Страница:
Яшчэ i першай стрэчы не было.
Святочны, старажытны дух калядны,
Магiчны дух язычнiцкiх акрас,
Смалення дух, дух кмену i каляндры,
Дух на шасце падвешаных кауъбас,
Калiсьцi уъсемагутны, усеуъладны,
Што ж на "куццю" ты не збiраеш нас?
Як неуъпрыкмет ты выветрыуъся, дух,
I з нашых хат, i з нашых песень-дум.
Страцiуъ слова, страцiуъ спадчыннае слова --
Штосьцi страцiуъ у душы абавязкова!
Можа -- годнасцi хоць кропельку малую?
Можа -- мудрасцi хоць дробачку якую?
Можа -- памяцi хоць зернетка --iскрынку?
Можа -- прауъды хоць пылiнку-парушынку?
Я не ведаю дакладна, што ты страцiуъ.
Запытайся -- цi не скажа табе мацi...
Вечна спяшаемся, вечна няма нам калi:
Пешшу дауъно уъжо не ходзiм па грэшнай зямлi
Як на пажар усё роуъна, нас колы нясуць
Мiма бяроз на прыгорку -- цнатлiвых красунь,
Мiма крынiчкi, што цiха з-пад каменя б'е,
Мiма салоуъкi, што уъ кусце альховым пяе...
Так i iмчымся, ляцiм мiма шчасця свайго.
Што нас прымусiць задумацца: а для чаго?
Ах, валошка, валошка, сястрыца рамонка!
Зноуъ вы побач на уъцеху душы зацвiлi.
Як жа уъ вашых iмёнах пяшчотна i звонка
Мова мацi гучыць -- голас роднай зямлi!
Ах, валошка, рамон, не дажыць бы да мукi,
Каб зраклiся iмён вы, што мацi дала,
Каб, убачыуъшы вас, гаварылi мне уънукi:
"Глянь, вунь побач з артурам iрэн зацвiла!"
Вясновы вечар. На нагах маiх
За доуъгi дзень, як зоры, цыпкi выспелi.
Апанаваная якiмiсь мыслямi,
На уъсходках ганка мама гоiць iх.
Вяршынкай мажа моуъчкi, не уъшчуваючы,
Прыемны, мяккi халадок кладзе.
I раптам кажа: "Чуеш, у гняздзе --
Шчабечуць ластавачкi, засынаючы..."
Нам разам трыццаць. Мы стаiм на кладцы.
Яна свавольна туфелькi зняла,
Падауъшы мне далонь, каб не сарвацца,
Сцюдзёнай хваляй ногi абдала.
Пасля... Пасля: "Шчаслiва заставацца!"
I без мяне да берага пайшла.
На белай кладцы мокрыя слядкi --
Як першай песнi мiлыя радкi.
Аднойчы уъбачу я цябе -- ты з'явiшся.
I будзе гэта уъ цiхi час змяркання,
Калi уъ нясцерпнай слодычы чакання
Уся зямля замрэ пад зорнай завiссю.
У полi дзесь, а можа, на аселiцы --
Ты мiльганеш i згаснеш, нiбы знiчка,
Ды я разгледжу уъсё ж тваё аблiчча...
Хто знае, што уъ душы маёй паселiцца?..
Кажуць: недзе ласкай абышлi
I тым самым скрыуъдзiлi паэта.
Штосьцi языкi тут наплялi:
Не магло яго пакрыуъдзiць гэта.
Калi ён не блазен, а паэт --
То уъ чарзе за ласкай млець не будзе.
Ласка прауъдзе засланяе свет.
Ад яго ж чакаюць прауъды людзi.
О так, паэт -- вялiкi выдумляка,
Але не хлус, не цёмны звадыяш.
У выдумках яго -- бяды нiякай:
За прауъду ён не выдае мiраж.
Аб шчасцi летуценячы замнога,
Грымасам фальшу верачы парой, --
Калi й ашуквае -- дык сябе самога,
Калi й смяецца -- дык з бяды сваёй.
