Толстой Алексей Константинович. Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)

   - Б-э-э-э-э-так...
   Апусцiўшы галаву, стаяла карова; у яе косцi тырчалi скрозь скуру.
   - Мууучэнне... - паўтарала яна задуменна.
   На камяках гразi сядзелi аскубеныя вераб'i, - яны не ўзляталi - хоць тапчы iх нагамi...
   Хiсталiся ад знямогi куры з выдранымi хвастамi...
   Затое на скрыжаваннях стаялi навыцяжку лютыя бульдогi-палiцэйскiя ў трыкутных капелюшах i ў калючых нашыйнiках.
   Яны крычалi на галодных i шалудзiвых жыхароў:
   - Пррраходзь! Тррымай прррава! Не затрррымлiвайся!..
   Лiсiца цягнула Бурацiна далей па вулiцы. Яны ўбачылi сытых катоў у залатых акулярах, якiя гулялi пры святле месяца па тратуары, пад ручку з кошкамi ў каптурыках.
   Гуляў тоўсты Лiс - губернатар гэтага горада, важна задраўшы нос, i з iм фанабэрыстая лiсiца, якая трымала ў лапе кветку начной фiялкi.
   Лiсiца Алiса шапнула:
   - Гэта гуляюць тыя, хто пасеяў грошы на Полi Цудаў... Сёння апошняя ноч, калi можна сеяць. К ранiцы збярэш кучу грошай i накупляеш усялякай усялячыны... Хадзем хутчэй...
   Лiсiца i кот прывялi Бурацiна на пустку, дзе валялiся пабiтыя гаршкi, падраныя чаравiкi, дзiравыя галёшы i анучы... Перабiваючы адзiн аднаго, залапаталi:
   - Капай ямку.
   - Кладзi залатыя.
   - Пасып соллю.
   - Зачарпнi з лужыны, палi як след.
   - Ды не забудзься сказаць "крэкс, фэкс, пэкс".
   Бурацiна пачухаў нос, запэцканы ў чарнiла.
   - А вы адыдзiце ўсё-такi далей...
   - Божа мой, ды мы i глядзець не хочам, дзе ты закапаеш грошы, - сказала лiсiца.
   - Божа збаў, - сказаў кот.
   Яны адышлiся трошкi i схавалiся за кучай смецця.
   Бурацiна выкапаў ямку. Сказаў тры разы шэптам: "Крэкс, фэкс, пэкс", паклаў у ямку чатыры залатыя манеты, засыпаў, з кiшэнi дастаў жменьку солi, пасыпаў зверху. Набраў з лужыны прыгаршчы вады, палiў.
   I сеў чакаць, калi вырасце дрэва...
   Палiцэйскiя хапаюць Бурацiна i не даюць яму сказаць нiводнага слова ў сваё апраўданне
   Лiсiца Алiса думала, што Бурацiна пойдзе спаць, а ён усё сядзеў на кучы смецця, цярплiва выцягнуўшы нос.
   Тады Алiса загадала кату застацца вартаваць, а сама пабегла ў блiжэйшае палiцэйскае аддзяленне.
   Там, у накураным пакоi, за сталом, закапаным чарнiлам, густа хроп дзяжурны бульдог.
   Лiсiца галасочкам, поўным самага добрага намеру, сказала яму:
   - Пане мужны дзяжурны, цi нельга затрымаць аднаго беспрытульнага зладзюжку? Страшэнная небяспека пагражае ўсiм багаценькiм i паважаненькiм грамадзянам гэтага горада.
   Спрасонку дзяжурны бульдог так гыркнуў, што пад лiсiцай ад страху расплылася лужынка.
   - Крррасцi! Гам!
   Лiсiца растлумачыла, што небяспечны зладзюжка - Бурацiна - заўважаны на пустцы.
   Дзяжурны, усё яшчэ гыркаючы, пазванiў. Уварвалiся два доберманы-пiнчэры, сышчыкi, якiя нiколi не спалi, нiкому не верылi i нават самiх сябе падазравалi ў злачынных намерах.
   Дзяжурны загадаў iм даставiць небяспечнага злачынцу жывым або мёртвым у аддзяленне.
   Сышчыкi адказалi коратка:
   - Цяў!
   I памчалiся на пустку асаблiвым хiтрым галопам, заносячы заднiя ногi ўбок.
   Апошнiя сто крокаў яны паўзлi на жыватах i адразу кiнулiся на Бурацiна, схапiлi яго пад пахi i пацягнулi ў аддзяленне.
   Бурацiна дрыгаў нагамi, упрошваў сказаць - за што? за што? Сышчыкi адказвалi:
   - Там разбяруцца...
