- Зiрнi ты на яго, паляўнiчага iмпэратара! God save the king! усьмiхаўся Алесь, аглядаючы вялiзнага Эдварда сёмага на бронзавым канi.
- А адкуль ён тут узяўся? - зьдзiвiлася Вера. - Такiя пампёзныя помнiкi iмпэратарам стаўлялi перад будынкамi парламентаў цi на якiх важных сквэрах...
- А ты ня чула?
- Што?
- Ды як гэтага гэроя нашыя манархiсты сьцягнулi зь Ню Дэлi?
- Калi гэта?
- Як Iндыя сталася незалежная ды сваiм розным Магатмам пачалi помнiкi майстраваць...
- Дык тады гэтага iмпэратара сюды?
- Хацелi яго дзесьцi на якую галоўную Кiнг вулiцу паставiць, але... ня тыя часы, ня тое пакаленьне. Бальшыня ў гарадзкой управе ўпёрлася... Дык вось яго сюды, у больш экзатычнае месца... Зрэшты, яго й тут галубы, як бачыш, для сваiх патрэбаў адаптавалi...
Прыгожае надвор'е хутка напаўняла парк i Алесь уздыхнуў з палёгкаю, калi яму ўдалося знайсьцi вольнае месца для свайго Олдсмабiля.
- Окэй, даражэнькая, давай заглянем цяпер у дзiч, - прапанаваў Алесь дзяўчыне. - Знойдзем такое месца, куды яшчэ не сягнула сваёй прагавiтай рукой цывiлiзацыя.
- А тут ёсьць такое?
- Пашукаем, - узяў Веру за руку Алесь. - Мне здаецца, што я павiнен цябе сяньня рамонкам вялiчаць: Miss Daisy.
Сукенка ў кветкi iзь цесным тулавам i шырокай спаднiцай, прыгожа раськiнутыя па бакох i ззаду валосы ды той нявiнны дзяцiнна-прывабны тварык iз загадкавымi прамянiстымi вачмi... Захапляўся дзяцюк i дзяўчынай, i прыродай: летняй чысьцiнёй, сьвежасьцю, водарам налiваных поўнымi сокамi расьлiнаў i кветак. А побач - поўная й пышная ў сваёй сьпеласьцi й красе маладосьць. Дзяўчына, у Алесевым уяўленым параўнаньнi, запраўды нагадвала рамонак на нiве цяпер далёкай, чужнiкамi забранай зямлi. Але гэта дзяўчына iшла вось побач яго, яе скваплiва аглядалi сустрэчныя мужчынскiя вочы.
Прыселi на лаўку пад вялiкiм дубам. Праз галiны дрэваў зьзяла люстра залiтага сонцам возера й вiдаць быў лодачны прыстанак. Некалькi парачак у лодках марылi пра каханьне, а больш заавансаваныя практыкавалi яго ў пацалунках.
- Вось што я люблю, - сказаў Алесь, - мы жывём у дваццатым стагодзьдзi а паглядзi, як мы далёка ад яго, значыцца ад цывiлiзацыi ягонай, што цi не пайшла на злом галавы... Якое тут хараство! Адсюль, ад гэтай цудоўнай прыроды запраўды блiжэй да Бога...
Зачараваная прыродай дзяўчына, сама прыгожая ляля, маўчала. Алесь носам адчуў запах бэзавай парфумы, зiрнуў на румяны тварык. Блiзкасьць дзяўчыны гэтта, на ўлоньнi прыроды, актывiзавалася адным жаданьнем. Калi зiрнуў на яе ўважна, спасьцярог нейкi выклiк у ейных вачох. Поўныя ружовыя, зусiм немаляваныя вусны, румяныя шчочкi, абяцаючыя вочкi - усё гэта на выклiк. Магнiт, якому няма супрацiву. Сустрэлiся цi не на поўдарозе. I спачатку вусны ейныя, быццам коркавыя, непаслухмяныя, як некалi гэны першы раз. Ды тут-жа адразу дзяўчына памякчэла, быццам ажыла, усiм дрыготкiм целам прыльгнула да яго, упiлася ў ягоныя вусны. Хлапец ледзь трымаўся пры наплыве крывi, малаточкi стукалi ў скронi. Здавалася, што шпаркая хваля зусiм затуманiла галаву, кiнула цябе ў нейкi вiр, дзе ўлада жывёльнага сьвету бярэ верх. Цябе ўсяго паглынае адно прагавiтае iмкненьне. I якраз тады, калi Алесь ужо цалкам апынуўся ў тым дзiўным ашаламленьнi, Вера раптоўна адхiнулася. У ейных вачох на iмгненьне, - бачыў Алесь выразна, - прамiльгнуў цень страху. Яшчэ п'яны нэктарам пацалунку, дзяцюк зьбянтэжыўся. Ды зараз-жа дзяўчына прыгарнулася да яго яшчэ шчыльней i проста зь нейкай канвульсiяй упiлася ў ягоныя вусны. Алесь задрыжэў усiм целам i цяпер ён першы адхiлiўся. Рукой лагодна падняў Верын падбародак, заглянуў уважна ў закаханыя вочкi.
- Огоо! Умееш цалавацца! А мне раней здалося, што ты быццам ня ты, што ты тут зусiм няпрысутная. Але-ж ты зусiм ажыла, вярнулася! Дзякуй табе! гаварыў захоплены Алесь.
I зноў патанулi ў соладзе вуснаў i абдымкаў, цяпер ужо бяз нiякага напружаньня, нэрваў, у вялiкай роскашы. Усё зьлiлося ў адно, тое, што вядзе да фiзычных вытокаў, чым сьпявае й пульсуе ўсё жыцьцё ад часу стварэньня, калi iмкнецца да завязi, што нясе новыя плёны. У гэным экстазе, калi два целы зьлiваюцца ў адзiн гарманiчна пульсуючы сокамi жыцьця арганiзм, рэальнасьць адыходзiць у нябыт, а мiраж становiцца запраўднасьцю. П'яны хмель нэйтралiзуе галоўнага вартаўнiка - дасканалы апарат мозгу. I дзiва няма, што ў самы адказны момант, - калi галоўны вартаўнiк-кiраўнiк адсутнiчае, - шырака адчыняюцца дзьверы для новых пакаленьняў. I вось гэтта, цяпер, у парку навосьцеж якраз адчынiлiся такiя дзьверы. Ды Вера раптоўна адпiхнула дзяцюка. Быццам рыба, выцягнутая з вады, Алесь лавiў паветра.
- Алесь, я мушу табе расказаць, - цiха шаптала Вера.
- Расказаць што?
- Пра той першы пацалунак i чаму я проста не магла... знаеш... Была прычына... Гэта сталася даўно, калi мне ня было яшчэ шаснаццацi гадоў...
- Не! Не кажы, перастань! - Алесь закрыў ёй далоньню рот. - Я не хачу слухаць пра тое, што там было. Я хачу цябе бачыць i ўяўляць, - калi цябе няма пры мне, - такой, як цябе цяпер бачу - цудоўным пахучым рамонкам, прынаднай i чыстай прыгажосьцю. Навошта-ж усё гэта бярэшся сапсуць?
Дзяцюк уяўляў ужо, што вось гэтая цаца-ляля, што побач, зараз-жа пачне рабiць нейкiя дзiўныя цi жахлiвыя прызнаньнi пра свае дзявочыя грахi, наводля тых, пра якiя можаш прачытаць у такiх папулярных для аматараў усякай эротыкi часапiсах, як True Confessions...
- Ды я ня зьбiраюся нiчога сапсуць, - гаварыла ўжо ўсхваляваная Вера. А чаму-ж я не магу нiчога расказаць пра сябе? Цi гэта я ўчора нарадзiлася?
Цяпер у тых прывабных вачох зьявiўся дакор.
- Вiншую цябе, мiс Мак, з тваiм ранейшым нараджэньнем i з тым, што ты вырасла прыгожай, як ляля, але-ж я ня выклiкаў цябе на нейкую споведзь. Мала што нешта там было...
- Не, Алесь, я мушу, я хачу табе расказаць!
Памаўчалi. Алесеў зрок затрымаўся на лодцы, што на возеры. I там - ён i яна. Магчыма, першае каханьне... А тут у яго каторае? Дзяўчына хоча апавядаць пра сваё мiнулае... Няхай...
- Мне тады ня было яшчэ чатырнаццацi i я жыла ўжо ў другой сям'i...
Дзяўчына, нагнуўшыся, зрывала сьцяблiнкi высокай травы. Навокал, у сваiм росквiце, цешыўся сьвет. А гэтта Вера Януку пачынае нешта наводля споведзi. Ён уважна зiрнуў на ейны твар i здалося, што яна цяпер намагаецца пазьбягаць ягоных вачэй.