Гыля, гыля вершаняты, вершаняты-птушаняты!
Годзе песцiцда, тулiцца у душы, як у гняздзе!
Хоць i страшна -- бласлауъляю вольны вырай ваш крылаты:
Хай вам добра будзе уъ небе, на зямлi i на вадзе!
Толькi вы хутчэй дужэйце -- кволым выжыць будзе цяжка:
Цi каршун у кiпцi схопiць, цi падстрэлiць браканьер.
Я ж пачую i заплачу: "Вершанё маё, дзiцятка.
I нашто цябе радзiуъ я, каб пакутаваць цяпер?.."
I я стаяуъ над прорвай роспачы,
I ноч мяе цемрыла душу,
I думауъ, лiст слязою росячы:
Нiчога больш не напiшу.
Але вяртауъся промень страчаны,
У сэрцы плавiуъся лядзень,
I зноуъку вера уъ слова матчына
Свяцiла мяе, як белы дзевь!
Паэт i фiзiк-атамнiк у нечым
Усё-такi падобны мiж сабою.
Душа паэта -- то ж рэактар вечны,
Што выпраменьвае часцiцы болю
I сотнi тысяч сэрцауъ чалавечых
Бамбардзiруе iмi без адбою,
Каб шляхам ядзернага расшчаплення
Прывесцi уъ рух энергiю сумлення.
Дружа, не будзь да аблудных бязлiтасна строгi:
То не вiна, а бяда iх; бяду -- не карай.
Крыуъдна, вядома, што збiлiся людзi з дарогi
I не шануюць як трэба бацькоуъскi свой край,
Хоць гаварылi яшчэ мудрацы-скамарохi:
"Помнi: на роднай зямлi -- i пад елкаю рай".
Простыя iсцiны часам так цяжка даюцца:
Покуль адолееш -- слёз ручаiны пральюцца.
Цi дзень, а цi вечар -- жыццё нам нагадвае,
Не трацячы мужнасцi тону свайго:
у свеце, глабальна расколатым надвае,
Ад слова да бомбы -- пауъкрока уъсяго.
I як нi спакусна зацiшшам настроiцца --
Пра гэта, ной дружа, ты мусiш забыць.
Ад полымя слова да полымя стронцыя
Адлегласць бясконцай нам трэба зрабiць!
Куды нi глянь -- над дахам строй антэн,
Ва уъсiх кватэрах свецяцца экраны.
Сядзi сабе уъ цяпле, мiж родных сцен,
Як вязень, сам сабою пакараны, --
Гадай пра сэнс пачутых перамен,
Перажывай краiн далёкiх драмы...
Табе зрабiуъся блiзкiм цэлы свет!
А цi блiжэйшым стауъ табе сусед?
З палёуъ i з лугавiн, з лясоуъ без конца-краю,
Па тысячах рышткоуъ, канавак i канауъ
Бяжыць вада, бяжыць -- не мёртвая -- жывая,
Насустрач смерцi -- у салёны акiян.
А што табе? Чаго схапiуъся ты за сэрца?
Перахапiла там -- i не дыхнуць нiяк...
То кроуъ жыцця, то кроуъ зямлi жывая льецца
Ва уълонне смерцi -- у сусветны акiян.
Атулi нас цiшынёю, ахiнi спагадай, вечар,
Каб нiхто не мог спалохаць птушку радасцi жывой.
Гэта птушка уъ мой закутак заляцела не навечна:
Можа, толькi да спауъночы, да заранкi светавой...
Можа, зауътра буду думаць: "Дзе цяпер яна трапеча
Маладым гарачым крыллем у салодкiм забыццi?.."
Атулi ж нас цiшынёю, ахiнi спагадай, вечар:
Нават знiчкi выпадкова з небасхiлу не скацi...
Здзiуъляешся: за што табе я уъдзячны?
