Прус Болеслав. Антэк (на белорусском языке)

   А ў той момант надышоў i сам майстар. Яму расказалi, што тут да чаго, паказалi падкову i вухналi.
   Каваль агледзеў iх i ажно вочы свае чырвоныя працёр.
   - А дзе ж гэта ты, зладзюга, так навучыўся? - спытаўся ён у Антэка.
   - Ды ў кузнi, - адказаў хлопец, задаволены пахвалой. - Калi пан майстар iшоў на паласканне, а яны - хто куды, я сабе выкоўваў розныя рэчы з волава, а то i з жалеза.
   Майстар так разгубiўся, што нават забыўся адлупцаваць Антэка за псаванне матэрыялу i струманту. Ажно да жонкi пайшоў параiцца, у вынiку чаго хлопца з кузнi перавялi на гаспадарку.
   - Залiшне ты галавасты, мой дарагi! - сказаў каваль. - Навучышся ўсяго за тры гады i ўцячэш. А мацi ж цябе аддала мне служыць шэсць гадоў.
   Антэк яшчэ паўгода быў у каваля. Капаў агарод, калоў дровы, калыхаў дзяцей, а ў кузню i парога не пераступiў. Тут ужо яго пiльнавалi старанна: i каваль, i кавалiха, i хлопцы. Нават родная мацi i кум Анджэй, даведаўшыся пра майстраву пастанову, не маглi запярэчыць. Згодна з дамоўленасцю i заведзеным парадкам хлопец толькi пасля шасцi гадоў службы меў права сёе-тое кемiць у кавальскай справе. А што ён надта быстры i сам па сабе навучыўся каваць за адзiн толькi год, дык тым горш для яго!
   Само сабою, Антэку жыццё такое надакучыла.
   "Калi ўжо мне грады капаць ды дровы калоць, дык лепш рабiць гэта ў мацi".
   Так ён думаў i тыдзень, i месяц. Вагаўся. Але нарэшце ўцёк ад каваля, вярнуўся дахаты.
   Два гэтыя гады пайшлi яму, аднак, на карысць. Хлопец вырас, узмужнеў, уведаў трохi больш людзей, чым у сваёй далiне, а перш за ўсё пачаў лепш разбiрацца ў рамеснiцкiм струманце.
   Цяпер ён, седзячы дома, дапамагаў часамi ў гаспадарцы, але больш за ўсё рабiў свае машыны i выразаў фiгуры. Ды ўжо апроч ножыка было ў яго i долатца, i напiльнiк, i свярдзёлачак, i валодаў ён iмi так майстравiта, што некаторыя з яго вырабаў пачаў купляць карчмар Мордух. Навошта?.. Антэк пра гэта не ведаў, хоць ягоныя ветракi, хаты, адмысловыя скрынкi, святыя i разныя люлькi разыходзiлiся па ўсёй ваколiцы. Людзi дзiвiлiся таленту невядомага самавука, нядрэнна плацiлi за тыя вырабы Мордуху, а пра хлопца нiхто i не пытаўся, тым больш нiхто не думаў пра тое, каб памагчы яму.
   Нiхто ж не даглядае палявых кветак, груш-дзiчак i вiшань, хоць нiбы i вядома, што калi пастарацца, дык з iх было б значна болей карысцi?..
   Тым часам хлопец рос, а дзеўкi i жанчыны ўсё больш ды больш ласкава прыглядалiся да яго i гаварылi памiж сабою:
   - Прыгожы, чорт, ох i прыгожы!
   I сапраўды, Антэк быў прыгажун. Стройны, спрытны, не гнуўся, як мужыкi, рукi якiх звiсаюць, а ногi ледзь валакуцца пасля цяжкай працы. Твар яго быў таксама не такi, як у iншых, а з вельмi правiльнымi рысамi, свежы, разумны. Светлыя валасы кучаравiлiся, бровы былi чорныя, а вочы цёмна-сiнiя, летуценныя.
   Мужчын здзiўляла ягоная сiла i абурала гультайства. А жанчын больш прыцягвалi вочы.
   - Толькi чарцяка зiрне на цябе, - гаварыла адна, - дык аж мурашкi пойдуць па целе. Такi яшчэ маладзенькi, а ўжо глядзiць, як сталы шляхцiц!..
   - I не тое! - запярэчыла баба другая. - Глядзiць ён звычайна, як недарослы, але такiмi ж салодкiмi вачыма, што ажно цябе разбiрае. Я гэта добра ведаю!..
