I той зiмовы вечар сярод бясконцай белай роўнядзi, над якой раз'ятраны вецер гнаў раўналежна зямлi рэдкiя, навостраныя, як iголкi, сняжынкi... А пасля - нечаканай радасцю - вялiкая сялянская хата, напаленая печ i пярына на гарачай чарэнi.
Стан, калi ўраннi я чуўся хворым, што пасля наркозу збег ад дактароў, ужо не паўтараўся. Я прачынаўся з разлiтай па целе салодкай лёгкасцю, i па венах бегла не кроў, а пералiвалася субстанцыя з зашыфраванай формулаю элiксiру маладосцi. Я адчуваў сябе бесклапотна, як у дзяцiнстве, калi мы ўсе яшчэ неўмiручыя.
А потым Яна знiкла, пакiнуўшы пустой спачатку адну маю ноч, пасля - другую i трэцюю. Напрыканцы тыдня сэрца зашчамiла такая нечалавечая туга, што я ўголас прасiў Яе вярнуцца, выходзячы з кватэры, пiсаў цыдулкi з адным толькi словам "Прыйдзi" i бесперастанку ставiў на прайгравальнiк кружэлку з прэлюдам No 15.
Тады я i пазбыўся Наташынага шлафрока.
Не думаю, што гэты мой учынак меў вялiкую вагу. Найверагодней, сапраўдную прычыну Яе адсутнасцi я нiколi не ўведаю. Аднак - Яна вярнулася.
Яна вярнулася да мяне, i з таго самага часу ранiшнiя абуджэннi страцiлi празрыстую дзiцячую бестурботнасць.
Але пакуль я павiнен паспець болей сказаць аб падарожжах, чые маршруты, сюжэты i працягласць дзень пры днi мянялiся, пераходзячы ў новую якасць.
Усе нашы вандроўкi пералiчыць ужо немагчыма. Выберу некалькi, пагатоў, пра некаторыя не магу сказаць нiчога акрэсленага, апрача таго, што нас заносiла неймаверна далёка ад гарадоў, пазначаных на маёй насценнай мапе, i наогул ад цывiлiзацыi.
Аднойчы яна спала на маiм плячы ў "Боiнгу", перад якiм вырастаў з акiяна фантасмагарычны айсберг Грэнландыi. Смуглявы сцюард прынёс плед, i я шэптам папрасiў яго самога захутаць маю спадарожнiцу, таму што баяўся, паварушыўшыся, разбудзiць яе.
Другi раз я чакаў Яе ў пустым бары з тузiнам высокiх круглых крэслаў. Яе доўга не было, i я чамусьцi згадзiўся патанцаваць з чарнаскурай барменкаю ў глыбока дэкальтаванай джынсовай сукенцы. Знячэўку шчокi ў маёй партнёркi з чорных зрабiлiся папялiста-шэрымi, i, павярнуўшыся ў танцы да дзвярэй, я ўбачыў у iх сонечным атворы Яе. У руцэ Яна трымала наведзены на нас дамскi пiсталет. Пасля мы пiлi з высокiх кухляў светлае пiва, а белы пiсталецiк ляжаў на стойцы побач з запальнiчкай i пачкам ментолавых цыгарэтаў. Яна села мне на каленi i сказала, што хоча любiць мяне проста вось тут, на вачах у чорнай спакуснiцы.
I той паром праз Ла-Манш... Мора моцна штармiла, i, пакуль мы мужна змагалiся з марской хваробаю, дзецi ў пасажырскiм салоне наладзiлi спаборнiцтва: хто дабярэцца ад дзвярэй да дзвярэй не завалiўшыся.
Здаралася, я пазнаваў свае ўлюбёныя мясцiны ў гарадах, дзе выпадала бываць раней: пляц каля Домскага сабора ў Рызе, шматкалёрныя мураванкi на вулiцы Лай у Талiне, замак у некранутым часам венгерскiм гарадку на мяжы з Аўстрыяй. Гэта значыла, маршруты вандраваннаў выбiрала не толькi яна, што, прызнаюся, супакойвала маё самалюбства, бо, хай сабе i ўскосна, сведчыла пра нашую роўнасць у адносiнах.
Я здымаў з палiцы кнiгу вучня Блавацкай i чытаў пра тонкi свет, якi не ведаў, што такое час i адлегласць. Дакладней, гэтыя паняткi нiбыта iснавалi i там, але - зусiм iнакш, i таму ў сне, альбо пераносячыся ў тонкi свет у нядрэмным стане, тысячы мiляў нескладана было пераадолець за секунду, зямное стагоддзе - зблытаць з iмгненнем, а iмгненне - з вечнасцю. Матэрыя таго свету, сцвярджала кнiга, настолькi эластычная, што чалавек стварае там думкаю ўсё, што заўгодна. Iншымi словамi, ён сам робiцца формаю ўласнай думкi, набываючы аблiчча, якое адлюстроўвае сутнасць ягоных жаданняў i iмкненняў - прычым усе гэтыя iлюзii ў тым iлюзорным свеце з'яўляюцца такiмi ж рэальнымi, як i рэчы ў свеце фiзiчным.
У кнiзе з пакiнутымi некiм закладкамi мяне прывабiла iдэя аб тым, што калi ў фiзiчным свеце чалавек можа схаваць сваю сапраўдную сутнасць, дык у тонкiм гэта немагчыма. Там чалавек трапляе ў тую сферу, што адпавядае яго духоўнаму развiццю, i той, хто прыходзiць туды свядома, вядзе асэнсаванае жыццё, у адваротным жа выпадку - працягвае такое самае iснаванне, як i на зямлi, нават не ўсведамляючы, дзе ён знаходзiцца.
Але ўслед за метафiзiчнымi развагамi мяне змушалi паверыць, быццам у тонкiм свеце не трэба гатаваць сабе ежы i турбавацца пра астатняе, бо тонкае цела атрымлiвае ўсё неабходнае, як толькi створыць ва ўяўленнi яго вобраз. Аўтар кнiжкi, вiдаць, не надта разлiчваў на вераемнасць удасканалення чалавечае натуры, бо не ўстрымаўся ад папярэджвання, што жыхары астральнага свету схiльныя злоўжываць дадзенымi iм бясконцымi магчымасцямi, а таму ён, гэты свет, загрувашчаны крышталёвымi замкамi i iншымi ўвасабленнямi зямных мараў.
Чым далей я чытаў, тым саркастычнейшая ўсмешачка змяiлася на вуснах. Да маiх падарожжаў гэты трактат меў прыкладна такое дачыненне, якое мелi да праўды сярэднявечныя фалiянты, чые аўтары абвяшчалi нашых продкаў аднавокiмi гiпербарэйцамi, асуджанымi бавiць жыццё ў вечных снягах i сумовiцца з белымi мядзведзямi.
Мяне спрабавалi пераканаць, нiбыта насельнiкi тонкага свету не маюць патрэбы ў сонечным i ў любым iншым святле, бо самi з'яўляюцца яго крынiцаю, а я не мог забыць, як мы з Ёю раскладалi вогнiшча ў начным лесе з усiмi яго схаванымi ў цемры шолахамi i страхамi. Мяне ўгаворвалi даць веры, што ў тым свеце iснуе агульная для ўсiх мова, а я выдатна памятаў, як у цеснай кавярнi, дзе мы, увайшоўшы з марозу, замовiлi па вялiкай шклянцы глiнтвейну, усе, апрача нас, гаварылi па-нямецку.
Над той кавярняю быў гатэльчык, i мы вырашылi там спынiцца. За вокнамi ўзвышаўся не крышталёвы замак, а заснежаны альпiйскi перавал; гаспадыня падавала на сняданак каву са свойскiмi вяршкамi, а ў прыбiральнi стаяў на палiчцы канцэнтраваны хваёвы дэзадарант, што ўзнiк там, як выглядае, зусiм не ў адпаведнасцi з жаданнем майго астральнага цела, бо я выбраў бы водар язмiну.
Яна любiла светлае вiно, i ў вясковай крамцы мы неспадзявана адкрылi пакаштаваную неяк у Вiльнi "Ларэляй" з яе халаднавата-вытанчаным букетам. Каб трапiць у крамку, трэба было паўгадзiны спускацца ўнiз, у далiну. Сцежка вiлася ўздоўж жывой i ўзiмку рэчкi, што, абсыпаючы падарожнiка срэбным пылам, абрывалася з уступу. Якраз там, каля вадаспаду, мне прыйшла ў галаву думка, што наш шырачэзны гатэльны ложак падымалi з далiны шрубалётам. Мы ведалi, што, пакуль прыйдзем назад, гаспадыня зноў заменiць у нумары ўсю бялiзну i туга прышпiлiць начышчанымi да бляску меднымi гузiкамi-булдавешкамi блакiтную накрухмаленую прасцiну.
Пра альпiйскi гатэльчык я павiнен падрабязней сказаць i з iншае прычыны. Пачынаючы з яго, нашы падарожжы ўвайшлi ў новую стадыю.
Тады на маёй ускраiне канчаўся лiстапад. Пасля фiлiжанкi кавы мяне пацягнула на вулiцу. Дзень быў па-зiмоваму стылы, на падмерзлай траве бялелi лапiкi снегу. Я здзiвiўся, што вулiцы нечакана пустэльныя, бо ўчора ўвечары, калi ўкладваўся спаць, была серада, значыцца, сёння - звычайны чацвер. Уражаны здагадкаю, я павярнуў да газетнага шапiка. Газеты на вiтрыне датавалiся суботай.