За той прасвет у зорках залатых,
Што уъ цемры лесу нам дарогу значыуъ,
За сцежку тую, што уъ кустах густых
Зблудзiла раптам п'яная, няйначай,
За востры халадок расiнак тых,
Што i цяпер бягуць па твары, коцяцца,
I выцiраць iх мне чамусь не хочацца.
Не гаварыце кепскага пра тую,
Якой не ведаеце i не знаеце:
Пра яснавокую i маладую --
У парушынках першай снежнай замецi.
Не гаварыце брыдкага, крый божа!
Вы сан жаночы нiзашто заплямiце.
Ей выпауъ рэдкi лёс -- кахаць прыгожа.
Кахаць да смерцi. А не да "без памяцi".
Чарней, чарней, сястра мая дуброванька,
Абое мы напроць зiмы уъчарнелi:
Ты па сваiм лiсцi, сястра-дуброванька,
А я -- па лецейках, што адшумелi.
Тваё лiсцё, сястра мая дуброванька,
Зазелянее зноуъку на раздоллi.
А мае лецейкi, сястра-дуброванька,
УЪжо да мяне не вернуцца нiколi.
Шкадуеш, што на памяць нават дробязi
Аб тым, далёкiм, у цябе няма?
Калi з былым нiякай iншай повязi --
То i аб гэткай шкадаваць дарма.
Калi ж хоць нешта уъ сэрцы азываецца
Шчымлiвым болем, светлаю журбой,.---
Дык, значыць, тое уъсё, што варта памяцi,
Табе падорана -- яно з табой.
Няма агiдных песень у прыродзе.
Нашто уъжо не пяюн крумкач стары --
А уъ першую адлiгу уъ новым годзе
Як ён пяшчотна крумкае уъ бары!
Якi прывабны клiч яго птушыны
У прадчуваннi гнездавых уцех!..
Агiдны спеуъ зауъсёды -- спеуъ фалыпывы.
Прыродзе ж невядомы гэткi грэх.
Падлесак цярэбяць у лесе густым --
Базладна парослыя сосны i елкi.
Ад вогнiшча долкамi сцелецца едкi,
Прапахлы уъспамiнамi дауънiмi, дым.
Па плану -- у парк ператворыцца лес,
Ен будзе дагледжаны, чысты i рздкi,
Наскрозь ён прагледзiеты будзе, i гэткi
Камусьцi, вiдаць, спадабаецца лепш.
Зноуъ на уъзлеску цвiтуць-дацвiтаюць арэшыны --
У жауътлявых падвесках каткоуъ-завушнiц.
Дуб над iмi, усёй гэтай пушчы старэйшына,
Дрэмле уъ думках аб блiзкай пары навальнiц.
Тут, у гушчы кустоуъ, у кудлатым ляшчэуънiку,
За дауъжэзны свой век, кожным летам, як жнуць,
Колькi чууъ ён дзiцячага гоману-шчэбету!..
I яшчэ, i яшчэ раз хацеуъ бы пачуць...
Стометроуъкi, стометроуъкi, стометроуъкi...
Вось дзе рвуцца да рэкордауъ бегуны!
Iх iмёны ставiць прэса уъ загалоуъкi.
Прызнаюся:не цiкавы мне яны.
Марафонцы мне цiкавы, марафонцы!
Не якiсьцi там маланкавы рывок,
А працяглы, нават, можа быць, бясконцы
Бег, -- а нават i не бег: спакойны крок!
Вясна пяе, i свiшча, i шчабеча,-
На паплавах, на нiвах, у лясах, --
I уъсюды просьба чутна: "Чалавеча!
Пачуй сябе уъ шчаслiвых галасах!"
Вясна гудзе, i зумкае, i крэхча --
На доле, у паветры, на вадзе, --
I уъсюды тая ж просьба: "Чалавеча!
Пачуй сябе уъ нас! А то -- быць бядзе!.."