- У iх быў адзiн сын, гадоў можа дваццаць пяць векам. Вялiкi, сiльны й брыдкi, у шахце працаваў. Бацькi ягоныя любiлi мяне, як сваю, часта паўтаралi, што й самi некалi хацелi мець дачку. Я таксама iх любiла; добрыя i працавiтыя, ашчадныя, сумленныя людзi. Яны мелi сваю харчавую краму, працавалi доўгiя гадзiны. Ведаеш, як гэта ёсьць у малым гарадку, - калi не абслужыш людзей тады, як да цябе прыйдуць, значыцца ў любы час, дык скора i клiентаў мець ня будзеш.
- Мы жылi наверсе, над крамай. Было гэта перад Калядамi. У краме было многа работы перад сьвятам i гаспадыня - яна называлася Джэйн, - папрасiла мяне, каб я пачысьцiла пакоi наверсе. Я старалася iм памагчы, дык i прынукi ня трэба было. Я шматай мыла там падлогу i была на каленях, калi пачула, што адчынiлiся дзьверы. Гэта быў гаспадароў сын Джоў. Ня раз раней я бачыла злосны агеньчык у ягоных вачох i баялася яго. Хлопец гэты быў грубы, няпрыемны, дужы й агрэсыўны. Як я ўстала дык ён падыйшоў да мяне й сказаў: Мiленькая мая, не супрацiўляйся, бо нiхто цябе не пачуе. Будзь добрая для мяне i я цябе не пакрыўджу.
- Гэтак ён сказаў iз такой яхiдненькай усьмешкай на твары. Пакуль я, як тая разiнька, апамяталася што тут робiцца, ён раптам схапiў мяне й нёс на ложак у спальню. Для мяне той напад быў такi неспадзяваны, што я ня ведала што маю рабiць... Помню, што адкрыла рот крыкнуць, але гэты гарыла закрыў яго. Я, мусiць, укусiла тады ягоную руку цi шматай зьехала яго па твары бо ён мяне злосна кiнуў на ложак i пачаў бiць мяне. - Ты хочаш бiцца, сука! крычаў на мяне. Я старалася адпiхнуць яго калi ён пачаў мяне разьдзяваць. Раз я сьпiхнула яго з пасьцелi, кiдала на яго падушкi, але гарыла iзноў намагаўся на мяне ўзьлезьцi. Мне ўдалося скацiцца на падлогу i я тады бегла да дзьвярэй, але ён схапiў мяне за руку, крутнуў i я крэпка стукнула аб вушак дзьвярэй галавой што аж зоры пабачыла... Калi ён цягнуў мяне назад на ложак, мне не хапала паветра дыхаць.
- Тады я ведала, што скора ён возьме верх, я ня маю сiлы баранiцца, але неяк спрамаглася i з апошнiх сiлаў моцна крыкнула. У мяне ўжо ня было сiлаў, я так баялася гэтага зьвера. Ён схапiў мае абедзьве рукi, трымаў iх як клешчамi, а мяне крывёй абмазаў. Ён выглядаў так страшна, так пагражаў, што адабраў у мяне рэшту сiлы. Ня помню добра, што было пасьля, мусiць пацямнеў для мяне сьвет... Нейкая мiтусьня ў пакоi i тады ягоны, Джова, бацька нахiлiўся нада мной i спытаўся цi я окэй. Мацi таго гарылы старалася захiнуць мяне, бо на мне была парваная сукенка...
Вера змоўкла. Бачыў Алесь у ейных вачох наплыўшыя сьлёзы. Але трэба-ж было ўдакладнiць.
- Ну i як, удалося яму?
- Што цi ўдалося?
- Ну тое, чаго ён хацеў...
- Не, дзякуй Богу, - цiха сказала дзяўчына.
- Бедная ты, мая дарагая. Дык ты, значыцца, дзеўка, - сказаў Алесь i адразу шкадаваў сваiх словаў.
- Алесь, як табе ня брыдка! Пасаромся! - злосна сыкнула Вера. Твар ейны налiўся чырваньню а вочы глядзелi кудысьцi ўбок.
- Ты-ж гэта хацела падкрэсьлiць. Цi-ж ня так? - настайваў Алесь.
- Я хацела табе расказаць, што на мяне гарыла напаў i моцна пакрыўдзiў. Я тады была вельмi маладая. Гэта ня жарты былi. Ад таго часу я баялася хлапцоў, ня мела нiколi бойфрэнда i нiколi нiкому не дазваляла дакрануцца да сябе. Я старалася наўмысна не малявацца i ня прыкрашвацца, як iншыя дзяўчаты, значыцца ня ўжывала памады для вуснаў цi якой iншай касмэтыкi таму, што не хацела каму на вока выстаўляць сябе. Да мяне ўсёроўна хлопцы лезьлi, але я нiколi нi зь кiм не хадзiла. Я не магла пазбыцца страху ад таго брутальнага нападу. Тады, як ты прыйшоў, я старалася быць добрай i ты бачыў як гэта выйшла.
- Ты бедная, дарагая мая, - суцяшаў яе Алесь пабачыўшы, што гэтая споведзь скалыхнула Веру да глыбiнь. Пад квяцiстай сукенкай рухалiся захiнутыя ў "крос-май-гарт-бра" поўныя грудзi. Адкрытасьць i поўная шчырасьць у вачох. Такая шчырасьць паўстае пасьля разладаваньня вялiке эмоцыi i душэўнага цяжару.
- Я хацела табе расказаць, каб ты зразумеў чаму той першы раз, як ты хацеў пацалаваць мяне, чаму я не магла... Я нiколi й нiкому раней гэтага не расказвала.
- Ну дык што? Хочаш, каб даў табе мэдаль за адвагу? - сказаў Алесь.
- Алесь, як ты можаш так казаць? - дакарала дзяўчына.
- Выбач, я не падумаўшы...
Доўга маўчалi. Лёгкi вецярок забаўляўся дубовымi лiсьцямi. Непадалёку на траве спынiўся робiн, нахiлiў галоўку, быццам прыслухоўваўся, дзеўбануў нешта ў траве ды выцягнуў вялiкага дажджавога чарвяка, пырхнуў i зьнiк у гушчы лесу. Дзесьцi за ўзгоркам раскрычалiся павы. Там у загарадцы гарадзкi гаспадар парку трымаў некалькi жывёлаў i птушак для малечы.
- Алесь, - цiха, ледзь чутна сказала Вера.
- Што?
- Раскажы пра сябе.
- Што ты хочаш цяпер ведаць?
- Калi я цябе раней прасiла дык ты ўсё зьвёў на жарты. Я запраўды хацела-б ведаць што сталася ў вайну...
- Цi гэта так важна? - насьцярожыўся Якiмовiч. Ён ня змог-бы ў той час вытлумачыць чаму якраз гэтак а ня iнакш рэагаваў на пытаньне каханай дзяўчыны. Яна выглядала сумленнай i шчырай. Вось цяпер-жа, тут пад гэтым дубам-гiгантам раскрылася яму, здаецца, поўнасьцю. Выспавядалася, што называецца. А ён-жа быў пэўны, што кахаў яе. Дык дзе была тая запруда, што перашкаджала яму выказацца?
- Так, Алесь, я-б хацела ведаць.
Вера адчула вялiкую палёгку калi падзялiлася з Алесем сваiм мiнулым, няхай сабе малым кавалкам яе, - нiбы выспавядалася. Спадзявалася, што Якiмовiч нейкiм падобным чынам адудзячыцца ёй. У гэны час Капшун i ягоная банда ня прысутнiчалi ў ейных думках, хаця й пытаньне ейнае было народжанае калiшнiм загадам разьведаць пра гэтага "фашыста", што побач.
- А што ты хацела-б ведаць?
- Ну пра вайну, дзе ты быў, што рабiў? Усё...
- Слухай, Вера. Давай, ня псуй прыгожага дня. Навошта гаварыць пра вайну, калi мы можам займацца каханьнем? Давай пра гэта... Перш за ўсё дай мне цалусiка!
- Не, Алесь! Я хачу, я прашу цябе мне расказаць!
- Ня маю таго настрою, - сказаў Алесь зь вялiкiм нацiскам на апошняе слова.
- Цi-ж я ў цябе чаго замнога прашу? - насядала дзяўчына. - Я-ж во расказала пра маё самае важнае...
Цяпер яна поўнасьцю ўсьведамiла моц каханьня, якое нарадзiлася ў ейным сэрцы да гэтага прыгожага дзяцюка. Недзе ў нутры падазрэньне, пасеенае Капшуном, iмкнулася да выясьненьня, каб запярэчыць, што хлапец мог быць такiм, якiм яго Капшун намаляваў.
- Ну, ведаеш, я-ж казаў табе, што гэта ня так важнае нешта, - тлумачыў Алесь зь нецярплiвасьцю ў голасе. - Скажы, навошта так насядаеш?
- Ты мне дарагi, я цябе кахаю. Я-ж табе расказала пра сябе.
- Божа мой! Цi-ж мала табе таго, што я пра сябе ўжо расказаў?
Недзе парвалася струна, голас павысiўся. Гэта нядобра. Прычына ляжала недзе ў мiнулым. Узьненавiдзеў усякiх сьледавацеляў-iнквiзiтараў.