Адсюль вынiкала, што я прабыў у ложку не ноч, а два днi i тры ночы, роўна столькi, за якi час мы з ёю заплацiлi ў гатэлi. Падумаўшы: "у ложку", я не ўтрымаўся ад усмешкi.
Калi скажу, быццам мяне апанавала радасць, пакрыўлю душой. Але не было i боязi. Патаемна я ўжо чакаў гэтага.
Не маю часу ды i жадання перачытваць ранейшае, таму, пэўна, паўтаруся, згадаўшы, што думку пра вар'яцтва адкiнуў яшчэ да развiтання з Наташаю. Пра якое вар'яцтва магла iсцi гаворка, калi свет, куды я вяртаўся ранiцой, успрымаўся мною - у краме, у размове з сантэхнiкам або з Лёнем, што прыйшоў па чырвонец - цалкам адэкватна. Iншая рэч - наколькi мне хацелася вяртацца.
Але ў лiстападзе гэтая праблема яшчэ не выходзiла на першы план. Мне хапала ўсведамлення сваёй абранасцi i далучанасцi да таямнiцы. Часам я лавiў сябе на тым, што з пачуццём перавагi паглядаю на прахожых, а часам дазваляў сабе думаць аб перспектывах, якiя давалi мне падарожжы як лiтаратару.
Абуджэнне ў суботу заместа чацвярга сталася рысаю, за якой падзеi атрымалi iнакшы рытм i новую лiнiю руху. Удакладню, што гэтых лiнiяў было адразу некалькi i яны ўвесь час перапляталiся ў складаным узаемадзеяннi.
Пасля гiсторыi з горным гатэлем я купiў наручны гадзiннiк, якi паказваў таксама днi тыдня, i штовечар клаў яго на панель над ложкам, каб ведаць, у якi дзень вярнуўся. Новы гадзiннiк строга трымаўся традыцыйных правiлаў, чаго нельга было сказаць пра стары насценны. Стары пачаў выкiдваць конiкi. Не прамiнула i тыдня, як, седзячы ўвечары каля тэлевiзара, я не столькi ўбачыў, як бакавым зрокам адчуў, што з насценным гадзiннiкам не ўсё ў парадку. Мой хранометр у стылi рэтра паказваў 98.47. Секундная стрэлка наручнага гадзiннiка замерла на месцы. Я дачакаўся змены апошняй лiчбы ў драўляным вакенцы: 98.46. Тут у кватэру пазванiлi. Iдучы да дзвярэй, я паспеў падумаць, што, калi такое чынiцца з часам, зараз завiтае хто-небудзь з пазаўчарашняга цi паслязаўтрашняга дня. Магчыма, Лёня i з'явiўся адтуль, аднак ён хацеў са мной выпiць, i ўдакладнiць сапраўдны час Лёнеў намер анiякiм чынам не мог.
Пакуль я выправаджваў суседа, у вакенцы над ложкам выскачылi чатыры нулi.
З тае ночы маршруты падарожжаў пралягалi i ў прасторы, i ў часе.
Калi быць карэктным, дык вандроўкамi ў часе трэба прызнаць ужо некаторыя першыя спатканнi, бо, напрыклад, тады, як мы пад наглядам лебедзяў любiлiся на беразе летняе Нарачы, за вокнамi мае аднапакаёўкi кружылi белыя мухi. Цяпер жа гэтыя экспедыцыi зрабiлiся больш далёкiмi i рызыкоўнымi.
Неяк на вулiцы мой позiрк спатыкнуўся на вялiзным перадвыбарчым партрэце Лiндана Джонсана.
Дадам выпадак у пiўнушцы, дзе мы запiвалi гумовыя лусцiкi нясмачным цёплым пiвам, а прымацаваны пад столлю тэлевiзар паказваў футбольны матч з Бобi Мурам. У той вечар у пiўнушцы стралялi - праўда, не па людзях, а па футбалiстах на тэлеэкране. Здаецца, гэта адбывалася дзесьцi ў Лацiнскай Амерыцы, бо ангельцы выйгравалi ў зборнай Аргенцiны, а рэкламныя ролiкi iшлi пад мелодыi танга.
Здаралася, прыблiзна вызначыць час, куды нас закiдвала, дапамагалi мадэлi аўтамабiляў i адзенне сустрэчных.
Думаю, не памылюся, калi скажу, што мы не перасеклi мяжы XIX стагоддзя. За адным выняткам.
Я быў алхiмiкам i замураваўся ў лабараторыi для бяссонных пошукаў вялiкага магiстэрыя. Праз тоўстыя муры прабiвалiся прыглушаныя гукi вулiцы: грукат колаў па бруку, галасы царкоўных званоў, гоман развар'яванага натоўпу i крыкi на чэшскай мове. Гэта маглi быць i часы Гуса, i XVI цi XVII стагоддзi.
Са светам мяне злучала вакенца ва ўнутранай сцяне, да якога Яна прыносiла мне ў кошыку простую ежу i пляшку вiна. Вiно падтрымлiвала мяне, але адначасна распаляла агонь бяссiльнае лютасцi, што аднаго вечара дайшла да крытычнае кропкi. Я перакулiў перагонны куб i кiнуўся крышыць бутлi i бутлiкi з рэактывамi, а потым рушыў з кулакамi на неатынкаваныя вiльготныя сцены.
Вандраваннi рабiлiся ўсё больш разгалiнаванымi i складанымi ў сваiх акалiчнасцях: мы нiбы падымалiся па ўсходах, i на кожнай прыступцы чакала сустрэча з датуль нязведаным.
Мы вярталiся ва ўжо знаёмыя месцы i абставiны, шумна радуючыся старым сябрам i заводзячы новых, якiя прызначалi нам спатканнi ў летнiх кавярнях або запрашалi без лiшнiх цырымонiяў заходзiць дахаты. Я пражываў фрагменты дзесяткаў iншых жыццяў, прычым без права назваць iх чужымi, бо заўсёды быў не староннiм назiральнiкам кшталту кiнагледача, а дзейнай асобаю з крывi, плоцi i жывых чалавечых пачуццяў.
Я бываў маладзейшы за свой цяперашнi век альбо на некалькi гадоў старэйшы. Але я нязменна быў, i ў гэтым пераконвала з'яўленне рэчавых доказаў вандровак: манеты вартасцю 50 песетаў, каталiцкага крыжыка на срэбным ланцужку...
Гэта маглi быць не рэчы, але не менш вiдавочныя сведчаннi нашых пiлiгрымак. Знак, пакiнуты Яе вуснамi каля маёй левай смочкi. Да крывi збiтыя ў алхiмiчнай лабараторыi кулакi...
Убачыўшы запечаную на костачках пальцаў кроў, я знайшоў у згаданай вышэй кнiзе патрэбнае месца i з сарданiчным смехам перачытаў пасаж аб тым, што ў тонкiм свеце цела свабодна пранiкае праз сцены i любыя фiзiчныя перашкоды.
Асобна, далёка ў баку ад астатнiх, застаецца сон пра кажаноў.
Кажаноў было двое - большы i меншы.
Гэтыя iстоты, якiя наяве - з таго часу, як у дзяцiнстве адзiн з iхнiх супляменнiкаў спiкiраваў на маю кучаравую галаву - нiколi не выклiкалi ў мяне i падабенства сiмпатыi, там, у сне, успрымалiся без усякай гiдлiвасцi. Наадварот, iх палёт быў поўны бязгучнай грацыi i гармонii. Спярша яны лёталi паасобку, кружляючы вакол адно аднаго, быццам вялiкiя цёмныя матылi, потым меншы кажан, мабыць, стамiўшыся, падчапiўся знiзу да большага i той нейкi час вазiў яго. Затым успыхнула святло, i я асэнсаваў, што яны лётаюць у маёй кватэры. Я пiшу "яны", але насамрэч "яны" ўадначас былi i намi, мною i ёй. Я бачыў кажаноў збоку i ў той самы момант адчуваў свой уласны палёт - то лёгкi i iмклiвы, то павальнейшы, ды не менш прыемны, калi Яна чаплялася да мяне лапкамi.
Так, гэта была мая аднапакаёўка, дзе ўсё знаходзiлася на звычных месцах i дзе, разам з тым, прычынiлiся змены. У пакоя выцягнулiся сцены, бо знаёмыя рэчы выглядалi зверху, адтуль, дзе мы кружлялi, значна паменшанымi. I раптам я падняў вочы i згледзеў, што над намi няма столi, замест яе - фiялетавае неба з буйнымi негарадскiмi зоркамi.
Гэтае адкрыццё прымусiла мяне звузiць дыяметры кругоў, якiя ўжо выходзiлi за перыметр сценаў, i паступова апусцiцца ў iх калодзеж - да гадзiннiка ў пыльным корпусе i яшчэ нiжэй, да ложка з бардовымi, падрапанымi нечымi пазногцямi панелямi i столiка з дзвюх табурэтак, дзе стаялi шклянкi з вiном, памiж якiмi ўтульна ўладкаваўся пачаты зялёны пачак цыгарэтаў. З дасягнутага бяспечнага ўзроўню вышынi я скасiў вока ўгору i супакоена адзначыў, што зоркi ўжо захiнутыя столлю.
Як вы заўважылi, тут я ўпарта карыстаюся тэрмiнам сон, а не падарожжа. Так мне лягчэй адганяць трывожную думку, што сон з кажанамi быў пробнаю куляй.
Я нi пры якiх умовах не хачу развiтвацца са сваiм целам. Яна павiнна зразумець. Яна не можа не зразумець мяне, бо ўсё i пачалося з iх, з нашых целаў, якiя знайшлiся, выбралi адно аднаго з безлiчы былых i будучых варыянтаў.