   - А я яшчэ лепш, - не згаджалася першая. - Я ж у паноў служыла...
   А пакуль жанчыны спрачалiся пра Антэкавы вочы, ён i ў той бок не глядзеў. Для яго добры напiльнiк значыў пакуль што куды больш, чым самая найпрыгажэйшая жанчына.
   Тым часам войт, стары ўдавец, якi ўжо дачку ад першай жонкi выдаў замуж, а ад другое жонкi меў некалькi малых дзяцей, узяў ды ажанiўся трэцi раз. А паколькi лысым заўсёды шанцуе, жонку знайшоў ён сабе за Вiслай маладую, прыгожую i багатую.
   Калi такая пара стала перад алтаром, людзi пачалi смяяцца, нават i ксёндз пакiваў галавой, што так яны дапасавалiся.
   Войт тросся, як стары жабрак, выпушчаны з бальнiцы, i быў не надта сiвы толькi таму, што галава яго была лысая, як гарбуз. Затое войцiха была агнiстая. Спрэс цыганка з вiшнёва-чырвонымi, трохi растуленымi вуснамi, з чорнымi вачыма, у якiх палала яе маладосць.
   Пасля вяселля войтаў дом, звычайна цiхi, вельмi ажывiўся, бо госцi iшлi як на змену. То стражнiк, у якога з'явiлася значна больш спраў у гмiне; то пiсар, якi, нiбы не нацешыўшыся войтам у канцылярыi, яшчэ i дома наведваў яго; то казённыя леснiкi, якiх дагэтуль у вёсцы амаль што не бачылi. Нават сам прафесар, атрымаўшы месячную плату, шпурнуў у куток стары кажух i прыбраўся так, што сёй-той пачаў называць яго "вяльможным панам дзедзiцам".
   I ўсе тыя стражнiкi, леснiкi, пiсары i настаўнiкi звалакалiся да войцiхi, як пацукi ў млын. Толькi адзiн зойдзе ў хату, ужо другi стаiць за плотам, трэцi валачэцца з канца вёскi, а чацвёрты круцiцца каля войта. Панi гаспадыня рада была гасцям, да ўсiх смяялася, усiх кармiла i паiла. А то часамi i за чупрыну каторага натузае, нават i адлупцуе, бо настрой яе лёгка мяняўся.
   Нарэшце, пасля гэтай паўгадовай весялосцi, пачало трохi цiшэць. Адным гасцям напрыкрала, другiх войцiха прагнала, i толькi стараваты прафесар, сам дрэнна харчуючыся i морачы голадам сваю гаспадыню, за кожную месячную плату купляў сабе нейкую фiнцiклюшку да гарнiтура i сядзеў у войцiхi на парозе (бо з хаты яго выганялi) або лаяўся ды ўздыхаў па заплоццi.
   Аднойчы ў нядзелю Антэк, як звычайна, пайшоў з маткай i братам на iмшу. У касцёле было ўжо цесна, але для iх знайшлося яшчэ трохi месца. Мацi ўкленчыла сярод жанчын направа, Антэк з Войткам сярод мужчын налева, i кожны малiўся, як умеў. Спачатку святому ў вялiкiм алтары, пасля таму, што над iм вышэй, потым ужо тым, што ў бакавых алтарах. Малiўся за бацьку, якога прыцiснула дрэвам, i за сястру, з якое захутка выйшла ў печы хвароба, i за тое, каб лiтасцiвы пан бог i яго святыя з алтароў далi яму шчасце ў жыццi, калi на тое будзе iх ласка.
   Антэк ужо чацвёрты раз узапар паўтараў свае пацеры i тут раптам адчуў, што хтосьцi наступiў яму на нагу i цяжка абапёрся на плячук. Хлопец узняў галаву. Працiскаючыся цераз натоўп, над iм стаяла войцiха, смуглявая з твару, расчырванелая, задыханая ад спешкi. Апраналася яна па-сялянску, а з-пад хусткi, якая звiсала з плячэй, вiдаць была кашуля з тоненькага палатна i шнуры бурштынавых ды каралавых бусаў.
   Яны зiрнулi ў вочы адно аднаму. Яна - не здымаючы рукi з яго пляча, а ён... Ён кленчыў, глядзеў на яе, як на цудоўную з'яву, баючыся паварушыцца, каб яна не знiкла.
   Людзi пачалi шаптацца:
   - Адсуньцеся, кума, панi войцiха iдуць...
