Defoe Daniel. Robinsono Kruso

   Kiam mi sidis sur la supro monteta, PaЕ­lo alproksimiДќas. Li etendis la manon por elmontri la Еќipon, kaj kun kortuЕќeco Д‰irkaЕ­prenis min, kaj diris: “Mia kara amiko, jen via Еќipo! Дќi tute estas la via, kaj Д‰io kio estas en Дќi.”
   Mi okulrigardis la Еќipon, kiu restis duonmejlon de la terbordo Д‰e la enfluejo rivereta, kaj apud la loko, kie mi surterigis mian floson. Ja, tie Дќi kuЕќas, la Еќipo, kiu estas liberigonta min kaj alpor— tos min, kien mi elektos aliri. Дњi havas la velojn laЕ­vente, kaj la flagoj balancis siajn gajajn strek— ojn en la venteto. Tia vidaДµo Дќojvenkis min, kaj mi svenfalis. Tiam PaЕ­lo elprenis boteleton, kaj donis al mi trinkon, sed longtempe mi ne povis paroli.
   Tiam Vendredo kaj PaЕ­lo surЕќipiДќis, kaj PaЕ­lo rekomandis la Еќipauaron. Ni ne ekveturis tiunokte; sed morgaЕ­tagmeze mi forlasis la insulon — tian dezertan insulon, kie mi pasigis tian grandparton de mia vivo — netute trioble dek longajn jarojn.
   Reveninte al mia kara naskiДќlando, Д‰io Еќajnis al mi stranga kaj nova. Mi iris al mia antaЕ­a hejmo en Jorko, sed tie ne troviДќis iuj el miaj parencoj, kaj malДќoje mi eltrovis sur iliaj tombЕќtonaj la malДќojan sciigon pri ilia sorto.
   Pensante kompreneble, ke mi jam mortiДќis, ili testamentis al mi nek siajn riД‰aДµon nek bienon, tial mi tre bezonis ian enspezon, Д‰ar mi kunprenis nur malmulte da mono kun mi de la insulo. Jen malriД‰eco, mi havis la bonЕќancon renkonti mian bonamikon, kiu iam enprenis min en sian Еќipon. Li nun trograndaДќis por labori, kaj lia filo nun estris la Еќipon. Li unue ne rekonis min, sed baldaЕ­ rememoriДќis pri mi post kiam mi diris al li, kiu mi estas. Mi eltrovis de li, ke la bieno, kiun mi aД‰etis survoje insulon, nun estas multevalora.
   Д€ar Дќi estis malproksime, mi ne Еќatis iri tien kaj loДќi tie, tial mi decidis Дќin vendi, kaj post kelke da monatoj mi ricevis por Дќi tiel multe da mono, ke mi subite fariДќis riД‰ulo.
   Semajnoj, monatoj, kaj jaroj pasiДќis. Mi havas bienon, edzinon kaj du filojn, kaj mi neniel estas juna; sed mi ne povis forigi fortan deziron, loДќante en miaj pensoj tage kaj en miaj sonДќoj nokte; ke mi ankoraЕ­ unufoje vizitu mian karan insulon.
   Mi nun ne plu devas laboradi por nutraДµo aЕ­ por vivtenado; Д‰io, kion mi devas fari, jene: instrui miajn filojn kiel saДќiДќi kaj boniДќi, kaj mem vivi komforte kaj observi kiel mia riД‰aДµo pligrandiДќas tagon post tago. Tamen, la dezirego reiri al miaj terdometoj envolvis min laЕ­nube kaj mi ne povis Дќin forpeli de mi; tiel vere estas: “Kiu ajn en osto ennaskiДќis, ne el karno eliriДќis.”
   Fine mortiДќis mia edzino, kio estis frapego, kaj mia hejmo nun estas tiel malДќaja, ke mi decidis ree ekiri surmaron; kaj, kun Vendredo vojaДќi al tiu dezerta insulo, kie loДќas miajn esperojn tutajn.
   Mi kunprenis provizon, ilojn, vestaДµojn, kaj similaДµojn laЕ­space, ankaЕ­ lertmetiistojn por loДќi sur la insulo. Ekveturante, ni havis favoran venton, sed ununokte, la Еќipoficiro min sciis, ke li observis fulmon kaj aЕ­dis pafegon. Je tio, Д‰iuj kuris al la ferdeko, de kie ni vidas grandan lumon, kaj, Д‰ar ne estas tero en tiu direkto, ni sciis ke Еќipo certe brulas surmare iomproksime, Д‰ar ni aЕ­dis pafbruon.
   La vento ankoraЕ­ estis favora, tial ni veturis al la proksimeco, kie la lumo vidiДќis, kaj post duonhoro, klariДќis al ni, ke marmeze brulas Еќipo granda. Mi ordonis ke oni pafu kvin pafojn, kaj poste ni atendis la ektagiДќon. Sed noktmeze la Еќipo eksplodis, la flamoj forЕќutis, kaj la ЕќiprestaДµo subakviДќis. Ni elpendigis lanternojn kaj daЕ­rigis la pafadon tutanokte por sciigi ke iu helpos ilin.
   Je la oka horo morgaЕ­tagmeze, ni eltrovis per vidilo ke du el la Еќipboatoj, plenaj de viroj, restas enmare. Nun vidis nin la viroj enboataj, kaj penis laЕ­eble, ke ni vidu ilin, kaj duonhore, ni atingis ilin.
   Nepriskribla, la sceno, kiu okazis, kiam la malfeliД‰aj Francoj (tiaj do ili estis) atingis Еќipbordon. Pri malДќojoj kaj timoj, Д‰io tuj priskribiДќis — sopiroj, ekДќemoj kaj larmoj fariДќas la tutaДµo ilia, sed tia ДќojkaЕ­zo vere estis tromulte por homoj malfortaj.
   Kelkaj Дќojkriegis kvazaЕ­ ili krevu la Д‰ielon, aliaj ploregis kaj tordis la manojn kvazaЕ­ en la profundegaДµo de malДќojo, kelkaj dancadis, ridadis, kantadis, sed ne malmultaj estis mutaj, malsanaj, malfortaj, svenantaj, aЕ­ duonfrenezaj, kaj vidiДќis du aЕ­ tri, kiu dankis Dion.
