Страница:
Страшэнны бой на ўзлессi
Сiньёр Карабас Барабас трымаў на прывязi двух палiцэйскiх сабак. Убачыўшы на роўным полi ўцекачоў, ён разявiў зубасты рот.
- Ага! - закрычаў ён i спусцiў сабак.
Раз'юшаныя сабакi спачатку пачалi драць заднiмi лапамi зямлю. Яны нават не гыркалi, яны нават глядзелi ў другi бок, а не на ўцекачоў, - так ганарылiся сваёй сiлай.
Потым сабакi павольна пайшлi да таго месца, дзе ў жаху спынiлiся Бурацiна, Артамон, П'еро i Мальвiна.
Здавалася, усё загiнула. Карабас Барабас касалапа iшоў следам за палiцэйскiмi сабакамi. Барада яго штохвiлiны вылазiла з кiшэнi курткi i блыталася пад нагамi.
Артамон падкурчыў хвост i злосна гыркаў. Мальвiна трэсла рукамi:
- Баюся, баюся!
П'еро апусцiў рукавы i глядзеў на Мальвiну, упэўнены, што ўсё скончана.
Першы апамятаўся Бурацiна.
- П'еро, - закрычаў ён, - бяры за руку дзяўчынку, бяжыце да возера, дзе лебедзi!.. Артамон, скiдай клункi, здымай гадзiннiк, - будзеш бiцца!..
Мальвiна, ледзь толькi пачула гэтае смелае распараджэнне, саскочыла з Артамона i, падабраўшы сукенку, пабегла да возера. П'еро - за ёю.
Артамон скiнуў клункi, зняў з лапы гадзiннiк i бант з кончыка хваста. Ашчэрыў белыя зубы i скочыў улева, скочыў управа, размiнаючы мускулы, i таксама пачаў з адцяжкай драць заднiмi нагамi зямлю.
Бурацiна ўзлез па смалiстым ствале на верхавiну iтальянскай сасны, што адзiнока стаяла ў полi, i адтуль закрычаў, завыў, запiшчаў на ўсё горла:
- Звяры, птушкi, насякомыя! Нашых б'юць! Ратуйце нi ў чым не вiнаватых драўляных чалавечкаў!..
Палiцэйскiя бульдогi нiбы толькi цяпер убачылi Артамона i разам кiнулiся на яго. Спрытны пудзель выкруцiўся i зубамi хапiў аднаго сабаку за агрызак хваста, другога за сцягно.
Бульдогi нязграбна павярнулiся i зноў кiнулiся на пудзеля. Ён высока падскочыў, прапусцiўшы iх пад сабой, i зноў паспеў абадраць аднаму бок, другому - спiну.
Трэцi раз кiнулiся на яго бульдогi. Тады Артамон, апусцiўшы хвост да травы, памчаўся кругамi па полi, то падпускаючы блiзка палiцэйскiх сабак, то кiдаючыся ўбок перад самым iх носам...
Кiрпатыя бульдогi цяпер па-сапраўднаму раззлавалiся, засаплi, беглi за Артамонам не спяшаючыся, упарта, гатовыя лепш здохнуць, але дабрацца да горла мiтуслiвага пудзеля.
Тым часам Карабас Барабас падышоў да iтальянскай сасны, ухапiўся за ствол i пачаў трэсцi:
- Злазь, злазь!
Бурацiна рукамi, нагамi, зубамi ўчапiўся за галiну. Карабас Барабас затрос дрэва так, што загайдалiся ўсе шышкi на галiнах.
На iтальянскай сасне шышкi - калючыя i цяжкiя, велiчынёй з невялiкую дыню. Стукнуць такой шышкай па галаве - дык ой-ёй!
Бурацiна ледзь трымаўся на галiне, якая гайдалася. Ён бачыў, што Артамон ужо высунуў язык чырвонай анучай i бегае ўсё павальней.
- Аддавай ключык! - загарланiў Карабас Барабас, разявiўшы ляпу.
Бурацiна папоўз па галiне, дабраўся да здаравеннай шышкi i пачаў перакусваць сцябло, на якiм яна вiсела. Карабас Барабас страсянуў мацней, i цяжкая шышка паляцела ўнiз, - бах! - проста яму ў зубастую пашчу.
Карабас Барабас ажно прысеў.
Бурацiна адарваў другую шышку, i яна - бах! - Карабасу Барабасу проста ў цемя, як у барабан.
- Нашых б'юць! - зноў закрычаў Бурацiна. - На дапамогу нi ў чым не вiнаватым драўляным чалавечкам!
Першымi на дапамогу прыляцелi стрыжы, - брыючым палётам пачалi стрыгчы паветра перад носам у бульдогаў. Сабакi дарэмна ляскалi зубамi, - стрыж не муха: як шэрая маланка - ж-жык мiма носа!
З воблака, падобнага на кашэчую галаву, упаў чорны каршун - той, што звычайна прыносiў Мальвiне дзiчыну; ён упiўся кiпцюрамi ў спiну палiцэйскага сабакi, узляцеў на цудоўных крылах, падняў сабаку i выпусцiў яго...
Сабака, скуголячы, пляснуўся дагары лапамi.
Артамон збоку наляцеў на другога сабаку, ударыў яго грудзьмi, павалiў, укусiў, адскочыў...
I зноў памчалiся па полi вакол адзiнокай сасны Артамон i за iм памятыя i пакусаныя палiцэйскiя сабакi.
На дапамогу Артамону iшлi жабы. Яны цягнулi двух вужоў, якiя аслеплi ад старасцi. Вужам усё роўна трэба было памiраць - альбо пад гнiлым пнём, альбо ў жываце ў чаплi. Жабы ўгаварылi iх загiнуць геройскай смерцю.
Высакародны Артамон вырашыў цяпер распачаць адкрыты бой.
Сеў на хвост, ашчэрыў iклы.
Бульдогi наляцелi на яго, i ўсе ўтрох пакацiлiся клубком.
Артамон ляскаў скiвiцамi, драў кiпцюрамi. Бульдогi, не звяртаючы ўвагi на ўкусы i драпiны, чакалi аднаго: дабрацца да Артамонавага горла - мёртвай хваткай. Вiск i выццё стаялi на ўсiм полi.
На дапамогу Артамону iшла сям'я вожыкаў: сам вожык, вожычыха, вожыкава цешча, дзве вожыкавы незамужнiя цёткi i маленькiя вожычкi.
Ляцелi, гулi тоўстыя чорна-аксамiтныя чмялi ў залатых плашчах, шыпелi крыламi злосныя шэршнi. Паўзлi жужалi i куслiвыя жукi з доўгiмi вусамi.
Усе звяры, птушкi i насякомыя дружна накiнулiся на ненавiсных палiцэйскiх сабак.
Вожык, вожычыха, вожыкава цешча, дзве вожыкавы незамужнiя цёткi i маленькiя вожычкi згортвалiся ў клубкi i з хуткасцю кракетнага шара бiлi iголкамi бульдогаў у морду.
Чмялi, шэршнi з налёту джалiлi iх атрутнымi джаламi. Сур'ёзныя мурашкi не спяшаючыся залазiлi ў ноздры i там пускалi ядавiтую мурашыную кiслату.
Жужалi i жукi кусалi за пупок.
Каршун дзёўб то аднаго сабаку, то другога крывой дзюбай у чэрап.
Матылькi i мухi шчыльным воблачкам таўклiся перад iх вачыма, засланяючы святло.
Жабы трымалi напагатове двух вужоў, гатовых памерцi геройскай смерцю.