I яашы песнi дауънiя, i скокi
Стваралi продкi для сябе самiх.
Яны ж нясуць i сёння уъ свет шырокi
Iмя зямлi, што акрылiла iх.
Калi табе, пясняр, патрэбны уърокi --
Дык вось адзiн: старайся гэтак пець,
Каб дом свой родны песнямi сагрэць,-
Тады пачуе iх i свет шырокi!
За далiнай -- рукою падаць --
Арарат беласнежна-праменны.
Ты глядзiш на яго, задуменны.
О, як шмат табе, бачу, вiдаць!
Аж не сцерпеуъ -- на мiг далаяёй
Засланiуъся, правёуъ па мiжброуъю...
А я думауъ: адкуль столькi болю
У вачах у матулi тваёй?..
Як страшны летапiс -- твае каменнi я
Чытауъ узбоч усiх дарог... Але
Найлепей зразумеуъ твой лёс, Арменiя,
У храме, выдауъбаным у скале.
Якая ж воля трэба! Як хацеласа
Самiм сабой твайму народу быць,
Каб у гары, уъ каменнай глыбе цэласнай
Такi прытулак для душы зрабiць!
-- З чаго вашы хаты, масты, гарады?
-- З камення, мой браце, з камення.
-- А скуль гэты смак вашай цуда-вады?
-- З камення, мой браце, з камення,
-- Адкуль у вас сокi бярэ вiнаград?
-- З камення, мой браце, з камення.
-- А скуль гэта вера, што я табе брат?
-- Са спадчыны: з мук i цярпення.
Сорак трэцi. Вiхура смяротная.
Ёй -- нi краю яшчэ, нi канца.
Як ты бачна, бяда уъсенародная,
У паглядзе падлетка байца!..
Мне хапiла б свайго незабытага.
Толькi як я пра тых прамауъчу? --
Шынялёк i пiлотачка Быкава
Неадступна стаяць уваччу.
На уъзгорку пясчаным цвiце жауътазель --
На брацкай магiле дзяцей партызанскiх.
Стаю i гляджу, як па кветках зiркастых
Блукае маленства далёкага чмель.
Мы разам раслi тут -- пад небам адным:
Смяялiся, плакалi, песнi спявалi...
Той смех спапялiлi, той спеуъ расстралялi,
А плач -- уцалеуъ: ён у сэрцы маiм.
Сцяблiнка жытняя -- несамавiты
Музычны iнструмент... Перш чым запець,
Трымала колас над зямлёй, налiты,
Каб ён, на радасць людзям, мог даспець.
Фiлосафы, паэты, запрыкмецьце,
Даследуючы змест людскiх патрэб:
Раднейшага няма нiчога уъ свеце,
Як хлеб i музыка, як музыка i хлеб!
З дарожнага цыкла, якога не будзе
Парыж? А як жа! О, канешна!
Уразiуъ моцна -- што й казаць.
Пасля такой паездкi -- грэшна
Хоць колькi рыфмауъ не звязаць.
Таму й пiшу -- у лад з натурай:
"Штоноч у сне, браткi, штоноч
Гляджу на... Полацк i на Турауъ
I не магу адвесцi воч!.."
Вы думалi, што я сабрауъся уъ скачках
Прымаць удзел? Каб верны мне мой конь
Сыходзiуъ, зацугляны, ненай-жвачкай, --
Ляцеуъ за некiм шустрым науъздагон?
Ну, што вы, што вы! Хiба я -- наезнiк?
I хiба конь для скачак у мяне?
Яго прызванне -- плуг цягнуць жалезны,
Маё -- ступаць услед па баразне.
Калi ёсць ты, лёс мой, нада мною,
Аб адным прашу я: не дазволь
У мiры з няпрауъдай i хлуснёю
Дажываць мне век на свеце свой.
Не аддай душу у рабства гномам --
Узбунтуй, растурзай, распалi, --
Каб у ёй агнi-маланкi з громам
Жыхалi ад неба да зямлi!