   Лiсiца i кот, не трацячы часу, выкапалi чатыры залатыя манеты. Лiсiца так спрытна пачала дзялiць грошы, што ў ката апынулася адна манета, а ў яе - тры.
   Кот моўчкi ўчапiўся кiпцюрамi ёй у морду.
   Лiсiца моцна абхапiла яго лапамi. I яны абое некаторы час качалiся клубком па пустцы. Кацiная i лiсiная поўсць ляцела клоччам пры святле месяца.
   Абадраўшы адзiн аднаму бакi, яны падзялiлi манеты папалам i ў тую ж ноч знiклi з горада.
   Тым часам сышчыкi прывялi Бурацiна ў аддзяленне. Дзяжурны бульдог вылез з-за стала i сам абшукаў яго кiшэнi.
   Не знайшоўшы нiчога, апрача кавалачка цукру i крошак мiндальнага пiрожнага, дзяжурны люта засоп на Бурацiна:
   - Ты зрабiў тры злачынствы, нягоднiк: ты - беспрытульны, бяспашпартны i беспрацоўны. Завесцi яго за горад i ўтапiць у сажалцы.
   Сышчыкi адказалi:
   - Цяў!
   Бурацiна спрабаваў расказаць пра тату Карла, пра свае прыгоды. Усё дарэмна! Сышчыкi падхапiлi яго, галопам зацягнулi за горад i з моста кiнулi ў глыбокую брудную сажалку, поўную жаб, п'явак i лiчынак вадзянога жука.
   Бурацiна плюхнуўся ў ваду, i зялёная раска сышлася над iм.
   Бурацiна знаёмiцца з жыхарамi сажалкi, даведваецца аб прапажы чатырох залатых манет i атрымлiвае ад чарапахi Тарцiлы залаты ключык
   Не трэба забывацца, што Бурацiна быў драўляны i таму не мог утапiцца.
   Усё ж ён да таго напалохаўся, што доўга ляжаў на вадзе, увесь аблеплены зялёнай раскай.
   Вакол яго сабралiся жыхары сажалкi: усiм вядомыя сваёй дурнотай чорныя пузатыя апалонiкi, вадзяныя жукi з заднiмi лапамi, падобнымi на вёслы, п'яўкi, лiчынкi, якiя елi ўсё, што траплялася, нават самiх сябе, i, нарэшце, розныя дробныя iнфузорыi.
   Апалонiкi казыталi яго цвёрдымi губамi i з асалодай жавалi кутасiк на каўпачку. П'яўкi запаўзлi ў кiшэню куртачкi. Адзiн вадзяны жук некалькi разоў узлазiў на яго нос, якi высока тырчаў з вады, i адтуль кiдаўся ў ваду ластаўкай.
   Дробныя iнфузорыi, звiваючыся i таропка дрыжучы валаскамi, якiя замянялi iм рукi i ногi, спрабавалi падхапiць якую-небудзь спажыву, але самi траплялi ў рот лiчынкам вадзянога жука.
   Бурацiна гэта, нарэшце, надакучыла, ён заплюхаў пяткамi па вадзе:
   - Пайшлi прэч! Я вам не здохлая кошка.
   Жыхары сажалкi шмыгнулi хто куды. Ён перавярнуўся на жывот i паплыў.
   На круглых лiстах гарлачыкаў пры святле месяца сядзелi жабы з вялiкiмi ратамi, вылупленымi вачыма пазiралi на Бурацiна.
   - Нейкая каракацiца плыве, - квакнула адна.
   - Нос, як у бусла, - квакнула другая.
   - Гэта марская жаба, - квакнула трэцяя.
   Бурацiна, каб перадыхнуць, вылез на вялiкi лiст гарлачыка. Сеў на iм, шчыльна абхапiў каленi i сказаў, ляскаючы зубамi:
   - Усе хлопчыкi i дзяўчынкi напiлiся малака, спяць у цёплых ложках, адзiн я сяджу на мокрым лiсце... Дайце паесцi чаго-небудзь, жабы.
   Жабы, як вядома, вельмi халаднакроўныя. Але не варта думаць, што ў iх няма сэрца. Калi Бурацiна, дробна ляскаючы зубамi, пачаў расказваць пра свае няшчасныя прыгоды, жабы адна за адной падскочылi, мiльганулi заднiмi нагамi i нырнулi на дно сажалкi.
   Яны прынеслi адтуль здохлага жука, страказiнае крыльца, кавалачак тванi, зернетка ракавай iкры i некалькi гнiлых карэньчыкаў.