   Кумы рассунулiся, i войцiха пайшла далей, аж да вялiкага алтара. Iдучы, яна як быццам спатыкнулася i зноў зiрнула на Антэка, а хлопца ад таго позiрку нiбы гарачым аблiло. Пасля яна села на лаўцы i пачала малiцца па кнiжцы, час ад часу ўздымаючы галаву i азiраючыся на бакi. А калi пры ўзняццi святых дароў у касцёле стала цiха-цiхутка i набожныя людзi ўпалi нiцма, яна згарнула малiтвеннiк i зноў павярнулася да Антэка, пранiзаўшы яго сваiм агнiстым позiркам. На яе цыганскi твар i пацеркi з акна ўпала святло, i хлопцу яна здалася святой, перад якою людзi моўкнуць i падаюць на каленi.
   Пасля iмшы людзi тлумна пайшлi дахаты. Войцiху акружылi пiсар, настаўнiк i вiнакур з трэцяй вёскi, i Антэк ужо не змог пабачыць яе.
   Дома мацi паставiла хлопцам выдатны крупнiк, забелены малаком, i вялiкiя пiрагi з кашай. Але Антэк, хоць i любiў гэта, еў як не сваiм ротам. Потым сабраўся i пайшоў у горы i, лёгшы на найвышэйшым узгорку, глядзеў адтуль на войтаву хату. Але бачыў ён толькi страху ды сiняваты дымок, што плыў паволi з пабеленага комiна. I вось зрабiлася яму чамусьцi так сумна, што хлопец затулiўся тварам у старую сярмягу i заплакаў.
   Упершыню ў жыццi ён адчуў сваю галечу. Iхняя хата была найбяднейшая ў вёсцы, а поле найгоршае. Мацi, хоць i гаспадыня, павiнна была працаваць батрачкай i апраналася амаль што ў рыззё. На яго самога ў вёсцы глядзелi як на пустадомка, якi немаведама чаму есць чужы хлеб. А колькi ж яго бiлi, колькi нават сабакi кусалi!..
   Як жа далёка было яму да настаўнiка, да вiнакура, нават да пiсара, якiя маглi, хто калi хоча, заходзiць у войтаву хату i гаварыць сабе з войцiхай. А яму шмат не трэба. Каб толькi яшчэ адзiн раз, адзiны i апошнi ў жыццi раз яна абаперлася на яго плячо i зiрнула ў вочы, як тады, у касцёле. Бо ў позiрку яе мiльганула штосьцi дзiўнае, штосьцi як маланка, ад якое на нейкi момант раскрываюцца нябесныя глыбiнi, поўныя таямнiцаў. Калi б iх нехта добра агледзеў, дык убачыў бы ўсё, што ёсць на гэтым свеце, быў бы багаты, як кароль.
   У касцёле Антэк добра не прыгледзеўся да таго, што мiльганула ў вачах войцiхi. Быў не падрыхтаваны, аслеплены i прапусцiў шчаслiвую нагоду. Каб жа яна яшчэ раз калi-небудзь хоць раз захацела зiрнуць на яго!..
   Дзiўна здавалася хлопцу, што шчасце праляцела мiма, i ён страшэнна затужыў па iм. Соннае сэрца прачнулася ў iм i пачало ў пакутах нiбы пацягвацца.
   Свет здаўся яму цяпер зусiм iншым. Далiна была зацесная, горы занiзкiя, а неба - цi не апусцiлася, бо, замест таго каб прыцягваць яго, пачало прыгнятаць. Хлопец спусцiўся з гары захмялелы, немаведама як апынуўся на беразе Вiслы i, гледзячы ў яе вiрлiвыя хвалi, адчуў, што нешта цягне яго да iх.
   Любоў, якое ён нават не ўмеў назваць, апала на яго, як навальнiца, узняла ў душы страх, жаль, здзiўленне... Ды хiба ж ведаў ён, што больш?
   З гэтага часу Антэк кожную нядзелю хадзiў у касцёл i з хваляваннем чакаў войцiху, спадзеючыся, што яна, як той раз, паложыць руку на яго плячо i зазiрне яму ў вочы. Аднак здарэннi не паўтараюцца, ды, зрэшты, увагу войцiхi поўнасцю займаў цяпер вiнакур, мужчына малады i здаровы, якi ажно з трэцяй вёскi прыязджаў... на набажэнства.