- Ня крычы на мяне, Алесь! Я хацела...
- Ты хацела, каб я перад табой выспавядаўся. Ты сама пачала сваю споведзь, хоць я i не хацеў слухаць...
- Добра, Алесь, я ня буду цябе змушаць. Я бачу, што ты мяне не дацэньваеш.
Голас дрыжэў. Яна была пры сьлёзах. Раптам устала i хуткiмi крокамi пайшла прэч.
- Вера, вярнiся!
Дагнаў дзяўчыну, схапiў яе за руку, але яна адпiхнула яго.
- Iдзi ад мяне! Я нiколi не хачу цябе бачыць!
У голасе дзяўчыны была такая рэзкасьць, якой раней ад яе ня чуў. I ў тым - поўная фiнальнасьць. Зьбянтэжаны такiм нечаканым паваротам, Алесь стаяў быццам прылеплены нагамi да сьцежкi, кроў малаткамi бушавала ў скронях, слабая млоснасьць разьлiлася ля ног i ззаду калi той "цудоўны рамонак" зьнiк за пагоркам на сьцежцы. Рука палезла ў кiшэню й выцягнула сярэбраную папяросьнiцу. Едкi дым ускалыхнуў лёгкiмi.
- Чорт цябе ведае, што за дзяўчына! - сказаў сам сабе Алесь.
22
Вера шпарка бегла да трамваю. Навокал поўна людзей, але яна нiкога побач ня бачыла, у галаве панаваў хаос, цяжка было думаць, разважаць. Тое, што зрабiла, было спрычыненае нейкiм нэрвовым, незалежным ад розуму, iмпульсам. Але, - адчувала гэта, - на сцэне зьявiўся новы элемэнт, якому не магла даць рады. Доўгi час ён быў у летаргii. Яго разбудзiў прыгожы дзяцюк. Новае, раней нязьведанае перажываньне. Жаданьне, каб яе Алесь кахаў, засланiла ўсё iншае. Цяпер баялася, што ейная эмацыянальная раўнавага пахiснулася да небясьпечнага ўзроўню на лавачцы пад тым дубам, дзе першы раз у жыцьцi раскашавалася запраўднай асалодай юрлiвага пацалунку каханага чалавека. I запраўды пачыналася нешта новае, перад якiм ты бездапаможная. Як тое вызначыць цi ацанiць?
Калi адчынiла дзьверы ў сваю кватэру, званiў тэлефон. Схапiла трубку. Мёртвы гук. Нiны ня было дома. Вера меркавала, што яна дзесьцi на пляжы, або ў iншым месцы ў добрым таварыстве. Вера нiколi надта ня цiкавiлася Нiнiнымi любошчамi. Старая дзеўка, гуляла зь дзяцюкамi пэўне-ж ня так, як сьцiплая i стрыманая мiс Мак.
Зноў ажывiўся тэлефон. Роўны i аўтарытэтны мужчынскi голас вярнуў яе ў будзённую рэчаiснасьць. "Каб ты здох, хрэн стары! - праклiнала ў думках чалавека. - Ты апошнi на зямлi, зь кiм мне цяпер хочацца гаварыць!"
- Мiс Мак, - гаварыў Капшун, - добра што нарэшце знайшоў цябе. Я ўжо раней званiў.
- Я была выйшла.
- Ёсьць важная справа. Хачу, каб ты ёй адразу занялася.
- Слухаю.
- Недзе змыўся з гораду Антон Шпак i я хачу, каб ты пастаралася яго знайсьцi.
- Як гэта разумець "змыўся"?
- Некуды, вiдаць, перабраўся. Няма яго на ранейшым адрасе. Мы ня можам знайсьцi яго ў горадзе.
- Ну дык пры чым тут я? Цi вы хочаце, каб я пачала па чужых хатах бегаць? Я нiколi нават чалавека не спаткала й ня знаю яго...
- Вера, слушай, ты как смеешь ко мне обращаться таким тоном? Якiмовiч ведае дзе Шпак. Ён мусiў памагчы яму перабрацца. Што скажаш?
Вера адразу ўцямiла важнасьць новага заданьня. Якраз тады, калi ўжо амаль пастанавiла нейкi час трымацца воддаль ад Якiмовiча, гэты палiтрук пхаў яе назад у дзяцюковы рукi. Зьбянтэжылася.
- Халера на вас! - вылаялася голасна.
- Што, што ты сказала? - грымела трубка.
- Ды нiчога важнага... Што гэта вы пыталiся мяне?
- Што з табой сягоньня?
- Ды нiчога...
- Мне здалося... Я прасiў цябе знайсьцi Антона Шпака. Трэба нам вока зь яго ня спушчаць. Мусiм ведаць дзе ён ёсьць i чым займаецца. Разумееш?
- Ну няхай, пастараюся...
- Глядзi, пастарайся як сьлед. Обязательно! I чым скарэй, тым лепш. Як толькi што ўзнаеш, да мяне. Панiмаеш?
- Ага.
Канфуз павялiчыўся. Сядзела на канапе, рукамi закрыўшы твар, прыслухоўвалася да быццам паскоранага рытму сэрца. Абрыўкi думак хаосам кружылi ў галаве. Пачулася поўнасьцю адзiнокай, некiм у нейкi тупiк загнанай. I тады нахлынулi сьлёзы. Раптоўна, патокам. Уздрыгамi трасло цела, як некалi даўно-даўненька на магiле маткi.
23
Рэсорт Пайн Рыдж разьмясьцiўся на лагоднай абшырнай пахiласьцi ў суседзтве вялiкае пушчы, што паглынула пятнаццатую шашу ў адлегласьцi трох гадзiнаў язды на паўночны ўсход ад Радфарду. Галоўны будынак з прыгожых круглых бярвеньняў хвоi, iз цыркулярным пад'ездам на фроньце, кветкамi й кусьцiкамi абсаджаны, з боку роўнай зелянiнай прыгожа стрыжанай травы, разьмяшчаў кантору, сьвятлiцу й рэстаран. Якiх сотню крокаў воддаль, блiжэй дарогi была бензiнная стаянка. За рэстаранам, у сасновым бары вiдаць было некалькi катэджаў. Некаторыя зь iх мелi па дзьве спальнi, былi абсталяваныя вадой i электрычным аграваньнем, мелi амаль усе гарадзкiя выгады. Катэджы спалучалi вымашчаныя пабiтым каменьнем сьцежкi. Блiжэй рэстарану, ззаду за iм, на даволi вялiкiм i добра дагледжаным траўнiку, стаяла некалькi пiкнiкавых сталоў.
Нейкага паўкiлямэтра ў глыб пушчы рака Пома гнала свае чыстыя крынiчныя воды праз завалы каменьня й валуноў, гнiлыя пнi дрэваў, жывое карэньне. Шпаркi ток стрымлiваў бег ля крутых паваротаў, падмываў вязы, клёны й хвоi. У большых глыбiнах ля берагоў шнырыла фарэль. Водыр i гамана пушчы дапаўнялася тужлiвым i надта выразным працяжным клiканьнем-гукам люнанурца, - птушкi гусiнай вялiчынi, што бытуе ў тутэйшых вазёрах. Гэта ад яе, як кажуць мясцовыя людзi, - пачынаецца прырода канадыйскай поўначы. Галоўнымi ворагамi рыбакоў былi тут чорныя мушкi й камары. Ад гэтай заедзi ратавалiся ўсялякiм мазямi й вадкасьцямi, каторыя рыхтавалi за шчодры фiнансавы здабытак розныя хiмiчныя фiрмы.
У галоўнай сьвятлiцы Пайн Рыдж рэсорту на сьцянах вiселi розныя павялiчаныя здымкi вялiкiх рыбакоў i вялiкае рыбы. Тэрмiн "вялiкi" мае гэтта адноснае значэньне, паколькi, як усiм рыбаком ведама, спалучаецца ён нярэдка зь iншым надта непахвальным словам. I вялiкiя рыбакi на здымках, што вiселi на сьценах сьвятлiцы Пайн Рыджу - запраўдныя шчасьлiвыя чэмпiёны немалога маштабу, iз шчодрымi ўсьмешкамi на тварах. Яны фарсiлi на паказ вялiкiмi рыбамi фарэлямi, якiх быццам злавiлi ў рацэ Пома. Скептыкi падказвалi, што здымкi гэныя маглi быць купленыя ў адпаведных дзялкоў з глыбiнаў турыстычных прадпрыемстваў.
Антон Шпак да такiх скептыкаў не належаў. Ён прайшоўся па беразе ракi, спрактыкаваным вокам асьцярожна й мэтадычна агледзеў зямлю, каменьне, ашанцаваў бег вады, намагаўся вызначыць месцы магчымых схованак фарэлi. Пасьля такога, даволi блiзкага агляду, пiсьменьнiк мяркаваў, што рыбы, якiмi афiшавалiся задаволеныя ўсьмешкамi рыбакi на здымках у сьвятлiцы, запраўды маглi быць тут злоўленыя.