   Паклаўшы ўсе гэтыя прыдатныя для яды рэчы перад Бурацiна, жабы зноў ускочылi на лiсты гарлачыкаў i сядзелi, як каменныя, узняўшы галовы з вялiкiмi ратамi i вылупленымi вачыма.
   Бурацiна панюхаў, пакаштаваў жабiны пачастункi.
   - Мяне знудзiла, - сказаў ён, - якая брыда!..
   Тады жабы зноў - усе адразу - боўтнулi ў ваду...
   Зялёная раска на паверхнi сажалкi загайдалася, i з'явiлася вялiкая, страшная змяiная галава. Яна паплыла да лiста, дзе сядзеў Бурацiна.
   У яго ўстаў дыбам кутасiк на каўпачку. Ён ледзь не звалiўся ў ваду ад страху.
   Але гэта была не змяя. Гэта была нiкому не страшная, пажылая чарапаха Тарцiла, з падслепаватымi вачыма.
   - Ах ты, бязмозглы, даверлiвы хлапчук з кароценькiмi думкамi! - сказала Тарцiла. - Сядзеў бы ты дома ды старанна вучыўся! Занесла цябе ў Краiну Дурняў.
   - Дык я ж хацеў здабыць чым болей залатых манет для таты Карла... Я надзвычччай добры i разважлiвы хлопчык...
   - Грошы твае ўкралi кот i лiсiца, - сказала чарапаха. - Яны прабягалi каля сажалкi, спынiлiся напiцца, i я чула, як яны хвалiлiся, што выкапалi твае грошы, i як пабiлiся за iх... Ах ты, бязмозглы, даверлiвы хлапчук з кароценькiмi думкамi!..
   - Не лаяцца трэба, - прабурчаў Бурацiна, - тут памагчы трэба чалавеку... Што я цяпер буду рабiць? Ой-ой-ой!.. Як я вярнуся да таты Карла? Ай-ай-ай!..
   Ён цёр кулакамi вочы i хныкаў так жаласна, што жабы раптам усе адразу ўздыхнулi:
   - Ух-ух... Тарцiла, памажы чалавеку.
   Чарапаха доўга пазiрала на месяц, штосьцi ўспамiнала...
   - Аднойчы я вось гэтак жа памагала аднаму чалавеку, а ён потым з маёй бабулi i майго дзядулi нарабiў чарапахавых грабянцоў, - сказала яна. I зноў доўга пазiрала на месяц. - Што ж, пасядзi тут, чалавечак, а я папоўзаю па дне, - можа, знайду адну карысную рэч.
   Яна ўцягнула змяiную галаву i паволi апусцiлася пад ваду.
   Жабы прашапталi:
   - Чарапаха Тарцiла ведае вялiкую таямнiцу.
   Мiнула шмат-шмат часу. Месяц ужо хаваўся за ўзгоркi...
   Зноў загайдалася зялёная раска, з'явiлася чарапаха, трымаючы ў роце маленькi залаты ключык.
   Яна паклала яго на лiст ля ног Бурацiна.
   - Бязмозглы, даверлiвы хлапчук з кароценькiмi думкамi, - сказала Тарцiла, - не бядуй, што лiсiца i кот укралi ў цябе залатыя манеты. Я даю табе гэты ключык. Яго ўпусцiў на дно сажалкi чалавек з барадой такой даўжынi, што ён яе запiхваў у кiшэню, каб яна не замiнала яму хадзiць. Ах, як ён прасiў, каб я адшукала на дне гэты ключык!..
   Тарцiла ўздыхнула, памаўчала i зноў уздыхнула так, што з вады пайшлi бурбалкi.
   - Але я не памагла яму, я тады была вельмi злосная на людзей за маю бабулю i майго дзядулю, з якiх нарабiлi чарапахавых грабянцоў. Барадаты чалавек шмат расказваў пра гэты ключык, але я ўсё забылася. Памятаю толькi, што трэба адамкнуць iм нейкiя дзверы, i гэта прынясе шчасце...
   У Бурацiна закалацiлася сэрца, загарэлiся вочы. Ён адразу забыўся на ўсе свае няшчасцi. Выцягнуў з кiшэнi куртачкi п'явак, паклаў туды ключык, ветлiва падзякаваў чарапасе Тарцiле i жабам, кiнуўся ў ваду i паплыў да берага. Калi ён чорненькiм ценем паказаўся на краi берага, жабы вухнулi яму ўслед:
   - Бурацiна, не згубi ключык!
   Бурацiна ўцякае з Краiны Дурняў i сустракае таварыша па няшчасцю
   Чарапаха Тарцiла не паказала дарогi з Краiны Дурняў.
   Бурацiна бег куды вочы глядзяць. За чорнымi дрэвамi блiшчалi зоркi. Над дарогай звiсалi скалы. У цяснiне ляжала воблака туману.