I вось, калi адзiн з бульдогаў шырока разявiў пашчу, каб вычхнуць атрутную мурашыную кiслату, стары сляпы вуж кiнуўся галавой наперад яму ў горла i вiнтом пралез у страўнiк.
Тое ж здарылася i з другiм бульдогам: другi сляпы вуж кiнуўся яму ў пашчу.
Абодва сабакi, сколатыя, зджаленыя, падрапаныя, - задыхаючыся, пачалi бездапаможна качацца па зямлi.
Высакародны Артамон выйшаў з бою пераможцам.
Тым часам Карабас Барабас выцягнуў нарэшце з велiзарнага рота калючую шышку.
Ад удару па цеменi ў яго вылезлi на лоб вочы. Хiстаючыся, ён зноў схапiўся за ствол iтальянскай сасны. Вецер развяваў яго бараду.
Бурацiна заўважыў, седзячы на самай верхавiнцы, што канец барады Карабаса Барабаса, падхопленай ветрам, прыклеiўся да смалiстага ствала.
Бурацiна павiс на суку i, дражнячыся, запiшчаў:
- Дзядзечка, не дагонiш, дзядзечка, не дагонiш!..
Саскочыў на зямлю i пачаў бегаць вакол сасны. Карабас Барабас, выставiўшы рукi, каб схапiць хлапчука, пабег за iм, хiстаючыся, вакол дрэва.
Абабег раз, вось-вось ужо, здаецца, i схапiў сагнутымi ў крук пальцамi хлапчука, якi ўцякаў ад яго, абабег другi, абабег трэцi раз...
Барада яго абкручвалася вакол ствала, шчыльна прыклейвалася да смалы.
Калi барада скончылася i Карабас Барабас упёрся носаму дрэва, Бурацiна паказаў яму доўгi язык i пабег да Лебядзiнага возера - шукаць Мальвiну i П'еро.
Змардаваны Артамон на трох лапах, падкурчыўшы чацвёртую, шкандыбаў за iм кульгавым сабачым трушком.
На полi засталiся два палiцэйскiя сабакi, за жыццё якiх, вiдаць, нельга было даць i здохлай сухой мухi, i разгублены доктар лялечных навук сiньёр Карабас Барабас, шчыльна прыклеены барадой да iтальянскай сасны.
У пячоры
Мальвiна i П'еро сядзелi на сырой цёплай купiне ў чароце.
Зверху iх прыкрывала павуцiнавая сетка, засмечаная крыльцамi стракоз i высмактанымi камарамi.
Маленькiя блакiтныя птушачкi, пералятаючы з чарацiнкi на чарацiнку, з вясёлым здзiўленнем паглядалi на дзяўчынку, якая горка плакала.
Здалёку даляталi страшэнны лямант i вiск, - гэта Артамон i Бурацiна, вiдаць, дорага прадавалi сваё жыццё.
- Баюся, баюся! - паўтарала Мальвiна i лiсточкам лопуху ў роспачы закрывала мокры твар.
П'еро спрабаваў суцешыць яе вершамi:
Мы на купiнцы сядзiм
I на кветачкi глядзiм,
Жоўтыя, блiскучыя,
Да чаго ж пахучыя.
Будзем жыць мы лета
На купiнцы гэтай,
Жыць адны мы будзем
На здзiўленне людзям...
Мальвiна затупала на яго нагамi:
- Вы мне абрыдлi, абрыдлi, хлопчык!.. Сарвiце свежы лопух, - хiба ж не бачыце - гэты ўвесь прамок i ўвесь на дзiрках.
Раптам шум i вiск удалечынi зацiхлi. Мальвiна павольна пляснула рукамi:
- Артамон i Бурацiна загiнулi...
I кiнулася тварам на купiну, у зялёны мох.
П'еро бесталкова затупаў каля яе. Вецер цiха пасвiстваў мяцёлкамi чароту.
Нарэшце пачулiся крокi. Бясспрэчна, гэта iшоў Карабас Барабас, каб груба схапiць i засунуць у свае бяздонныя кiшэнi Мальвiну i П'еро. Чарот расхiнуўся, - i з'явiўся Бурацiна: нос - тырчком, рот да вушэй. За iм накульгваў падрапаны Артамон з двума клункамi цераз спiну...
- Бач ты iх - захацелi са мной бiцца! - сказаў Бурацiна, не звяртаючы ўвагi на радасць Мальвiны i П'еро. - Што мне кот, што мне лiсiца, што мне палiцэйскiя сабакi, што мне сам Карабас Барабас - цьфу! Дзяўчынка, узлазь на сабаку, хлапчук, трымайся за хвост. Пайшлi...
I ён мужна пакрочыў па купiнах, локцямi рассоўваючы чарот, - вакол возера на той бок...
Мальвiна i П'еро не адважылiся нават спытаць яго, чым закончыўся бой з палiцэйскiмi сабакамi i чаму за iмi не гонiцца Карабас Барабас.
Калi дабралiся да таго берага возера, высакародны Артамон пачаў скуголiць i кульгаць на ўсе лапы. Трэба было зрабiць прывал, каб перавязаць яму раны. Пад вялiзнымi карэннямi сасны, якая расла на камянiстым пагорку, убачылi пячору. Туды зацягнулi клункi, i туды ж запоўз Артамон.
Высакародны сабака спачатку аблiзваў кожную лапу, потым працягваў яе Мальвiне. Бурацiна раздзiраў Мальвiнiну старую кашулю на бiнты. П'еро iх трымаў, Мальвiна перавязвала лапы.
Пасля перавязкi Артамону паставiлi градуснiк, i сабака спакойна заснуў.
Бурацiна сказаў:
- П'еро, марш да возера, прынясi вады.
П'еро паслухмяна паклыпаў, мармычучы вершы i спатыкаючыся, па дарозе згубiў вечка i прынёс вады толькi на дне чайнiка.
Бурацiна сказаў:
- Мальвiна, збегай назбiрай галля для вогнiшча.
Мальвiна з дакорам паглядзела на Бурацiна, пацiснула плечыкам i прынесла некалькi сухiх сцяблiнак.
Бурацiна сказаў:
- Вось насланнё з гэтымi добра выхаванымi...
Сам прынёс вады, сам назбiраў галля i сасновых шышак, сам расклаў каля ўвахода ў пячору агонь, такi шумлiвы, што захiсталiся галiнкi на высокай сасне. Сам зварыў какавы на вадзе.
- Жыва! Сядайце снедаць...
Мальвiна ўвесь гэты час маўчала, сцяўшы губы. Але цяпер яна сказала вельмi цвёрда, дарослым голасам:
- Не думайце, Бурацiна, што калi вы бiлiся з сабакамi i перамаглi, выратавалi нас ад Карабаса Барабаса i ў далейшым паводзiлi сябе мужна, дык гэта пазбаўляе вас ад неабходнасцi мыць рукi i чысцiць зубы перад ядой...
Бурацiна так i сеў: вось табе i маеш! - вылупiў вочы на дзяўчынку з жалезным характарам.
Мальвiна выйшла з пячоры i пляснула ў далонi:
- Матылькi, вусенi, жукi, жабы...
Не прайшло хвiлiны - прыляцелi вялiкiя матылькi, запэцканыя пылком з кветак. Прыпаўзлi вусенi i панурыя жукi-гнаевiкi.
На жыватах прышлёпалi жабы...
Матылькi, уздыхаючы крыльцамi, селi на сцены пячоры, каб унутры было прыгожа i каб зямля, што асыпалася, не трапляла ў страву.
Жукi-гнаевiкi згортвалi ў шарыкi ўсё смецце на дне пячоры i выкiдвалi iх прэч.