Антон Шпак залiчаў сябе да старых i спрактыкаваных рыбакоў. Яшчэ на бацькаўшчыне, калi быў настаўнiкам, падчас летнiх канiкулаў зьведаў ня толькi Нёман, Вяльлю й Дзьвiну, але ўпадабаў быў i шматлiкiя вазёры, асаблiва Нарач i многiя з цудоўнай Браслаўшчыны. Шпаковымi ўловамi маглi-б ганарыцца шматлiкiя рыбакi. Ён вывучаў рыбную прыроду, пазнаваў найбольш плённыя месцы для вудачкi. Быў у Шпака й галоўны iнтарэс. Як пiсьменьнiк i журналiст, ён няспынна цiкавiўся людзьмi, знаходзiў адзiнкi, што пасьля ўзбагачалi мастацкiя творы.
Лоўля рыбы для Антона Шпака была бальзамам душы, суцэльным адпачынкам. Калi ты намагаешся прынадзiць i злавiць якую прыгожую, што вырасла й дасьпела ў вадзе, цацу, мозг твой - у гэтым ня было сумлеваў, - поўнасьцю адпачываў. Ты акунаўся ў iншы сьвет. Яго трэба было ведаць. Закрыты i ўзвышаны, быццам плянаваны, але й заўсёды нязьведаны, ён запэўнiваў чалавеку поўную духовую раўнавагу. Шматлiкiя рыбакi зьведалi сiлу ягоных гоючых якасьцяў.
Бязьмежнай была Шпакава радасьць калi атрымаў працу ў рэсорце Пайн Рыдж. Разгледзеўся, аж узрушыўся з задаваленьня. Заданьне ягонае - догляд траўнiкаў, кветнiкаў, часамi абслуга бензiннае помпы або помач на кухнi. Апроч харчоў i кватэры абяцалi скромную плату. Пiсьменьнiк гэтым не турбаваўся. За грашмi нiколi ня гнаўся. Праца начамi ў тым гарадзкiм гатэлi адбiрала сiлы й здароўе. Тут ня было гарадзкога шуму, наглага дзяжурнага гадзiньнiка, цяжкое задушлiвае атмасфэры, нiякага сьпеху. Чыстае й здаровае паветра, жыцьцядайнае дыханьне прыроды. А ягоныя абавязкi здавалiся Шпаку дзiцячымi гульнямi. Больш таго, ён мог закiнуць вудачку ранiцай, а iншы раз i пад вечар. Гэткую магчымасьць пiсьменьнiк найбольш цанiў.
Уласьнiкам Пайн Рыдж быў Пол, старшы брат Нiк Лока, чалавек у сярэдзiне саракавых гадоў векам. Спадабаўся яму паважны й разважлiвы Антон Шпак, а жартаўлiвы й шустры ўласьнiк ня мог не спадабацца пiсьменьнiку. Пол часта адлучаўся па бiзнэсавых справах, а ягоная маладая й дынамiчная жонка Нора трымала сваю руку на пульсе Пайн Рыдж. Дзьве асобы працавалi ў кухнi й рэстаране, а малады хлапец Боб загадваў бензiннай помпай i абслугоўваў аўтамабiлi.
Надвор'е спрыяла адпачынку й напоўнiла рэсорт людзьмi. Рэстаран алькаголю не прадаваў, але ўласьнiкi не пярэчылi калi хто прывозiў яго для прыватнага ўжытку ў свой катэдж. Адпачывалi тут людзi нябедныя, што маглi сабе пазволiць на даволi кусьлiвыя цэны. Некаторыя зь iх лавiлi рыбу, iншыя езьдзiлi на кiлямэтраў пяць адлеглае адсюль возера Лада, дзе можна было паезьдзiць лодкамi, лавiць вазёрную рыбу, загараць на пляжы. Былi-ж i такiя, што любiлi адпачываць у цяньку на шэзлонгах, або папахадзiць па пушчы й сачыць птушак цi гуляць у тэнiс.
Два тыднi пасьля Шпакавага пераезду, зьявiўся Алесь. Правялi разам цэлы вечар. Дзяцюк заўважыў, што пiсьменьнiк быццам ачуняў ад нейкае ўдушлiвасьцi, павесялеў, папаўнеў у твары. Пры шклянцы брэнды, якую Алесь прывёз, Шпак гаварыў пра свае заняткi, пiсанiну. Не плянаваў тымчасам нiчога большага, адно артыкулы ў сувязi з так званай соцрэалiстычнай падсавецкай беларускай лiтаратурай. Дзесьцi ў будучынi пiсьменьнiк абяцаў заняцца апавяданьнямi. Назаўтра ранiцай, за рулём аўтамабiля па дарозе назад у горад, Алесь быў задаволены, што так удала ўладзiў пiсьменьнiка. Быццам адплылi некуды далёка i свае турботы ў сувязi зь дзяўчынай i iншымi справамi бiзнэсавай працы.
24
Лiвень за вакном спынiўся, але Капшун таго не спасьцярог. Пры яркiм сьвятле настольнае лямпы, у мяккiм крэсьле, смокчачы даўно пагаслую люльку, ён яшчэ ня выкараскаўся з чытаньня Шпакавай сэрыi артыкулаў у "Беларусе". Калi-б Шпак не атаўбаваўся з процiлежнага боку барыкады, Капшун павiншаваў-бы яго. Чаму-ж не? Якое майстэрства мовы, якая аргумэнтацыя! Аўтар валодаў майстэрствам выдатнага мастацкага нарысу, дзе нiцi людзкога здаровага пачуцьця спалучалiся iз струнамi духовасьцi, дзе вастрыё сатыры ў руках генiя паралiзуе ўсю нехлямяжую балбатню-прапаганду гнiлой сыстэмы. У Шпака атака супраць крывадушнага тырана перапляталася iз спачувальным шкадаваньнем калiшнiх блiзкiх сяброў i вялiкiх патрыётаў паняволенага народу, якiх так цi накш прымусiлi лiзаць маскоўскiя азадкi...
Капшун часам пiсаў соцрэалiстычна-прапагандовыя фэльетоны п. заг. "Между нами говоря" ў мясцовую "рабочую газетку", любiў чытаць выдатных майстроў сатыры. У горадзе меў выгадную пазыцыю пры фiрме "Славянская Кнiга", што здабыла лiцэнцыю ад "Совиностранторг" для перасылкi тавараў у "краiну, якая, - згодна словаў Мiкiткi Кукурузьнiка, - у недалёкай будучынi ўжо пабудуе камунiзм". Лiцэнцыя гэна - добрае карытца, пры якiм можна чэсным сваiм людзям пражыць i нават пажывiцца, ды ў кiшэнi "суайчыньнiкаў", што пасылалi на бацькаўшчыну сваяком пасылкi, залезьцi. Iншая праца Капшуна вымагала адмысловага падыходу. Беларускiя бебурнацы, - каб на iх безгалоўе! - вось-жа махровыя фашысты, не здаюцца, яшчэ агрызаюцца! Калi Капшун некалькi месяцаў назад узяўся адлучыць iхнага лiдара Шпака ад грамадзкага беларускага жыцьця, або пранамсi спаралiжаваць ягоную руку, здавалася што заданьне лёгкае, як плюнуць. Справа простая: аслабiць яго фiзычна, пазбавiць працы, давесьцi да галечы мясцовага вулiчнага валацугi. Во як! Будзе нягоднiку крышка! Гнiлое капiталiстычнае "сословие" тут яму, Капшуну, якраз на руку! Прынамсi так меркаваў.
Шпак, здавалася, упаў. Ды не, няпраўда. Iншы даўно здаўся-бы, але ня гэты. Бамбардаваньне рознымi лiстамi з заклiкамi "радзiмы, якая ўсё блудным сыном прабачыць", атака прапагандай пра няўхiльную перамогу камунiзму на ўсiм сьвеце дый грандыёзныя эканамiчныя i тэхнiчныя перамогi на фроньце палепшаньня дабрабыту працоўных - усё гэта быццам у пропасьць канула. Гляньце, таварышы, чалавека няма як на каленi паставiць. Нават пасьля таго, як удалося яго зь нiзкаплатнай работы ў гатэлi пагнаць! Выглядала, што працiўнiк змагаўся наймацней, калi яго на мяжу роспачы папхнеш. Значыцца, разважаў Капшун, - трэба iншымi мэтадамi спрабаваць. Дзякуючы Веры, ён ведаў, што Шпаку памагаў Якiмовiч, каторы вось цяпер недзе яго за горад перамясьцiў. Заданьне, здаецца, больш складанае, чымся раней выглядала.
Надыходзiў крызiсны час. Грыша прыгадаў, як нейкага паўгоду назад наведаў яго важны чалавек з аттаўскае савецкае амбасады. Была доўгая размова. Справа, у канцы канцоў, зводзiлася да простага наказу зьверху: камiтэт за вяртаньне на радзiму прынагляе вас, каб Антона Шпака адхiлiць ад удзелу ў грамадзкiм i палiтычным жыцьцi беларускiх буржуазных фашыстаўскiх нацыяналiстаў. Яшчэ лепш, каб вярнуць яго на радзiму.
