўшы ад хвалявання, яна ўпала на грудзi стрыечнiку i загаласiла.
Каля iх пачалi спыняцца. Ён цiхенька падштурхнуў яе да сваiх дзвярэй i, трымаючы за талiю, падняўся з ёй па лесвiцы, а калi здзiўленая пакаёўка адчынiла дзверы, загадаў:
- Сафi, збегайце ў рэстаран, вазьмiце снеданне на дваiх. Сёння я не iду ў мiнiстэрства.
Пасаг
Пераклад: Сяргей Мурашка
Шлюб мэтра Сiмона Лебрумана i панны Жаны Кардзье нiкога не здзiвiў. Мэтр Лебруман нядаўна купiў натарыяльную кантору пана Папiёна, i, ведама, патрэбны былi грошы, каб заплацiць; а панна Жана Кардзье мела трыста тысяч франкаў гатоўкаю - банкнотамi i чэкамi на просьбiта.
Мэтр Лебруман быў прыгожы хлопец. У iм была нейкая шыкоўнасць, шыкоўнасць, уласцiвая натарыусу, шыкоўнасць, можа, трохi правiнцыйная, але ўсё ж такi шыкоўнасць, што не часта сустрэнеш у Буцiнi-лё-Рэбур.
Панна Кардзье мела вабнасць i свежасць, вабнасць трохi сарамлiвую i свежасць трохi пабляклую, але, увогуле, яна была пяшчотная i прынадная прыгажуня.
На вяселле збеглася паглядзець усё мястэчка. Усiм спадабалiся маладыя, якiя вярнулiся пасля царквы схаваць сваё шчасце пад шлюбны дах, вырашыўшы зрабiць кароценькую вандроўку ў Парыж пасля некалькiх дзён кахання.
Днi гэтыя былi чароўныя, бо мэтр Лебруман змог адразу надзiва спрытна, далiкатна i ладна абыходзiцца з жонкай. Яго дэвiз стаў: Памаленьку - далей зойдзеш". Ён быў цярплiвы i дзейны адначасова. Жонка ўсёй душой i адразу пакахала яго.
Праз чатыры днi панi Лебруман абагаўляла мужа. Яна больш не магла без яго, прагнула песцiць, цалаваць яго, тузаць за рукi, бараду i г. д. Яна сядала яму на каленi, бралася за вушы i казала: "Разяў роцiк, заплюшч вочы". Ён даверлiва падстаўляў рот, мружыў вочы i адчуваў даўгую салодкую бусю, ад якой яго праймалi дрыжыкi. А яму, яму таксама не хапала пяшчоты, вуснаў, рук, усяго сябе, каб цешыць жонку з ранку да вечара i з вечара да ранку.
* * *
Як толькi мiнуў першы тыдзень, ён сказаў маладой жонцы:
- Калi хочаш, паедзем у Парыж у тую сераду. Пагуляем, як закаханыя перад вяселлем. Сходзiм у рэстараны, у тэатр, у кабарэ, паўсюль-паўсюль.
Яна аж падскочыла ад радасцi:
- О, добра, ой, як добра, едзем хутчэй.
Ён сказаў:
- Бо як нiчога не трэба забываць, дык ты папярэдзь бацьку, каб ён сабраў увесь пасаг. Я вазьму яго з сабой i адразу заплачу грошы мэтру Папiену.
Яна адказала:
- Я пагавару з iм ранiцай.
I ён падхапiў яе на рукi, каб зноў нацешыцца ў мiлай гульнi, што так прыйшлася ёй да смаку за| апошнi тыдзень.
У другую сераду цесць з цешчай праводзiлi на вакзал дачку з зяцем, якiя выбралiся ў сталiцу.
Цесць казаў:
- Клянуся, вялiкая рызыка браць з сабою такiя грошы.
Але малады юрыст усмiхнуўся.
- Нi пра што не хвалюйцеся, тата, - казаў ён, - я да ўсяго звыклы. Разумееце, з маёй прафесiяй мне часам надараецца трымаць у кiшэнi мiльён франкаў. Такiм чынам мы абмiнаем безлiч фармальнасцей i не марнуем часу. Не бярыце гэтага да галавы.
Кандуктар крыкнуў:
- Пасажыры на Парыж - па вагонах!
Яны прайшлi ў купэ, дзе ўжо сядзелi дзве старыя кабеты.
