Сименон Жорж. Пад страхам смерцi (на белорусском языке)

   Кароткi час яны яшчэ ўтрымлiвалi нейкiм чынам раўнавагу на невялiкiм судне, якое ўжо гайдалася, бы ў шторм.
   Абодва цяжка дыхалi, абодва адчувалi страх.
   Хто каго?
   Сiлы былi прыкладна роўныя.
   - Паслухайце, я... - прахрыпеў Жуль, але цi ж мог Лябро пачуць што-небудзь цяпер? Адзiн павiнен быў прайграць у iх паядынку.
   За борт упалi абодва, бо "Люстраная шафа" перакулiлася.
   Жуль i ў вадзе здолеў учапiцца за Лябро. Ён адчайна спрабаваў яшчэ нешта сказаць, але марна, бо захлёбваўся вадою.
   Пачуўся буркат матора. Да iх наблiжалася чыясьцi лодка. Нейкiм чынам, проста iнтуiтыўна, Лябро здагадаўся, што гэта лодка Вiяля. Жадаючы вызвалiцца, ён ударыў Жуля ў нос з такой сiлай, што ажно адчуў боль у костках параненых пальцаў.
   Нарэшце ўсё скончылася...
   - Трымайцеся, пан Лябро! - бы ў сне пачуў голас Вiяля.
   Лябро згубiў у вадзе акуляры, ногi заблыталiся ў лёсцы.
   - Хапай яго, Фердынанд! - крыкнуў Вiяль аднаму з сыноў.
   Яго зачапiлi бусаком i трымалi над вадою, быццам нейкую цяжкую торбу, якую не стае сiлы падняць. Бусак балюча ўрэзаўся ў бок.
   - Трымай мацней, тата!.. Чакай, я ўхаплю яго за ногi!
   Праз якiсьцi час Лябро ляжаў на дне Вiялевай лодкi. У вачах у яго былi слёзы. Стары рыбак i яго сыны думалi, што гэта вада, але сам Лябро добра разумеў, чаму ён плача...
   * * *
   Манiць яму амаль не давялося. Хлусiлi за яго ўсе паркэрольцы, хлусiлi, не падазраючы, што дапамагаюць тым самым свайму былому мэру. Кожны жыхар мястэчка, усёй выспы прыдумаў i расказваў гiсторыю, якая здарылася ў моры, яшчэ да прыезду следчага.
   - Вы яго добра ведалi? - спытаўся ў хворага Лябро, якi ляжаў у ложку, камiсар палiцыi, упэўнены, што так яно i было.
   - Я сустрэў яго ў Афрыцы, вельмi даўно...
   - I ласкава далi яму прытулак... А ён круцiў вамi, як толькi хацеў... Нам ужо багата пра гэта расказалi... Нiкому тут жыцця не даваў...
   - Але...
   - Пiў з самага ранку, усiм хамiў, пагражаў... Калi здарылася ўсё гэта з вамi ў моры, ён паспеў ужо да таго выпiць дзве бутэлькi, цi ж не так?..
   - Я ўжо i не памятаю...
   - Сама меней дзве, калi меркаваць па астатнiх днях... Ён вас абразiў... Мажлiва, накiнуўся на вас. Ва ўсякiм разе, вы бiлiся...
   - Бiлiся...
   - У вас не было з сабой нiякай зброi?
   - Не... Я нават не ўзяў у руку малаток...
   Нiхто i ўвагi не звярнуў на гэтыя словы, аб якiх сам Лябро неўзабаве пашкадаваў, бо яны маглi лёгка стаць завязкаю абвiнавачвання.
   - Ён адштурхнуў вас, i лодка перакулiлася... А ў вадзе ўчапiўся ў вас, бо не ўмеў плаваць... Тут яму i канец прыйшоў... Ну, што ж, адным меней...
   Лябро нiчога не мог зразумець. Можа, ён трызнiць? Можа, кашмар усiх апошнiх тыдняў дабiў яго, i прыйшоў гэты салодкi i лёгкi сон?..
   Усё, калi паслухаць следчага, было так проста, што здавалася ўжо немагчымым, зусiм нерэальным.