   Тады да Антэка прыйшла асаблiвая задума. Ён вырашыў зрабiць прыгожы крыжык i падарыць яго войцiсе. Можа, тады яна паглядзiць на яго i, можа, вылечыць з тугi, што сушыць яго сэрца.
   За iхняй вёскай, на ростанi дарог, стаяў дзiўны крыж. Ад самага нiзу яго абвiвала павiтуха. Трошкi вышэй былi драбiнкi, кап'ё i цярновая карона, а на самым версе да перакладзiны крыжа была прыбiта адна Хрыстова рука, бо рэшту фiгуры хтосьцi ўкраў - вiдаць, на чары. Гэты крыж Антэк узяў сабе за мадэль.
   Стругаў той крыжык, перарабляў, зноў браўся нанава, стараючыся, каб ён быў прыгожы, дастойны войцiхi.
   Тым часам на вёску напала няшчасце. Вiсла разлiлася, прарваўшы плацiну, i знiшчыла надрэчныя палi. Людзi нямала страцiлi, але найбольш дык Антэкава мацi. У хаце яе з'явiўся нават голад. Трэба было iсцi на заработкi; хадзiла яна, бедная, i сама, i Войтуся аддала ў пастухi. Ды гэтага было мала. Антэк, якi не любiў гаспадарскае працы, стаў для мацi сапраўдным цяжарам.
   Бачачы гэта, стары Анджэй пачаў налягаць на Антэка, каб той iшоў у людзi.
   - Ты ж хлопец быстры, дужы, спрытны да рамяства, iдзi ты да гарадскiх. Там чаго-небудзь навучышся, i матцы будзе дапамога, а тут ты апошнi кавалак хлеба ад рота ў яе адымаеш.
   Антэк ажно збялеў ад думкi, што прыйдзецца пакiнуць вёску, не пабачыўшы хоць раз войцiху. Разумеў, аднак, што iнакш нельга, i толькi папрасiў даць яму некалькi дзён.
   За гэты час ён з падвойнай стараннасцю выразаў свой крыжык i выразаў яго вельмi хораша, з павiтухай унiзе, з прыладамi катавання i божай рукой пры левай перакладзiне. Аднак, скончыўшы работу, анiяк не адважваўся пайсцi ў войтаву хату i перадаць свой дар гаспадынi.
   Мацi тым часам палапiла яго вопратку, пазычыла ў Мордуха рубель на дарогу, дастала хлеба i сыра ў кайстру, наплакалася. А Антэк усё ацягваўся, з дня на дзень адкладаў свой выхад.
   Гэта апрыкрала Анджэю, i той аднойчы ў суботу выклiкаў Антэка з хаты i сурова сказаў яму:
   - Ну, калi ж ты, хлопча, апомнiшся? Хочаш, каб праз цябе мацi з голаду ды з працы памерла? Яна ж сваiмi старымi рукамi не пракормiць сябе i такую дубiну, як ты, што цэлымi днямi лынды б'е!..
   Антэк схiлiўся да ног старому:
   - Пайшоў бы я ўжо, дзядзька Анджэй, але ж мне вельмi шкада сваiх пакiдаць!
   Не сказаў, аднак, каго яму шкада найбольш.
   - На табе! - крыкнуў Анджэй. - Ты што, малое пры грудзях, што без мацi не абыдзешся? Хлопец ты добры, нiчога не скажаш, але сядзiць у табе нейкi гультай, цi што, якi да сiвых валасоў не злазiў бы з матчынага карку. I таму я скажу табе: заўтра святая нядзеля, усе мы будзем свабодныя i правядзём цябе. Дык вось, пасля iмшы папалуднуеш i пойдзеш. Даўжэй тут няма чаго склаўшы рукi сядзець. Ты сам найлепш ведаеш, што я гавару табе праўду.
   Збянтэжаны Антэк вярнуўся ў хату i сказаў, што ён ужо заўтра пойдзе ў свет шукаць работы i навукi. Бедная жанчына, глытаючы слёзы, пачала збiраць яго ў дарогу. Дала яму старую кайстру, адзiную ў хаце, i зрэбную торбу. У кайстру паклала трохi яды, а ў торбу напiльнiкi, малаток, долатцы i iншыя прылады, якiмi Антэк столькi год ужо вырабляў свае цацкi.
   Настала ноч. Антэк лёг на цвёрдай лаве i не мог заснуць. Прыўзняўшы галаву, глядзеў ён, як на камiнку дагарае жар, слухаў далёкi сабачы брэх i цвырканне конiка ў хаце, бо конiк стараўся таксама, як тыя, што над самотнай магiлай яго сястры Разалii.