Лебруман шапнуў жонцы на вуха:
- Шкада, не змагу закурыць.
Яна цiхенька адказала:
- I мне вельмi шкада, але зусiм не таму.
Цягнiк даў свiсток i паехаў. Яны ехалi гадзiну i амаль усю дарогу маўчалi, старыя так i не заснулi.
Калi яны апынулiся пад дахам вакзала Сэн-Лазар, мэтр Лебруман сказаў жонцы:
- Хочаш, дарагая, сходзiм спачатку паснедаем на бульвары, а пасля спакойна вернемся па багаж i паедзем у гатэль.
Яна адразу згадзiлася:
- О! Добра, паснедаем у рэстаране. А ён далёка?
Муж адказаў:
- Ага, далекавата, але мы паедзем у омнiбусе.
Яна здзiвiлася:
- А чаму не на фiякры?
Ён дабрадушна забурчаў:
- Бач якая ты зборлiвая, браць фiякр на пяць хвiлiн дарогi, кожная хвiлiна - шэсць су, багата жывеш.
- I праўда што, - трохi сумеўшыся, сказала яна.
Мiма якраз праязджаў вялiзны омнiбус, якi цягнулi трое коней. Лебруман крыкнуў:
- Кандуктар, гэй, кандуктар!
Непаваротлiвая махiна прыпынiлася, i малады натарыус падштурхнуў жонку, сказаўшы ёй:
- Прайдзi ў сярэдзiну, а я залезу наверх, выкуру перад снеданнем хоць адну цыгарэту.
Яна не паспела адказаць, бо, каб дапамагчы ўскочыць на прыступку, кандуктар падхапiў яе пад руку i ўцягнуў у салон. Ашаломленая, яна ўпала на лаўку i, збянтэжаная, убачыла праз задняе акно ногi мужа, якi караскаўся на iмперыял.
Маладая жанчына апынулася памiж тоўстым панам, якi пахнуў люлькай, i старой, ад якой патыхала сабакам.
Астатнiя пасажыры, якiя моўчкi сядзелi радком, - служка з бакалейнай крамы, работнiца, сяржант-пехацiнец, васпан з залатымi акулярамi i ў ядвабным капелюшы з вялiзнымi, закручанымi ў трубку палямi, дзве самавiтыя надзьмутыя панi, што нiбы казалi сваiм выглядам: "Мы тут, але не раўнуйце нас з тымi", дзве манашкi, проставалосая дзяўчына i далакоп - былi падобныя на збор карыкатур, на музей гратэскаў, здавалiся галерэяй шаржаў на чалавека, камiчнымi лялькамi, у якiх страляюць у кiрмашовых цiрах.
Ад хiстанняў омнiбуса галовы пасажыраў матлялiся i гойдалiся, трэслася друзлая скура на шчоках; колы падскоквалi, i людзi здавалiся ачмурэлымi i соннымi.
Маладая жанчына адчувала млявасць.
"Чаму ён не пайшоў са мною, - думала яна. Яе прыгнятаў несвядомы сум. Ён, пэўна, мог бы абысцiся без гэтай цыгарэты".
Манашкi далi знак спынiцца i злезлi, пакiнуўшы па сабе прэсны пах старых спаднiц.
Омнiбус паехаў i зноў спынiўся. Увайшла чырвоная, задыханая кухарка. Яна села i паставiла на каленi кошык. На ўвесь салон моцна тхнула памыямi.
"Едзем далей, чым мне здавалася", - падумала Жана.
Далакоп выйшаў, i на яго месца сеў фурман, ад якога патыхала стайняй. Месца проставалосай заняў пасыльны, ад ног якога бiў пах усёй яго дзённай хаднi.
Жане было кепска, моташна, i немаведама чаму ёй хацелася заплакаць.
Адны людзi выходзiлi, другiя сядалi на iх месцы. Омнiбус ехаў па бясконцых вулiцах, спыняўся на прыпынках, зноў ехаў.
"Так далёка, - думала Жана. - Толькi б ён не прамiнуў гэтага рэстарана, толькi б не заснуў. Ён так стамiўся за апошнiя днi".
Трохi-патроху вагон пусцеў. Яна засталася адна, зусiм адна. Кандуктар абвясцiў:
- Важырар!
Жанчына не ўставала з месца, i ён паўтарыў:
- Важырар!