   - Я прашу, каб мне даравалi тое, што я зрабiў...
   - Ды пра што вы, смешны вы чалавек! Вы абаранялiся, i закон на вашым баку. З такiмi тыпамi...
   Не, здавалася Лябро, нешта ў гэтай гiсторыi не так, вельмi ўжо спакойным быў следчы. Лябро пачаў яшчэ больш турбавацца i адчуў сябе зусiм няшчасным. А паколькi ў яго была пасля халоднага купання i перажытага страху гарачка, ён блытаў днi сённяшнiя i ўчарашнiя, казаў нешта такое, чаго нiхто не мог уцямiць, напрыклад, згадваў раптам нейкую пiрогу дзесьцi ў Мбале.
   - Вядома, цяпер я разумею, што нельга было так рабiць, - умольваў Лябро следчага.
   - Ваша жонка, Марыс, рыбак Вiяль i многiя iншыя расказалi нам усё...
   Што маглi яны расказаць, гэтыя людзi, якiя нiчога не ведалi?
   - Вы велiкадушны, гасцiнны чалавек. Дзiвак, якiх пашукаць... Не кожнага ж чалавека, з якiм пiлi колiсь раз-два, трэба так сустракаць, калi ў яго за душою нiводнага франка. Шаноўны пан Лябро, адзiная ваша памылка ў тым, што вы не пацiкавiлiся ў палiцыi, што гэта за тып... Калi б вы зайшлi да нас...
   - Га?..
   Што гэта кажа яму камiсар?.. Пра якога тыпа трэба было яму пацiкавiцца ў iх?..
   - Гэтага чалавека шукала па абвiнавачваннi ў махлярстве палiцыя не менш як пяцi краiн. Яму ўжо не было куды дзецца. Дзе б ён нi з'явiўся, яго маглi пазнаць i схапiць. Таму i кажу, што адным меней... Больш ужо гэтага прайдзiсвета Марэлье ўспамiнаць не будуць...
   Што ён чуе?.. Як... Марэлье?..
   - Прабачце, - спытаўся Лябро далiкатна нейкiм чужым голасам, - што вы сказалi?
   - Марэлье... Жуль Марэлье... Дваццаць гадоў гастраляваў па Паўночнай Афрыцы i мiжземнаморскiм узбярэжжы, жыў адным махлярствам, не грэбуючы нiчым... А да таго адседзеў дзесяць гадоў у турме за крадзеж з узломам.
   - Хвiлiнку!.. Хвiлiнку... Вы ўпэўнены, што яго звалi Жуль Марэлье?
   - Мы не толькi знайшлi ў валiзах гэтага тыпа яго дакументы, але i маем адбiткi яго пальцаў i антрапаметрычную картку...
   - Вы сказалi, што ён... што ён сядзеў у турме?.. Чакайце... Вы прабачце... галава балiць... Калi дакладна ён сядзеў у турме?
   - Трыццаць гадоў таму...
   - А нага ў яго...
   Лябро змоўк. Сiлы не было гаварыць.
   - Што - нага?
   - Як ён застаўся без нагi?
   - Ён страцiў яе, калi спрабаваў аднойчы ўцячы з турмы. Саскочыў у цемнаце з дзесяцiметровага муру акурат на жалезныя штыры... Не ведаў, што там, унiзе... Пан Лябро, здаецца, вы стамiлiся... Доктар у суседнiм пакоi, гаворыць з вашай жонкаю. Зараз я яго паклiчу.
   - Не... Чакайце... А калi ён быў у Габоне?
   - Нiколi... Мы ўсю яго бiяграфiю ведаем... Нiжэй Дакара ён у бок экватара не спускаўся... Вам што, кепска?
   - Не звяртайце ўвагi... I што... ён нiколi не быў у балотах Мбале?
   - Прабачце?
   - Гэта адзiн з раёнаў Габона...
   - Я ж вам сказаў...
   I тут Лябро адчайна прастагнаў:
   - Значыцца, гэта не ён!.. Не той Жуль...
   Занепакоены камiсар адчынiў дзверы i паклiкаў доктара:
   - Пан доктар!.. Мне здаецца, хвораму кепска!..