   Inter la stranga grupo troviДќis juna Franca pretro, kiu penis laЕ­eble kvietigi ilin, kaj mi observis ke li alproksimiДќas al kelkaj el la Еќipanaro, kaj diris al ili: “Kial vi kriegas, kaj elЕќiras la harojn, kaj tordas la manojn, miaj kunuloj? Via Дќojo estu kora kaj plena, esprimu Дќin liberege, kaj Д‰esigu tiujn-Д‰i falsgestojn; levu la manojn laЕ­dante; laЕ­tiДќu via voД‰o ne kriegante sed dankhimnante al Dio, kiu vin helpis el tia granda danДќero, Д‰ar tion fari aldonos pacon al via Дќojo.”
   MorgaЕ­an tagon Д‰io troviДќis normala, tial mi dividis kun ili mian provizon, kaj ilin surbordigis sur renkonitan Еќipon, survoje al Francujo, Д‰iujn, krom kvin, kun la pretro, deziris kunigi sin kun mi.
   Sed ni nelongtempe veturis, kiam ni renkontis Еќipon ventegpelitan enmaron, la mastoj perditaj, kaj ol Д‰io pli malbone, Дќia Еќipanaro ne havis uncon da viando nek pano dum dek tagoj. Mi donis al Д‰iu iom da nutraДµo, kiun ili manДќis kvazaЕ­ lupoj, sed timante ke trosato kaЕ­zus la morton, mi haltigis ilin.
   TroviДќis en la Еќipo junulo kaj junulino, pri kiuj la Еќipoficiro juДќis, ke ili jam mortiДќis, kaj li ne havis la korforton por iri al ili. Mi eltrovis, ke ili malfortiДќis pro malsato, kaj estas kvazaЕ­ en la makzeloj de la morto; sed post iom da tempo ili ambaЕ­ resaniДќis, kaj, Д‰ar ili ne deziris reiri al ilia Еќipo, mi kunprenis ilin. Tial mi jam havis surЕќipe ok pli ol tiam, kiam mi ekvetunis.
   Post tri monatoj de mia hejmforlaso, mi ekvidis mian insulon, kaj bone alterigis la Еќipon flanke de la rivereto, apud mia antaЕ­a domo.
   Irante al Vendredo, mi demandas, Д‰u li scias, kie ni nun troviДќas. Li Д‰irkaЕ­rigardegis, kaj baldaЕ­, kunefrapante la manojn, diris: “Ha, jes! Ha, tie! Ha, jes, ha, tie!” BaldaЕ­ li ekdancis tiaДќojege, ke mi lin apenaЕ­ povis deteni sur la ferdeko. “Nu, kion vi pensas, Vendredo,” mi diris, “ĉu ni tie-Д‰i trovos ilin, kiujn ni lasis?”
   Tutmute li staris tempeton, sed kiam mi parolis pri maljuna Jafo (kies filo Vendredo estas) la larmoj fluis malsupren lian vizaДќon, kaj lia koro malДќojiДќis.
   вЂњNe, ne,” li diris, “Ne plu, ne, ne plu.”
   вЂњKial vi tion scias?” mi demandis, sed li skuis la kapon, dirante, “Ho, ne, ho, ne, li morti longe, li grandaДќa viro.”
   Jus tiam liaj akraj okuloj ekvidis kelke da homoj Д‰e la supro monteta, kaj li diris, “Mi vidi virojn, tie, tie, tie!”
   Mi ne povis vidi signon pri ili, sed ordonis pafi tri pafojn por anonci, ke ni estas amikoj, kaj ni baldaЕ­ ekvidis fumon suprenirantan Д‰e la flanko rivereta. Tiam mi ordigis la boaton, levis pacflagon, kaj surteriДќis kun Vendredo, la franca pretro kaj kelkaj el la Еќipanaro. Ni Д‰iuj havis armilojn, Д‰ar ni ne sciis Д‰u troviДќus malamikoj sur la insulo, sed poste eltrovis, ke singardemo ne estas necesa. La unua viro, kiun mi ekvidis Д‰e la rivereto, estis mia malnova amiko, Karlo de Hispanujo, kiun antaЕ­e, mi prenis el la manoj de la ruДќaj homoj.
   Mi komandis al Д‰iuj boate, ke ili ne surteriДќu, sed Vendredon mi ne povis deteni, Д‰ar li ekvidis maljunan Jafon. Ni staris rigardante lin, kiel li kvazaЕ­ flugas al la maljunulo laЕ­sage, kaj Д‰irkaЕ­prenas lin, karesis kaj sidigas lin en la ombron; poste, li forstaras spaceton por rigardi lin tutanime en okuloj, simile al oni rigardas artverkon. Tiam, mano en mano li kondukas lin tien kaj reen laЕ­ la marbordo, iafoje venante al la boato por alporti al li kukon aЕ­ trinketon da rumo; poste, li residigis lin sur la teron, dancadis Д‰irkaЕ­ li, dume dirante al li strangajn rakontojn pri Д‰io, kion li vidis de kiam li kaj maljuna Jafo laste kunestis.
   Karlo kaj liaj amikoj portis pacflagon laЕ­ la mia, kaj unue, Karlo ne eltrovis kiu mi estas; sed, kiam mi parolis kun li lialingve, li suprenДµetegis la brakojn, kaj diris, ke li hontas ne rekonante la vizaДќon de la viro, kiu foje venis por savi lin. Li kore premis mian manon, kaj poste kondukis mi al mia antaЕ­a domo, kiun li nun transdonis al mi.
   Mi ne eltrovus la lokon pli malfacile se mi neniam loДќus tie: la arboj estis tiel multaj kaj densaj, ke neniu povis atingi la domon alie ol laЕ­ tiaj kaЕќitaj vojetoj, kiujn povis eltrovi nur tiuj, kiuj ilin faris. “Kial vi konstruis tian fortikan palisaron Д‰irkaЕ­ vi?” mi demandis; sed Karlo respondis, ke mi mem konsideros ke estas necese tion fari, certe post kiam mi aЕ­das pri Д‰io kio okazis.