   Пасля пачуўся яшчэ нейкi шолах у кутку. Гэта бяссонная мацi плакала цiшком...
   Антэк накрыўся сярмягаю з галавой.
   Сонца стаяла высока, калi ён прачнуўся. Мацi ўжо корпалася, дрыготкiмi рукамi прыстаўляла да агню гаршкi.
   Пасля яны селi за стол, паснедалi трохi i пайшлi ў касцёл.
   У Антэка на грудзях пад сярмягай быў яго крыжык. Раз-поразу ён прыцiскаў яго, неспакойна азiраючыся, цi не вiдно дзе войцiхi, i думаў з трывогай, як аддасць ёй свой падарунак.
   Войцiхi ў касцёле не было. Хлопец, укленчыўшы на сярэдзiне, машынальна малiўся, не разумеючы таго, што гаварыў. Iгра аргана, спеў людзей, трэлi званочкаў i свая пакута злiлiся ў яго душы ў адну вялiкую завiруху. Яму здавалася, што ўвесь свет скаланецца ад таго, што вось ён хутка пакiне i гэтую вёску, i касцёл, i ўсiх, каго палюбiў.
   Але на свеце было спакойна, толькi ў душы яго кiпеў балючы жаль.
   Раптам арган замоўк, а людзi схiлiлi галовы. Антэк ачомаўся, зiрнуў навокал. Як тады, i цяпер было ўзняцце святых дароў, i, як тады, на лаўцы перад вялiкiм алтаром сядзела войцiха.
   Хлопец крануўся са свайго месца i праз людскую цясноту папоўз на каленях да тое лаўкi, спынiўшыся толькi ля ног войцiхi. Палез за пазуху, дастаў крыжык. Ды тут яго пакiнула ўсякая смеласць, мову нiбы зусiм адняло. Замест таго, каб аддаць крыжык той, для каго выразаў яго некалькi месяцаў, ён узяў ды павесiў сваю работу на цвiку, убiтым у сцяну каля лаўкi. У гэты момант ён ахвяраваў богу драўляны крыжык, а разам з iм сваю патайную любоў i цьмяную будучыню.
   Войцiха пачула шамаценне i з цiкавасцю зiрнула на хлопца, як i тады. Ды ён нiчога не бачыў, бо вочы яго зайшлiся слязамi.
   Пасля iмшы мацi з дзецьмi вярнулася дахаты. Толькi паспелi з'есцi бульбяны суп i трохi клёцак, як увайшоў кум Анджэй i, павiтаўшыся, сказаў:
   - Ну, хлопча, збiрайся! Iсцi дык iсцi.
   Антэк падперазаў сярмягу раменьчыкам, торбу з начыннем перавесiў цераз адно плячо, кайстру цераз другое. Калi ўжо ўсе сабралiся выходзiць, ён укленчыў, перахрысцiўся i пацалаваў хатнi ток, як падлогу ў касцёле. Потым мацi ўзяла яго за адну руку, брат Войтусь за другую, i, нiбы маладога да шлюбу, найраднейшыя павялi яго на парог вялiкага свету. Стары Анджэй валокся за iмi.
   - На табе, Антэк, рубель, - сказала мацi, сунуўшы хлопцу ў руку анучку з медзякамi. - Не купляй ты, дзiця маё, за гэтыя грошы нiчога такога, чым выразаць, але схавай капейчыну на чорны дзень, калi табе есцi захочацца. А як калi заробiш нейкi грош, дык закажы малебен, каб табе бог святы дапамог.
   I так паволi iшлi яны ярам угару, пакуль ажно вёска не знiкла з вачэй; толькi з карчмы далятаў цiхi голас скрыпкi i бухканне бубна са званочкамi. Потым i гэта сцiхла; яны выйшлi на ўзгорак.
   - Ну, будзем вяртацца, - сказаў Анджэй. - А ты, хлопча, iдзi сабе па дарозе ды пытайся, дзе горад. Бо табе не ў вёсцы жыць, а ў горадзе, дзе людзi ахватнейшыя да малатка, чым да плуга.
   Удава папрасiла, плачучы:
   - Куме Анджэй, давайце ўжо давядзём яго да святое фiгуры, дзе можна блаславiць.