1983
Святочны, старажытны дух калядны,
Магiчны дух язычнiцкiх акрас,
Смалення дух, дух кмену i каляндры,
Дух на шасце падвешаных кауъбас,
Калiсьцi уъсемагутны, усеуъладны,
Што ж на "куццю" ты не збiраеш нас?
Як неуъпрыкмет ты выветрыуъся, дух,
I з нашых хат, i з нашых песень-дум.
Страцiуъ слова, страцiуъ спадчыннае слова --
Штосьцi страцiуъ у душы абавязкова!
Можа -- годнасцi хоць кропельку малую?
Можа -- мудрасцi хоць дробачку якую?
Можа -- памяцi хоць зернетка --iскрынку?
Можа -- прауъды хоць пылiнку-парушынку?
Я не ведаю дакладна, што ты страцiуъ.
Запытайся -- цi не скажа табе мацi...
Вечна спяшаемся, вечна няма нам калi:
Пешшу дауъно уъжо не ходзiм па грэшнай зямлi
Як на пажар усё роуъна, нас колы нясуць
Мiма бяроз на прыгорку -- цнатлiвых красунь,
Мiма крынiчкi, што цiха з-пад каменя б'е,
Мiма салоуъкi, што уъ кусце альховым пяе...
Так i iмчымся, ляцiм мiма шчасця свайго.
Што нас прымусiць задумацца: а для чаго?
Ах, валошка, валошка, сястрыца рамонка!
Зноуъ вы побач на уъцеху душы зацвiлi.
Як жа уъ вашых iмёнах пяшчотна i звонка
Мова мацi гучыць -- голас роднай зямлi!
Ах, валошка, рамон, не дажыць бы да мукi,
Каб зраклiся iмён вы, што мацi дала,
Каб, убачыуъшы вас, гаварылi мне уънукi:
"Глянь, вунь побач з артурам iрэн зацвiла!"
Вясновы вечар. На нагах маiх
За доуъгi дзень, як зоры, цыпкi выспелi.
Апанаваная якiмiсь мыслямi,
На уъсходках ганка мама гоiць iх.
Вяршынкай мажа моуъчкi, не уъшчуваючы,
Прыемны, мяккi халадок кладзе.
I раптам кажа: "Чуеш, у гняздзе --
Шчабечуць ластавачкi, засынаючы..."
Нам разам трыццаць. Мы стаiм на кладцы.
Яна свавольна туфелькi зняла,
Падауъшы мне далонь, каб не сарвацца,
Сцюдзёнай хваляй ногi абдала.
Пасля... Пасля: "Шчаслiва заставацца!"
I без мяне да берага пайшла.
На белай кладцы мокрыя слядкi --
Як першай песнi мiлыя радкi.
Аднойчы уъбачу я цябе -- ты з'явiшся.
I будзе гэта уъ цiхi час змяркання,
Калi уъ нясцерпнай слодычы чакання
Уся зямля замрэ пад зорнай завiссю.
У полi дзесь, а можа, на аселiцы --
Ты мiльганеш i згаснеш, нiбы знiчка,
Ды я разгледжу уъсё ж тваё аблiчча...
Хто знае, што уъ душы маёй паселiцца?..
Кажуць: недзе ласкай абышлi
I тым самым скрыуъдзiлi паэта.
Штосьцi языкi тут наплялi:
Не магло яго пакрыуъдзiць гэта.
Калi ён не блазен, а паэт --
То уъ чарзе за ласкай млець не будзе.
Ласка прауъдзе засланяе свет.
Ад яго ж чакаюць прауъды людзi.
О так, паэт -- вялiкi выдумляка,
Але не хлус, не цёмны звадыяш.
У выдумках яго -- бяды нiякай:
За прауъду ён не выдае мiраж.
Аб шчасцi летуценячы замнога,
Грымасам фальшу верачы парой, --
Калi й ашуквае -- дык сябе самога,
Калi й смяецца -- дык з бяды сваёй.