   Tiam li venigis la antaЕ­ajn Еќipanojn de la Еќipo de PaЕ­lo, sed mi ne povis diveni, kiuj ili estas, Дќis Karlo diris, “Jen, sinjoro, estas kelkaj el la viroj, kiuj Еќuldas al vi al vivon.”
   Tiam, ili vice venis al mi, ne kvazaЕ­ antaЕ­e, malДќentila Еќipanaro, sed simile al altranguloj, kiuj estas kisontaj la manon de sia reДќo.
   La unua afero por mi estis aЕ­di pri Д‰io kio okazis sur la insulo de kiam mi Дќin lasis.
   TaЕ­gas, ke mi jen paЕ­zu mian rakonton por diri ke kiam mi estis lastfoje sur la insulo, mi elsendis Karlon kaj Jafon al la kontinento por allogi kelkajn el la amikoj de Karlo, kiuj ДµetiДќis tien sur la marbordon sunvoje de Hispanujo. Kompreneble mi tiam neatentis, ke Еќipo troviДќas tiel proksime por alporti min al mia naskiДќlando. Tial, reveninte al la insulo, Karlo kaj Jafo trovis, ke mi jam foriris, kaj anstataЕ­ ol mi, jen troviДќis kvin fremduloj.
   Tiuj-Д‰i kvin viroj estis parto da Еќipanoj, kiuj elДµetis PaЕ­lo el lia Еќipo. Du el ili, kies nomoj estas Samo kaj Jo, ne estis tiaj malbonuloj kiel siaj kunuloj, kiuj estis bando da friponegoj, kies Д‰efo estis nomita Vilhelmo. Forirante de la insulo en la Еќipo de PaЕ­lo, mi kunprenis Samon kaj Jon surЕќipe, sed Дµus kiam mi estis ekveturonta, ili eniris unu el la boatoj de la Еќipo, kaj reveturis al la insulo por kuniДќi kun siaj tri amikoj.
   Mi nun estas rakontonta, precize laЕ­ mi Дќin aЕ­dis de Karlo, Д‰ion, kio okazis sur la insulo de kiam mi Дќin forlasis. Vidante, ke siaj du kunuloj revenis por kuniДќi kun ili, Vilhelmo kaj liaj anoj bojkotis ilin, nek permesis al ili loДќi kun ili nek partopreni en la nutranДµo. Tial Samo kaj Jo devis vivi laЕ­eble por si mem per severa laborado, kaj ili domiДќis flanke de la insulo, kie ili konstruis kabanon kaj budon, kaj elfaris farmon.
   Por ke mi estu justa al Vilhelmo mi Д‰i-tie devas diri, ke, kvankam li estis malbonulo, li faris du bonfaraДµojn, kiam Karlo kaj liaj amikoj revenis al la insulo: li donis al ili nutraДµon por manДќi, kaj li metis en la manojn de Karlo mian letereton, kiel ankaЕ­ longan rulpaperon, sur kiun mi jam elskribis, kiamaniere ili povos baki panon, zorgi pri la kaproj, dissemi la grenon, sekigi la vinberojn, kaj fari potojn kaj argilvazojn, laЕ­ mi faris.
   Dum iom da tempo Karlo kaj lia anaro prosperis en mia antaЕ­a hejmo: ili havis la uzon de ambaЕ­ domo kaj kaverno, kaj en-el-iris laЕ­vole.
   Karlo kaj Jafo faris la laboron, sed pri Vilhelmo kaj liaj anoj, ili nenion faris esceptinte mortpafi bindojn Д‰e la marbordo. Nokte reveninte hejmon, ili sendankeme manДќis de Д‰ia bonmanДќaДµo en la domo, plie agis laЕ­ la hundo en la stalo de la bovo: ne dezirante manДќi, ili ne permesis la ceterajn manДќi. Ne decus paroli pri tiaj aferetoj, sed pro ili fine okazis disputego kun la ceteraj, kaj ilia malamo tiom kreskis, ke karno kaj sango ne pli longe povis tion elporti.
   Reveninte de la kontinento, Karlo — kiun mi nun nomos “ĉefo” Д‰ar li Д‰efis la ceterajn — volas permesi, ke la kvin viroj el la Еќipanaro de PaЕ­lo loДќu en la domo, kiel bonamikoj; sed, la tri friponoj ne volis aЕ­di pri tio; tial la Д‰efo donis al Samo kaj Jo grenon por dissemi, kaj iom da pizoj, kiun mi antaЕ­e lasis sur la insulo; ili baldaЕ­ lernis fosi, kaj planti, kaj fari plektbarilojn Д‰irkaЕ­ la kampo, laЕ­ tiu, kiun mi priskribis por ili; kaj, vivi virte.
   Tion observante, la tri malbonuloj estis Дµaluzaj; ektedis kaj ekenuis ilin; dirante, ke la insulo al si mem apartenas; kaj neniu, ne pagante luprezon, havas rajton starigi konstruaДµojn sur Дќi. Samo kaj Jo unue pensis, ke tio estas Еќerco; kaj diris, “Venu, sidiДќu, kaj rigardu, kiajn belajn domojn ni konstruis; kaj diru al ni, kiom da luspezoj vi deziras, ke ni pagu, kaj en kia monspeco vi preferas Дќin ricevi.”
   Sed Vilhelmo baldaЕ­ klare montris, ke ili ne Еќercas; Д‰ar, li ekbruligis torД‰on, kaj Дќin almetis al la dom— tegmento, kaj Дќin bruligus, se Jo ne tuj surmetus sian piedon sur la torД‰on kaj estingus Дќin. Tio, tiom furiozigis Vilhelmon, ke li lin atakis per stango, kiun li tenas en la mano, kaj nun okazis kruelega batalado, kiu finiДќis tiamaniere, ke la tri friponoj forkuregis. Sed tempete, ili revenis kaj piedpremis la grenon, kaj mortpafis la kapridojn.
   Fine la malamo de Vilhelmo kaj liaj anoj tiom pligrandiДќis, ke ununokte, ili ekiris kun pafarmiloj por mortigi Samon kaj Jon dumdorme. Sed veninte al iliaj kabanoj, ili neniun trovis; kaj Vilhelmo diris, “Ha! jen la nesto, sed la вЂbirdoj’ forflugis!” Tiam ili disrompis Д‰ion kion ajn ili povis ruinigi, ne lasante bastonon, nek signon por montri kie la kabanoj antaЕ­e staris; kaj ili elradikis Д‰iujn arbetojn, kaj disДµetis ilin renverse.