Тлусты белы вусень успоўз на галаву Бурацiна i, звесiўшыся з яго носа, выцiснуў крыху пасты яму на зубы. Хочаш не хочаш, прыйшлося iх пачысцiць.
Другi вусень пачысцiў зубы П'еро.
З'явiўся заспаны барсук, падобны на калматае парася... Ён браў лапай карычневых вусеняў, выцiскаў з iх карычневую пасту на абутак i хвастом вельмi добра вычысцiў усе тры пары чаравiкаў - у Мальвiны, Бурацiна i П'еро.
Пачысцiўшы, пазяхнуў: а-ха-ха, - i пайшоў, перавальваючыся з боку на бок.
Заляцеў мiтуслiвы, стракаты, вясёлы ўдод з чырвоным чубком, якi ўставаў дыбам, калi ён з чаго-небудзь дзiвiўся.
- Каго прычасаць?
- Мяне, - сказала Мальвiна. - Зрабiце завiўку i прычашыце, я раскудлачана...
- А дзе ж люстэрка? Паслухайце, душачка...
Тады лупавокiя жабы сказалi:
- Мы прынясём...
Дзесяць жаб зашлёпалi жыватамi да возера. Замест люстэрка яны прывалаклi люстранога карпа, такога тлустага i санлiвага, што яму было ўсё роўна, куды яго цягнуць пад плаўнiкi.
Карпа паставiлi на хвост перад Мальвiнай. Каб ён не задыхаўся, яму ў рот лiлi з чайнiка ваду.
Мiтуслiвы ўдод завiў i прычасаў Мальвiну. Асцярожна ўзяў са сцяны аднаго з матылькоў i прыпудрыў iм нос дзяўчынкi.
- Гатова, душачка...
I - ффрр! - стракатым клубком вылецеў з пячоры.
Жабы зацягнулi люстранога карпа назад у возера. Бурацiна i П'еро - хочаш не хочаш - вымылi рукi i нават шыю.
Мальвiна дазволiла сесцi снедаць.
Пасля снедання, змахнуўшы крошкi з каленяў, яна сказала:
- Бурацiна, мой дружа, мiнулы раз мы з вамi спынiлiся на дыктанце. Прадоўжым урок...
Бурацiна захацелася выскачыць з пячоры - куды вочы глядзяць. Але нельга ж было кiнуць бездапаможных таварышаў i хворага сабаку! Ён прабурчаў:
- Пiсьмовых прылад не ўзялi...
- Няпраўда, узялi, - прастагнаў Артамон. Дапоўз да клунка, зубамi развязаў яго i выцягнуў бутэлечку з чарнiлам, пенал, сшытак i нават маленькi глобус.
- Не трымайце ручку сутаргава i вельмi блiзка да пяра, iнакш вы выпацкаеце пальцы ў чарнiла, - сказала Мальвiна. Узняла прыгожанькiя вочы да столi пячоры на матылькоў i...
У гэты час пачуўся хруст галля, грубыя галасы, - мiма пячоры прайшлi прадавец лячэбных п'явак Дурамар i Карабас Барабас, якi ледзь валок ногi.
На лбе ў дырэктара тэатра лялек чырванеў вялiзны гуз, нос распух, барада касмылямi i выпацкана смалой.
Вохкаючы i адплёўваючыся, ён гаварыў:
- Яны далёка не маглi ўцячы. Яны дзе-небудзь тут, у лесе.
Нягледзячы нi на што, Бурацiна вырашае выведаць у Карабаса Барабаса таямнiцу залатога ключыка
Карабас Барабас i Дурамар павольна прайшлi мiма пячоры.
У часе бою на раўнiне прадавец лячэбных п'явак, дрыжучы ад страху, сядзеў за кустом. Калi ўсё скончылася, ён пачакаў, пакуль Артамон i Бурацiна не схаваюцца ў густой траве, i тады толькi ледзь-ледзь ададраў ад ствала iтальянскай сасны бараду Карабаса Барабаса.
- Ну i даў жа вам хлапчук, - сказаў Дурамар. - Прыйдзецца вам паставiць на патылiцу два тузiны самых лепшых п'явак...
Карабас Барабас зароў:
- Сто тысяч чарцей! Хутчэй у пагоню за нягоднiкамi!..
Карабас Барабас i Дурамар пайшлi па слядах уцекачоў. Яны рассоўвалi рукамi траву, аглядалi кожны куст, абмацвалi кожную купiну.
Яны бачылi дымок вогнiшча каля карэнняў старой сасны, але iм i ў галаву не прыйшло, што ў гэтай пячоры хавалiся драўляныя чалавечкi ды яшчэ расклалi агонь.
- Гэтага нягоднiка Бурацiна разрэжу складаным нажом на кавалачкi, - бурчаў Карабас Барабас.
Уцекачы прытаiлiся ў пячоры.
Што цяпер рабiць? Уцякаць? Але Артамон, увесь забiнтаваны, моцна спаў. Сабака павiнен быў спаць дваццаць чатыры гадзiны, каб загаiлiся раны.
Няўжо ж пакiнуць высакароднага сабаку аднаго ў пячоры?
Не, не, ратавацца - дык усiм разам, гiнуць - дык усiм разам...
Бурацiна, П'еро i Мальвiна ў глыбiнi пячоры, уткнуўшыся насамi, доўга раiлiся. Вырашылi: перачакаць тут да ранiцы, уваход у пячору замаскiраваць галлём i, каб хутчэй паправiўся Артамон, зрабiць яму спажыўную клiзму.
Бурацiна сказаў:
- Я ўсё-такi хачу, чаго б гэта нi каштавала, даведацца ў Карабаса Барабаса, дзе тыя дзверцы, якiя адмыкае залаты ключык. За дзверцамi захоўваецца штосьцi цудоўнае, дзiвоснае. I яно павiнна прынесцi нам шчасце...
- Баюся без вас заставацца, баюся! - прастагнала Мальвiна.
- А П'еро вам нашто?
- Ах, ён толькi чытае вершыкi...
- Я буду абараняць Мальвiну, як леў, - прагаварыў П'еро хрыплым голасам, якiм размаўляюць буйныя драпежнiкi, - вы мяне яшчэ не ведаеце...
- Малайчына, П'еро, даўно б так!
I Бурацiна кiнуўся бегчы па слядах Карабаса Барабаса i Дурамара.
Ён iх неўзабаве ўбачыў. Дырэктар тэатра лялек сядзеў на беразе ручая, Дурамар ставiў яму на гуз кампрэс з лiстоў конскага шчаўя. Здалёк было чуваць страшэннае бурчанне ў пустым жываце ў Карабаса Барабаса i сумнае папiскванне ў пустым жываце ў прадаўца лячэбных п'явак.
- Сiньёр, нам неабходна падсiлкавацца, - гаварыў Дурамар, - пошукi нягоднiкаў могуць зацягнуцца да глыбокай ночы.
- Я з'еў бы цяпер цэлае парася i парачку качачак, - панура адказаў Карабас Барабас.
Прыяцелi павалаклiся да харчэўнi "Трох печкуроў" - яе шыльда вiднелася на прыгорку. Але хутчэй, чым Карабас Барабас i Дурамар, кiнуўся туды Бурацiна, прыгiнаючыся да травы, каб яго не прыкмецiлi.
Каля дзвярэй харчэўнi Бурацiна падкраўся да вялiкага пеўня, якi, знайшоўшы зернетка цi кавалачак кураняцiнай кiшкi, ганарлiва трос чырвоным грабеньчыкам, шаркаў кiпцюрамi i з трывогаю клiкаў курэй на пачастунак:
- Ко-ко-ко!