З нашых целаў, што сталiся пасланцамi i разведчыкамi душаў.
Зараз я скажу пра тое, аб чым дагэтуль маўчаў.
Пакуль што нi разу я не спрабаваў даць вам пра маю спадарожнiцу хоць нейкае ўяўленне - намаляваць яе партрэт, акрэслiць характар.
Я не здолею зрабiць гэтага i сёння, бо Яна прыходзiла да мяне ў розных аблiччах - то зеленавокай шатэнкаю з круглай радзiмкаю пад брывом, то серабрыстай тонкаю бландзiнкай з кароткай "марсiянскай" стрыжкай, то... Навошта гэты пералiк з наборам зашмальцаваных эпiтэтаў, калi дзесяткi яе аблiччаў не змаглi схаваць таго, што гэта заўсёды была Яна - яе сунiчныя смочкi, яе бясконца знаёмыя пальцам хрыбеткi, яе лона, якое я называў iмем маленькага ласкавага звярка, яе вусны, якiя даводзiлi маю плоць да белага кiпення.
Памятаю, як у зiмовым альпiйскiм гатэльчыку, гледзячы ўраннi на яе цела, я малiўся, каб для гэтага цёплага палевага колеру, для даўгiх i тонкiх, але такiх моцных точаных ножак, для лiтых грудак з пяшчотнымi цёмнымi дзюбкамi, для бездакорнай спiны з раўнюткiм паскам пазваночнiка i дзвюх крутых, зробленых з жывога мармуру палавiнак там, дзе спiна губляе сваё найменне, каб для ўсяго, што я бачу, час спынiўся...
Гэта нязменна было Яе цела, якое выпраменьвала ў прыцемку мяккае святло i плавала ў iм, лягчэйшае за касмiчную бязважкасць i адначасова па-зямному важкае i поўнае сакавiтасцi нагрэтага сонцам ананасавага яблыка. Яе святло было часткаю гэтае цеплынi, яго эманацыяй i не мела нiчога агульнага з прывiдна-халодным свячэннем з аблуднае кнiжкi пра тонкi свет.
Характар? Ён таксама быў пераменлiвы, як Яе твар, як паверхня рэчкi, што павольна плыве ў одуме i раптам прачынаецца, становiцца капрызлiва-гарэзнай, б'ецца ва ўтравелыя, парослыя жабiнымi вочкамi берагi, а за павароткаю, за купчастай алешынай зноў робiцца элегiчна-сцiшанай, набiраючыся сiлы i ўпэўненасцi перад доўгiм перакатам. I ўсё гэта - з падводнымi плынямi, з падступнымi бохатамi i страказiнымi затокамi - тая самая чыстая лясная рэчка.
Здаецца, збiваюся на сентыментальнасць... Зрэшты, я пiшу зусiм не лiтаратурны твор.
Але як, сапраўды, назваць гэты рукапiс? Супроць дэфiнiцыi "запавет" пратэстуе ўся мая iстота. Дзённiк? Дыяруш? Падарожныя нататкi? Справаздача пра экспедыцыю?
Я выконваю абавязак лiтаратара, а астатняе - жанр i, так бы мовiць, канчатковы дыягназ - будзе вызначана без майго непасрэднага ўдзелу, магчыма, якраз у тую хвiлiну, калi вы дойдзеце да гэтай старонкi.
Яе iмя? Я даў Ёй iмя пасля першых вандровак, аднак не хачу называць яго тут, бо напраўду дасюль не ведаю яго.
Хiба гэта варта ўвагi ў параўнаннi з тым, што Яна - мая жанчына.
А гэта я ведаю з такой самай дакладнасцю, як тое, што я мужчына, што мне 42 гады i кожны новы дзень наблiжае мяне да падарожжа, якое станецца найдаўжэйшым, да падарожжа, дзе Яна набудзе нязменнае аблiчча i нарэшце назаве сваё iмя.
Я яшчэ не гаварыў, што кожнае вандраванне канчалася блiзкасцю. Нават там, у нязнаным горадзе i стагоддзi, дзе я быў алхiмiкам i ў паўднёвазаходнiм куце маёй каменнае цэлi са здзеклiвай размеранасцю крапала вада. Калi я ў роспачы накiнуўся на сцены, Яна выняла пад вакенцам, праз якое падавала мне ежу, некалькi цаглiнаў i апынулася ў разгромленай лабараторыi, каб змазаць мне арнiкай параненыя рукi i стаць маёй на мулкiх тапчагах каля няроўнай сцяны з зялёнымi ўзорамi цвiлi.
Мы любiлi адно аднаго ў гатэлях i прапахлай карыцаю белай мураванцы над морам, да якога вялi роўна трыццаць дзве высечаныя ў скале прыступкi. Нашыя целы перапляталiся, злiваючыся ў адну шматрукую, шматногую i шматвокую iстоту, на шырокiх i вузкiх ложках, на пухкiх пярынах i праседжаных канапах з колкiмi вусамi спружынаў, у фатэлях i на вагонных палiцах, у цемры i перад уважлiвымi люстрамi ў старадаўнiх асадах, якiя ўмелi паказаць самыя патаемныя куточкi гэтага салодкага вар'яцтва. Я не паверу, што Яна забыла тое купэ, i столiк, на якiм ляжалi яе локцi, i сонечных зайчыкаў, што скакалi па аголенасцi веснушкаватых плечукоў, i круглыя вочы старога з роварам на чыгуначным пераездзе.
Яна магла аддацца мне ў самым нечаканым месцы. Аднойчы гэта была пляцоўка агляду над агнямi рэкламаў начнога горада. Другi раз - цёмны мiжгароднi аўтобус з рэдкiмi соннымi пасажырамi на пярэднiх сядзеннях.
Словы бываюць бездапаможныя i нiколi не перададуць усёй пранiзлiвай асалоды першага дотыку i таго, як сrеsсеndо распускаецца кветка перарывiстага дыхання i як яна ападае пялёсткамi ўскрыкаў.
Нiколi раней у мяне не было жанчыны, здольнай падараваць такiя пералiвы асацыяцыяў i адчуванняў. Калi вы чулi пра Гераклiта Эфескага, вам няцяжка будзе здагадацца, як я перафразаваў у дачыненнi да маёй спадарожнiцы яго знакамiтае выслоўе.
Кожная новая блiзкасць была падарожжам у падарожжы. Калi нашыя целы авалодвалi левiтацыяй... Калi, трымаючы Яе ў абдымках, я iмчаў па рацэ, па яе рацэ, у лёгкiм вастраносым каноэ... Калi неспатольнасць яе вуснаў нараджала жаданне раздваiцца i растраiцца, каб зведаць Яе даастатку...
Калi адчуваў, як рэгенеруюцца мае адмерлыя яшчэ ў дзяцiнстве i, напэўна, найлепшыя клеткi...
Не выключана, што я ўжо пiсаў пра гэта; тады паўтару: несканчоная чарада падарожжаў нагадвала ўзыходжанне - ад простага да больш складанага, ад зразумелага - да таго, што трэба проста ўзяць на веру.
У гэты шлях калiсьцi даўным-даўно мы выправiлiся ў лодцы з уратаванай птушкай...
Старажытныя iндыйцы валодалi iсцiнай: найпаўней спасцiгнуць адна адну душы могуць толькi ў злiццi сваiх зямных абалонак.
Неяк мы iшлi па вясновай вулiцы насустрач паўднёваму ветру. Нашы рукi не дакраналiся, але ў мяне ўзнiкла пачуццё, што я ўзяў Яе за руку, што раз-пораз, дзелячыся цеплынёй, датыкаюцца нашы плечы, i я зразумеў: гэта ўзаемапранiкаюць мая i яе аўры.
Яна сталася першай жанчынаю, што падаравала мне адчуванне Вечнасцi. Яно ўзнiкала, калi рытмы дзвюх iстотаў паступова i няўхiльна злiвалiся ў адзiн суладны рытм, якi ўключаў у сябе ўсе астатнiя мелодыi сусвету i, пульсуючы, замяняў сабою сам гэты сусвет, каб узарвацца сляпучай успышкаю, што нязменна абуджала мяне ў iншай рэальнасцi.
Так, кожная блiзкасць з Ёю пераносiла мяне ў мае чатыры сцяны. Блiзкасць была бiлетам назад, але з аплачаным зваротным шляхам - з маёй рэчаiснасцi ў ейную, дзе нас падпiльноўвалi новыя адкрыццi i новыя ўспышкi, што вярталi ў свет, якi я меў усё меншае права называць сваiм.
Жыццё падзялiлася на дзве часткi, i першая сцiскалася, як шчыгрынавая скура.
Аднае ранiцы я з радасным, зусiм нястрашным страхам усвядомiў, што незнаёмы горад, адкуль я вярнуўся, больш рэальны - навобмацак, на пахi i на смак, - чым адлiжная графiка заключных снежаньскiх дзён за адзiным вакном майго пакоя.
Цяпер амаль кожны дзень - нiбыта яны, днi, змовiлiся мiж сабою - прыносiў чарговае сведчанне, якому свету я прыналежу мацней i мацней.
Я згадваў ужо рэчавыя доказы падарожжаў, што пачалi з'яўляцца пасля альпiйскага гатэля. Iх калекцыю адкрывала светла-лiловая кветка, часцiнка сухога букета з бяссмертнiкаў i макавых галовак, якi стаяў на столiку ў нумары, чыю палову займаў той самы неабсяжны ложак, што паднялi з далiны шрубалётам.