   AЕ­dante pri la friponaДµojn, la sango de Karlo kaj liaj anoj ekbolis; sed Д‰io, kion Vilhelmo diris, estas, “Al vi sinjoroj вЂAД‰uloj’ de Hispanujo, ni faros tiel same, se vi ne ЕќanДќos viajn manierojn.” Tiam Karlo deprenis iliajn pafilojn kaj tranД‰ilojn, kaj ordonis, ke ili estu Д‰enligataj. Sentante tian pikan revenДќon, la tri friponoj baldaЕ­ malvarmetiДќis, kaj deziregis paciДќon, kaj rericevi siajn armilojn, kaj liberiДќi. La Д‰efo diris al ili ke li iutempe liberigos ilin; sed ke li ilin ne domigos, kaj ke li ne redonos la pafilojn antaЕ­ ol tri aЕ­ kvar monatoj.
   Fine, ili petegis ke Karlo kaj liaj anoj ilin reenmetu, kaj donu al ili panon por manДќi, Д‰ar ili ne havis alie ol ovaj nutraДµon Дќisnune. Sed la Д‰efo diris, ke li neniom cedos Дќis poste ili Дµuros rekonstrui la kabanojn detruitajn. Tiam ili alДµuris.
   Unu tagon Vilhelmo kaj liaj du kamaradoj kaprice iris al la kontinento por kapti kelke da ruДќaj homoj, kaj hejmporti ilin por sklavoj, por ke ili faru la tedlaboron.
   Дњoje Karlo deziregus forestigu tiajn virojn, pri kiuj li neniam povis konfidi, sed bonafide diris al ili, kiel malsaДќa li konsideras la projekton. Tamen, ili estis decidaj, kaj li donis al ili el la provizo Д‰ion, kion ili bezonos, kaj boategon por la veturo; kaj ilin adiaЕ­ante, neniu pensis, ke ili revenos al la insulo. Sed jen! post tri semajnoj ili ja revenis. Ili diris, ke ili trovis teron post du tagoj, kaj la ruДќaj homoj donis al ili radikojn kaj fiЕќojn por manДќi. Ili kunportis ok gesklavojn, tri virojn kaj kvin knabinojn, doninte antaЕ­e al la bonmastro hakilon, fosilon, ЕќraЕ­bon, kaj malnovan Еќlosilon.
   Koncerne tiuj-Д‰i junaj sklavinoj Karlo kaj la ceteraj viroj ne deziris edziДќi kun ili, tial la kvin viroj el la Еќipanaro de PaЕ­lo lotis, kaj Дќiu ricevis unu kiel edzinon, sed la sklavoj faris la laboradon, kvankam ne estis multe da laboro por ili. Tamen, unu el ili forkuris al la arbetaДµo, kaj ni ne povis lin trovi; kaj car kelkaj el la sovaДќaj gentoj alvenis sur la insulo por festeni kaj dancadi, Karlo iom timis, ke li reiris kun ili, kaj reveninte hejmon sendanДќere, li certe diros sian genton pri la loДќejoj de la blankuloj.
   Unu nokton Karlo sentis tre malkvieta enanime, kaj tute ne povis dormi. Li kuЕќiДќis sed ne trankviliДќante li leviДќis kaj rigardis eksteren. Li ne povis vidi ion, Д‰ar la nokto estis tro malluma, kaj li rekuЕќiДќis. Sed ne estas ripozo. Ne sciante la kaЕ­zon de tia senripozo, li vokis unu el siaj kunuloj, parolante al li pri liaj timoj “Kion vi diras!” respondis li “eble sovaДќa gento surteriДќis, kaj ilia boatbruado vin maldormigis.”
   Tiam ili rapidis al la supro monteta, kien mi ofte iris; de tie ili vidis tra vidilo boataron da pli ol dudeko da boatoj, plenaj je viroj havante pafarkojn, sagojn, bastonegojn, glavojn lignajn, kaj similajn batalilojn; kaj certiДќis, ke la alvenantoj estas bando da sovaДќuloj; venante por rabegi la blankulojn.
   Iliaj boatoj ankoraЕ­ estis malproksime enmare, tial Karlo kaj anoj havas kelke da horoj por pripensi tion, kion faru. Lia nombro estante tiom malmulta, Karlo konsideris saДќe kaЕќi kaj gardi.
   Unue, ili sendanДќeriДќis la edzinojn kaj provizojn en la arbaro densparte. Tiam, tuj kiam ili vidis, ke la ruДќuloj surteriДќis kaj aldirektis la iradon, ili enpelis la kaprojn en la arbaron por vagadi laЕ­vole, por ke la ruДќaj homoj opiniu ilin sovaДќaj.
   Tuj Karlo kaj anoj grupiДќis, memstare kaj brave. Du virinojn oni ne povus deteni, kiuj ekiris por batali pafarke. Karlo, Д‰efo de la insulo Д‰efis, sed li nomis Vilhelmon, komandanton de unu grupo, Д‰ar li nun montris tiom da fideleco, saДќeco kaj akra sento, ke Д‰iuj juДќas bone pri la lerteco kaj fervoro.
   Ne havante armilojn por Д‰iuj, la Д‰efo donis al la sklavoj, longan stangon najipintan, kaj hakilon iliaflanke. Ili postenis en la arbetaДµo apud la loko sur kiu antaЕ­e staris la kabanoj bruligitaj, kaj tie ili atendis la ruДќajn homojn.
   La kontraЕ­uloj nun alpaЕќis kun maltimaj kaj kruelegaj mienoj; ne orde sed amase diskure, al la loko kie Karlo atendas ilin. Kiam la unua bando tiom alproksimiДќis, ke ili estas en pafspaco, Karlo ordonis, ke siaj anoj pafu unuigite sur ilin; por ke tiuj, unue aperante falu mortigitaj, kaj ke teruro kaj timego ekkaptu la ceterajn.