   Раптам наперадзе Бурацiна заскакаў шэры камячок. Тут жа пачуўся сабачы брэх.
   Бурацiна прыцiснуўся да скалы. Мiма яго, сярдзiта сапучы насамi, прамчалiся два палiцэйскiя бульдогi з Горада Дурняў.
   Шэры камячок кiнуўся з дарогi ўбок - на адхон. Бульдогi - за iм.
   Калi тупат i брэх аддалiлiся, Бурацiна кiнуўся бегчы так шпарка, што зоркi хутка-хутка паплылi за чорнымi галiнамi.
   Раптам шэры камячок зноў пераскочыў дарогу. Бурацiна паспеў разгледзець, што гэта заяц, а на iм верхам, трымаючы яго за вушы, сядзiць бледны маленькi чалавечак.
   З адхону пасыпалiся каменьчыкi, - бульдогi ўслед за зайцам пераскочылi дарогу, i зноў усё зацiхла.
   Бурацiна бег так шпарка, што зоркi цяпер, як шалёныя, iмчалiся за чорнымi галiнамi.
   Трэцi раз шэры заяц пераскочыў дарогу. Маленькi чалавечак, зачапiўшыся галавой за галiну, скiнуўся з яго спiны i шлёпнуўся проста пад ногi Бурацiна.
   - Ррр-гаў! Трымай яго! - праскакалi ўслед за зайцам палiцэйскiя бульдогi: вочы iх былi так налiты злосцю, што не заўважылi нi Бурацiна, нi бледнага чалавечка.
   - Бывай, Мальвiна, бывай назаўсёды! - плаксiвым голасам прапiшчаў чалавечак.
   Бурацiна нахiлiўся над iм i са здзiўленнем убачыў, што гэта быў П'еро ў белай кашулi з доўгiмi рукавамi.
   Ён ляжаў галавой унiз у каляiне i, вiдаць, лiчыў сябе ўжо мёртвым i прапiшчаў загадкавую фразу: "Бывай, Мальвiна, бывай назаўсёды!" развiтваючыся з жыццём.
   Бурацiна пачаў яго трэсцi, пацягнуў за нагу, - П'еро не варушыўся. Тады Бурацiна знайшоў п'яўку, што завалялася ў кiшэнi, i прыставiў яе да носа чалавечка, якi ўжо не дыхаў.
   П'яўка, доўга не думаючы, цапнула яго за нос, П'еро шпарка сеў, закiваў галавой, адарваў п'яўку i прастагнаў:
   - Ах, я яшчэ жывы, як вiдаць!
   Бурацiна схапiў яго за шчокi, белыя, як зубны парашок, цалаваў, пытаўся:
   - Як ты сюды трапiў? Чаму ты iмчаўся верхам на шэрым зайцы?
   - Бурацiна, Бурацiна, - адказаў П'еро, палахлiва азiраючыся, - схавай мяне хутчэй... Гэта ж сабакi гналiся не за шэрым зайцам, яны гналiся за мною... Сiньёр Карабас Барабас ловiць мяне дзень i ноч. Ён наняў у Горадзе Дурняў палiцэйскiх сабак i пакляўся схапiць мяне жывым або мёртвым.
   Удалечынi зноў зацяўкалi сабакi. Бурацiна схапiў П'еро за рукаў i пацягнуў яго ў зараснiк мiмозы, усыпанай кветкамi ў выглядзе круглых жоўтых пахучых пухiркоў.
   Там, лежачы на прэлых лiстах, П'еро шэптам пачаў расказваць яму:
   - Разумееш, Бурацiна, аднойчы ноччу шумеў вецер, лiў дождж як з вядра...
   П'еро расказвае, якiм чынам ён, верхам на зайцы, трапiў у Краiну Дурняў
   - Разумееш, Бурацiна, аднойчы ноччу шумеў вецер, лiў дождж як з вядра. Сiньёр Карабас Барабас сядзеў каля камiнка i курыў люльку. Усе лялькi ўжо спалi. Я адзiн не спаў. Я думаў пра дзяўчынку з блакiтнымi валасамi...
   - Знайшоў пра каго думаць, вось дурань, - перабiў Бурацiна. - Я ўчора ўвечары ўцёк ад гэтай дзяўчынкi - з каморкi з павукамi...
   - Як! Ты бачыў дзяўчынку з блакiтнымi валасамi? Ты бачыў маю Мальвiну?
   - Падумаеш - дзiва! Плакса i прыставайла...
   П'еро ўсхапiўся, размахваючы рукамi.