- А адкуль ён тут узяўся? - зьдзiвiлася Вера. - Такiя пампёзныя помнiкi iмпэратарам стаўлялi перад будынкамi парламентаў цi на якiх важных сквэрах...
- А ты ня чула?
- Што?
- Ды як гэтага гэроя нашыя манархiсты сьцягнулi зь Ню Дэлi?
- Калi гэта?
- Як Iндыя сталася незалежная ды сваiм розным Магатмам пачалi помнiкi майстраваць...
- Дык тады гэтага iмпэратара сюды?
- Хацелi яго дзесьцi на якую галоўную Кiнг вулiцу паставiць, але... ня тыя часы, ня тое пакаленьне. Бальшыня ў гарадзкой управе ўпёрлася... Дык вось яго сюды, у больш экзатычнае месца... Зрэшты, яго й тут галубы, як бачыш, для сваiх патрэбаў адаптавалi...
Прыгожае надвор'е хутка напаўняла парк i Алесь уздыхнуў з палёгкаю, калi яму ўдалося знайсьцi вольнае месца для свайго Олдсмабiля.
- Окэй, даражэнькая, давай заглянем цяпер у дзiч, - прапанаваў Алесь дзяўчыне. - Знойдзем такое месца, куды яшчэ не сягнула сваёй прагавiтай рукой цывiлiзацыя.
- А тут ёсьць такое?
- Пашукаем, - узяў Веру за руку Алесь. - Мне здаецца, што я павiнен цябе сяньня рамонкам вялiчаць: Miss Daisy.
Сукенка ў кветкi iзь цесным тулавам i шырокай спаднiцай, прыгожа раськiнутыя па бакох i ззаду валосы ды той нявiнны дзяцiнна-прывабны тварык iз загадкавымi прамянiстымi вачмi... Захапляўся дзяцюк i дзяўчынай, i прыродай: летняй чысьцiнёй, сьвежасьцю, водарам налiваных поўнымi сокамi расьлiнаў i кветак. А побач - поўная й пышная ў сваёй сьпеласьцi й красе маладосьць. Дзяўчына, у Алесевым уяўленым параўнаньнi, запраўды нагадвала рамонак на нiве цяпер далёкай, чужнiкамi забранай зямлi. Але гэта дзяўчына iшла вось побач яго, яе скваплiва аглядалi сустрэчныя мужчынскiя вочы.
Прыселi на лаўку пад вялiкiм дубам. Праз галiны дрэваў зьзяла люстра залiтага сонцам возера й вiдаць быў лодачны прыстанак. Некалькi парачак у лодках марылi пра каханьне, а больш заавансаваныя практыкавалi яго ў пацалунках.
- Вось што я люблю, - сказаў Алесь, - мы жывём у дваццатым стагодзьдзi а паглядзi, як мы далёка ад яго, значыцца ад цывiлiзацыi ягонай, што цi не пайшла на злом галавы... Якое тут хараство! Адсюль, ад гэтай цудоўнай прыроды запраўды блiжэй да Бога...
Зачараваная прыродай дзяўчына, сама прыгожая ляля, маўчала. Алесь носам адчуў запах бэзавай парфумы, зiрнуў на румяны тварык. Блiзкасьць дзяўчыны гэтта, на ўлоньнi прыроды, актывiзавалася адным жаданьнем. Калi зiрнуў на яе ўважна, спасьцярог нейкi выклiк у ейных вачох. Поўныя ружовыя, зусiм немаляваныя вусны, румяныя шчочкi, абяцаючыя вочкi - усё гэта на выклiк. Магнiт, якому няма супрацiву. Сустрэлiся цi не на поўдарозе. I спачатку вусны ейныя, быццам коркавыя, непаслухмяныя, як некалi гэны першы раз. Ды тут-жа адразу дзяўчына памякчэла, быццам ажыла, усiм дрыготкiм целам прыльгнула да яго, упiлася ў ягоныя вусны. Хлапец ледзь трымаўся пры наплыве крывi, малаточкi стукалi ў скронi. Здавалася, што шпаркая хваля зусiм затуманiла галаву, кiнула цябе ў нейкi вiр, дзе ўлада жывёльнага сьвету бярэ верх. Цябе ўсяго паглынае адно прагавiтае iмкненьне. I якраз тады, калi Алесь ужо цалкам апынуўся ў тым дзiўным ашаламленьнi, Вера раптоўна адхiнулася. У ейных вачох на iмгненьне, - бачыў Алесь выразна, - прамiльгнуў цень страху. Яшчэ п'яны нэктарам пацалунку, дзяцюк зьбянтэжыўся. Ды зараз-жа дзяўчына прыгарнулася да яго яшчэ шчыльней i проста зь нейкай канвульсiяй упiлася ў ягоныя вусны. Алесь задрыжэў усiм целам i цяпер ён першы адхiлiўся. Рукой лагодна падняў Верын падбародак, заглянуў уважна ў закаханыя вочкi.
- Огоо! Умееш цалавацца! А мне раней здалося, што ты быццам ня ты, што ты тут зусiм няпрысутная. Але-ж ты зусiм ажыла, вярнулася! Дзякуй табе! гаварыў захоплены Алесь.
I зноў патанулi ў соладзе вуснаў i абдымкаў, цяпер ужо бяз нiякага напружаньня, нэрваў, у вялiкай роскашы. Усё зьлiлося ў адно, тое, што вядзе да фiзычных вытокаў, чым сьпявае й пульсуе ўсё жыцьцё ад часу стварэньня, калi iмкнецца да завязi, што нясе новыя плёны. У гэным экстазе, калi два целы зьлiваюцца ў адзiн гарманiчна пульсуючы сокамi жыцьця арганiзм, рэальнасьць адыходзiць у нябыт, а мiраж становiцца запраўднасьцю. П'яны хмель нэйтралiзуе галоўнага вартаўнiка - дасканалы апарат мозгу. I дзiва няма, што ў самы адказны момант, - калi галоўны вартаўнiк-кiраўнiк адсутнiчае, - шырака адчыняюцца дзьверы для новых пакаленьняў. I вось гэтта, цяпер, у парку навосьцеж якраз адчынiлiся такiя дзьверы. Ды Вера раптоўна адпiхнула дзяцюка. Быццам рыба, выцягнутая з вады, Алесь лавiў паветра.
- Алесь, я мушу табе расказаць, - цiха шаптала Вера.
- Расказаць што?
- Пра той першы пацалунак i чаму я проста не магла... знаеш... Была прычына... Гэта сталася даўно, калi мне ня было яшчэ шаснаццацi гадоў...
- Не! Не кажы, перастань! - Алесь закрыў ёй далоньню рот. - Я не хачу слухаць пра тое, што там было. Я хачу цябе бачыць i ўяўляць, - калi цябе няма пры мне, - такой, як цябе цяпер бачу - цудоўным пахучым рамонкам, прынаднай i чыстай прыгажосьцю. Навошта-ж усё гэта бярэшся сапсуць?
Дзяцюк уяўляў ужо, што вось гэтая цаца-ляля, што побач, зараз-жа пачне рабiць нейкiя дзiўныя цi жахлiвыя прызнаньнi пра свае дзявочыя грахi, наводля тых, пра якiя можаш прачытаць у такiх папулярных для аматараў усякай эротыкi часапiсах, як True Confessions...
- Ды я ня зьбiраюся нiчога сапсуць, - гаварыла ўжо ўсхваляваная Вера. А чаму-ж я не магу нiчога расказаць пра сябе? Цi гэта я ўчора нарадзiлася?
Цяпер у тых прывабных вачох зьявiўся дакор.
- Вiншую цябе, мiс Мак, з тваiм ранейшым нараджэньнем i з тым, што ты вырасла прыгожай, як ляля, але-ж я ня выклiкаў цябе на нейкую споведзь. Мала што нешта там было...
- Не, Алесь, я мушу, я хачу табе расказаць!
Памаўчалi. Алесеў зрок затрымаўся на лодцы, што на возеры. I там - ён i яна. Магчыма, першае каханьне... А тут у яго каторае? Дзяўчына хоча апавядаць пра сваё мiнулае... Няхай...
- Мне тады ня было яшчэ чатырнаццацi i я жыла ўжо ў другой сям'i...
Дзяўчына, нагнуўшыся, зрывала сьцяблiнкi высокай травы. Навокал, у сваiм росквiце, цешыўся сьвет. А гэтта Вера Януку пачынае нешта наводля споведзi. Ён уважна зiрнуў на ейны твар i здалося, што яна цяпер намагаецца пазьбягаць ягоных вачэй.
- У iх быў адзiн сын, гадоў можа дваццаць пяць векам. Вялiкi, сiльны й брыдкi, у шахце працаваў. Бацькi ягоныя любiлi мяне, як сваю, часта паўтаралi, што й самi некалi хацелi мець дачку. Я таксама iх любiла; добрыя i працавiтыя, ашчадныя, сумленныя людзi. Яны мелi сваю харчавую краму, працавалi доўгiя гадзiны. Ведаеш, як гэта ёсьць у малым гарадку, - калi не абслужыш людзей тады, як да цябе прыйдуць, значыцца ў любы час, дык скора i клiентаў мець ня будзеш.