   Tiam la Д‰efo kaj grupo eliris el la arbarlimo, kie ili Дќistiam atendis, kaj tiam triflanke atakis la malamikojn pafilkape, glave, bastone, tiel brave, ke la ruДќuloj laЕ­te ekkriegis kaj forkuris laЕ­eble. Д€ar la Д‰efo ne volis postsekvi ilin, ili sendanДќere revenis marbordon, kie kuЕќas iliaj boatoj.
   Sed ne finiДќis ilia malvenkego; Д‰ar, tiutage blovis granda ventego, tial la boatoj ne povis ekveturi; kaj, tiunokte ia alfluo Еќovis la plej multon da la boatoj tiel alte surteron, ke ili apenaЕ­ povis surmariДќi, kaj la ondoj disrompis kelke da ili.
   TagiДќon, vidante, kiel troviДќis la aferoj, ia Д‰efo diris: “Se ni permesos tiujn virojn, ke ili eniras en siajn boatojn kaj reiras, ili sciigos al ia ceteraj el la gentoj surkontinentaj, ke ni estas tie-Д‰i, kaj militoj neniam finiДќos tiel longe kiel ni vivos; sed, se ni ilin detenos tie-Д‰i, kaj agos bone al ili, ili ne malutilos nin.” Tial, por certigi, ke ili ne lasu la insulon, la Д‰efo ordonis ke iom da ligno de seka arbo alportiДќu, kaj bruligu la boatojn.
   Tion vidante, la ruДќuloj kuris Д‰irkaЕ­ ia tuta insulo kun laЕ­taj kriegoj freneze, tiel ke Karlo unue ne scias kion fari pri ili; Д‰ar, ili piedpremis la grenon, kaj elЕќiras la vinberujojn Дќuste kiam la vinberoj maturiДќis, kaj faris multe da difektaДµo.
   Fine la Д‰efo sendis la maljunan Jafon por diri al la ruДќaj homoj sialingve; ke, bone estos al ili; ke, indulgos lian vivon; ke, donos parton da la insulo al ili por loДќejo, se ili restos laЕ­lime, kaj grenon kaj rizon por planti, kaj panon por manДќi Дќis la rikolto.
   La malfeliД‰uloj treege gojis, Д‰ar ili ricevas tiajn bonajn pacigojn, kaj ili baldaЕ­ lernis fari Д‰iuspecojn da objektoj el kano kaj ligno, kiel seДќoj, skabeloj kaj litoj; kaj ili Д‰ion faris lerte, post kiam instruiДќis. De tiam Дќis mi revenis al la insulo ne vidis miaj amikoj sovaДќulon.
   Kiam mi aЕ­dis tiun rakonton de Karlo, mia koro frapas rapide pro la grandaj danДќeroj, kiujn ili travivis; sed mi Дќojis Д‰ar nun loДќas pace tiuj gentoj de la Granda Raso en tia spaceto sur mia insulo, kiu unue ne enhavis iun krom mi.
   Mi miris pro la ЕќanДќo sur la insulo; la arboj kreskiДќinte, dometoj konstruiДќinte, kaj la granda parto de la tero kultuniДќinte. La dometo de Vilhelmo ja estis artvenko; Дќi havas fortikajn fostojn Д‰e la kvaranguloj; la muroj kaj la tegmento estis faritaj el kanoj arte plektitaj; Дќi havas tegmenton rizpajlan, kaj grandegan folion supre por Дќin Еќirmi kontraЕ­ la sunbrilo.
   Mi nun diris al Karlo, ke mi ne venis por forpreni lian viraron, sed por alkonduki homojn, kaj por alporti Д‰ion tian, kion ili bezonos, por ke ili povu gardi siajn domojn kaj kuraДќigi iliajn korojn.
   La morgaЕ­an tagon mi faris festenegon, kaj la kuiristo de la Еќipo venis surteron por Дќin pretigi. Ni alportis kelkajn postkvaronojn da salbovaДµo kaj porkaДµo, pelvon da punД‰o kaj iom da biero kaj francaj vinoj; Karlo donis al la kuiristo kvin kapridojn por rosti; tri, elsendonte al la Еќipanaro por ke ili siaparte povu festeni freЕќviande de la terbordo.
   Mi donis al la viroj tutan vestaron, ambaЕ­ por varmaj kaj malvarmetaj tagoj; robojn kaj Еќalojn por la edzinoj; ne estas neceso por mi diri, kiom ili Дќojis pro tiaj donacoj. Tiam mi elprenis sufiД‰an provizon da iloj; Д‰iu viro ricevante fosilon, rastilon, hakilon, levilon, segilon, tranД‰ilon, armilaron kaj Д‰ion, kiom Д‰iu eble bezonos.
   Vidante, ke regas bonvolo Д‰iuflanke mi kondukis surtere, la gejunulojn, kiujn mi antaЕ­e prenis el la duonmorte de malsato. La knabino estis edukita zorge, kaj Д‰iuj Еќipanoj Еќin laЕ­das. AmbaЕ­ Еќi kaj la junulo deziris resti sur la insulo, laЕ­e la franca pretro; tial mi donis al Д‰iu pecon da tero, sur kiu ili konstruis tendojn kaj garbejojn.
   Mi estis alkondukita kun mi lertmetiistojn al la insulo, unu el kiuj povis elfari Д‰iajn aferojn, tial mi nomis lin “Jako de Д€iametio.”
   Unu tagon la franca pretro demandis min Д‰u mi lasos Vendredon sur la insulo. “Ĉar per li,” li diris, “mi povus paroli al la ruДќaj homoj ilialingve, kaj instrui ilin pri la diaj aferoj; kaj, Д‰u estas necese, por mi diri, ke tio estas la kaЕ­zo, pro kiu mi venis Д‰i-tien.” Mi sentis, ke mi ne lasus Vendredon por la tuta mondo, tial mi respondis, ke se mi decidus lasi lin, mi estus certa, ke Vendredo ne lasus min.
   Eltrovinte, ke Д‰io estas bonstata sur la insulo, mi rebonstatigis mian Еќipon, por ke mi unufoje plu lasu tiun terbordon.