А ўчора ўраннi я апынуўся дома з гадзiннiкам, на якi паглядаю, пiшучы гэтыя радкi. На iм няма нiводнае лiчбы: тры стрэлкi рухаюцца непасрэдна над вантробамi механiзма, а той непрыкрыта анатамуе матэрыю часу, прымушаючы ўладальнiка вызначаць гадзiны i хвiлiны пераважна iнтуiтыўна. Я не стаў бы iсцi ў заклад, што кожная з трох стрэлак заўсёды мае аднолькавую хуткасць. Вiдаць, я болей упэўнены ў адваротным.
Такi падарунак Яна зрабiла мне ў турэцкiх кварталах Заходняга Берлiна, куды ўвечары турыстам рэкамендуюць не завiтваць. Мы рызыкнулi, i нiчога надзвычайнага з намi не прычынiлася, хоць я i палiчыў за лепшае спынiць таксi i адарвацца ад кампанii маладых туркаў, што дружна выйшла следам за намi з пiцэрыi, пагатоў, Яна была тым разам з серабрыстай "марсiянскай" фрызурай. Асаблiва мне не спадабаўся той высокi, са шнарам на левай шчацэ, бо кожны ягоны позiрк як быццам зрываў з Яе частку адзення. У таксоўцы я ўздыхнуў з палёгкаю, а Яна, здаецца, з не меншай палёгкаю, зацягнулася цыгарэтай.
Калi не памыляюся, я пiсаў пра новы гадзiннiк. Дапускаю, што тут больш дарэчным будзе вызначэнне "компас", i з абсалютнай дакладнасцю магу сцвярджаць, што мне даспадобы назiраць за каляровымi жывымi шасцярэнькамi трыма сiнiмi, дзвюма чырвонымi i некалькiмi залацiстымi - назiраць i здагадвацца, якая зараз гадзiна i паводле якога часу.
Сёння на вулiцы, каля паштамта, я спаткаў былога аднакурснiка, i ён падаўся стварэннем значна менш рэальным за таго рослага турка.
Тэлефон у кватэры звонiць неверагодна рэдка (звычайна блытаюць нумар), але калi пра мяне знячэўку ўспамiнаюць у нейкай рэдакцыi, я здзiўляюся глыбей, чым калi б патэлефанавалi з той пiўнушкi, дзе футбольны заўзятар разрадзiў абойму ў тэлеэкран над стойкаю.
Днямi я зноў знайшоў лiсток з дзiцячым малюнкам i каструбаватымi лiтарамi, i мне зрабiлася шкада iх аўтара. Потым падумалася, што ён таксама меў магчымасць падарожнiчаць з Ёю, i наведала невядомае раней пачуццё, якое не магло быць нiчым iншым, апрача рэўнасцi. Розум казаў, што нельга раўнаваць да мiнулага, да таго, што адбывалася да "нашай эры", але я зманю, сказаўшы, быццам не мучыўся i не трапляў пад уплыў думак, што гаспадар маёй кватэры быў не першы i не ягоная рука пакiнула лiсток з малюнкам. Напэўна, iх было шмат тых, хто здаваў i наймаў цiхую аднапакаёўку i вандраваў з Ёю...
Як вы бачыце, атрутнае насенне рэўнасцi давала ўсходы...
Яна павiнна быць толькi маёй.
Я не буду пакiдаць такiх, як мой папярэднiк, распiсак у бездапаможнасцi i з сумнеўным падтэкстам хаваць iх памiж старонак "Жыцця iдыёта".
Каб не быў лiтаратарам, я б з задавальненнем вызвалiў сябе ад пiсання тэксту, якi вы чытаеце. Але мая прафесiя - слова, i мой намер цвёрды захаваць ёй вернасць да самага канца.
Будзе несумленна прамаўчаць яшчэ пра адно, даволi, на першы погляд, дзiўнае здарэнне. Сёння, пасля той выпадковай сустрэчы паблiзу паштамта, мне заманулася праехацца на лiфце. Жаданне ступiць у кабiну, нацiснуць на кнопку i пачуць, як за плячыма са шматзначным гудам сыходзяцца палавiнкi дзвярэй, апанавала настолькi, што праз пяць хвiлiнаў я ўжо заходзiў у пад'езд найблiжэйшага дома, якi мусiў мець лiфт.
Лiфт аказаўся старамодным, яго дзверы зачынялiся пафарбаванай у зялёны колер звычайнай металёваю ручкай. З дзiцячай нецярплiвасцю я ўтапiў у панель сцёрты кубiк з нумарам самага высокага паверха, i старая, спярэшчаная ад падлогi да столi непрыстойнымi надпiсамi кабiна, падстукваючы на стыках, папаўзла ўгору.
Магчыма, вас таксама калi-небудзь пераведвала жудлiвае адчуванне, што паводзiны лiфта, ва ўладзе якога вы апынулiся, выходзяць за рамкi iнструкцыяў i ён падазрона жвава набiрае разгон, пагражаючы не толькi не выпусцiць вас на патрэбнай пляцоўцы, але i наогул падняцца вышэй за апошнi паверх. Такое пачуццё часам узнiкае i ў вагоне метро, асаблiва калi напярэдаднi прачытаеш якую-небудзь аповесць пра цягнiк, што не выйшаў з горнага тунеля. Але ў метро вакол людзi, i прадчуванне iмавернасцi прарыву гэтай рэальнасцi не вельмi выразнае.
У замкнёнай капсуле лiфта, зазвычай сам-насам з сабою, пачуццё такой верагоднасцi ў мяне абавязкова абвастралася i нярэдка стварала ў грудзях зону пякучага вакууму. Калiсьцi з усяго гэтага вырасла маё апавяданне пра чалавека, што вёў з лiфтам небяспечныя гульнi, пакуль той не падняў яго да кватэры, за дзвярыма якой героя чакаў ягоны двайнiк.
Не, сёння я не сустрэўся нi з двайнiком, нi ўвогуле з нечым звышнатуральным i згадваю гэты выпадак выключна дзеля паўнаты карцiны.
Педантызм - не мая рыса, аднак я iмкнуся не прапусцiць нiчога iстотнага, а таму павiнен занатаваць яшчэ адну немалаважную дэталь. Рэч у тым, што я не проста не ведаю Яе iмя. Вяртаючыся з падарожжаў, я не магу яго ўспомнiць. Я мушу пакуль скарыцца i з тым, што не здольны, нават у агульных рысах, аднавiць нашы размовы. У памяцi затрымлiваецца адно ўспамiн пра голас - малады i абвалакальны, надзелены талентам iмгненна зрабiць утульным любое месца, дзе мы апынаемся.
У такiм разе мяне можна абвiнавацiць у тым, што, называючы рэальнасць падарожжаў жывейшаю за гэтае жыццё, я самому сабе супярэчу. У сапраўднасцiне. Проста iснуе зона, уваход у якую будзе вольны, калi я зраблю апошнi крок. Вельмi прыблiзна гэта можна параўнаць з адчуваннямi чалавека, якi ведае, што неўзабаве да яго вернецца страчаны слых. Як там, у вершы:
I брамка ў сад
адчынiцца сама,
як соннiк
на старонцы зачытанай...
Адначасова з гэтымi нататкамi напiсаны мiнiмум неабходных лiстоў. Iх разашле адзiн з нешматлiкiх знаёмых, якi не забыў майго тэлефоннага нумара.
Яна папярэджаная: я гатовы.
Магчыма, гэта адбудзецца не адразу, i я запасаюся вытрымкай.
У кагосьцi з фантастаў ёсць такая навела. У горадзе ствараецца турбюро, дзе запрашаюць наведаць iншую планету - усiм падобную да нашай, але, як пераконваюць турыстычныя праспекты, яшчэ не кранутую злом зямной цывiлiзацыi. Герой бярэ бiлет у тую зялёную iдылiю i разам з астатнiмi ахвотнiкамi сядае ў аўтобус, якi прывозiць iх не на месца старту касмалёта, а на звычайную лясную галявiну. Заместа камфортнае пачакальнi - спехам збiтая са свежых дошак стадола, негабляваныя лаўкi i пасыпаная пiлавiннем падлога. Людзi цярплiва чакаюць i нарэшце пачынаюць здагадвацца, што iх класiчна абвялi вакол пальца. Герой далучаецца да тых, хто патрабуе адчынiць выхад. Вярнуўшыся ў аўтобус, ён бачыць, як стадолу залiвае блакiтнае святло. Людзi кiдаюцца назад, але за дзвярыма з крывых аполкаў iх сустракаюць пустыя лаўкi.
Я не вярнуся ў аўтобус.
Не буду рабiць выгляду, быццам мяне не займае пытанне, застанецца мой ложак пустым цi на iм знойдуць маё цела. Вам вядома, якi варыянт задавальняе мяне болей.
Сёння я выняў з кнiгi вучня Блавацкай апошнюю закладку: "У момант смерцi, калi свядомасць ужо знаходзiцца ў тонкiм свеце, а розум працягвае дзейнiчаць яшчэ ў фiзiчным целе, чалавек за некалькi секунд пражывае ўсё сваё зямное жыццё".
Гэта не пра мяне.
Я заўсёды лiчыў, што прыз любога падарожжа - вяртанне. Я хачу калi-небудзь вярнуцца. Можа, гэта здарыцца ў адным з нашых падарожжаў, i разам з Ёю я выкуру тут рытуальную цыгарэту з зялёным паскам на фiльтры.
Мой рукапiс наблiзiўся да канца.
У мяне настрой, як перад ад'ездам у далёкую вандроўку.
Зараз я пастаўлю на прайгравальнiк кружэлку Шапэна i лягу.