- Мы жылi наверсе, над крамай. Было гэта перад Калядамi. У краме было многа работы перад сьвятам i гаспадыня - яна называлася Джэйн, - папрасiла мяне, каб я пачысьцiла пакоi наверсе. Я старалася iм памагчы, дык i прынукi ня трэба было. Я шматай мыла там падлогу i была на каленях, калi пачула, што адчынiлiся дзьверы. Гэта быў гаспадароў сын Джоў. Ня раз раней я бачыла злосны агеньчык у ягоных вачох i баялася яго. Хлопец гэты быў грубы, няпрыемны, дужы й агрэсыўны. Як я ўстала дык ён падыйшоў да мяне й сказаў: Мiленькая мая, не супрацiўляйся, бо нiхто цябе не пачуе. Будзь добрая для мяне i я цябе не пакрыўджу.
- Гэтак ён сказаў iз такой яхiдненькай усьмешкай на твары. Пакуль я, як тая разiнька, апамяталася што тут робiцца, ён раптам схапiў мяне й нёс на ложак у спальню. Для мяне той напад быў такi неспадзяваны, што я ня ведала што маю рабiць... Помню, што адкрыла рот крыкнуць, але гэты гарыла закрыў яго. Я, мусiць, укусiла тады ягоную руку цi шматай зьехала яго па твары бо ён мяне злосна кiнуў на ложак i пачаў бiць мяне. - Ты хочаш бiцца, сука! крычаў на мяне. Я старалася адпiхнуць яго калi ён пачаў мяне разьдзяваць. Раз я сьпiхнула яго з пасьцелi, кiдала на яго падушкi, але гарыла iзноў намагаўся на мяне ўзьлезьцi. Мне ўдалося скацiцца на падлогу i я тады бегла да дзьвярэй, але ён схапiў мяне за руку, крутнуў i я крэпка стукнула аб вушак дзьвярэй галавой што аж зоры пабачыла... Калi ён цягнуў мяне назад на ложак, мне не хапала паветра дыхаць.
- Тады я ведала, што скора ён возьме верх, я ня маю сiлы баранiцца, але неяк спрамаглася i з апошнiх сiлаў моцна крыкнула. У мяне ўжо ня было сiлаў, я так баялася гэтага зьвера. Ён схапiў мае абедзьве рукi, трымаў iх як клешчамi, а мяне крывёй абмазаў. Ён выглядаў так страшна, так пагражаў, што адабраў у мяне рэшту сiлы. Ня помню добра, што было пасьля, мусiць пацямнеў для мяне сьвет... Нейкая мiтусьня ў пакоi i тады ягоны, Джова, бацька нахiлiўся нада мной i спытаўся цi я окэй. Мацi таго гарылы старалася захiнуць мяне, бо на мне была парваная сукенка...
Вера змоўкла. Бачыў Алесь у ейных вачох наплыўшыя сьлёзы. Але трэба-ж было ўдакладнiць.
- Ну i як, удалося яму?
- Што цi ўдалося?
- Ну тое, чаго ён хацеў...
- Не, дзякуй Богу, - цiха сказала дзяўчына.
- Бедная ты, мая дарагая. Дык ты, значыцца, дзеўка, - сказаў Алесь i адразу шкадаваў сваiх словаў.
- Алесь, як табе ня брыдка! Пасаромся! - злосна сыкнула Вера. Твар ейны налiўся чырваньню а вочы глядзелi кудысьцi ўбок.
- Ты-ж гэта хацела падкрэсьлiць. Цi-ж ня так? - настайваў Алесь.
- Я хацела табе расказаць, што на мяне гарыла напаў i моцна пакрыўдзiў. Я тады была вельмi маладая. Гэта ня жарты былi. Ад таго часу я баялася хлапцоў, ня мела нiколi бойфрэнда i нiколi нiкому не дазваляла дакрануцца да сябе. Я старалася наўмысна не малявацца i ня прыкрашвацца, як iншыя дзяўчаты, значыцца ня ўжывала памады для вуснаў цi якой iншай касмэтыкi таму, што не хацела каму на вока выстаўляць сябе. Да мяне ўсёроўна хлопцы лезьлi, але я нiколi нi зь кiм не хадзiла. Я не магла пазбыцца страху ад таго брутальнага нападу. Тады, як ты прыйшоў, я старалася быць добрай i ты бачыў як гэта выйшла.
- Ты бедная, дарагая мая, - суцяшаў яе Алесь пабачыўшы, што гэтая споведзь скалыхнула Веру да глыбiнь. Пад квяцiстай сукенкай рухалiся захiнутыя ў "крос-май-гарт-бра" поўныя грудзi. Адкрытасьць i поўная шчырасьць у вачох. Такая шчырасьць паўстае пасьля разладаваньня вялiке эмоцыi i душэўнага цяжару.
- Я хацела табе расказаць, каб ты зразумеў чаму той першы раз, як ты хацеў пацалаваць мяне, чаму я не магла... Я нiколi й нiкому раней гэтага не расказвала.
- Ну дык што? Хочаш, каб даў табе мэдаль за адвагу? - сказаў Алесь.
- Алесь, як ты можаш так казаць? - дакарала дзяўчына.
- Выбач, я не падумаўшы...
Доўга маўчалi. Лёгкi вецярок забаўляўся дубовымi лiсьцямi. Непадалёку на траве спынiўся робiн, нахiлiў галоўку, быццам прыслухоўваўся, дзеўбануў нешта ў траве ды выцягнуў вялiкага дажджавога чарвяка, пырхнуў i зьнiк у гушчы лесу. Дзесьцi за ўзгоркам раскрычалiся павы. Там у загарадцы гарадзкi гаспадар парку трымаў некалькi жывёлаў i птушак для малечы.
- Алесь, - цiха, ледзь чутна сказала Вера.
- Што?
- Раскажы пра сябе.
- Што ты хочаш цяпер ведаць?
- Калi я цябе раней прасiла дык ты ўсё зьвёў на жарты. Я запраўды хацела-б ведаць што сталася ў вайну...
- Цi гэта так важна? - насьцярожыўся Якiмовiч. Ён ня змог-бы ў той час вытлумачыць чаму якраз гэтак а ня iнакш рэагаваў на пытаньне каханай дзяўчыны. Яна выглядала сумленнай i шчырай. Вось цяпер-жа, тут пад гэтым дубам-гiгантам раскрылася яму, здаецца, поўнасьцю. Выспавядалася, што называецца. А ён-жа быў пэўны, што кахаў яе. Дык дзе была тая запруда, што перашкаджала яму выказацца?
- Так, Алесь, я-б хацела ведаць.
Вера адчула вялiкую палёгку калi падзялiлася з Алесем сваiм мiнулым, няхай сабе малым кавалкам яе, - нiбы выспавядалася. Спадзявалася, што Якiмовiч нейкiм падобным чынам адудзячыцца ёй. У гэны час Капшун i ягоная банда ня прысутнiчалi ў ейных думках, хаця й пытаньне ейнае было народжанае калiшнiм загадам разьведаць пра гэтага "фашыста", што побач.
- А што ты хацела-б ведаць?
- Ну пра вайну, дзе ты быў, што рабiў? Усё...
- Слухай, Вера. Давай, ня псуй прыгожага дня. Навошта гаварыць пра вайну, калi мы можам займацца каханьнем? Давай пра гэта... Перш за ўсё дай мне цалусiка!
- Не, Алесь! Я хачу, я прашу цябе мне расказаць!
- Ня маю таго настрою, - сказаў Алесь зь вялiкiм нацiскам на апошняе слова.
- Цi-ж я ў цябе чаго замнога прашу? - насядала дзяўчына. - Я-ж во расказала пра маё самае важнае...
Цяпер яна поўнасьцю ўсьведамiла моц каханьня, якое нарадзiлася ў ейным сэрцы да гэтага прыгожага дзяцюка. Недзе ў нутры падазрэньне, пасеенае Капшуном, iмкнулася да выясьненьня, каб запярэчыць, што хлапец мог быць такiм, якiм яго Капшун намаляваў.
- Ну, ведаеш, я-ж казаў табе, што гэта ня так важнае нешта, - тлумачыў Алесь зь нецярплiвасьцю ў голасе. - Скажы, навошта так насядаеш?
- Ты мне дарагi, я цябе кахаю. Я-ж табе расказала пра сябе.
- Божа мой! Цi-ж мала табе таго, што я пра сябе ўжо расказаў?
Недзе парвалася струна, голас павысiўся. Гэта нядобра. Прычына ляжала недзе ў мiнулым. Узьненавiдзеў усякiх сьледавацеляў-iнквiзiтараў.
- Ня крычы на мяне, Алесь! Я хацела...