   - Ды не! Пакiньце мяне аднаго! - закрычаў Лябро, адчуваючы жаданне бiцца галавою аб сцяну. - Вы не зможаце зразумець... Гэта быў не той Жуль... Я забiў другога Жуля... Другога Жуля, якi...
   - Супакойся, Аскар, - перапынiла ягоныя крыкi жонка. - Не варушыся. Ты трызнiш, мой дарагi...
   - Што я сказаў? - спытаўся Лябро, ачуняўшы.
   - Глупства... Але ж ты нас i напалохаў... Так ты да iнсульту дойдзеш...
   - Дык што я сказаў?
   - Кажу ж, глупства нейкае... Усё пра Жуля... То пра аднаго, то пра другога... Толькi i трызнiш гэтым махляром, дык ён табе ўжо дваiцца стаў...
   - Што яшчэ я казаў? - горка ўсмiхнуўся Лябро.
   - Што забiў яго нiзавошта... Супакойся, дурненькi... Выпi мiкстуры... Выпi, яна не горкая... Заснеш...
   Ён адразу ж выпiў гэту мiкстуру, так хацелася заснуць: цяперашнi яго кашмар быў проста невыносны! Нiзашто забiў чалавека!.. Нейкага абармота, якi не быў тым самым Жулем, з якiм ён так жорстка абышоўся некалi ў Габоне... Забiў нiкчэмнага тыпа, якi не хацеў зрабiць яму нiчога благога, звычайнага жулiка, якi толькi i думаў, што, пагражаючы яму час ад часу, пажыць спакойна за ягоны кошт на Паркэролi!..
   "Не трэба, пан Лябро!" - усё яшчэ стаялi ў яго ў вушах апошнiя словы гэтага прайдзiсвета, вымаўленыя ў неверагодным жаху.
   Ён малiў яго.
   А хамства, пагрозы былi яго прафесiйнай гульнёю.
   Значыцца, ён, Лябро, i баяўся марна, i забiў нiзашто.
   * * *
   - Дык што, пан Лябро, адным менш, га?.. Цяпер можна i ў шары пагуляць спакойна, - казалi Лябро на плошчы гульцы.
   Цiха было цяпер i ў Марыса ў "Ноевым каўчэзе" - паркэрольцы забывалiся патроху на стук драўлянай нагi, якi i наводзiў на ўсiх жах.
   - А вы яшчэ ўпрошвалi нас быць з iм цярплiвымi, бо ён сам, гаротны, нацярпеўся ўсяго ў Габоне... Гм... У Габоне, куды ён i нагою не ступаў!.. Ну i штукар быў гэты ваш Жуль... Дык што, шклянку белага, пан Лябро?
   - Дзякую...
   - Як настрой? Вiдаць, пакуль што яшчэ не надта?..
   - Нiчога, наладзiцца пакрысе...
   Трэба было прывыкнуць да таго нялёгкага факту, што з гэтага часу i назаўсёды ён - забойца. Але крычаць пра гэта ўсюды ён, вядома, не стане.
   Ды вось падумаць адно балюча, што ўся гэтая недарэчная гiсторыя толькi таму i здарылася, што нейкi нiкчэмны шарлатан, якi стамiўся цягацца па свеце, хаваючыся ад палiцыi, падслухаў зусiм выпадкова расказаную якiмсьцi каланiстам гiсторыю пра ўкрадзеную пiрогу, гiсторыю, перажытую невядомым па iменi Жуль Шапю. Невядомы гэты памёр сваёй смерцю праз пятнаццаць гадоў пасля таго, як усё ж такi здолеў выбрацца з балот Мбале, памёр на службе ў Iндакiтаi, куды быў накiраваны сваёю фiрмаю з Габона.
   А спрытнаму махляру выпала не толькi пачуць гэтую гiсторыю, але i разгарнуць неяк у Адыс-Абебе, каб прагнаць нуду, нумар тулонскай газеты "Вар" i напаткаць у iм знаёмае iмя - Аскар Лябро.
   Гэта i наштурхнула яго на думку скончыць у спакоi свае нялёгкiя днi на маленькай i цiхай выспе Паркэроль.