Гыля, гыля вершаняты, вершаняты-птушаняты!
Годзе песцiцда, тулiцца у душы, як у гняздзе!
Хоць i страшна -- бласлауъляю вольны вырай ваш крылаты:
Хай вам добра будзе уъ небе, на зямлi i на вадзе!
Толькi вы хутчэй дужэйце -- кволым выжыць будзе цяжка:
Цi каршун у кiпцi схопiць, цi падстрэлiць браканьер.
Я ж пачую i заплачу: "Вершанё маё, дзiцятка.
I нашто цябе радзiуъ я, каб пакутаваць цяпер?.."
I я стаяуъ над прорвай роспачы,
I ноч мяе цемрыла душу,
I думауъ, лiст слязою росячы:
Нiчога больш не напiшу.
Але вяртауъся промень страчаны,
У сэрцы плавiуъся лядзень,
I зноуъку вера уъ слова матчына
Свяцiла мяе, як белы дзевь!
Паэт i фiзiк-атамнiк у нечым
Усё-такi падобны мiж сабою.
Душа паэта -- то ж рэактар вечны,
Што выпраменьвае часцiцы болю
I сотнi тысяч сэрцауъ чалавечых
Бамбардзiруе iмi без адбою,
Каб шляхам ядзернага расшчаплення
Прывесцi уъ рух энергiю сумлення.
Дружа, не будзь да аблудных бязлiтасна строгi:
То не вiна, а бяда iх; бяду -- не карай.
Крыуъдна, вядома, што збiлiся людзi з дарогi
I не шануюць як трэба бацькоуъскi свой край,
Хоць гаварылi яшчэ мудрацы-скамарохi:
"Помнi: на роднай зямлi -- i пад елкаю рай".
Простыя iсцiны часам так цяжка даюцца:
Покуль адолееш -- слёз ручаiны пральюцца.
Цi дзень, а цi вечар -- жыццё нам нагадвае,
Не трацячы мужнасцi тону свайго:
у свеце, глабальна расколатым надвае,
Ад слова да бомбы -- пауъкрока уъсяго.
I як нi спакусна зацiшшам настроiцца --
Пра гэта, ной дружа, ты мусiш забыць.
Ад полымя слова да полымя стронцыя
Адлегласць бясконцай нам трэба зрабiць!
Куды нi глянь -- над дахам строй антэн,
Ва уъсiх кватэрах свецяцца экраны.
Сядзi сабе уъ цяпле, мiж родных сцен,
Як вязень, сам сабою пакараны, --
Гадай пра сэнс пачутых перамен,
Перажывай краiн далёкiх драмы...
Табе зрабiуъся блiзкiм цэлы свет!
А цi блiжэйшым стауъ табе сусед?
З палёуъ i з лугавiн, з лясоуъ без конца-краю,
Па тысячах рышткоуъ, канавак i канауъ
Бяжыць вада, бяжыць -- не мёртвая -- жывая,
Насустрач смерцi -- у салёны акiян.
А што табе? Чаго схапiуъся ты за сэрца?
Перахапiла там -- i не дыхнуць нiяк...
То кроуъ жыцця, то кроуъ зямлi жывая льецца
Ва уълонне смерцi -- у сусветны акiян.
Атулi нас цiшынёю, ахiнi спагадай, вечар,
Каб нiхто не мог спалохаць птушку радасцi жывой.
Гэта птушка уъ мой закутак заляцела не навечна:
Можа, толькi да спауъночы, да заранкi светавой...
Можа, зауътра буду думаць: "Дзе цяпер яна трапеча
Маладым гарачым крыллем у салодкiм забыццi?.."
Атулi ж нас цiшынёю, ахiнi спагадай, вечар:
Нават знiчкi выпадкова з небасхiлу не скацi...
Здзiуъляешся: за што табе я уъдзячны?