Бурацiна падаў яму на далонi крошкi мiндальнага пiрожнага:
- Частуйцеся, сiньёр галоўнакамандуючы.
Певень строга зiрнуў на драўлянага хлапчука, але не ўтрымаўся i дзеўбануў яго ў далонь.
- Ко-ко-ко!..
- Сiньёр галоўнакамандуючы, мне трэба было б прайсцi ў харчэўню, але так, каб гаспадар мяне не заўважыў. Я схаваюся за ваш цудоўны рознакаляровы хвост, i вы даведзяце мяне да самага камiнка. Добра?
- Ко-ко! - яшчэ з большым гонарам вымавiў певень.
Ён нiчога не зразумеў, але каб не паказаць, што нiчога не зразумеў, важна пайшоў да адчыненых дзвярэй харчэўнi. Бурацiна схапiў яго пад крылы за бакi, прыкрыўся яго хвастом i на кукiшках прабраўся на кухню, да самага камiнка, дзе мiтусiўся лысы гаспадар харчэўнi, круцячы на агнi ражны i скавародкi.
- Пайшоў прэч, старое булённае мяса! - крыкнуў на пеўня гаспадар i так паддаў нагой, што певень:
- Ку-дах-тах-тах! - з роспачным крыкам вылецеў на вулiцу да псрапалоханых курэй.
Бурацiна, незаўважаны, шмыгнуў мiма ног гаспадара i прысеў за вялiкiм глiняным збаном.
У гэты час пачулiся галасы Карабаса Барабаса i Дурамара.
Гаспадар, нiзка кланяючыся, выйшаў iм насустрач.
Бурацiна залез у глiняны збан i там прытаiўся.
Бурацiна даведваецца пра таямнiцу залатога ключыка
Карабас Барабас i Дурамар падсiлкоўвалiся смажаным парасём. Гаспадар падлiваў вiна ў шклянкi.
Карабас Барабас, абсмоктваючы парасячую нагу, сказаў гаспадару:
- Дрэнь у цябе вiно, налi хiба мне вунь з таго збана! - i паказаў косткаю на збан, дзе сядзеў Бурацiна.
- Сiньёр, гэты збан пусты, - адказаў гаспадар.
- Хлусiш, пакажы.
Тады гаспадар падняў збан i перакулiў яго. Бурацiна з усяе сiлы ўпёрся локцямi ў бакi збана, каб не вывалiцца.
- Там нешта чарнеецца, - прахрыпеў Карабас Барабас.
- Там нешта бялеецца, - пацвердзiў Дурамар.
- Сiньёры, скула мне на язык, прастрэл мне ў паяснiцу, - збан пусты!
- Калi так, стаў яго на стол - мы будзем кiдаць туды косцi.
Збан, у якiм сядзеў Бурацiна, паставiлi памiж дырэктарам тэатра лялек i прадаўцом лячэбных п'явак. На галаву Бурацiна пасыпалiся абгрызеныя косцi i скарынкi.
Карабас Барабас, выпiўшы шмат вiна, падставiў да агню бараду, каб з яе капала налiплая смала.
- Пакладу Бурацiна на далонь, - выхваляючыся, гаварыў ён, - другой далонню плясну, - мокрае месца ад яго застанецца.
- Нягоднiк цалкам гэтага заслугоўвае, - пацвярджаў Дурамар, - але спачатку яму добра было б паставiць п'явак, каб яны выпiлi ўсю кроў...
- Не! - стукаў кулаком Карабас Барабас. - Спачатку я адбяру ў яго залаты ключык...
У размову ўмяшаўся гаспадар, - ён ужо ведаў пра ўцёкi драўляных чалавечкаў.
- Сiньёр, вам няма чаго стамляць сябе пошукамi. Зараз я паклiчу двух кемлiвых малайцоў, - пакуль вы падмацоўваецеся вiном, яны хутка абшукаюць увесь лес i прыцягнуць сюды Бурацiна.
- Добра. Пасылай малайцоў, - сказаў Карабас Барабас, падстаўляючы да агню вялiзныя падэшвы. I паколькi ён быў п'яны ўжо, дык на ўсё горла заспяваў песню:
Дурны i рахманы
Мой народ драўляны.
Уладарнiк лялек
Вось хто я, каб зналi...
Грозны Карабас,
Слаўны Барабас...
Лялькi прада мною
Сцелюцца травою.
Нават i на кралю
Бiч не мае жалю,
Бiч у сем хвастоў,
Бiч у сем хвастоў.
Як махаць iм стану
Мой народ слухмяны
Песенькi спявае,
Грошыкi збiрае
У маю кiшэнь,
У маю кiшэнь...
Тады Бурацiна змененым голасам завыў з глыбiнi збана:
- Адкрый таямнiцу, няшчасны, адкрый таямнiцу!..
Карабас Барабас ад нечаканасцi гучна ляснуў скiвiцамi i вылупiўся на Дурамара.
- Гэта ты?
- Не, гэта не я...
- Хто ж сказаў, каб я адкрыў таямнiцу?
Дурамар верыў у забабоны; апрача таго, ён таксама выпiў шмат вiна. Твар у яго пасiнеў i зморшчыўся ад страху, нiбы грыб смарчок.
Гледзячы на яго, i Карабас Барабас заляскаў зубамi.
- Адкрый таямнiцу, - зноў завыў таемны голас з глыбiнi збана, - iнакш не ўстанеш з гэтага крэсла, няшчасны!
Карабас Барабас паспрабаваў усхапiцца, але не мог нават i прыўзняцца.
- Яку-ку-кую та-та-таямнiцу? - спытаў ён, заiкаючыся.
Голас адказаў:
- Таямнiцу чарапахi Тарцiлы.
Ад жаху Дурамар павольна палез пад стол. У Карабаса Барабаса адвiсла скiвiца.
- Дзе знаходзяцца дзверы, дзе знаходзяцца дзверы? - нiбы вецер у комiне ў асеннюю ноч, правыў голас.
- Адкажу, адкажу, замоўкнi, замоўкнi! - прашаптаў Карабас Барабас. Дзверы - у старога Карла ў каморцы, за намаляваным камiнкам...
Толькi ён прагаварыў гэтыя словы, з двара ўвайшоў гаспадар.
- Вось надзейныя малайцы, за грошы яны прывядуць да вас, сiньёр, хоць самога чорта...
I ён паказаў на лiсiцу Алiсу i ката Базiлiо, якiя стаялi на парозе. Лiсiца пачцiва зняла стары капялюш.
- Сiньёр Карабас Барабас падорыць нам на беднасць дзесяць залатых манет, i мы аддадзiм вам у рукi нягоднiка Бурацiна, не сыходзячы з гэтага месца.
Карабас Барабас залез пад бараду ў кiшэню камiзэлькi, выняў дзесяць залатых.
- Вось грошы, а дзе Бурацiна?
Лiсiца некалькi разоў пералiчыла манеты, уздыхнула, аддаючы палавiну кату, i паказала лапай:
- Ён у гэтым збане, сiньёр, у вас пад носам...
Карабас Барабас схапiў са стала збан i раз'юшана шпурнуў яго на каменную падлогу. З чарапкоў i кучы абгрызеных костак выскачыў Бурацiна. Пакуль усе стаялi, разявiўшы раты, ён, як страла, кiнуўся з харчэўнi на двор проста да пеўня, якi ганарлiва разглядаў то адным вокам, то другiм здохлага чарвячка.
- Гэта ты мяне выдаў, стары катлетны фарш! - злосна выцягнуўшы нос, сказаў яму Бурацiна. - Ну, цяпер iмчы што маеш духу...