Я не ведаю Яе iмя, але адчуваю, што вельмi хутка, магчыма, нават у гэтую ноч, пачую яго.
Стан, калi ўраннi я чуўся хворым, што пасля наркозу збег ад дактароў, ужо не паўтараўся. Я прачынаўся з разлiтай па целе салодкай лёгкасцю, i па венах бегла не кроў, а пералiвалася субстанцыя з зашыфраванай формулаю элiксiру маладосцi. Я адчуваў сябе бесклапотна, як у дзяцiнстве, калi мы ўсе яшчэ неўмiручыя.
А потым Яна знiкла, пакiнуўшы пустой спачатку адну маю ноч, пасля - другую i трэцюю. Напрыканцы тыдня сэрца зашчамiла такая нечалавечая туга, што я ўголас прасiў Яе вярнуцца, выходзячы з кватэры, пiсаў цыдулкi з адным толькi словам "Прыйдзi" i бесперастанку ставiў на прайгравальнiк кружэлку з прэлюдам No 15.
Тады я i пазбыўся Наташынага шлафрока.
Не думаю, што гэты мой учынак меў вялiкую вагу. Найверагодней, сапраўдную прычыну Яе адсутнасцi я нiколi не ўведаю. Аднак - Яна вярнулася.
Яна вярнулася да мяне, i з таго самага часу ранiшнiя абуджэннi страцiлi празрыстую дзiцячую бестурботнасць.
Але пакуль я павiнен паспець болей сказаць аб падарожжах, чые маршруты, сюжэты i працягласць дзень пры днi мянялiся, пераходзячы ў новую якасць.
Усе нашы вандроўкi пералiчыць ужо немагчыма. Выберу некалькi, пагатоў, пра некаторыя не магу сказаць нiчога акрэсленага, апрача таго, што нас заносiла неймаверна далёка ад гарадоў, пазначаных на маёй насценнай мапе, i наогул ад цывiлiзацыi.
Аднойчы яна спала на маiм плячы ў "Боiнгу", перад якiм вырастаў з акiяна фантасмагарычны айсберг Грэнландыi. Смуглявы сцюард прынёс плед, i я шэптам папрасiў яго самога захутаць маю спадарожнiцу, таму што баяўся, паварушыўшыся, разбудзiць яе.
Другi раз я чакаў Яе ў пустым бары з тузiнам высокiх круглых крэслаў. Яе доўга не было, i я чамусьцi згадзiўся патанцаваць з чарнаскурай барменкаю ў глыбока дэкальтаванай джынсовай сукенцы. Знячэўку шчокi ў маёй партнёркi з чорных зрабiлiся папялiста-шэрымi, i, павярнуўшыся ў танцы да дзвярэй, я ўбачыў у iх сонечным атворы Яе. У руцэ Яна трымала наведзены на нас дамскi пiсталет. Пасля мы пiлi з высокiх кухляў светлае пiва, а белы пiсталецiк ляжаў на стойцы побач з запальнiчкай i пачкам ментолавых цыгарэтаў. Яна села мне на каленi i сказала, што хоча любiць мяне проста вось тут, на вачах у чорнай спакуснiцы.
I той паром праз Ла-Манш... Мора моцна штармiла, i, пакуль мы мужна змагалiся з марской хваробаю, дзецi ў пасажырскiм салоне наладзiлi спаборнiцтва: хто дабярэцца ад дзвярэй да дзвярэй не завалiўшыся.
Здаралася, я пазнаваў свае ўлюбёныя мясцiны ў гарадах, дзе выпадала бываць раней: пляц каля Домскага сабора ў Рызе, шматкалёрныя мураванкi на вулiцы Лай у Талiне, замак у некранутым часам венгерскiм гарадку на мяжы з Аўстрыяй. Гэта значыла, маршруты вандраваннаў выбiрала не толькi яна, што, прызнаюся, супакойвала маё самалюбства, бо, хай сабе i ўскосна, сведчыла пра нашую роўнасць у адносiнах.
Я здымаў з палiцы кнiгу вучня Блавацкай i чытаў пра тонкi свет, якi не ведаў, што такое час i адлегласць. Дакладней, гэтыя паняткi нiбыта iснавалi i там, але - зусiм iнакш, i таму ў сне, альбо пераносячыся ў тонкi свет у нядрэмным стане, тысячы мiляў нескладана было пераадолець за секунду, зямное стагоддзе - зблытаць з iмгненнем, а iмгненне - з вечнасцю. Матэрыя таго свету, сцвярджала кнiга, настолькi эластычная, што чалавек стварае там думкаю ўсё, што заўгодна. Iншымi словамi, ён сам робiцца формаю ўласнай думкi, набываючы аблiчча, якое адлюстроўвае сутнасць ягоных жаданняў i iмкненняў - прычым усе гэтыя iлюзii ў тым iлюзорным свеце з'яўляюцца такiмi ж рэальнымi, як i рэчы ў свеце фiзiчным.
У кнiзе з пакiнутымi некiм закладкамi мяне прывабiла iдэя аб тым, што калi ў фiзiчным свеце чалавек можа схаваць сваю сапраўдную сутнасць, дык у тонкiм гэта немагчыма. Там чалавек трапляе ў тую сферу, што адпавядае яго духоўнаму развiццю, i той, хто прыходзiць туды свядома, вядзе асэнсаванае жыццё, у адваротным жа выпадку - працягвае такое самае iснаванне, як i на зямлi, нават не ўсведамляючы, дзе ён знаходзiцца.
Але ўслед за метафiзiчнымi развагамi мяне змушалi паверыць, быццам у тонкiм свеце не трэба гатаваць сабе ежы i турбавацца пра астатняе, бо тонкае цела атрымлiвае ўсё неабходнае, як толькi створыць ва ўяўленнi яго вобраз. Аўтар кнiжкi, вiдаць, не надта разлiчваў на вераемнасць удасканалення чалавечае натуры, бо не ўстрымаўся ад папярэджвання, што жыхары астральнага свету схiльныя злоўжываць дадзенымi iм бясконцымi магчымасцямi, а таму ён, гэты свет, загрувашчаны крышталёвымi замкамi i iншымi ўвасабленнямi зямных мараў.
Чым далей я чытаў, тым саркастычнейшая ўсмешачка змяiлася на вуснах. Да маiх падарожжаў гэты трактат меў прыкладна такое дачыненне, якое мелi да праўды сярэднявечныя фалiянты, чые аўтары абвяшчалi нашых продкаў аднавокiмi гiпербарэйцамi, асуджанымi бавiць жыццё ў вечных снягах i сумовiцца з белымi мядзведзямi.
Мяне спрабавалi пераканаць, нiбыта насельнiкi тонкага свету не маюць патрэбы ў сонечным i ў любым iншым святле, бо самi з'яўляюцца яго крынiцаю, а я не мог забыць, як мы з Ёю раскладалi вогнiшча ў начным лесе з усiмi яго схаванымi ў цемры шолахамi i страхамi. Мяне ўгаворвалi даць веры, што ў тым свеце iснуе агульная для ўсiх мова, а я выдатна памятаў, як у цеснай кавярнi, дзе мы, увайшоўшы з марозу, замовiлi па вялiкай шклянцы глiнтвейну, усе, апрача нас, гаварылi па-нямецку.
Над той кавярняю быў гатэльчык, i мы вырашылi там спынiцца. За вокнамi ўзвышаўся не крышталёвы замак, а заснежаны альпiйскi перавал; гаспадыня падавала на сняданак каву са свойскiмi вяршкамi, а ў прыбiральнi стаяў на палiчцы канцэнтраваны хваёвы дэзадарант, што ўзнiк там, як выглядае, зусiм не ў адпаведнасцi з жаданнем майго астральнага цела, бо я выбраў бы водар язмiну.
Яна любiла светлае вiно, i ў вясковай крамцы мы неспадзявана адкрылi пакаштаваную неяк у Вiльнi "Ларэляй" з яе халаднавата-вытанчаным букетам. Каб трапiць у крамку, трэба было паўгадзiны спускацца ўнiз, у далiну. Сцежка вiлася ўздоўж жывой i ўзiмку рэчкi, што, абсыпаючы падарожнiка срэбным пылам, абрывалася з уступу. Якраз там, каля вадаспаду, мне прыйшла ў галаву думка, што наш шырачэзны гатэльны ложак падымалi з далiны шрубалётам. Мы ведалi, што, пакуль прыйдзем назад, гаспадыня зноў заменiць у нумары ўсю бялiзну i туга прышпiлiць начышчанымi да бляску меднымi гузiкамi-булдавешкамi блакiтную накрухмаленую прасцiну.
Пра альпiйскi гатэльчык я павiнен падрабязней сказаць i з iншае прычыны. Пачынаючы з яго, нашы падарожжы ўвайшлi ў новую стадыю.
Тады на маёй ускраiне канчаўся лiстапад. Пасля фiлiжанкi кавы мяне пацягнула на вулiцу. Дзень быў па-зiмоваму стылы, на падмерзлай траве бялелi лапiкi снегу. Я здзiвiўся, што вулiцы нечакана пустэльныя, бо ўчора ўвечары, калi ўкладваўся спаць, была серада, значыцца, сёння - звычайны чацвер. Уражаны здагадкаю, я павярнуў да газетнага шапiка. Газеты на вiтрыне датавалiся суботай.
Адсюль вынiкала, што я прабыў у ложку не ноч, а два днi i тры ночы, роўна столькi, за якi час мы з ёю заплацiлi ў гатэлi. Падумаўшы: "у ложку", я не ўтрымаўся ад усмешкi.