За той прасвет у зорках залатых,
Што уъ цемры лесу нам дарогу значыуъ,
За сцежку тую, што уъ кустах густых
Зблудзiла раптам п'яная, няйначай,
За востры халадок расiнак тых,
Што i цяпер бягуць па твары, коцяцца,
I выцiраць iх мне чамусь не хочацца.
Не гаварыце кепскага пра тую,
Якой не ведаеце i не знаеце:
Пра яснавокую i маладую --
У парушынках першай снежнай замецi.
Не гаварыце брыдкага, крый божа!
Вы сан жаночы нiзашто заплямiце.
Ей выпауъ рэдкi лёс -- кахаць прыгожа.
Кахаць да смерцi. А не да "без памяцi".
Чарней, чарней, сястра мая дуброванька,
Абое мы напроць зiмы уъчарнелi:
Ты па сваiм лiсцi, сястра-дуброванька,
А я -- па лецейках, што адшумелi.
Тваё лiсцё, сястра мая дуброванька,
Зазелянее зноуъку на раздоллi.
А мае лецейкi, сястра-дуброванька,
УЪжо да мяне не вернуцца нiколi.
Шкадуеш, што на памяць нават дробязi
Аб тым, далёкiм, у цябе няма?
Калi з былым нiякай iншай повязi --
То i аб гэткай шкадаваць дарма.
Калi ж хоць нешта уъ сэрцы азываецца
Шчымлiвым болем, светлаю журбой,.---
Дык, значыць, тое уъсё, што варта памяцi,
Табе падорана -- яно з табой.
Няма агiдных песень у прыродзе.
Нашто уъжо не пяюн крумкач стары --
А уъ першую адлiгу уъ новым годзе
Як ён пяшчотна крумкае уъ бары!
Якi прывабны клiч яго птушыны
У прадчуваннi гнездавых уцех!..
Агiдны спеуъ зауъсёды -- спеуъ фалыпывы.
Прыродзе ж невядомы гэткi грэх.
Падлесак цярэбяць у лесе густым --
Базладна парослыя сосны i елкi.
Ад вогнiшча долкамi сцелецца едкi,
Прапахлы уъспамiнамi дауънiмi, дым.
Па плану -- у парк ператворыцца лес,
Ен будзе дагледжаны, чысты i рздкi,
Наскрозь ён прагледзiеты будзе, i гэткi
Камусьцi, вiдаць, спадабаецца лепш.
Зноуъ на уъзлеску цвiтуць-дацвiтаюць арэшыны --
У жауътлявых падвесках каткоуъ-завушнiц.
Дуб над iмi, усёй гэтай пушчы старэйшына,
Дрэмле уъ думках аб блiзкай пары навальнiц.
Тут, у гушчы кустоуъ, у кудлатым ляшчэуънiку,
За дауъжэзны свой век, кожным летам, як жнуць,
Колькi чууъ ён дзiцячага гоману-шчэбету!..
I яшчэ, i яшчэ раз хацеуъ бы пачуць...
Стометроуъкi, стометроуъкi, стометроуъкi...
Вось дзе рвуцца да рэкордауъ бегуны!
Iх iмёны ставiць прэса уъ загалоуъкi.
Прызнаюся:не цiкавы мне яны.
Марафонцы мне цiкавы, марафонцы!
Не якiсьцi там маланкавы рывок,
А працяглы, нават, можа быць, бясконцы
Бег, -- а нават i не бег: спакойны крок!
Вясна пяе, i свiшча, i шчабеча,-
На паплавах, на нiвах, у лясах, --
I уъсюды просьба чутна: "Чалавеча!
Пачуй сябе уъ шчаслiвых галасах!"
Вясна гудзе, i зумкае, i крэхча --
На доле, у паветры, на вадзе, --
I уъсюды тая ж просьба: "Чалавеча!
Пачуй сябе уъ нас! А то -- быць бядзе!.."
I яашы песнi дауънiя, i скокi
Стваралi продкi для сябе самiх.