I ён моцна ўчапiўся ў яго генеральскi хвост. Певень, нiчога не разумеючы, растапырыў крылы i кiнуўся бегчы на цыбатых нагах. Бурацiна - у вiхры - за iм, - з гары, цераз дарогу, па полi, да лесу.
Карабас Барабас, Дурамар i гаспадар харчэўнi апамяталiся нарэшце ад здзiўлення i выбеглi ўслед за Бурацiна. Але колькi яны нi азiралiся, яго нiдзе не было вiдаць, толькi далека па полi iмчаўся з усяе сiлы певень. Але паколькi ўсiм было вядома, што ён дурань, то на гэтага пеўня нiхто не звярнуў увагi.
Бурацiна першы раз у жыццi прыходзiць у роспач, але ўсё канчаецца шчаслiва
Дурны певень змарыўся, ледзь бег, разявiўшы дзюбу. Бурацiна выпусцiў нарэшце яго пакамечаны хвост.
- Iдзi, генерал, да сваiх курэй...
I адзiн пайшоў туды, дзе скрозь лiсце ярка блiшчала Лебядзiнае возера.
Вось i сасна на камянiстым узгорку, вось i пячора. Навакол параскiдана наламанае галлё. Трава прымята слядамi колаў...
У Бурацiна моцна закалацiлася сэрца. Ён саскочыў з узгорка, заглянуў пад каравыя карэннi...
Пячора была пустая!!!
Нi Мальвiны, нi П'еро, нi Артамона.
Толькi валялiся дзве анучкi. Ён iх падняў, - гэта былi адарваныя рукавы ад кашулi П'еро.
Сяброў нехта выкраў! Яны загiнулi! Бурацiна ўпаў нiцма, - нос яго глыбока ўваткнуўся ў зямлю.
Ён толькi цяпер зразумеў, як моцна прывык да сваiх сяброў. Няхай Мальвiна займаецца выхаваннем, няхай П'еро хоць тысячу разоў запар чытае вершыкi, Бурацiна аддаў бы нават залаты ключык, каб зноў убачыць сяброў.
Каля яго галавы бясшумна ўзняўся пульхны пагорачак зямлi, вылез аксамiтны крот з ружовымi далонямi, пiсклява чхнуў тры разы i сказаў:
"- Я сляпы, але я вельмi добра чую. Сюды пад'язджала каламажка, запрэжаная авечкамi. У ёй сядзеў Лiс, губернатар Горада Дурняў, i сышчыкi. Губернатар загадаў:
- Забраць нягоднiкаў, якiя збiлi маiх лепшых палiцэйскiх пры выкананнi абавязкаў! Забраць!
Сышчыкi адказалi:
- Цяў!
Кiнулiся ў пячору, i там пачалася шалёная тузанiна. Тваiх сяброў звязалi, кiнулi ў каламажку разам з клункамi i паехалi".
Што за карысць была ляжаць, уткнуўшы нос у зямлю. Бурацiна ўсхапiўся i пабег па слядах колаў. Мiнуў возера, выйшаў на поле з густой травой.
Iшоў, iшоў... У яго не было нiякага плана ў галаве. Трэба выратаваць таварышаў, - вось i ўсё.
Дайшоў да кручы, адкуль пазаўчарашняй ноччу звалiўся ў лопух. Унiзе ўбачыў брудную сажалку, дзе жыла чарапаха Тарцiла. Па дарозе да сажалкi спускалася каламажка; яе цягнулi дзве худыя, як шкiлеты, авечкi з абадранай воўнай.
На козлах сядзеў тлусты кот, з надзьмутымi шчокамi, у залатых акулярах, ён служыў пры губернатары патайным нашэптвальнiкам у вуха. Ззаду яго - важны Лiс, губернатар... На клунках ляжалi Мальвiна, П'еро i ўвесь забiнтаваны Артамон, - заўсёды такi расчасаны хвост яго валокся кутасiкам па пыльнай дарозе.
Ззаду за каламажкай iшлi два сышчыкi - доберманы-пiнчэры.
Раптам сышчыкi ўзнялi сабачыя морды i ўбачылi наверсе кручы белы каўпачок Бурацiна.
Моцнымi скачкамi пiнчэры пачалi ўзбiрацца па крутым схiле. Але раней чым яны дабеглi да верху, Бурацiна, - а яму ўжо нiкуды нi схавацца, нi ўцячы, склаў рукi над галавой i - ластаўкай - з самага крутога месца рынуўся ўнiз, у брудную сажалку, зацягнутую зялёнай раскай.
Ён апiсаў у паветры крывую i, вядома, трапiў бы ў сажалку пад абарону цёткi Тарцiлы, калi б не моцны парыў ветру.
Вецер падхапiў лёгенькага драўлянага Бурацiна, закруцiў, завярцеў яго "двайным штопарам", шпурнуў убок, i ён, падаючы, бразнуўся проста ў каламажку, на галаву губернатара Лiса.
Тлусты кот у залатых акулярах ад нечаканасцi звалiўся з козлаў, i паколькi ён быў падлюга i баязлiвец, дык прыкiнуўся, што самлеў.
Губернатар Лiс, таксама страшэнны баязлiвец, з вiскам кiнуўся ўцякаць па схiле i тут жа залез у барсукову нару. Там яму давялося не соладка: барсукi сурова распраўляюцца з такiмi гасцямi.
Сiньёр Карабас Барабас трымаў на прывязi двух палiцэйскiх сабак. Убачыўшы на роўным полi ўцекачоў, ён разявiў зубасты рот.
- Ага! - закрычаў ён i спусцiў сабак.
Раз'юшаныя сабакi спачатку пачалi драць заднiмi лапамi зямлю. Яны нават не гыркалi, яны нават глядзелi ў другi бок, а не на ўцекачоў, - так ганарылiся сваёй сiлай.
Потым сабакi павольна пайшлi да таго месца, дзе ў жаху спынiлiся Бурацiна, Артамон, П'еро i Мальвiна.
Здавалася, усё загiнула. Карабас Барабас касалапа iшоў следам за палiцэйскiмi сабакамi. Барада яго штохвiлiны вылазiла з кiшэнi курткi i блыталася пад нагамi.
Артамон падкурчыў хвост i злосна гыркаў. Мальвiна трэсла рукамi:
- Баюся, баюся!
П'еро апусцiў рукавы i глядзеў на Мальвiну, упэўнены, што ўсё скончана.
Першы апамятаўся Бурацiна.
- П'еро, - закрычаў ён, - бяры за руку дзяўчынку, бяжыце да возера, дзе лебедзi!.. Артамон, скiдай клункi, здымай гадзiннiк, - будзеш бiцца!..
Мальвiна, ледзь толькi пачула гэтае смелае распараджэнне, саскочыла з Артамона i, падабраўшы сукенку, пабегла да возера. П'еро - за ёю.
Артамон скiнуў клункi, зняў з лапы гадзiннiк i бант з кончыка хваста. Ашчэрыў белыя зубы i скочыў улева, скочыў управа, размiнаючы мускулы, i таксама пачаў з адцяжкай драць заднiмi нагамi зямлю.
Бурацiна ўзлез па смалiстым ствале на верхавiну iтальянскай сасны, што адзiнока стаяла ў полi, i адтуль закрычаў, завыў, запiшчаў на ўсё горла:
- Звяры, птушкi, насякомыя! Нашых б'юць! Ратуйце нi ў чым не вiнаватых драўляных чалавечкаў!..
Палiцэйскiя бульдогi нiбы толькi цяпер убачылi Артамона i разам кiнулiся на яго. Спрытны пудзель выкруцiўся i зубамi хапiў аднаго сабаку за агрызак хваста, другога за сцягно.