Калi скажу, быццам мяне апанавала радасць, пакрыўлю душой. Але не было i боязi. Патаемна я ўжо чакаў гэтага.
Не маю часу ды i жадання перачытваць ранейшае, таму, пэўна, паўтаруся, згадаўшы, што думку пра вар'яцтва адкiнуў яшчэ да развiтання з Наташаю. Пра якое вар'яцтва магла iсцi гаворка, калi свет, куды я вяртаўся ранiцой, успрымаўся мною - у краме, у размове з сантэхнiкам або з Лёнем, што прыйшоў па чырвонец - цалкам адэкватна. Iншая рэч - наколькi мне хацелася вяртацца.
Але ў лiстападзе гэтая праблема яшчэ не выходзiла на першы план. Мне хапала ўсведамлення сваёй абранасцi i далучанасцi да таямнiцы. Часам я лавiў сябе на тым, што з пачуццём перавагi паглядаю на прахожых, а часам дазваляў сабе думаць аб перспектывах, якiя давалi мне падарожжы як лiтаратару.
Абуджэнне ў суботу заместа чацвярга сталася рысаю, за якой падзеi атрымалi iнакшы рытм i новую лiнiю руху. Удакладню, што гэтых лiнiяў было адразу некалькi i яны ўвесь час перапляталiся ў складаным узаемадзеяннi.
Пасля гiсторыi з горным гатэлем я купiў наручны гадзiннiк, якi паказваў таксама днi тыдня, i штовечар клаў яго на панель над ложкам, каб ведаць, у якi дзень вярнуўся. Новы гадзiннiк строга трымаўся традыцыйных правiлаў, чаго нельга было сказаць пра стары насценны. Стары пачаў выкiдваць конiкi. Не прамiнула i тыдня, як, седзячы ўвечары каля тэлевiзара, я не столькi ўбачыў, як бакавым зрокам адчуў, што з насценным гадзiннiкам не ўсё ў парадку. Мой хранометр у стылi рэтра паказваў 98.47. Секундная стрэлка наручнага гадзiннiка замерла на месцы. Я дачакаўся змены апошняй лiчбы ў драўляным вакенцы: 98.46. Тут у кватэру пазванiлi. Iдучы да дзвярэй, я паспеў падумаць, што, калi такое чынiцца з часам, зараз завiтае хто-небудзь з пазаўчарашняга цi паслязаўтрашняга дня. Магчыма, Лёня i з'явiўся адтуль, аднак ён хацеў са мной выпiць, i ўдакладнiць сапраўдны час Лёнеў намер анiякiм чынам не мог.
Пакуль я выправаджваў суседа, у вакенцы над ложкам выскачылi чатыры нулi.
З тае ночы маршруты падарожжаў пралягалi i ў прасторы, i ў часе.
Калi быць карэктным, дык вандроўкамi ў часе трэба прызнаць ужо некаторыя першыя спатканнi, бо, напрыклад, тады, як мы пад наглядам лебедзяў любiлiся на беразе летняе Нарачы, за вокнамi мае аднапакаёўкi кружылi белыя мухi. Цяпер жа гэтыя экспедыцыi зрабiлiся больш далёкiмi i рызыкоўнымi.
Неяк на вулiцы мой позiрк спатыкнуўся на вялiзным перадвыбарчым партрэце Лiндана Джонсана.
Дадам выпадак у пiўнушцы, дзе мы запiвалi гумовыя лусцiкi нясмачным цёплым пiвам, а прымацаваны пад столлю тэлевiзар паказваў футбольны матч з Бобi Мурам. У той вечар у пiўнушцы стралялi - праўда, не па людзях, а па футбалiстах на тэлеэкране. Здаецца, гэта адбывалася дзесьцi ў Лацiнскай Амерыцы, бо ангельцы выйгравалi ў зборнай Аргенцiны, а рэкламныя ролiкi iшлi пад мелодыi танга.
Здаралася, прыблiзна вызначыць час, куды нас закiдвала, дапамагалi мадэлi аўтамабiляў i адзенне сустрэчных.
Думаю, не памылюся, калi скажу, што мы не перасеклi мяжы XIX стагоддзя. За адным выняткам.
Я быў алхiмiкам i замураваўся ў лабараторыi для бяссонных пошукаў вялiкага магiстэрыя. Праз тоўстыя муры прабiвалiся прыглушаныя гукi вулiцы: грукат колаў па бруку, галасы царкоўных званоў, гоман развар'яванага натоўпу i крыкi на чэшскай мове. Гэта маглi быць i часы Гуса, i XVI цi XVII стагоддзi.
Са светам мяне злучала вакенца ва ўнутранай сцяне, да якога Яна прыносiла мне ў кошыку простую ежу i пляшку вiна. Вiно падтрымлiвала мяне, але адначасна распаляла агонь бяссiльнае лютасцi, што аднаго вечара дайшла да крытычнае кропкi. Я перакулiў перагонны куб i кiнуўся крышыць бутлi i бутлiкi з рэактывамi, а потым рушыў з кулакамi на неатынкаваныя вiльготныя сцены.
Вандраваннi рабiлiся ўсё больш разгалiнаванымi i складанымi ў сваiх акалiчнасцях: мы нiбы падымалiся па ўсходах, i на кожнай прыступцы чакала сустрэча з датуль нязведаным.
Мы вярталiся ва ўжо знаёмыя месцы i абставiны, шумна радуючыся старым сябрам i заводзячы новых, якiя прызначалi нам спатканнi ў летнiх кавярнях або запрашалi без лiшнiх цырымонiяў заходзiць дахаты. Я пражываў фрагменты дзесяткаў iншых жыццяў, прычым без права назваць iх чужымi, бо заўсёды быў не староннiм назiральнiкам кшталту кiнагледача, а дзейнай асобаю з крывi, плоцi i жывых чалавечых пачуццяў.
Я бываў маладзейшы за свой цяперашнi век альбо на некалькi гадоў старэйшы. Але я нязменна быў, i ў гэтым пераконвала з'яўленне рэчавых доказаў вандровак: манеты вартасцю 50 песетаў, каталiцкага крыжыка на срэбным ланцужку...
Гэта маглi быць не рэчы, але не менш вiдавочныя сведчаннi нашых пiлiгрымак. Знак, пакiнуты Яе вуснамi каля маёй левай смочкi. Да крывi збiтыя ў алхiмiчнай лабараторыi кулакi...
Убачыўшы запечаную на костачках пальцаў кроў, я знайшоў у згаданай вышэй кнiзе патрэбнае месца i з сарданiчным смехам перачытаў пасаж аб тым, што ў тонкiм свеце цела свабодна пранiкае праз сцены i любыя фiзiчныя перашкоды.
Асобна, далёка ў баку ад астатнiх, застаецца сон пра кажаноў.
Кажаноў было двое - большы i меншы.
Гэтыя iстоты, якiя наяве - з таго часу, як у дзяцiнстве адзiн з iхнiх супляменнiкаў спiкiраваў на маю кучаравую галаву - нiколi не выклiкалi ў мяне i падабенства сiмпатыi, там, у сне, успрымалiся без усякай гiдлiвасцi. Наадварот, iх палёт быў поўны бязгучнай грацыi i гармонii. Спярша яны лёталi паасобку, кружляючы вакол адно аднаго, быццам вялiкiя цёмныя матылi, потым меншы кажан, мабыць, стамiўшыся, падчапiўся знiзу да большага i той нейкi час вазiў яго. Затым успыхнула святло, i я асэнсаваў, што яны лётаюць у маёй кватэры. Я пiшу "яны", але насамрэч "яны" ўадначас былi i намi, мною i ёй. Я бачыў кажаноў збоку i ў той самы момант адчуваў свой уласны палёт - то лёгкi i iмклiвы, то павальнейшы, ды не менш прыемны, калi Яна чаплялася да мяне лапкамi.
Так, гэта была мая аднапакаёўка, дзе ўсё знаходзiлася на звычных месцах i дзе, разам з тым, прычынiлiся змены. У пакоя выцягнулiся сцены, бо знаёмыя рэчы выглядалi зверху, адтуль, дзе мы кружлялi, значна паменшанымi. I раптам я падняў вочы i згледзеў, што над намi няма столi, замест яе - фiялетавае неба з буйнымi негарадскiмi зоркамi.
Гэтае адкрыццё прымусiла мяне звузiць дыяметры кругоў, якiя ўжо выходзiлi за перыметр сценаў, i паступова апусцiцца ў iх калодзеж - да гадзiннiка ў пыльным корпусе i яшчэ нiжэй, да ложка з бардовымi, падрапанымi нечымi пазногцямi панелямi i столiка з дзвюх табурэтак, дзе стаялi шклянкi з вiном, памiж якiмi ўтульна ўладкаваўся пачаты зялёны пачак цыгарэтаў. З дасягнутага бяспечнага ўзроўню вышынi я скасiў вока ўгору i супакоена адзначыў, што зоркi ўжо захiнутыя столлю.
Як вы заўважылi, тут я ўпарта карыстаюся тэрмiнам сон, а не падарожжа. Так мне лягчэй адганяць трывожную думку, што сон з кажанамi быў пробнаю куляй.
Я нi пры якiх умовах не хачу развiтвацца са сваiм целам. Яна павiнна зразумець. Яна не можа не зразумець мяне, бо ўсё i пачалося з iх, з нашых целаў, якiя знайшлiся, выбралi адно аднаго з безлiчы былых i будучых варыянтаў.
З нашых целаў, што сталiся пасланцамi i разведчыкамi душаў.