   - Вядзi мяне да яе... Калi ты мне паможаш знайсцi Мальвiну, я табе адкрыю таямнiцу залатога ключыка...
   - Як! - закрычаў Бурацiна радасна. - Ты ведаеш таямнiцу залатога ключыка?
   - Ведаю, дзе ключык ляжыць, як яго дастаць, ведаю, што iм трэба адамкнуць адны дзверцы... Я падслухаў таямнiцу, i таму сiньёр Карабас Барабас шукае мяне з палiцэйскiмi сабакамi.
   Бурацiна страшэнна захацелася зараз жа пахвалiцца, што таямнiчы ключык ляжыць у яго ў кiшэнi. Каб не прагаварыцца, ён сцягнуў з галавы каўпачок i запхнуў яго ў рот.
   П'еро ўпрошваў весцi яго да Мальвiны. Бурацiна пры дапамозе пальцаў растлумачыў гэтаму дурылу, што зараз цёмна i небяспечна, а вось калi развiднее - яны пабягуць да дзяўчынкi.
   Прымусiўшы П'еро зноў схавацца пад кусты мiмозы, Бурацiна прамовiў шарсцяным голасам, паколькi рот яго быў заткнуты каўпачком:
   - Шашкажвай...
   - Дык вось, - аднойчы ноччу шумеў вецер...
   - Пра гэта ты ўжо шашкажваў...
   - Дык вось, - працягваў П'еро, - я, разумееш, не сплю i раптам чую: у акно нехта моцна пастукаў...
   Сiньёр Карабас Барабас забурчаў: "Каго гэта прынесла ў такое сабачае надвор'е?"
   - Гэта я - Дурамар, - адказалi за акном, - прадавец лячэбных п'явак. Дазвольце мне абсушыцца каля агню.
   Мне, разумееш, вельмi захацелася паглядзець, якiя бываюць прадаўцы лячэбных п'явак. Я цiхенька адхiнуў ражок фiранкi i прасунуў галаву ў пакой. I - бачу:
   Сiньёр Карабас Барабас падняўся з крэсла, наступiў, як заўсёды, на бараду, вылаяўся i адчынiў дзверы.
   Зайшоў цыбаты, мокры-мокры чалавек з маленькiм-маленькiм тварам, такiм зморшчаным, як грыб смарчок. На iм было старое зялёнае палiто, на папружцы вiселi абцугi, кручкi i шпiлькi. У руках ён трымаў бляшаную банку i сачок.
   - Калi ў вас балiць жывот, - сказаў ён, кланяючыся, нiбы спiна была ў яго зламана пасярэдзiне, - калi ў вас моцна балiць галава цi стукае ў вушах, я магу вам паставiць за вушы паўтузiна найлепшых п'явак.
   Сiньёр Карабас Барабас прабурчаў:
   - К чорту лысаму, нiякiх п'явак! Можаце сушыцца каля агню колькi ўлезе.
   Дурамар стаў спiнай да камiнка.
   Адразу ж ад яго зялёнага палiто пайшла пара i запахла тванню.
   - Дрэнна iдзе гандаль п'яўкамi, - сказаў ён зноў. - За кавалак халоднай свiнiны i шклянку вiна я гатовы вам прыставiць да сцягна тузiн цудоўных п'явачак, калi ў вас ламата ў касцях...
   - К чорту лысаму, нiякiх п'явак! - закрычаў Карабас Барабас. - Ежце свiнiну i пiце вiно.
   Дурамар пачаў есцi свiнiну, твар яго сцiскаўся i расцягваўся, як гумавы. Наеўшыся i напiўшыся, ён папрасiў на люльку тытуню.
   - Сiньёр, я сыты i сагрэты, - сказаў ён. - Каб заплацiць вам за вашу гасцiннасць, я вам адкрыю таямнiцу.
   Сiньёр Карабас Барабас пасоп люлькай i адказаў:
   - Ёсць толькi адна таямнiца на свеце, якую я хачу ведаць. На ўсё астатняе я пляваў i чхаў.
   - Сiньёр, - зноў сказаў Дурамар, - я ведаю вялiкую таямнiцу, яе паведамiла мне чарапаха Тарцiла.
   Пры гэтых словах Карабас Барабас вылупiў вочы, усхапiўся, заблытаўся ў барадзе, паляцеў проста на спалоханага Дурамара, прыцiснуў яго да жывата i зароў, як бугай:
   - Шаноўнейшы Дурамар, найдаражэйшы Дурамар, кажы, кажы хутчэй, што табе паведамiла чарапаха Тарцiла!