   Irante fine al la Еќipo, la junulo, pri kiu mi Дµus parolis, alproksimiДќas kaj diras, “Sinjoro, pretron vi kondukis Д‰i-tien kun vi, kaj dum vi ankoraЕ­ Д‰eestas ni deziras la edziДќon de du el ni.” Ењajnis al mi certe, ke unu estas la junulino, kaj ke la junulo deziras edziДќi kun Еќi. Tial mi parolis iom varmvoД‰e kaj diris al li, ke li bone pripensu la aferon, Д‰ar la junulino ne estas edukita samrange laЕ­ li. Sed ridetante li diris, ke mi juДќas malprave; estas Jako de Д€iametio, por kiu li petegas.
   Tion aЕ­dante, mi multe Дќojis, Д‰ar mi sciis, ke la junulino estas laЕ­eble bona, kaj mi juДќis, ke Jako estas bona; tial, samtage mi donis Еќin al li, por ke Еќi estu lia edzino. Ili estis havontaj pecegon da tero por kreskigi rikolton sur Дќi, kaj domon, kaj budojn por iliaj kaproj kaj provizoj.
   La insulo nun estis planata jene: Okcidentparto resti senkultura, tiel ke surteriДќante, la sovaДќaj gentoj povos veni-deiri, neДќemante iun. Malnova domo esti por la Д‰efo kaj Д‰iuj la arbetaДµoj nun etendante Дќis la rivereto; sudparto por la blankuloj; kaj la nekulturita parto de la insulo por la ruДќuloj kies boatojn ni bruligis.
   Mi pripensis, ke estas unu donaco, pri kiu mi jam ne pensis, nome la libro de la Dia Vorto; kiun mi sciis, donos al ili novan forton por laborado, kaj helpos al ili elporti la tentojn de la vivo. Tial mi ordonis, ke Д‰iuj kolektu Д‰irkaЕ­ mi, kaj levante tiun-Д‰i Д€eflibron, mi diris, “Ĝin Еќatu! Дњin metu al la koro! Д‰ar Дќi enhavas vortojn, kiuj elvenis el la lipoj de Kristo nia Sinjoro, kiujn Li parolis al ni ame, por nin tiri al Si mem. Дњisnune, vi ne havis tian libron sur la insulo. Sendube, tiuj-Д‰i riД‰aj kampoj; tiuj-Д‰i riД‰aj rikoltoj; tiuj-Д‰i brilaj ondoj, kiuj lavas la bordojn Д‰irkaЕ­ante vin, pruvos al vi, ke estas Granda Dio, Dio de amo; sed, tia evidentaДµo ne estas sufiД‰o, ne dirante al ni pri la saДќeco kaj la amo de Dio; kaj nin lasas en mallumo pri la mondo venonta, mondo brila pro amo kaj paco; kaj, kiel Дќin atingi.
   Nun estinte sur la insulo unu monaton; kvinan tagon de Majo mi denove ekveturis kun mia bona Vendredo, Д‰iuj dirinte al mi, ke ili restos Дќis mi revenos por forporti ilin.
   Ferdeke, mi Дµetis longan rigardon sur ilin, kaj tiam kaЕќis mian vizaДќon en la manojn.
   Veturinte tri tagojn, kvankam la maro estis glata kaj trankvila, mi vidis, ke Еќajnas iom nigra Дќi unuloke, kaj aЕ­dis, ke unu el la Еќipanoj krias “Teron!” Sciante, ke la terbordo ne estas proksima, mi ne povis diveni la kaЕ­zon; tial mi ordonis la Еќipoficiron, ke li supreniru la maston Дќispinte por eltrovi per la vidilo tion. Li malsupreniris kun la malbonnovaДµo ke troviДќas multe da dudekoj de boatetoj plenaj je sovaДќuloj, rapide alproksimiДќantaj kun kruelegaj mienoj.
   Venante pli proksimen, mi komandis, ke la veloj estu faldataj, kaj la Еќipo haltigata, kaj sciante, ke la plejmalbonaДµo, kiun tiuj viroj povos fari, estus nian Еќipon bruligi mi mallevigis la boatojn, alligante unu al la antaЕ­a kaj unu al la posta parto de la Еќipo.
   Tiamaniere ni atendis la malamikon, kaj tempete ili nin atingis, intencante, mi pensis, nin Д‰irkaЕ­i. Unue ili ektimegis pro la grandeco de la Еќipo, sed baldaЕ­ tiom alproksimiДќis, ke niaj Еќipanoj signodonis lin, ke ili foriДќu, neintence, tio kaЕ­zis batalon kun ili. Ili pafis sur niajn boatojn nubon da sagoj, kiujn niaj Еќipanoj detenis per tabuloj por Еќildoj. Ni ne pafis sur ilin, kaj post duonhoro ili foriДќis enmaron, kaj poste denove revenis al ni.
   Mi ordonis, ke miaj Еќipanoj ordigu la pafilojn, kaj sin kaЕќu por esti sendanДќeraj pri la sagoj, se ili pafus; tiam mi sendis Vendredon sur la ferdekon por alvoki la sovaДќulojn ilialingve, kaj demandi, kion ili intencas. Eble ili ne komprenis, kion li diras, sed tuj, kiam li ekparolis, mi aЕ­das lin ekkrii, ke ili estas pafontaj. Estis tro vere; ili flugigis densan nubon da sagoj, kaj al mi estis profunda malДќojo ke Vendredo falas mortpafita. Neniu alia estis proksime, sed li estis mortpafita per tri sagoj, kaj tri plu falis apuden. Mi tiom freneziДќis, ke mi Дќojus subakvigi Д‰iujn ilian boatojn, tial mi allasis, ke la viroj Еќargis kvin pafilojn per kugletaДµo kaj kvin per kuglaДµo, kaj mi redonis al ili tiel kruelegan pafadon, kiel ili antaЕ­e neniam vidis.
   Tiam stranga sceno montriДќis al niaj okuloj, kaj neniaj vortoj povas priskribi la teruron kaj timegon, kiuj ekkaptis ilin Д‰iujn, Д‰ar la plejmulto el iliaj boatoj estis fendataj kaj subakvigataj — tri aЕ­ kvar per unu pafo. La ceteraj forveturis remileble.