Зараз я скажу пра тое, аб чым дагэтуль маўчаў.
Пакуль што нi разу я не спрабаваў даць вам пра маю спадарожнiцу хоць нейкае ўяўленне - намаляваць яе партрэт, акрэслiць характар.
Я не здолею зрабiць гэтага i сёння, бо Яна прыходзiла да мяне ў розных аблiччах - то зеленавокай шатэнкаю з круглай радзiмкаю пад брывом, то серабрыстай тонкаю бландзiнкай з кароткай "марсiянскай" стрыжкай, то... Навошта гэты пералiк з наборам зашмальцаваных эпiтэтаў, калi дзесяткi яе аблiччаў не змаглi схаваць таго, што гэта заўсёды была Яна - яе сунiчныя смочкi, яе бясконца знаёмыя пальцам хрыбеткi, яе лона, якое я называў iмем маленькага ласкавага звярка, яе вусны, якiя даводзiлi маю плоць да белага кiпення.
Памятаю, як у зiмовым альпiйскiм гатэльчыку, гледзячы ўраннi на яе цела, я малiўся, каб для гэтага цёплага палевага колеру, для даўгiх i тонкiх, але такiх моцных точаных ножак, для лiтых грудак з пяшчотнымi цёмнымi дзюбкамi, для бездакорнай спiны з раўнюткiм паскам пазваночнiка i дзвюх крутых, зробленых з жывога мармуру палавiнак там, дзе спiна губляе сваё найменне, каб для ўсяго, што я бачу, час спынiўся...
Гэта нязменна было Яе цела, якое выпраменьвала ў прыцемку мяккае святло i плавала ў iм, лягчэйшае за касмiчную бязважкасць i адначасова па-зямному важкае i поўнае сакавiтасцi нагрэтага сонцам ананасавага яблыка. Яе святло было часткаю гэтае цеплынi, яго эманацыяй i не мела нiчога агульнага з прывiдна-халодным свячэннем з аблуднае кнiжкi пра тонкi свет.
Характар? Ён таксама быў пераменлiвы, як Яе твар, як паверхня рэчкi, што павольна плыве ў одуме i раптам прачынаецца, становiцца капрызлiва-гарэзнай, б'ецца ва ўтравелыя, парослыя жабiнымi вочкамi берагi, а за павароткаю, за купчастай алешынай зноў робiцца элегiчна-сцiшанай, набiраючыся сiлы i ўпэўненасцi перад доўгiм перакатам. I ўсё гэта - з падводнымi плынямi, з падступнымi бохатамi i страказiнымi затокамi - тая самая чыстая лясная рэчка.
Здаецца, збiваюся на сентыментальнасць... Зрэшты, я пiшу зусiм не лiтаратурны твор.
Але як, сапраўды, назваць гэты рукапiс? Супроць дэфiнiцыi "запавет" пратэстуе ўся мая iстота. Дзённiк? Дыяруш? Падарожныя нататкi? Справаздача пра экспедыцыю?
Я выконваю абавязак лiтаратара, а астатняе - жанр i, так бы мовiць, канчатковы дыягназ - будзе вызначана без майго непасрэднага ўдзелу, магчыма, якраз у тую хвiлiну, калi вы дойдзеце да гэтай старонкi.
Яе iмя? Я даў Ёй iмя пасля першых вандровак, аднак не хачу называць яго тут, бо напраўду дасюль не ведаю яго.
Хiба гэта варта ўвагi ў параўнаннi з тым, што Яна - мая жанчына.
А гэта я ведаю з такой самай дакладнасцю, як тое, што я мужчына, што мне 42 гады i кожны новы дзень наблiжае мяне да падарожжа, якое станецца найдаўжэйшым, да падарожжа, дзе Яна набудзе нязменнае аблiчча i нарэшце назаве сваё iмя.
Я яшчэ не гаварыў, што кожнае вандраванне канчалася блiзкасцю. Нават там, у нязнаным горадзе i стагоддзi, дзе я быў алхiмiкам i ў паўднёвазаходнiм куце маёй каменнае цэлi са здзеклiвай размеранасцю крапала вада. Калi я ў роспачы накiнуўся на сцены, Яна выняла пад вакенцам, праз якое падавала мне ежу, некалькi цаглiнаў i апынулася ў разгромленай лабараторыi, каб змазаць мне арнiкай параненыя рукi i стаць маёй на мулкiх тапчагах каля няроўнай сцяны з зялёнымi ўзорамi цвiлi.
Мы любiлi адно аднаго ў гатэлях i прапахлай карыцаю белай мураванцы над морам, да якога вялi роўна трыццаць дзве высечаныя ў скале прыступкi. Нашыя целы перапляталiся, злiваючыся ў адну шматрукую, шматногую i шматвокую iстоту, на шырокiх i вузкiх ложках, на пухкiх пярынах i праседжаных канапах з колкiмi вусамi спружынаў, у фатэлях i на вагонных палiцах, у цемры i перад уважлiвымi люстрамi ў старадаўнiх асадах, якiя ўмелi паказаць самыя патаемныя куточкi гэтага салодкага вар'яцтва. Я не паверу, што Яна забыла тое купэ, i столiк, на якiм ляжалi яе локцi, i сонечных зайчыкаў, што скакалi па аголенасцi веснушкаватых плечукоў, i круглыя вочы старога з роварам на чыгуначным пераездзе.
Яна магла аддацца мне ў самым нечаканым месцы. Аднойчы гэта была пляцоўка агляду над агнямi рэкламаў начнога горада. Другi раз - цёмны мiжгароднi аўтобус з рэдкiмi соннымi пасажырамi на пярэднiх сядзеннях.
Словы бываюць бездапаможныя i нiколi не перададуць усёй пранiзлiвай асалоды першага дотыку i таго, як сrеsсеndо распускаецца кветка перарывiстага дыхання i як яна ападае пялёсткамi ўскрыкаў.
Нiколi раней у мяне не было жанчыны, здольнай падараваць такiя пералiвы асацыяцыяў i адчуванняў. Калi вы чулi пра Гераклiта Эфескага, вам няцяжка будзе здагадацца, як я перафразаваў у дачыненнi да маёй спадарожнiцы яго знакамiтае выслоўе.
Кожная новая блiзкасць была падарожжам у падарожжы. Калi нашыя целы авалодвалi левiтацыяй... Калi, трымаючы Яе ў абдымках, я iмчаў па рацэ, па яе рацэ, у лёгкiм вастраносым каноэ... Калi неспатольнасць яе вуснаў нараджала жаданне раздваiцца i растраiцца, каб зведаць Яе даастатку...
Калi адчуваў, як рэгенеруюцца мае адмерлыя яшчэ ў дзяцiнстве i, напэўна, найлепшыя клеткi...
Не выключана, што я ўжо пiсаў пра гэта; тады паўтару: несканчоная чарада падарожжаў нагадвала ўзыходжанне - ад простага да больш складанага, ад зразумелага - да таго, што трэба проста ўзяць на веру.
У гэты шлях калiсьцi даўным-даўно мы выправiлiся ў лодцы з уратаванай птушкай...
Старажытныя iндыйцы валодалi iсцiнай: найпаўней спасцiгнуць адна адну душы могуць толькi ў злiццi сваiх зямных абалонак.
Неяк мы iшлi па вясновай вулiцы насустрач паўднёваму ветру. Нашы рукi не дакраналiся, але ў мяне ўзнiкла пачуццё, што я ўзяў Яе за руку, што раз-пораз, дзелячыся цеплынёй, датыкаюцца нашы плечы, i я зразумеў: гэта ўзаемапранiкаюць мая i яе аўры.
Яна сталася першай жанчынаю, што падаравала мне адчуванне Вечнасцi. Яно ўзнiкала, калi рытмы дзвюх iстотаў паступова i няўхiльна злiвалiся ў адзiн суладны рытм, якi ўключаў у сябе ўсе астатнiя мелодыi сусвету i, пульсуючы, замяняў сабою сам гэты сусвет, каб узарвацца сляпучай успышкаю, што нязменна абуджала мяне ў iншай рэальнасцi.
Так, кожная блiзкасць з Ёю пераносiла мяне ў мае чатыры сцяны. Блiзкасць была бiлетам назад, але з аплачаным зваротным шляхам - з маёй рэчаiснасцi ў ейную, дзе нас падпiльноўвалi новыя адкрыццi i новыя ўспышкi, што вярталi ў свет, якi я меў усё меншае права называць сваiм.
Жыццё падзялiлася на дзве часткi, i першая сцiскалася, як шчыгрынавая скура.
Аднае ранiцы я з радасным, зусiм нястрашным страхам усвядомiў, што незнаёмы горад, адкуль я вярнуўся, больш рэальны - навобмацак, на пахi i на смак, - чым адлiжная графiка заключных снежаньскiх дзён за адзiным вакном майго пакоя.
Цяпер амаль кожны дзень - нiбыта яны, днi, змовiлiся мiж сабою - прыносiў чарговае сведчанне, якому свету я прыналежу мацней i мацней.
Я згадваў ужо рэчавыя доказы падарожжаў, што пачалi з'яўляцца пасля альпiйскага гатэля. Iх калекцыю адкрывала светла-лiловая кветка, часцiнка сухога букета з бяссмертнiкаў i макавых галовак, якi стаяў на столiку ў нумары, чыю палову займаў той самы неабсяжны ложак, што паднялi з далiны шрубалётам.