   А потым разбедавалася:
   - А цi чуў гэта хто калi-небудзь, каб родная мацi дзiця сваё вяла на пагiбель? Праўда, iшлi ад нас хлопцы ў войска, але ж там гэта з мусу. Хто ж гэта бачыў калi, каб хто па сваёй ахвоце пакiдаў вёску, дзе нарадзiўся i дзе яго прыме святая зямелька. Ой, доля мая, долечка! Я ўжо трэцяга з хаты праводжу, а сама ўсё жыву!.. А грошы ты, сынку, схаваў?
   - Схаваў, матуля.
   Дайшлi да фiгуры i пачалi развiтвацца.
   - Куме Анджэй, - гаварыла, плачучы, удава, - вы столькi свету пабачылi, вы ж i ў брацтве касцельным, блаславiце гэтага сiрату, ды добранька, каб яго пан бог бярог.
   Анджэй паглядзеў на зямлю, прыгадаў малiтву за падарожных, зняў шапку i палажыў яе пад фiгурай. Тады ўзняў у неба абедзве рукi i, калi ўдава з сынам пакленчылi, пачаў:
   - О, божа святы, ойча наш, што вывеў свой народ з зямлi егiпецкай i з горкай няволi, што кожнаму стварэнню, якое рухаецца, даеш яду, што птушкi паветраныя да iхнiх спрадвечных гнёздаў вяртаеш, цябе мы просiм, май ты ласку да гэтага падарожнага, беднага i засмучанага! Апякуйся над iм, святы наш божа, у прыгодах лiхiх пацяшай, ад хваробы ратуй, у голадзена кармi i ў няшчасцi не пакiдай. Май, божа, ласку да яго сярод чужых людзей, так як быў ты ласкавым да Тобiя i Юзэфа. Будзь яму бацькам i маткай. Праваднiкамi дай яму святых анёлаў тваiх, а калi ён даможацца таго, што задумаў, - вярнi яго шчаслiва ў нашу вёску, у родную хату.
   Так малiўся мужык у святынi, дзе пахлi палявыя кветкi, спявалi птушкi, дзе ў далiне вiлася, паблiсквала Вiсла, а стары крыж над iмi шырока раскрыў свае рукi.
   Антэк пакланiўся матулi ў ногi, тады пакланiўся Анджэю, пацалаваў брата i - пайшоў па дарозе.
   Недалёка ён адышоўся, калi ўдава гукнула ўслед:
   - Антэк!
   - Што, матуля?
   - А калi табе будзе там дрэнна ў чужых, ты вяртайся да нас... Блаславi цябе бог!
   - Аставайцеся з богам! - адказаў хлопец.
   Зноў прайшоў трохi наперад, i зноў сумная мацi гукнула:
   - Антэк!.. Антэк!..
   - Што, матуля? - спытаўся хлопец.
   Голас яго даходзiў ужо слабей.
   - Не забывайся нас, сынок! Блаславi цябе бог!..
   - Аставайцеся з богам!
   I ён iшоў, iшоў, iшоў, як той юнак, што выбраўся па скарб, аплочаны яго душой. I, нарэшце, схаваўся за ўзгоркам. На полi чуўся толькi плач няшчаснай мацi.
   Пад вечар неба зацягнулася хмарамi i пайшоў дробны дождж. Але таму, што хмары былi рэдкiя, сонца на захадзе прасвяцiлася цераз iх. Здавалася, што над шэрым полем i над гразкай, глiнiстай дарогай уздымаецца залатое скляпенне з жалобнаю павалокай.
   Па гэтым полi, шэрым i цiхiм, без анiводнага дрэва, па гразкай дарозе паволi валокся стомлены хлопец у шэрай сярмязе, з кайстрай i торбай за плячыма.
   Здавалася, што ў глыбокiм маўчаннi кроплi дажджу напяваюць тужлiвую мелодыю вядомай песнi:
   Там, дзе ў полi далiна,
   Там iдзе наш хлапчына,
   Цiха песню спявае,
   Дождж яму памагае...
   Можа, вы калi-небудзь спаткаеце вясковага хлопца, якi шукае заработку i такой навукi, што дома яе не знайшоў. У вачах яго вы ўбачыце як быццам водблiск неба, якое глядзiцца ў люстра спакойнай вады; у думках яго вы знойдзеце наiўную прастату, а ў сэрцы патаемную i амаль несвядомую любоў.
   Дапамажыце таму дзiцяцi. Гэта наш меншы брат Антэк, якому ў роднай вёсцы стала зацесна, i ён пайшоў у свет, даверыўшыся божай ласцы i чалавечай дабрынi.