Бульдогi нязграбна павярнулiся i зноў кiнулiся на пудзеля. Ён высока падскочыў, прапусцiўшы iх пад сабой, i зноў паспеў абадраць аднаму бок, другому - спiну.
Трэцi раз кiнулiся на яго бульдогi. Тады Артамон, апусцiўшы хвост да травы, памчаўся кругамi па полi, то падпускаючы блiзка палiцэйскiх сабак, то кiдаючыся ўбок перад самым iх носам...
Кiрпатыя бульдогi цяпер па-сапраўднаму раззлавалiся, засаплi, беглi за Артамонам не спяшаючыся, упарта, гатовыя лепш здохнуць, але дабрацца да горла мiтуслiвага пудзеля.
Тым часам Карабас Барабас падышоў да iтальянскай сасны, ухапiўся за ствол i пачаў трэсцi:
- Злазь, злазь!
Бурацiна рукамi, нагамi, зубамi ўчапiўся за галiну. Карабас Барабас затрос дрэва так, што загайдалiся ўсе шышкi на галiнах.
На iтальянскай сасне шышкi - калючыя i цяжкiя, велiчынёй з невялiкую дыню. Стукнуць такой шышкай па галаве - дык ой-ёй!
Бурацiна ледзь трымаўся на галiне, якая гайдалася. Ён бачыў, што Артамон ужо высунуў язык чырвонай анучай i бегае ўсё павальней.
- Аддавай ключык! - загарланiў Карабас Барабас, разявiўшы ляпу.
Бурацiна папоўз па галiне, дабраўся да здаравеннай шышкi i пачаў перакусваць сцябло, на якiм яна вiсела. Карабас Барабас страсянуў мацней, i цяжкая шышка паляцела ўнiз, - бах! - проста яму ў зубастую пашчу.
Карабас Барабас ажно прысеў.
Бурацiна адарваў другую шышку, i яна - бах! - Карабасу Барабасу проста ў цемя, як у барабан.
- Нашых б'юць! - зноў закрычаў Бурацiна. - На дапамогу нi ў чым не вiнаватым драўляным чалавечкам!
Першымi на дапамогу прыляцелi стрыжы, - брыючым палётам пачалi стрыгчы паветра перад носам у бульдогаў. Сабакi дарэмна ляскалi зубамi, - стрыж не муха: як шэрая маланка - ж-жык мiма носа!
З воблака, падобнага на кашэчую галаву, упаў чорны каршун - той, што звычайна прыносiў Мальвiне дзiчыну; ён упiўся кiпцюрамi ў спiну палiцэйскага сабакi, узляцеў на цудоўных крылах, падняў сабаку i выпусцiў яго...
Сабака, скуголячы, пляснуўся дагары лапамi.
Артамон збоку наляцеў на другога сабаку, ударыў яго грудзьмi, павалiў, укусiў, адскочыў...
I зноў памчалiся па полi вакол адзiнокай сасны Артамон i за iм памятыя i пакусаныя палiцэйскiя сабакi.
На дапамогу Артамону iшлi жабы. Яны цягнулi двух вужоў, якiя аслеплi ад старасцi. Вужам усё роўна трэба было памiраць - альбо пад гнiлым пнём, альбо ў жываце ў чаплi. Жабы ўгаварылi iх загiнуць геройскай смерцю.
Высакародны Артамон вырашыў цяпер распачаць адкрыты бой.
Сеў на хвост, ашчэрыў iклы.
Бульдогi наляцелi на яго, i ўсе ўтрох пакацiлiся клубком.
Артамон ляскаў скiвiцамi, драў кiпцюрамi. Бульдогi, не звяртаючы ўвагi на ўкусы i драпiны, чакалi аднаго: дабрацца да Артамонавага горла - мёртвай хваткай. Вiск i выццё стаялi на ўсiм полi.
На дапамогу Артамону iшла сям'я вожыкаў: сам вожык, вожычыха, вожыкава цешча, дзве вожыкавы незамужнiя цёткi i маленькiя вожычкi.
Ляцелi, гулi тоўстыя чорна-аксамiтныя чмялi ў залатых плашчах, шыпелi крыламi злосныя шэршнi. Паўзлi жужалi i куслiвыя жукi з доўгiмi вусамi.
Усе звяры, птушкi i насякомыя дружна накiнулiся на ненавiсных палiцэйскiх сабак.
Вожык, вожычыха, вожыкава цешча, дзве вожыкавы незамужнiя цёткi i маленькiя вожычкi згортвалiся ў клубкi i з хуткасцю кракетнага шара бiлi iголкамi бульдогаў у морду.
Чмялi, шэршнi з налёту джалiлi iх атрутнымi джаламi. Сур'ёзныя мурашкi не спяшаючыся залазiлi ў ноздры i там пускалi ядавiтую мурашыную кiслату.
Жужалi i жукi кусалi за пупок.
Каршун дзёўб то аднаго сабаку, то другога крывой дзюбай у чэрап.
Матылькi i мухi шчыльным воблачкам таўклiся перад iх вачыма, засланяючы святло.
Жабы трымалi напагатове двух вужоў, гатовых памерцi геройскай смерцю.
I вось, калi адзiн з бульдогаў шырока разявiў пашчу, каб вычхнуць атрутную мурашыную кiслату, стары сляпы вуж кiнуўся галавой наперад яму ў горла i вiнтом пралез у страўнiк.
Тое ж здарылася i з другiм бульдогам: другi сляпы вуж кiнуўся яму ў пашчу.
Абодва сабакi, сколатыя, зджаленыя, падрапаныя, - задыхаючыся, пачалi бездапаможна качацца па зямлi.
Высакародны Артамон выйшаў з бою пераможцам.
Тым часам Карабас Барабас выцягнуў нарэшце з велiзарнага рота калючую шышку.
Ад удару па цеменi ў яго вылезлi на лоб вочы. Хiстаючыся, ён зноў схапiўся за ствол iтальянскай сасны. Вецер развяваў яго бараду.
Бурацiна заўважыў, седзячы на самай верхавiнцы, што канец барады Карабаса Барабаса, падхопленай ветрам, прыклеiўся да смалiстага ствала.
Бурацiна павiс на суку i, дражнячыся, запiшчаў:
- Дзядзечка, не дагонiш, дзядзечка, не дагонiш!..
Саскочыў на зямлю i пачаў бегаць вакол сасны. Карабас Барабас, выставiўшы рукi, каб схапiць хлапчука, пабег за iм, хiстаючыся, вакол дрэва.
Абабег раз, вось-вось ужо, здаецца, i схапiў сагнутымi ў крук пальцамi хлапчука, якi ўцякаў ад яго, абабег другi, абабег трэцi раз...
Барада яго абкручвалася вакол ствала, шчыльна прыклейвалася да смалы.
Калi барада скончылася i Карабас Барабас упёрся носаму дрэва, Бурацiна паказаў яму доўгi язык i пабег да Лебядзiнага возера - шукаць Мальвiну i П'еро.
Змардаваны Артамон на трох лапах, падкурчыўшы чацвёртую, шкандыбаў за iм кульгавым сабачым трушком.
На полi засталiся два палiцэйскiя сабакi, за жыццё якiх, вiдаць, нельга было даць i здохлай сухой мухi, i разгублены доктар лялечных навук сiньёр Карабас Барабас, шчыльна прыклеены барадой да iтальянскай сасны.
У пячоры
Мальвiна i П'еро сядзелi на сырой цёплай купiне ў чароце.