   Тады Дурамар расказаў яму наступную гiсторыю:
   "Я лавiў п'явак у адной бруднай сажалцы каля Горада Дурняў. За чатыры сольда ў дзень я наймаў аднаго беднага чалавека, - ён раздзяваўся, залазiў у сажалку па шыю i стаяў там, пакуль да яго голага цела не прысмоктвалiся п'яўкi.
   Тады ён выходзiў на бераг, я абiраў з яго п'явак i зноў пасылаў яго ў сажалку.
   Калi мы налавiлi такiм чынам колькi трэба было п'явак, з вады раптам паказалася змяiная галава.
   - Паслухай, Дурамар, - сказала галава, - ты перапалохаў усё насельнiцтва нашай цудоўнай сажалкi, ты каламуцiш ваду, ты не даеш мне спакойна адпачываць пасля снедання... Калi скончыцца гэты непарадак?..
   Я ўбачыў, што гэта звычайная чарапаха, i, нiколькi не баючыся, адказаў:
   - Пакуль не вылаўлю ўсiх п'явак у вашай бруднай лужыне...
   - Я гатова адкупiцца ад цябе, Дурамар, каб ты пакiнуў у спакоi нашу сажалку i больш нiколi не прыходзiў.
   Тады я пачаў здзекавацца з чарапахi:
   - Ах ты, стары плывучы чамадан, дурная цётка Тарцiла, чым ты можаш ад мяне адкупiцца? Хiба сваёй касцяной чарапашынай, куды хаваеш лапы i галаву... Я прадаў бы тваю чарапашыну на грабеньчыкi...
   Чарапаха пазелянела ад злосцi i сказала мне:
   - На дне сажалкi ляжыць чароўны ключык... Я ведаю аднаго чалавека, - ён гатовы зрабiць усё на свеце, каб атрымаць гэты ключык..."
   Не паспеў Дурамар вымавiць гэтыя словы, як Карабас Барабас залямантаваў з усяе сiлы:
   - Гэты чалавек - я! я! я! Паважанейшы Дурамар, дык чаму ж ты не ўзяў у чарапахi ключык?
   - Вось яшчэ! - адказаў Дурамар i сабраў у маршчыны ўвесь твар, так што ён зрабiўся падобны на вараны смарчок. - Вось яшчэ! Прамяняць найцудоўнейшых п'явак на нейкi ключык... Карацей кажучы, мы пасварылiся з чарапахай, i яна, узняўшы з вады лапу, сказала:
   "- Прысягаю - нi ты i нiхто iншы не атрымае чароўнага ключыка. Яго атрымае толькi той чалавек, хто прымусiць усё насельнiцтва сажалкi прасiць мяне аб гэтым...
   З узнятай лапай чарапаха апусцiлася ў ваду".
   - Не трацячы нi хвiлiны, бегчы ў Краiну Дурняў! - закрычаў Карабас Барабас, паспешлiва засоўваючы канец барады ў кiшэню, хапаючы шапку i лiхтар. - Я сяду на беразе сажалкi. Я буду ласкава ўсмiхацца. Я буду прасiць i малiць жаб, апалонiкаў, вадзяных жукоў, каб яны прасiлi чарапаху... Я абяцаю iм паўтара мiльёна самых тлустых мух... Я буду рыдаць, як адзiнокая карова, стагнаць, як хворая курыца, плакаць, як кракадзiл. Я стану на каленi перад самым маленькiм жабянём... Ключык павiнен быць у мяне! Я пайду ў горад, я зайду ў адзiн дом, я прабяруся ў пакой пад лесвiцай... Я адшукаю маленькiя дзверцы, - мiма iх усе ходзяць, i нiхто не заўважае iх. Усаджу ключык у замочную шчылiну...
   - У гэты час, разумееш, Бурацiна, - расказваў П'еро, седзячы пад мiмозай на прэлых лiстах, - мне так стала цiкава, што я ўвесь высунуўся з-за фiранкi.
   Сiньёр Карабас Барабас убачыў мяне.
   - Ты падслухоўваеш, нягоднiк! - i ён рынуўся, каб схапiць мяне i кiнуць у агонь, але зноў заблытаўся ў сваёй барадзе i са страшэнным грукатам, перакульваючы крэслы, расцягнуўся на падлозе.
   Не памятаю, як я апынуўся за акном, як пералез цераз плот. У цемры шумеў вецер i хвастаў дождж.
   Над маёй галавой чорная хмара асвятлiлася маланкай, i за дзесяць крокаў ззаду я ўбачыў Карабаса Барабаса i прадаўца п'явак, якiя беглi за мною. Я падумаў: "Загiнуў", - спатыкнуўся, упаў на нешта мяккае i цёплае, схапiўся за чыесьцi вушы...