А ўчора ўраннi я апынуўся дома з гадзiннiкам, на якi паглядаю, пiшучы гэтыя радкi. На iм няма нiводнае лiчбы: тры стрэлкi рухаюцца непасрэдна над вантробамi механiзма, а той непрыкрыта анатамуе матэрыю часу, прымушаючы ўладальнiка вызначаць гадзiны i хвiлiны пераважна iнтуiтыўна. Я не стаў бы iсцi ў заклад, што кожная з трох стрэлак заўсёды мае аднолькавую хуткасць. Вiдаць, я болей упэўнены ў адваротным.
Такi падарунак Яна зрабiла мне ў турэцкiх кварталах Заходняга Берлiна, куды ўвечары турыстам рэкамендуюць не завiтваць. Мы рызыкнулi, i нiчога надзвычайнага з намi не прычынiлася, хоць я i палiчыў за лепшае спынiць таксi i адарвацца ад кампанii маладых туркаў, што дружна выйшла следам за намi з пiцэрыi, пагатоў, Яна была тым разам з серабрыстай "марсiянскай" фрызурай. Асаблiва мне не спадабаўся той высокi, са шнарам на левай шчацэ, бо кожны ягоны позiрк як быццам зрываў з Яе частку адзення. У таксоўцы я ўздыхнуў з палёгкаю, а Яна, здаецца, з не меншай палёгкаю, зацягнулася цыгарэтай.
Калi не памыляюся, я пiсаў пра новы гадзiннiк. Дапускаю, што тут больш дарэчным будзе вызначэнне "компас", i з абсалютнай дакладнасцю магу сцвярджаць, што мне даспадобы назiраць за каляровымi жывымi шасцярэнькамi трыма сiнiмi, дзвюма чырвонымi i некалькiмi залацiстымi - назiраць i здагадвацца, якая зараз гадзiна i паводле якога часу.
Сёння на вулiцы, каля паштамта, я спаткаў былога аднакурснiка, i ён падаўся стварэннем значна менш рэальным за таго рослага турка.
Тэлефон у кватэры звонiць неверагодна рэдка (звычайна блытаюць нумар), але калi пра мяне знячэўку ўспамiнаюць у нейкай рэдакцыi, я здзiўляюся глыбей, чым калi б патэлефанавалi з той пiўнушкi, дзе футбольны заўзятар разрадзiў абойму ў тэлеэкран над стойкаю.
Днямi я зноў знайшоў лiсток з дзiцячым малюнкам i каструбаватымi лiтарамi, i мне зрабiлася шкада iх аўтара. Потым падумалася, што ён таксама меў магчымасць падарожнiчаць з Ёю, i наведала невядомае раней пачуццё, якое не магло быць нiчым iншым, апрача рэўнасцi. Розум казаў, што нельга раўнаваць да мiнулага, да таго, што адбывалася да "нашай эры", але я зманю, сказаўшы, быццам не мучыўся i не трапляў пад уплыў думак, што гаспадар маёй кватэры быў не першы i не ягоная рука пакiнула лiсток з малюнкам. Напэўна, iх было шмат тых, хто здаваў i наймаў цiхую аднапакаёўку i вандраваў з Ёю...
Як вы бачыце, атрутнае насенне рэўнасцi давала ўсходы...
Яна павiнна быць толькi маёй.
Я не буду пакiдаць такiх, як мой папярэднiк, распiсак у бездапаможнасцi i з сумнеўным падтэкстам хаваць iх памiж старонак "Жыцця iдыёта".
Каб не быў лiтаратарам, я б з задавальненнем вызвалiў сябе ад пiсання тэксту, якi вы чытаеце. Але мая прафесiя - слова, i мой намер цвёрды захаваць ёй вернасць да самага канца.
Будзе несумленна прамаўчаць яшчэ пра адно, даволi, на першы погляд, дзiўнае здарэнне. Сёння, пасля той выпадковай сустрэчы паблiзу паштамта, мне заманулася праехацца на лiфце. Жаданне ступiць у кабiну, нацiснуць на кнопку i пачуць, як за плячыма са шматзначным гудам сыходзяцца палавiнкi дзвярэй, апанавала настолькi, што праз пяць хвiлiнаў я ўжо заходзiў у пад'езд найблiжэйшага дома, якi мусiў мець лiфт.
Лiфт аказаўся старамодным, яго дзверы зачынялiся пафарбаванай у зялёны колер звычайнай металёваю ручкай. З дзiцячай нецярплiвасцю я ўтапiў у панель сцёрты кубiк з нумарам самага высокага паверха, i старая, спярэшчаная ад падлогi да столi непрыстойнымi надпiсамi кабiна, падстукваючы на стыках, папаўзла ўгору.
Магчыма, вас таксама калi-небудзь пераведвала жудлiвае адчуванне, што паводзiны лiфта, ва ўладзе якога вы апынулiся, выходзяць за рамкi iнструкцыяў i ён падазрона жвава набiрае разгон, пагражаючы не толькi не выпусцiць вас на патрэбнай пляцоўцы, але i наогул падняцца вышэй за апошнi паверх. Такое пачуццё часам узнiкае i ў вагоне метро, асаблiва калi напярэдаднi прачытаеш якую-небудзь аповесць пра цягнiк, што не выйшаў з горнага тунеля. Але ў метро вакол людзi, i прадчуванне iмавернасцi прарыву гэтай рэальнасцi не вельмi выразнае.
У замкнёнай капсуле лiфта, зазвычай сам-насам з сабою, пачуццё такой верагоднасцi ў мяне абавязкова абвастралася i нярэдка стварала ў грудзях зону пякучага вакууму. Калiсьцi з усяго гэтага вырасла маё апавяданне пра чалавека, што вёў з лiфтам небяспечныя гульнi, пакуль той не падняў яго да кватэры, за дзвярыма якой героя чакаў ягоны двайнiк.
Не, сёння я не сустрэўся нi з двайнiком, нi ўвогуле з нечым звышнатуральным i згадваю гэты выпадак выключна дзеля паўнаты карцiны.
Педантызм - не мая рыса, аднак я iмкнуся не прапусцiць нiчога iстотнага, а таму павiнен занатаваць яшчэ адну немалаважную дэталь. Рэч у тым, што я не проста не ведаю Яе iмя. Вяртаючыся з падарожжаў, я не магу яго ўспомнiць. Я мушу пакуль скарыцца i з тым, што не здольны, нават у агульных рысах, аднавiць нашы размовы. У памяцi затрымлiваецца адно ўспамiн пра голас - малады i абвалакальны, надзелены талентам iмгненна зрабiць утульным любое месца, дзе мы апынаемся.
У такiм разе мяне можна абвiнавацiць у тым, што, называючы рэальнасць падарожжаў жывейшаю за гэтае жыццё, я самому сабе супярэчу. У сапраўднасцiне. Проста iснуе зона, уваход у якую будзе вольны, калi я зраблю апошнi крок. Вельмi прыблiзна гэта можна параўнаць з адчуваннямi чалавека, якi ведае, што неўзабаве да яго вернецца страчаны слых. Як там, у вершы:
I брамка ў сад
адчынiцца сама,
як соннiк
на старонцы зачытанай...
Адначасова з гэтымi нататкамi напiсаны мiнiмум неабходных лiстоў. Iх разашле адзiн з нешматлiкiх знаёмых, якi не забыў майго тэлефоннага нумара.
Яна папярэджаная: я гатовы.
Магчыма, гэта адбудзецца не адразу, i я запасаюся вытрымкай.
У кагосьцi з фантастаў ёсць такая навела. У горадзе ствараецца турбюро, дзе запрашаюць наведаць iншую планету - усiм падобную да нашай, але, як пераконваюць турыстычныя праспекты, яшчэ не кранутую злом зямной цывiлiзацыi. Герой бярэ бiлет у тую зялёную iдылiю i разам з астатнiмi ахвотнiкамi сядае ў аўтобус, якi прывозiць iх не на месца старту касмалёта, а на звычайную лясную галявiну. Заместа камфортнае пачакальнi - спехам збiтая са свежых дошак стадола, негабляваныя лаўкi i пасыпаная пiлавiннем падлога. Людзi цярплiва чакаюць i нарэшце пачынаюць здагадвацца, што iх класiчна абвялi вакол пальца. Герой далучаецца да тых, хто патрабуе адчынiць выхад. Вярнуўшыся ў аўтобус, ён бачыць, як стадолу залiвае блакiтнае святло. Людзi кiдаюцца назад, але за дзвярыма з крывых аполкаў iх сустракаюць пустыя лаўкi.
Я не вярнуся ў аўтобус.
Не буду рабiць выгляду, быццам мяне не займае пытанне, застанецца мой ложак пустым цi на iм знойдуць маё цела. Вам вядома, якi варыянт задавальняе мяне болей.
Сёння я выняў з кнiгi вучня Блавацкай апошнюю закладку: "У момант смерцi, калi свядомасць ужо знаходзiцца ў тонкiм свеце, а розум працягвае дзейнiчаць яшчэ ў фiзiчным целе, чалавек за некалькi секунд пражывае ўсё сваё зямное жыццё".
Гэта не пра мяне.
Я заўсёды лiчыў, што прыз любога падарожжа - вяртанне. Я хачу калi-небудзь вярнуцца. Можа, гэта здарыцца ў адным з нашых падарожжаў, i разам з Ёю я выкуру тут рытуальную цыгарэту з зялёным паскам на фiльтры.
Мой рукапiс наблiзiўся да канца.
У мяне настрой, як перад ад'ездам у далёкую вандроўку.
Зараз я пастаўлю на прайгравальнiк кружэлку Шапэна i лягу.
Я не ведаю Яе iмя, але адчуваю, што вельмi хутка, магчыма, нават у гэтую ноч, пачую яго.