Зверху iх прыкрывала павуцiнавая сетка, засмечаная крыльцамi стракоз i высмактанымi камарамi.
Маленькiя блакiтныя птушачкi, пералятаючы з чарацiнкi на чарацiнку, з вясёлым здзiўленнем паглядалi на дзяўчынку, якая горка плакала.
Здалёку даляталi страшэнны лямант i вiск, - гэта Артамон i Бурацiна, вiдаць, дорага прадавалi сваё жыццё.
- Баюся, баюся! - паўтарала Мальвiна i лiсточкам лопуху ў роспачы закрывала мокры твар.
П'еро спрабаваў суцешыць яе вершамi:
Мы на купiнцы сядзiм
I на кветачкi глядзiм,
Жоўтыя, блiскучыя,
Да чаго ж пахучыя.
Будзем жыць мы лета
На купiнцы гэтай,
Жыць адны мы будзем
На здзiўленне людзям...
Мальвiна затупала на яго нагамi:
- Вы мне абрыдлi, абрыдлi, хлопчык!.. Сарвiце свежы лопух, - хiба ж не бачыце - гэты ўвесь прамок i ўвесь на дзiрках.
Раптам шум i вiск удалечынi зацiхлi. Мальвiна павольна пляснула рукамi:
- Артамон i Бурацiна загiнулi...
I кiнулася тварам на купiну, у зялёны мох.
П'еро бесталкова затупаў каля яе. Вецер цiха пасвiстваў мяцёлкамi чароту.
Нарэшце пачулiся крокi. Бясспрэчна, гэта iшоў Карабас Барабас, каб груба схапiць i засунуць у свае бяздонныя кiшэнi Мальвiну i П'еро. Чарот расхiнуўся, - i з'явiўся Бурацiна: нос - тырчком, рот да вушэй. За iм накульгваў падрапаны Артамон з двума клункамi цераз спiну...
- Бач ты iх - захацелi са мной бiцца! - сказаў Бурацiна, не звяртаючы ўвагi на радасць Мальвiны i П'еро. - Што мне кот, што мне лiсiца, што мне палiцэйскiя сабакi, што мне сам Карабас Барабас - цьфу! Дзяўчынка, узлазь на сабаку, хлапчук, трымайся за хвост. Пайшлi...
I ён мужна пакрочыў па купiнах, локцямi рассоўваючы чарот, - вакол возера на той бок...
Мальвiна i П'еро не адважылiся нават спытаць яго, чым закончыўся бой з палiцэйскiмi сабакамi i чаму за iмi не гонiцца Карабас Барабас.
Калi дабралiся да таго берага возера, высакародны Артамон пачаў скуголiць i кульгаць на ўсе лапы. Трэба было зрабiць прывал, каб перавязаць яму раны. Пад вялiзнымi карэннямi сасны, якая расла на камянiстым пагорку, убачылi пячору. Туды зацягнулi клункi, i туды ж запоўз Артамон.
Высакародны сабака спачатку аблiзваў кожную лапу, потым працягваў яе Мальвiне. Бурацiна раздзiраў Мальвiнiну старую кашулю на бiнты. П'еро iх трымаў, Мальвiна перавязвала лапы.
Пасля перавязкi Артамону паставiлi градуснiк, i сабака спакойна заснуў.
Бурацiна сказаў:
- П'еро, марш да возера, прынясi вады.
П'еро паслухмяна паклыпаў, мармычучы вершы i спатыкаючыся, па дарозе згубiў вечка i прынёс вады толькi на дне чайнiка.
Бурацiна сказаў:
- Мальвiна, збегай назбiрай галля для вогнiшча.
Мальвiна з дакорам паглядзела на Бурацiна, пацiснула плечыкам i прынесла некалькi сухiх сцяблiнак.
Бурацiна сказаў:
- Вось насланнё з гэтымi добра выхаванымi...
Сам прынёс вады, сам назбiраў галля i сасновых шышак, сам расклаў каля ўвахода ў пячору агонь, такi шумлiвы, што захiсталiся галiнкi на высокай сасне. Сам зварыў какавы на вадзе.
- Жыва! Сядайце снедаць...
Мальвiна ўвесь гэты час маўчала, сцяўшы губы. Але цяпер яна сказала вельмi цвёрда, дарослым голасам:
- Не думайце, Бурацiна, што калi вы бiлiся з сабакамi i перамаглi, выратавалi нас ад Карабаса Барабаса i ў далейшым паводзiлi сябе мужна, дык гэта пазбаўляе вас ад неабходнасцi мыць рукi i чысцiць зубы перад ядой...
Бурацiна так i сеў: вось табе i маеш! - вылупiў вочы на дзяўчынку з жалезным характарам.
Мальвiна выйшла з пячоры i пляснула ў далонi:
- Матылькi, вусенi, жукi, жабы...
Не прайшло хвiлiны - прыляцелi вялiкiя матылькi, запэцканыя пылком з кветак. Прыпаўзлi вусенi i панурыя жукi-гнаевiкi.
На жыватах прышлёпалi жабы...
Матылькi, уздыхаючы крыльцамi, селi на сцены пячоры, каб унутры было прыгожа i каб зямля, што асыпалася, не трапляла ў страву.
Жукi-гнаевiкi згортвалi ў шарыкi ўсё смецце на дне пячоры i выкiдвалi iх прэч.
Тлусты белы вусень успоўз на галаву Бурацiна i, звесiўшыся з яго носа, выцiснуў крыху пасты яму на зубы. Хочаш не хочаш, прыйшлося iх пачысцiць.
Другi вусень пачысцiў зубы П'еро.
З'явiўся заспаны барсук, падобны на калматае парася... Ён браў лапай карычневых вусеняў, выцiскаў з iх карычневую пасту на абутак i хвастом вельмi добра вычысцiў усе тры пары чаравiкаў - у Мальвiны, Бурацiна i П'еро.
Пачысцiўшы, пазяхнуў: а-ха-ха, - i пайшоў, перавальваючыся з боку на бок.
Заляцеў мiтуслiвы, стракаты, вясёлы ўдод з чырвоным чубком, якi ўставаў дыбам, калi ён з чаго-небудзь дзiвiўся.
- Каго прычасаць?
- Мяне, - сказала Мальвiна. - Зрабiце завiўку i прычашыце, я раскудлачана...
- А дзе ж люстэрка? Паслухайце, душачка...
Тады лупавокiя жабы сказалi:
- Мы прынясём...
Дзесяць жаб зашлёпалi жыватамi да возера. Замест люстэрка яны прывалаклi люстранога карпа, такога тлустага i санлiвага, што яму было ўсё роўна, куды яго цягнуць пад плаўнiкi.
Карпа паставiлi на хвост перад Мальвiнай. Каб ён не задыхаўся, яму ў рот лiлi з чайнiка ваду.
Мiтуслiвы ўдод завiў i прычасаў Мальвiну. Асцярожна ўзяў са сцяны аднаго з матылькоў i прыпудрыў iм нос дзяўчынкi.
- Гатова, душачка...
I - ффрр! - стракатым клубком вылецеў з пячоры.
Жабы зацягнулi люстранога карпа назад у возера. Бурацiна i П'еро - хочаш не хочаш - вымылi рукi i нават шыю.
Мальвiна дазволiла сесцi снедаць.
Пасля снедання, змахнуўшы крошкi з каленяў, яна сказала:
- Бурацiна, мой дружа, мiнулы раз мы з вамi спынiлiся на дыктанце. Прадоўжым урок...
Бурацiна захацелася выскачыць з пячоры - куды вочы глядзяць. Але нельга ж было кiнуць бездапаможных таварышаў i хворага сабаку! Ён прабурчаў:
- Пiсьмовых прылад не ўзялi...