   Гэта быў шэры заяц. Ён са страху заверашчаў, высока падскочыў, але я моцна трымаў яго за вушы, i мы памчалiся ў цемры цераз палi, вiнаграднiкi, агароды.
   Калi заяц стамляўся i садзiўся, пакрыўджана жуючы раздвоенай губой, я цалаваў яго ў лобiк.
   - Ну, калi ласка, ну яшчэ трошкi праскачам, шэранькi...
   Заяц уздыхаў, i зноў мы iмчалiся невядома куды - то ўправа, то ўлева...
   Калi хмары разагнала i ўзышоў месяц, я ўбачыў пад гарою гарадок з пахiленымi ў розныя бакi званiцамi.
   Па дарозе да горада беглi Карабас Барабас i прадавец п'явак.
   Заяц сказаў: "Эхе-хе, вось яно, заечае шчасце! Яны iдуць у Горад Дурняў, каб наняць палiцэйскiх сабак. Гатова, мы прапалi".
   Заяц зусiм абвяў. Уткнуўся носам у лапкi i апусцiў вушы. Я прасiў, я плакаў, я нават кланяўся яму ў ногi. Заяц не варушыўся.
   Але калi з горада выскачылi галопам два курносыя бульдогi з чорнымi павязкамi на правых лапах, заяц дробна задрыжаў усёй скурай, - я ледзь паспеў ускочыць на яго верхам, i ён даў шалёнага драла па лесе...
   Астатняе ты сам бачыў, Бурацiна.
   П'еро скончыў расказ, i Бурацiна спытаў яго асцярожна:
   - А ў якiм доме, у якiм пакоi пад лесвiцай знаходзяцца дзверцы, што адмыкае ключык?
   - Карабас Барабас не паспеў расказаць пра гэта... Ах, цi не ўсё роўна нам, - ключык на дне возера... Мы нiколi не ўбачым шчасця...
   - А гэта ты бачыў? - крыкнуў яму ў вуха Бурацiна. I, выцягнуўшы з кiшэнi ключык, пакруцiў iм перад носам П'еро. - Вось ён!
   Бурацiна i П'еро прыходзяць да Мальвiны, але iм адразу ж прыходзiцца ўцякаць разам з Мальвiнай i пудзелем Артамонам
   Калi сонца ўзнялося над скалiстай горнай вяршыняй, Бурацiна i П'еро вылезлi з-пад куста i пабеглi цераз поле, па якiм учора ўночы кажан звёў Бурацiна з дома дзяўчынкi з блакiтнымi валасамi ў Краiну Дурняў.
   На П'еро смешна было глядзець, - так ён спяшаўся хутчэй убачыць Мальвiну.
   - Паслухай, - пытаўся ён праз кожныя пятнаццаць секунд, - Бурацiна, а што, яна будзе рада мне?
   - А я адкуль ведаю...
   Праз пятнаццаць секунд зноў:
   - Паслухай, Бурацiна, а раптам яна не будзе рада?
   - А я адкуль ведаю.
   Нарэшце яны ўбачылi белы домiк з намаляванымi на аканiцах сонцам, месяцам i зоркамi.
   З комiна ўзнiмаўся дымок. Вышэй яго плыло невялiкае воблака, падобнае на кашэчую галаву.
   Пудзель Артамон сядзеў на ганку i час ад часу гыркаў на гэтае воблака.
   Бурацiна не вельмi хацелася вяртацца да дзяўчынкi з блакiтнымi валасамi. Але ён быў галодны i яшчэ здалёку пацягнуў носам пах паранага малака.
   - Калi дзяўчынка зноў надумаецца нас выхоўваць, нап'ёмся малака, - i нiзавошта я тут не застануся.
   У гэты час Мальвiна выйшла з домiка. У адной руцэ яна трымала фарфоравы кафейнiк, у другой - кошык з пячэннем.
   Вочы ў яе ўсё яшчэ былi заплаканыя, - яна была ўпэўнена, што пацукi выцягнулi Бурацiна з каморкi i з'елi.
   Толькi яна села за лялечны стол на пясчанай дарожцы, - блакiтныя кветкi загайдалiся, матылькi ўзнялiся над iмi, як белыя i жоўтыя лiсты, i з'явiлiся Бурацiна i П'еро.
   Мальвiна так шырока расплюшчыла вочы, што абодва драўляныя хлопчыкi маглi б свабодна туды скочыць.
   П'еро, убачыўшы Мальвiну, пачаў мармытаць словы - такiя няскладныя i неразумныя, што мы iх тут не прыводзiм.
   Бурацiна сказаў як быццам нiчога i не было:
   - Вось я яго прывёў, - выхоўвайце...
   Мальвiна нарэшце зразумела, што гэта не сон.