- Ты хацела, каб я перад табой выспавядаўся. Ты сама пачала сваю споведзь, хоць я i не хацеў слухаць...
- Добра, Алесь, я ня буду цябе змушаць. Я бачу, што ты мяне не дацэньваеш.
Голас дрыжэў. Яна была пры сьлёзах. Раптам устала i хуткiмi крокамi пайшла прэч.
- Вера, вярнiся!
Дагнаў дзяўчыну, схапiў яе за руку, але яна адпiхнула яго.
- Iдзi ад мяне! Я нiколi не хачу цябе бачыць!
У голасе дзяўчыны была такая рэзкасьць, якой раней ад яе ня чуў. I ў тым - поўная фiнальнасьць. Зьбянтэжаны такiм нечаканым паваротам, Алесь стаяў быццам прылеплены нагамi да сьцежкi, кроў малаткамi бушавала ў скронях, слабая млоснасьць разьлiлася ля ног i ззаду калi той "цудоўны рамонак" зьнiк за пагоркам на сьцежцы. Рука палезла ў кiшэню й выцягнула сярэбраную папяросьнiцу. Едкi дым ускалыхнуў лёгкiмi.
- Чорт цябе ведае, што за дзяўчына! - сказаў сам сабе Алесь.
22
Вера шпарка бегла да трамваю. Навокал поўна людзей, але яна нiкога побач ня бачыла, у галаве панаваў хаос, цяжка было думаць, разважаць. Тое, што зрабiла, было спрычыненае нейкiм нэрвовым, незалежным ад розуму, iмпульсам. Але, - адчувала гэта, - на сцэне зьявiўся новы элемэнт, якому не магла даць рады. Доўгi час ён быў у летаргii. Яго разбудзiў прыгожы дзяцюк. Новае, раней нязьведанае перажываньне. Жаданьне, каб яе Алесь кахаў, засланiла ўсё iншае. Цяпер баялася, што ейная эмацыянальная раўнавага пахiснулася да небясьпечнага ўзроўню на лавачцы пад тым дубам, дзе першы раз у жыцьцi раскашавалася запраўднай асалодай юрлiвага пацалунку каханага чалавека. I запраўды пачыналася нешта новае, перад якiм ты бездапаможная. Як тое вызначыць цi ацанiць?
Калi адчынiла дзьверы ў сваю кватэру, званiў тэлефон. Схапiла трубку. Мёртвы гук. Нiны ня было дома. Вера меркавала, што яна дзесьцi на пляжы, або ў iншым месцы ў добрым таварыстве. Вера нiколi надта ня цiкавiлася Нiнiнымi любошчамi. Старая дзеўка, гуляла зь дзяцюкамi пэўне-ж ня так, як сьцiплая i стрыманая мiс Мак.
Зноў ажывiўся тэлефон. Роўны i аўтарытэтны мужчынскi голас вярнуў яе ў будзённую рэчаiснасьць. "Каб ты здох, хрэн стары! - праклiнала ў думках чалавека. - Ты апошнi на зямлi, зь кiм мне цяпер хочацца гаварыць!"
- Мiс Мак, - гаварыў Капшун, - добра што нарэшце знайшоў цябе. Я ўжо раней званiў.
- Я была выйшла.
- Ёсьць важная справа. Хачу, каб ты ёй адразу занялася.
- Слухаю.
- Недзе змыўся з гораду Антон Шпак i я хачу, каб ты пастаралася яго знайсьцi.
- Як гэта разумець "змыўся"?
- Некуды, вiдаць, перабраўся. Няма яго на ранейшым адрасе. Мы ня можам знайсьцi яго ў горадзе.
- Ну дык пры чым тут я? Цi вы хочаце, каб я пачала па чужых хатах бегаць? Я нiколi нават чалавека не спаткала й ня знаю яго...
- Вера, слушай, ты как смеешь ко мне обращаться таким тоном? Якiмовiч ведае дзе Шпак. Ён мусiў памагчы яму перабрацца. Што скажаш?
Вера адразу ўцямiла важнасьць новага заданьня. Якраз тады, калi ўжо амаль пастанавiла нейкi час трымацца воддаль ад Якiмовiча, гэты палiтрук пхаў яе назад у дзяцюковы рукi. Зьбянтэжылася.
- Халера на вас! - вылаялася голасна.
- Што, што ты сказала? - грымела трубка.
- Ды нiчога важнага... Што гэта вы пыталiся мяне?
- Што з табой сягоньня?
- Ды нiчога...
- Мне здалося... Я прасiў цябе знайсьцi Антона Шпака. Трэба нам вока зь яго ня спушчаць. Мусiм ведаць дзе ён ёсьць i чым займаецца. Разумееш?
- Ну няхай, пастараюся...
- Глядзi, пастарайся як сьлед. Обязательно! I чым скарэй, тым лепш. Як толькi што ўзнаеш, да мяне. Панiмаеш?
- Ага.
Канфуз павялiчыўся. Сядзела на канапе, рукамi закрыўшы твар, прыслухоўвалася да быццам паскоранага рытму сэрца. Абрыўкi думак хаосам кружылi ў галаве. Пачулася поўнасьцю адзiнокай, некiм у нейкi тупiк загнанай. I тады нахлынулi сьлёзы. Раптоўна, патокам. Уздрыгамi трасло цела, як некалi даўно-даўненька на магiле маткi.
23
Рэсорт Пайн Рыдж разьмясьцiўся на лагоднай абшырнай пахiласьцi ў суседзтве вялiкае пушчы, што паглынула пятнаццатую шашу ў адлегласьцi трох гадзiнаў язды на паўночны ўсход ад Радфарду. Галоўны будынак з прыгожых круглых бярвеньняў хвоi, iз цыркулярным пад'ездам на фроньце, кветкамi й кусьцiкамi абсаджаны, з боку роўнай зелянiнай прыгожа стрыжанай травы, разьмяшчаў кантору, сьвятлiцу й рэстаран. Якiх сотню крокаў воддаль, блiжэй дарогi была бензiнная стаянка. За рэстаранам, у сасновым бары вiдаць было некалькi катэджаў. Некаторыя зь iх мелi па дзьве спальнi, былi абсталяваныя вадой i электрычным аграваньнем, мелi амаль усе гарадзкiя выгады. Катэджы спалучалi вымашчаныя пабiтым каменьнем сьцежкi. Блiжэй рэстарану, ззаду за iм, на даволi вялiкiм i добра дагледжаным траўнiку, стаяла некалькi пiкнiкавых сталоў.
Нейкага паўкiлямэтра ў глыб пушчы рака Пома гнала свае чыстыя крынiчныя воды праз завалы каменьня й валуноў, гнiлыя пнi дрэваў, жывое карэньне. Шпаркi ток стрымлiваў бег ля крутых паваротаў, падмываў вязы, клёны й хвоi. У большых глыбiнах ля берагоў шнырыла фарэль. Водыр i гамана пушчы дапаўнялася тужлiвым i надта выразным працяжным клiканьнем-гукам люнанурца, - птушкi гусiнай вялiчынi, што бытуе ў тутэйшых вазёрах. Гэта ад яе, як кажуць мясцовыя людзi, - пачынаецца прырода канадыйскай поўначы. Галоўнымi ворагамi рыбакоў былi тут чорныя мушкi й камары. Ад гэтай заедзi ратавалiся ўсялякiм мазямi й вадкасьцямi, каторыя рыхтавалi за шчодры фiнансавы здабытак розныя хiмiчныя фiрмы.
У галоўнай сьвятлiцы Пайн Рыдж рэсорту на сьцянах вiселi розныя павялiчаныя здымкi вялiкiх рыбакоў i вялiкае рыбы. Тэрмiн "вялiкi" мае гэтта адноснае значэньне, паколькi, як усiм рыбаком ведама, спалучаецца ён нярэдка зь iншым надта непахвальным словам. I вялiкiя рыбакi на здымках, што вiселi на сьценах сьвятлiцы Пайн Рыджу - запраўдныя шчасьлiвыя чэмпiёны немалога маштабу, iз шчодрымi ўсьмешкамi на тварах. Яны фарсiлi на паказ вялiкiмi рыбамi фарэлямi, якiх быццам злавiлi ў рацэ Пома. Скептыкi падказвалi, што здымкi гэныя маглi быць купленыя ў адпаведных дзялкоў з глыбiнаў турыстычных прадпрыемстваў.
Антон Шпак да такiх скептыкаў не належаў. Ён прайшоўся па беразе ракi, спрактыкаваным вокам асьцярожна й мэтадычна агледзеў зямлю, каменьне, ашанцаваў бег вады, намагаўся вызначыць месцы магчымых схованак фарэлi. Пасьля такога, даволi блiзкага агляду, пiсьменьнiк мяркаваў, што рыбы, якiмi афiшавалiся задаволеныя ўсьмешкамi рыбакi на здымках у сьвятлiцы, запраўды маглi быць тут злоўленыя.