   Ni enprenis unu malfeliД‰ulon, kiu naДќis vivsave, sed lia parolado estis tiel stranga, ke kornbruo laЕ­ multe sciigus al mi. Unue, li ne volis manДќi aЕ­ paroli, kaj timante ke li mortsopiru, por kuraci lin, ni lin forportis boate, kaj Дµetis en la maron, kaj signodonis al li, ke ni ne savos lian vivon, se li ne parolos kaj manДќos: Li naДќis Д‰irkaЕ­ kaj Д‰irkaЕ­ la boato, kaj fine signodonis, ke li faros kiel ni al li ordonos, tial ni enprenis lin en la boaton.
   Post lerniginte iom da vortoj, li diris al mi, ke lia gento kaj kvar plu alvenis kun reДќoj por batalegi.
   вЂњSed kial,” mi diris, “kaЕ­zis ilin alproksimiДќi al ni?” Al tio li rediris, “por ke vi vidu batalegon.”
   Tiel, pro tio, mortiДќis Vendredo, kiu tiomjare, estis tiel bona kaj fidela al mi! Mia koro malleviДќis pro malДќojo. Ni envolvis lin en mortkitilon, kaj kun profunda malДќojego, entombigis lin en la maro.
   Favoran venton, ni veturis al Д€iuj Sanktuloj Golfeto, kaj tie ni trovis la unumastЕќipon, kiu ni antaЕ­e alkondukis tien de la hejmlando, kaj kiun mi intencis alsendi al mia insulo kun viroj kaj provizaДµoj, post kiam mi sciiДќus, kiel troviДќis Д‰io tie.
   Д€ar unu el miaj Еќipanoj deziregis reiri al la insulo en Дќi, mi diris, ke Д‰iuokaze li tion faru, tial mi transdonis al li por lia sklavo la ruДќulon, kiun mi havas sur la Еќipo. Mi ankaЕ­ eltrovis, ke unu viro, timante la eklezion Hispanujan, Дќojus, se tie li kun edzino kaj du filinoj loДќus sendanДќeraj; tial mi alkondukis ilin surЕќipon, kaj sendis kun ili tri laktobovinojn, kvin bovidojn, unu Д‰evalon, kvar Д‰evalidojn, kaj dudekon da porkoj: Д‰iuj, mi poste aЕ­dis, alvenis sendanДќere. Lasinte mian insulon nun por Д‰iam mi nun nenion plu diros pri Дќi. Mia vivrestaДµo pasiДќis pleje en landoj laЕ­ malproksimaj de hejmo. De la Golfeto de Д€iuj Sanktuloj mi veturis rekte al Bona Espero. Tie mi lasis la Еќipon, por resti surtere.
   Mi tuj amikiДќis kun diverse viroj de Francujo, kaj du Hebreoj, kiuj antaЕ­e venis al la promontoro por komerci. Mi trovis, ke iom da komercaДµoj, kiujn mi alportis kun mi de la hejmo multege valoras, kaj vendante ilin, mi gajnis multan monon, kaj mi aД‰etis alteprezajn Еќtonojn, Д‰ar tiuj postulas nur malgrandan spacon.
   Pasiginte naЕ­ monatojn Д‰e la Promontoro de Bona Espero, ni pensis, ke estus la plej bona afero, kiun ni povas fari, dungi Еќipon, kaj velveturi al la Spicaj Insuloj por aД‰eti kariofilojn; tial ni dungis Еќipon kaj virojn por Дќin veturigi, kaj ek— veturis. Ni veturis de haveno al haveno diverse, aД‰etis kaj vendis komercaДµojn, kaj pasigis ses jarojn en tiu-Д‰i parto de la mondo.
   Fine ni pensis, ke ni foriros kaj serД‰os novajn scenejojn; kaj baldaЕ­ ni renkontis strangan klason da homoj, kiel vi diros, leginte tiun-Д‰i rakonton, kaj rigardinte la illustraДµojn.
   Surteriginte, ni aД‰etis grandan domon kanan, kiu kavas Д‰irkaЕ­ Дќi altan kanan palisaron, por ekster— adi Еќtelistojn, da kiuj, Еќajnis al mi, estas multe en tiu lando. La nomo de la urbo estas Д€ingo, kaj ni eltrovis, ke la foiro kiu teniДќis tie unu fojon Д‰iujare ne okazos Дќis post tri aЕ­ kvar monatoj; tial mi ordonis, ke la Еќipo reveturu al la Promontoro, Д‰ar ni intencis nun restadi iom da tempo en tiu parto de la mondo, por iri Д‰irkaЕ­rigardante de loko al loko, kaj poste reveni al la foiro de Д€ingo.
   Mi unue iris al urbo tre vidinda, iom de la terbordo, konstruis kun rektaj stratoj kvadratangule.
   Sed mi devas diri, ke reveninte al mia naskiДќa lando, mi miregis pro la flataДµo de miaj konatoj pri la riД‰eco kaj komerco tiuparto monda, Д‰ar, mi trovis, ke la viroj estas nur amaso da sklavaД‰oj, kiuj povas fanfaroni nur pro malmulto da artoj aЕ­ lertaДµoj, kaj ke iliaj manieroj estas preskaЕ­ tiel krudaj kiel tiuj de la rugaj homoj, kiujn mi lasis sur mia insulo.
   Kia estas ilia komerco kompare al la nia, aЕ­ de Francujo aЕ­ Hispanujo? Kiaj estas iliaj havenoj kun malmulto da Дќunkoj kaj barkoj, kompare al niaj multenombroj Еќiparoj? Unu el niaj militЕќipoj povus subakvigi Д‰iujn iliajn Еќipetojn, unu vico da Francaj soldatoj venkus Д‰iujn iliajn bravulojn; mi estas dirota la samon pri iliaj havenurboj, kiuj ne povos elteni unu momenton tian sieДќon, kia ni sieДќus ilin. Post tri semajnoj ni venis al ilia cefurbo, kie ni havigis grandan provizon da teo, ventumiloj, Еќaloj, pletoj, kaj kruda silko, kion ni metis sur la dorsojn de niaj muloj, kaj ekiris norden. Estis kun ni kelke da riД‰aj Skotoj, kiuj venis tien por komerci.
   Sciante, ke survoje ni eble renkontus Д‰iuspecajn riskojn, ni kunprenis viraron por deteni la sovaДќularon, vagante de loko al loko tra la tuta lando. Ni havis kvin gvidistojn. kaj Д‰iujn niajn monerojn ni kunmetis en unu monujon por aД‰eti nutraДµon survoje, kaj por pagi niajn gvidistojn.