Яны ж нясуць i сёння уъ свет шырокi
Iмя зямлi, што акрылiла iх.
Калi табе, пясняр, патрэбны уърокi --
Дык вось адзiн: старайся гэтак пець,
Каб дом свой родны песнямi сагрэць,-
Тады пачуе iх i свет шырокi!
За далiнай -- рукою падаць --
Арарат беласнежна-праменны.
Ты глядзiш на яго, задуменны.
О, як шмат табе, бачу, вiдаць!
Аж не сцерпеуъ -- на мiг далаяёй
Засланiуъся, правёуъ па мiжброуъю...
А я думауъ: адкуль столькi болю
У вачах у матулi тваёй?..
Як страшны летапiс -- твае каменнi я
Чытауъ узбоч усiх дарог... Але
Найлепей зразумеуъ твой лёс, Арменiя,
У храме, выдауъбаным у скале.
Якая ж воля трэба! Як хацеласа
Самiм сабой твайму народу быць,
Каб у гары, уъ каменнай глыбе цэласнай
Такi прытулак для душы зрабiць!
-- З чаго вашы хаты, масты, гарады?
-- З камення, мой браце, з камення.
-- А скуль гэты смак вашай цуда-вады?
-- З камення, мой браце, з камення,
-- Адкуль у вас сокi бярэ вiнаград?
-- З камення, мой браце, з камення.
-- А скуль гэта вера, што я табе брат?
-- Са спадчыны: з мук i цярпення.
Сорак трэцi. Вiхура смяротная.
Ёй -- нi краю яшчэ, нi канца.
Як ты бачна, бяда уъсенародная,
У паглядзе падлетка байца!..
Мне хапiла б свайго незабытага.
Толькi як я пра тых прамауъчу? --
Шынялёк i пiлотачка Быкава
Неадступна стаяць уваччу.
На уъзгорку пясчаным цвiце жауътазель --
На брацкай магiле дзяцей партызанскiх.
Стаю i гляджу, як па кветках зiркастых
Блукае маленства далёкага чмель.
Мы разам раслi тут -- пад небам адным:
Смяялiся, плакалi, песнi спявалi...
Той смех спапялiлi, той спеуъ расстралялi,
А плач -- уцалеуъ: ён у сэрцы маiм.
Сцяблiнка жытняя -- несамавiты
Музычны iнструмент... Перш чым запець,
Трымала колас над зямлёй, налiты,
Каб ён, на радасць людзям, мог даспець.
Фiлосафы, паэты, запрыкмецьце,
Даследуючы змест людскiх патрэб:
Раднейшага няма нiчога уъ свеце,
Як хлеб i музыка, як музыка i хлеб!
З дарожнага цыкла, якога не будзе
Парыж? А як жа! О, канешна!
Уразiуъ моцна -- што й казаць.
Пасля такой паездкi -- грэшна
Хоць колькi рыфмауъ не звязаць.
Таму й пiшу -- у лад з натурай:
"Штоноч у сне, браткi, штоноч
Гляджу на... Полацк i на Турауъ
I не магу адвесцi воч!.."
Вы думалi, што я сабрауъся уъ скачках
Прымаць удзел? Каб верны мне мой конь
Сыходзiуъ, зацугляны, ненай-жвачкай, --
Ляцеуъ за некiм шустрым науъздагон?
Ну, што вы, што вы! Хiба я -- наезнiк?
I хiба конь для скачак у мяне?
Яго прызванне -- плуг цягнуць жалезны,
Маё -- ступаць услед па баразне.
Калi ёсць ты, лёс мой, нада мною,
Аб адным прашу я: не дазволь
У мiры з няпрауъдай i хлуснёю
Дажываць мне век на свеце свой.
Не аддай душу у рабства гномам --
Узбунтуй, растурзай, распалi, --
Каб у ёй агнi-маланкi з громам
Жыхалi ад неба да зямлi!
1983