Яна паглядзела на яго, разумеючы, што гэта сказалi ёй, бо нiкога больш не было. Мужчына паўтарыў трэцi раз:
- Важырар!
Тады яна спыталася:
- Дзе мы?
Ён грубавата адказаў:
- Важырар, Божа мой, па дваццаць разоў вам казаць!
- А гэта далёка ад бульвара? - сказала яна.
- Ад якога?
- Ды ад Бульвара Iтальянцаў.
- Мы даўно яго праехалi!
- Хiба! Паклiчце, калi ласка, майго мужа.
- Вашага мужа? А дзе ён?
- На iмперыяле.
- Наверсе? Там даўным-даўно нiкога няма!
Яна схамянулася.
- Як гэта? Не можа быць. Мы селi разам. Паглядзiце лепей, ён мусiць там быць!
Кандуктар пачаў злавацца:
- Слухай, малая, досыць балбатаць, аднаго згубiла - дзесяць знойдзеш. Злазь, прыехалi. Падбярэш сабе другога на вулiцы.
Слёзы паказалiся ў яе на вачах, яна зноў папрасiла:
- Але ж, пане, вы памыляецеся, я ведаю, вы памыляецеся. У яго пад пахай быў тоўсты партфель.
Кандуктар засмяяўся:
- Тоўсты партфель. Але ж i праўда, ён выйшаў на Мадлен - ён ад вас уцёк. Гi-гi-гi!..
Омнiбус стаў. Яна выйшла i мiжволi, iнстынктыўна, зiрнула на дах. Там нiкога не было.
* * *
Яна раптам заплакала i, не зважаючы, што яна на вачах у людзей, сказала:
- Што ж мне цяпер рабiць?
Падышоў iнспектар транспартнага бюро.
- Што тут такое?
Кандуктар з'едлiва адказаў:
- Гэту даму па дарозе кiнуў муж.
Той сказаў:
- Хай сабе, не дзiва, займiцеся вашымi справамi.
I павярнуўся спiнай.
А яна пайшла куды вочы глядзяць, збянтэжаная, не разумеючы, што здарылася. Куды iсцi? Што рабiць? А ён, што з iм? Адкуль такая няўважлiвасць?
У яе заставалiся два франкi. Да каго пайсцi? I раптам яна згадала пра свайго стрыечнiка Бараля, намеснiка загадчыка аддзела ў Марскiм мiнiстэрстве.
Грошай якраз хапала на фiякр, i яна назвала яго адрас. Яна пераняла Бараля, калi той iшоў у мiнiстэрства. Як i Лебруман, ён трымаў пад пахай напакаваны партфель.
Яна выскачыла з фiякра i гукнула:
- Анры!
Ён здзiўлена спынiўся.
- Жана?.. тут?.. зусiм адна?.. Што вы тут робiце, адкуль вы ўзялiся?
З вачамi, поўнымi слёз, яна пралепятала:
- Я толькi што згубiла мужа.
- Згубiлi? Дзе?
- На омнiбусе.
- На омнiбусе?.. Божа!
З плачам яна расказала яму пра здарэнне.
Ён задумлiва выслухаў яе i спытаўся:
- Ранiцай ён быў зусiм нармальны?
- Зусiм.
- Добра. Цi шмат грошай у яго было?
- Шмат. У яго быў мой пасаг.
- Ваш пасаг?.. Увесь пасаг?
- Увесь... каб адразу заплацiць за кантору.
- Ну дык, дарагая стрыечнiца, шукайце вашага мужа на дарозе ў Бельгiю.
Яна яшчэ не разумела.
- Вы кажаце... майго мужа? - прашаптала яна.
- Я кажу, што ён хапнуў ваш пасаг... i шукай-гукай.
Ёй не хапала паветра, яна шапнула:
- Значыць... значыць... ён прайдзiсвет!
I, ледзь не самлеўшы ад хвалявання, яна ўпала на грудзi стрыечнiку i загаласiла.
Каля iх пачалi спыняцца. Ён цiхенька падштурхнуў яе да сваiх дзвярэй i, трымаючы за талiю, падняўся з ёй па лесвiцы, а калi здзiўленая пакаёўка адчынiла дзверы, загадаў:
- Сафi, збегайце ў рэстаран, вазьмiце снеданне на дваiх. Сёння я не iду ў мiнiстэрства.