   Ni elektis Д‰efon por komandi, se estus necese batali por la vivo, kaj ni multe bezonis lian lertecon.
   Д€iuflanke, ni vidis homojn fabrikante tasojn, pelvojn, kaj botelegojn Д‰iaforme elpenseble el bela argilo, kaj tio estas la argilaДµo, kiu havas tian famon: la Д‰efkomercaДµo en tiuparto monda.
   Unu objekton, diris la gvidisto, li montros al mi, kiun oni ne povas vidi aliloke (kaj kiun mi vere ne povis ridmoki, kiel pri multaj aferoj, kiujn mi vidis tie), jen estas domo tute konstruita el samaДµo laЕ­ la teleroj kaj tasoj, kiujn ni uzas, sed multe pli bela. “Kiel granda estas tiu-Д‰i domo?” mi demandis, “Ĉu ni povas meti Дќin sur muldorson?” “Sur muldorson!” respondis la gvidisto, “Ja, du dekoj da homoj loДќas en Дќi.” Tiam li kondukis nin por vidi tiun-Д‰i strangan vidaДµon, kiu vere estas granda domo, konstruita per palisetoj, sur kiuj estis pendigitaj plataДµojn el la plej bona materialo, kiun oni povas fari el argilo. Дњi havas brilan glazuron sur Дќi, kiu brilas en la sunlumo kvazaЕ­ vitro. Д€e la flankoj de la domo estas folioj kaj helikformaj ornamoj, pentritaj per blua kolorilo, kaj la Д‰ambraj muroj estis faritaj el malgrandaj platoj en Д‰ianuanca ruДќaj, bluaj, kaj verdaj koloroj, kun iom da oro sur ili diverse tre strangforme, sed farita bonguste; kaj Д‰ar la sama speco de argilo estis uzita por kunigi la platojn, oni ne povas vidi, kie ili kuniДќas. La plankoj de Д‰iuj Д‰ambroj estas samaДµoj, kiel ankaЕ­ la tegmento, sed tiu-Д‰i estas tute nigra por deteni la varmegon de la sunradioj. Se mi havus pli multe da tempo, mi estus Дќojinta vidante plu pri tiu-Д‰i stranga loko, Д‰ar estas fiЕќlagetoj, aleoj kaj kortoj, Д‰iuj faritaj simile.
   Tiu stranga vidaДµo min detenis du horojn de miaj kunuloj; reveninte al ili, mi pagis punmonon al nia Д‰efo, Д‰ar li kaj la ceteraj tiel longe atendis pro mi; ja ni multe riskis, ne restinte kun la ceteraj.
   Post du tagoj ni atingis la Grandan Muron, kiu estis konstruita kiel fortikaДµo por gardi la landon kontraЕ­ la sovaДќularoj, libere vagantaj tra la ebenaДµoj okcidente. Дњi sin etendas la tutan longecon de la lando, kaj turnas, kaj tordas, kaj estas tiel alta, ke estas supozita, ke malamikoj Дќin ne povus suprenrampi; se tiel, nenia muro ilin povus halti.
   Nia Д‰efo permesis, ke kelkaj el ni iru por Д‰asi, kiel ili Дќin nomas, sed kio estas tie por Д‰asi krom Еќafoj! Sed estante sovaДќaj kaj rapidaj, ili ne estas malbona Д‰asaДµo, kiel baldaЕ­ montriДќis; ili iras arege.
   Dum tiu-Д‰i Д‰aso ni renkontis kelkajn sovaДќularojn, pri kiuj mi jam parolis. Bandoj da ili vagas de loko al loko, por rabi kaj mortigi Д‰iujn, kiujn ili renkontas. Ili ne konas lertmilitadon, nek strategion, iliaj armiloj estas nebonaj; iliaj Д‰evaloj nur malbonaj, malgrasaj bestoj; tute ne taЕ­gaj por tedlaboro.
   Tuj kiam tiuj viroj nin ekvidis, ili kornblovas kelke da notoj, kies sono estis tute nova al mi. Ni pensis, ke ili alvokis siajn anojn al si, kaj, tiel estas; Д‰ar, baldaЕ­, laЕ­a bando venis por kunigi kun ili, kaj laЕ­ mia opinio Д‰iuj estis malproksimaj mejle.
   Tuj kiam unu el la Skotoj, kiuj estas kun ni, aЕ­dis la kornblovegon, li diris, ke ne perdu tempon sed staru en vicon, kaj ilin ataku. Mi diris al li, ke ni batalos la friponojn, se li nin komandus.
   Ne viciДќante, ili staris disamase, kaj rigardis nin sovaДќe. Sed vidante, ke ni atakos, ili pafis sagojn, kiuj kvankam boncelite, nin ne atingas. Ni haltis por pafi, tiam alrajdis laЕ­eble por ataki ilin, glavon enmane, komanditaj de la kuraДќa Skoto.
   Tuj kiam ni atingis ilin, ili kuregis dekstren kaj maldekstren, sed tri el ili, Д‰iu havante glavegon, sin defendis kaj laЕ­eble penis revoki la ceterajn. Nia Skoto rajdadis proksimen al ili, kaj pafiltenile deДµetis unu de lia Д‰evalo, mortpafis alian, kaj la tria forkuris. Tiel finiДќis la batalo. Д€io kion ni perdis, estis la ЕќafД‰asaДµo; neniu estis vundita.
   Tiamaniere ni iris de loko al loko; fine vojaДќis al la Д‰efurbo de la nordaj maroj, Дќuste unu kaj duonon jarojn de kiam ni lasis Д€ingon.
   Fine mi enЕќipiДќis por mia hejmlando, kiun mi lasis antaЕ­ dek jaroj, naЕ­ monatoj kaj tri tagoj.
   Kaj nun mi finos tiun-Д‰i historion pri mia vivo. Havante la aДќon de tri dudekojn da jaroj, mi sentas, ke alvenas la tago, pri kiu mi preДќas, mi eniros en la maron de paco kaj amo, kiu ne havas ondojn aЕ­ bordojn escepte tiujn de feliД‰eco senfina.
   LA FINO