Антон Шпак залiчаў сябе да старых i спрактыкаваных рыбакоў. Яшчэ на бацькаўшчыне, калi быў настаўнiкам, падчас летнiх канiкулаў зьведаў ня толькi Нёман, Вяльлю й Дзьвiну, але ўпадабаў быў i шматлiкiя вазёры, асаблiва Нарач i многiя з цудоўнай Браслаўшчыны. Шпаковымi ўловамi маглi-б ганарыцца шматлiкiя рыбакi. Ён вывучаў рыбную прыроду, пазнаваў найбольш плённыя месцы для вудачкi. Быў у Шпака й галоўны iнтарэс. Як пiсьменьнiк i журналiст, ён няспынна цiкавiўся людзьмi, знаходзiў адзiнкi, што пасьля ўзбагачалi мастацкiя творы.
Лоўля рыбы для Антона Шпака была бальзамам душы, суцэльным адпачынкам. Калi ты намагаешся прынадзiць i злавiць якую прыгожую, што вырасла й дасьпела ў вадзе, цацу, мозг твой - у гэтым ня было сумлеваў, - поўнасьцю адпачываў. Ты акунаўся ў iншы сьвет. Яго трэба было ведаць. Закрыты i ўзвышаны, быццам плянаваны, але й заўсёды нязьведаны, ён запэўнiваў чалавеку поўную духовую раўнавагу. Шматлiкiя рыбакi зьведалi сiлу ягоных гоючых якасьцяў.
Бязьмежнай была Шпакава радасьць калi атрымаў працу ў рэсорце Пайн Рыдж. Разгледзеўся, аж узрушыўся з задаваленьня. Заданьне ягонае - догляд траўнiкаў, кветнiкаў, часамi абслуга бензiннае помпы або помач на кухнi. Апроч харчоў i кватэры абяцалi скромную плату. Пiсьменьнiк гэтым не турбаваўся. За грашмi нiколi ня гнаўся. Праца начамi ў тым гарадзкiм гатэлi адбiрала сiлы й здароўе. Тут ня было гарадзкога шуму, наглага дзяжурнага гадзiньнiка, цяжкое задушлiвае атмасфэры, нiякага сьпеху. Чыстае й здаровае паветра, жыцьцядайнае дыханьне прыроды. А ягоныя абавязкi здавалiся Шпаку дзiцячымi гульнямi. Больш таго, ён мог закiнуць вудачку ранiцай, а iншы раз i пад вечар. Гэткую магчымасьць пiсьменьнiк найбольш цанiў.
Уласьнiкам Пайн Рыдж быў Пол, старшы брат Нiк Лока, чалавек у сярэдзiне саракавых гадоў векам. Спадабаўся яму паважны й разважлiвы Антон Шпак, а жартаўлiвы й шустры ўласьнiк ня мог не спадабацца пiсьменьнiку. Пол часта адлучаўся па бiзнэсавых справах, а ягоная маладая й дынамiчная жонка Нора трымала сваю руку на пульсе Пайн Рыдж. Дзьве асобы працавалi ў кухнi й рэстаране, а малады хлапец Боб загадваў бензiннай помпай i абслугоўваў аўтамабiлi.
Надвор'е спрыяла адпачынку й напоўнiла рэсорт людзьмi. Рэстаран алькаголю не прадаваў, але ўласьнiкi не пярэчылi калi хто прывозiў яго для прыватнага ўжытку ў свой катэдж. Адпачывалi тут людзi нябедныя, што маглi сабе пазволiць на даволi кусьлiвыя цэны. Некаторыя зь iх лавiлi рыбу, iншыя езьдзiлi на кiлямэтраў пяць адлеглае адсюль возера Лада, дзе можна было паезьдзiць лодкамi, лавiць вазёрную рыбу, загараць на пляжы. Былi-ж i такiя, што любiлi адпачываць у цяньку на шэзлонгах, або папахадзiць па пушчы й сачыць птушак цi гуляць у тэнiс.
Два тыднi пасьля Шпакавага пераезду, зьявiўся Алесь. Правялi разам цэлы вечар. Дзяцюк заўважыў, што пiсьменьнiк быццам ачуняў ад нейкае ўдушлiвасьцi, павесялеў, папаўнеў у твары. Пры шклянцы брэнды, якую Алесь прывёз, Шпак гаварыў пра свае заняткi, пiсанiну. Не плянаваў тымчасам нiчога большага, адно артыкулы ў сувязi з так званай соцрэалiстычнай падсавецкай беларускай лiтаратурай. Дзесьцi ў будучынi пiсьменьнiк абяцаў заняцца апавяданьнямi. Назаўтра ранiцай, за рулём аўтамабiля па дарозе назад у горад, Алесь быў задаволены, што так удала ўладзiў пiсьменьнiка. Быццам адплылi некуды далёка i свае турботы ў сувязi зь дзяўчынай i iншымi справамi бiзнэсавай працы.
24
Лiвень за вакном спынiўся, але Капшун таго не спасьцярог. Пры яркiм сьвятле настольнае лямпы, у мяккiм крэсьле, смокчачы даўно пагаслую люльку, ён яшчэ ня выкараскаўся з чытаньня Шпакавай сэрыi артыкулаў у "Беларусе". Калi-б Шпак не атаўбаваўся з процiлежнага боку барыкады, Капшун павiншаваў-бы яго. Чаму-ж не? Якое майстэрства мовы, якая аргумэнтацыя! Аўтар валодаў майстэрствам выдатнага мастацкага нарысу, дзе нiцi людзкога здаровага пачуцьця спалучалiся iз струнамi духовасьцi, дзе вастрыё сатыры ў руках генiя паралiзуе ўсю нехлямяжую балбатню-прапаганду гнiлой сыстэмы. У Шпака атака супраць крывадушнага тырана перапляталася iз спачувальным шкадаваньнем калiшнiх блiзкiх сяброў i вялiкiх патрыётаў паняволенага народу, якiх так цi накш прымусiлi лiзаць маскоўскiя азадкi...
Капшун часам пiсаў соцрэалiстычна-прапагандовыя фэльетоны п. заг. "Между нами говоря" ў мясцовую "рабочую газетку", любiў чытаць выдатных майстроў сатыры. У горадзе меў выгадную пазыцыю пры фiрме "Славянская Кнiга", што здабыла лiцэнцыю ад "Совиностранторг" для перасылкi тавараў у "краiну, якая, - згодна словаў Мiкiткi Кукурузьнiка, - у недалёкай будучынi ўжо пабудуе камунiзм". Лiцэнцыя гэна - добрае карытца, пры якiм можна чэсным сваiм людзям пражыць i нават пажывiцца, ды ў кiшэнi "суайчыньнiкаў", што пасылалi на бацькаўшчыну сваяком пасылкi, залезьцi. Iншая праца Капшуна вымагала адмысловага падыходу. Беларускiя бебурнацы, - каб на iх безгалоўе! - вось-жа махровыя фашысты, не здаюцца, яшчэ агрызаюцца! Калi Капшун некалькi месяцаў назад узяўся адлучыць iхнага лiдара Шпака ад грамадзкага беларускага жыцьця, або пранамсi спаралiжаваць ягоную руку, здавалася што заданьне лёгкае, як плюнуць. Справа простая: аслабiць яго фiзычна, пазбавiць працы, давесьцi да галечы мясцовага вулiчнага валацугi. Во як! Будзе нягоднiку крышка! Гнiлое капiталiстычнае "сословие" тут яму, Капшуну, якраз на руку! Прынамсi так меркаваў.
Шпак, здавалася, упаў. Ды не, няпраўда. Iншы даўно здаўся-бы, але ня гэты. Бамбардаваньне рознымi лiстамi з заклiкамi "радзiмы, якая ўсё блудным сыном прабачыць", атака прапагандай пра няўхiльную перамогу камунiзму на ўсiм сьвеце дый грандыёзныя эканамiчныя i тэхнiчныя перамогi на фроньце палепшаньня дабрабыту працоўных - усё гэта быццам у пропасьць канула. Гляньце, таварышы, чалавека няма як на каленi паставiць. Нават пасьля таго, як удалося яго зь нiзкаплатнай работы ў гатэлi пагнаць! Выглядала, што працiўнiк змагаўся наймацней, калi яго на мяжу роспачы папхнеш. Значыцца, разважаў Капшун, - трэба iншымi мэтадамi спрабаваць. Дзякуючы Веры, ён ведаў, што Шпаку памагаў Якiмовiч, каторы вось цяпер недзе яго за горад перамясьцiў. Заданьне, здаецца, больш складанае, чымся раней выглядала.
Надыходзiў крызiсны час. Грыша прыгадаў, як нейкага паўгоду назад наведаў яго важны чалавек з аттаўскае савецкае амбасады. Была доўгая размова. Справа, у канцы канцоў, зводзiлася да простага наказу зьверху: камiтэт за вяртаньне на радзiму прынагляе вас, каб Антона Шпака адхiлiць ад удзелу ў грамадзкiм i палiтычным жыцьцi беларускiх буржуазных фашыстаўскiх нацыяналiстаў. Яшчэ лепш, каб вярнуць яго на радзiму.