   - Ах, якое шчасце! - прашаптала яна, але адразу ж дадала дарослым голасам: - Хлопчыкi, iдзiце зараз жа мыцца i чысцiць зубы. Артамон, правядзi хлопчыкаў да студнi.
   - Ты бачыў, - прабурчаў Бурацiна, - у яе бзiк у галаве - мыцца, чысцiць зубы. Каго хочаш са свету зжыве чысцiнёй...
   Усё ж яны памылiся. Артамон кутасiкам на канцы хваста пачысцiў iм куртачкi...
   Селi за стол. Бурацiна аплятаў яду за абедзве шчакi.
   П'еро нават не адкусiў нi кавалачка пiрожнага; ён глядзеў на Мальвiну так, нiбы яна была зроблена з мiндальнага цеста.
   Ёй гэта нарэшце надакучыла.
   - Ну, - сказала яна яму, - што вы такое ўбачылi ў мяне на твары? Снедайце, калi ласка, спакойна.
   - Мальвiна, - адказаў П'еро, - я даўно ўжо нiчога не ем, я складаю вершы...
   Бурацiна затросся ад смеху.
   Мальвiна здзiвiлася i зноў шырока расплюшчыла вочы:
   - У такiм разе - пачытайце вашы вершыкi.
   Прыгожанькай рукой яна падперла шчаку i ўзняла прыгожанькiя вочы да воблака, падобнага на кашэчую галаву.
   П'еро пачаў чытаць вершыкi з такiм завываннем, нiбы ён сядзеў на дне глыбокай студнi:
   Прапала Мальвiна, нявеста мая...
   Праз гэта спакою не ведаю я.
   Рыдаю, не знаю - куды мне падацца,
   З жыццём, можа, лялечным лепш развiтацца?
   Не паспеў П'еро прачытаць, не паспела Мальвiна пахвалiць вершыкi, якiя ёй вельмi спадабалiся, як на пясчанай дарожцы з'явiлася жаба.
   Страшэнна вылупiўшы вочы, яна прагаварыла:
   - Сёння ноччу чарапаха Тарцiла, якая на старасцi год зусiм страцiла розум, расказала Карабасу Барабасу ўсё пра залаты ключык...
   Мальвiна спалохана крыкнула, хоць нiчога не зразумела. П'еро, няўважлiвы, як усе паэты, зрабiў некалькi недарэчных воклiчаў, якiя мы тут не прыводзiм. Затое Бурацiна адразу ўсхапiўся i пачаў пхаць у кiшэнi пячэнне, цукар i цукеркi.
   - Уцякайма як мага хутчэй. Калi палiцэйскiя сабакi прывядуць сюды Карабаса Барабаса - мы загiнулi.
   Мальвiна збялела, як крыло белага матылька. П'еро, думаючы, што яна памiрае, перакулiў на яе кафейнiк, i прыгожанькую сукенку Мальвiны залiла какава.
   З моцным брэхам падскочыў да iх Артамон, - гэта ж яму прыходзiлася мыць Мальвiнiны сукенкi, - схапiў П'еро за каўнер i пачаў трэсцi, пакуль П'еро не прагаварыў, заiкаючыся:
   - Хопiць, калi ласка...
   Жаба паглядзела на гэтую мiтусню i зноў сказала:
   - Карабас Барабас з палiцэйскiмi сабакамi будзе тут праз чвэртку гадзiны...
   Мальвiна пабегла пераадзявацца. П'еро ў роспачы ламаў рукi i спрабаваў нават падаць дагары тварам на пясчаную дарожку. Артамон цягнуў клункi з хатнiмi рэчамi. Дзверы грукалi. Вераб'i страшэнна расцiўкалiся на кусце. Ластаўкi праносiлiся над самай зямлёй. Сава для павелiчэння панiкi дзiка зарагатала на вышках.
   Адзiн Бурацiна не разгубiўся. Ён узвалiў на Артамона два клункi з самымi неабходнымi рэчамi. На клункi пасадзiў Мальвiну, адзетую ў прыгожанькую дарожную сукенку. П'еро ён загадаў трымацца за сабачы хвост. Сам стаў наперадзе:
   - Нiякай панiкi! Уцякайма!
   Калi яны, - гэта значыць Бурацiна, што смела крочыў наперадзе сабакi, Мальвiна, якая падскаквала на клунках, i ззаду П'еро, нашпiгаваны замест здаровага сэнсу недарэчнымi вершамi, - калi яны выйшлi з густой травы на гладкае поле, - з лесу высунулася ўскудлачаная барада Карабаса Барабаса. Ён далонню прыкрыў вочы ад сонца i аглядаў наваколле.