- Няпраўда, узялi, - прастагнаў Артамон. Дапоўз да клунка, зубамi развязаў яго i выцягнуў бутэлечку з чарнiлам, пенал, сшытак i нават маленькi глобус.
- Не трымайце ручку сутаргава i вельмi блiзка да пяра, iнакш вы выпацкаеце пальцы ў чарнiла, - сказала Мальвiна. Узняла прыгожанькiя вочы да столi пячоры на матылькоў i...
У гэты час пачуўся хруст галля, грубыя галасы, - мiма пячоры прайшлi прадавец лячэбных п'явак Дурамар i Карабас Барабас, якi ледзь валок ногi.
На лбе ў дырэктара тэатра лялек чырванеў вялiзны гуз, нос распух, барада касмылямi i выпацкана смалой.
Вохкаючы i адплёўваючыся, ён гаварыў:
- Яны далёка не маглi ўцячы. Яны дзе-небудзь тут, у лесе.
Нягледзячы нi на што, Бурацiна вырашае выведаць у Карабаса Барабаса таямнiцу залатога ключыка
Карабас Барабас i Дурамар павольна прайшлi мiма пячоры.
У часе бою на раўнiне прадавец лячэбных п'явак, дрыжучы ад страху, сядзеў за кустом. Калi ўсё скончылася, ён пачакаў, пакуль Артамон i Бурацiна не схаваюцца ў густой траве, i тады толькi ледзь-ледзь ададраў ад ствала iтальянскай сасны бараду Карабаса Барабаса.
- Ну i даў жа вам хлапчук, - сказаў Дурамар. - Прыйдзецца вам паставiць на патылiцу два тузiны самых лепшых п'явак...
Карабас Барабас зароў:
- Сто тысяч чарцей! Хутчэй у пагоню за нягоднiкамi!..
Карабас Барабас i Дурамар пайшлi па слядах уцекачоў. Яны рассоўвалi рукамi траву, аглядалi кожны куст, абмацвалi кожную купiну.
Яны бачылi дымок вогнiшча каля карэнняў старой сасны, але iм i ў галаву не прыйшло, што ў гэтай пячоры хавалiся драўляныя чалавечкi ды яшчэ расклалi агонь.
- Гэтага нягоднiка Бурацiна разрэжу складаным нажом на кавалачкi, - бурчаў Карабас Барабас.
Уцекачы прытаiлiся ў пячоры.
Што цяпер рабiць? Уцякаць? Але Артамон, увесь забiнтаваны, моцна спаў. Сабака павiнен быў спаць дваццаць чатыры гадзiны, каб загаiлiся раны.
Няўжо ж пакiнуць высакароднага сабаку аднаго ў пячоры?
Не, не, ратавацца - дык усiм разам, гiнуць - дык усiм разам...
Бурацiна, П'еро i Мальвiна ў глыбiнi пячоры, уткнуўшыся насамi, доўга раiлiся. Вырашылi: перачакаць тут да ранiцы, уваход у пячору замаскiраваць галлём i, каб хутчэй паправiўся Артамон, зрабiць яму спажыўную клiзму.
Бурацiна сказаў:
- Я ўсё-такi хачу, чаго б гэта нi каштавала, даведацца ў Карабаса Барабаса, дзе тыя дзверцы, якiя адмыкае залаты ключык. За дзверцамi захоўваецца штосьцi цудоўнае, дзiвоснае. I яно павiнна прынесцi нам шчасце...
- Баюся без вас заставацца, баюся! - прастагнала Мальвiна.
- А П'еро вам нашто?
- Ах, ён толькi чытае вершыкi...
- Я буду абараняць Мальвiну, як леў, - прагаварыў П'еро хрыплым голасам, якiм размаўляюць буйныя драпежнiкi, - вы мяне яшчэ не ведаеце...
- Малайчына, П'еро, даўно б так!
I Бурацiна кiнуўся бегчы па слядах Карабаса Барабаса i Дурамара.
Ён iх неўзабаве ўбачыў. Дырэктар тэатра лялек сядзеў на беразе ручая, Дурамар ставiў яму на гуз кампрэс з лiстоў конскага шчаўя. Здалёк было чуваць страшэннае бурчанне ў пустым жываце ў Карабаса Барабаса i сумнае папiскванне ў пустым жываце ў прадаўца лячэбных п'явак.
- Сiньёр, нам неабходна падсiлкавацца, - гаварыў Дурамар, - пошукi нягоднiкаў могуць зацягнуцца да глыбокай ночы.
- Я з'еў бы цяпер цэлае парася i парачку качачак, - панура адказаў Карабас Барабас.
Прыяцелi павалаклiся да харчэўнi "Трох печкуроў" - яе шыльда вiднелася на прыгорку. Але хутчэй, чым Карабас Барабас i Дурамар, кiнуўся туды Бурацiна, прыгiнаючыся да травы, каб яго не прыкмецiлi.
Каля дзвярэй харчэўнi Бурацiна падкраўся да вялiкага пеўня, якi, знайшоўшы зернетка цi кавалачак кураняцiнай кiшкi, ганарлiва трос чырвоным грабеньчыкам, шаркаў кiпцюрамi i з трывогаю клiкаў курэй на пачастунак:
- Ко-ко-ко!
Бурацiна падаў яму на далонi крошкi мiндальнага пiрожнага:
- Частуйцеся, сiньёр галоўнакамандуючы.
Певень строга зiрнуў на драўлянага хлапчука, але не ўтрымаўся i дзеўбануў яго ў далонь.
- Ко-ко-ко!..
- Сiньёр галоўнакамандуючы, мне трэба было б прайсцi ў харчэўню, але так, каб гаспадар мяне не заўважыў. Я схаваюся за ваш цудоўны рознакаляровы хвост, i вы даведзяце мяне да самага камiнка. Добра?
- Ко-ко! - яшчэ з большым гонарам вымавiў певень.
Ён нiчога не зразумеў, але каб не паказаць, што нiчога не зразумеў, важна пайшоў да адчыненых дзвярэй харчэўнi. Бурацiна схапiў яго пад крылы за бакi, прыкрыўся яго хвастом i на кукiшках прабраўся на кухню, да самага камiнка, дзе мiтусiўся лысы гаспадар харчэўнi, круцячы на агнi ражны i скавародкi.
- Пайшоў прэч, старое булённае мяса! - крыкнуў на пеўня гаспадар i так паддаў нагой, што певень:
- Ку-дах-тах-тах! - з роспачным крыкам вылецеў на вулiцу да псрапалоханых курэй.
Бурацiна, незаўважаны, шмыгнуў мiма ног гаспадара i прысеў за вялiкiм глiняным збаном.
У гэты час пачулiся галасы Карабаса Барабаса i Дурамара.
Гаспадар, нiзка кланяючыся, выйшаў iм насустрач.
Бурацiна залез у глiняны збан i там прытаiўся.
Бурацiна даведваецца пра таямнiцу залатога ключыка
Карабас Барабас i Дурамар падсiлкоўвалiся смажаным парасём. Гаспадар падлiваў вiна ў шклянкi.
Карабас Барабас, абсмоктваючы парасячую нагу, сказаў гаспадару:
- Дрэнь у цябе вiно, налi хiба мне вунь з таго збана! - i паказаў косткаю на збан, дзе сядзеў Бурацiна.
- Сiньёр, гэты збан пусты, - адказаў гаспадар.
- Хлусiш, пакажы.
Тады гаспадар падняў збан i перакулiў яго. Бурацiна з усяе сiлы ўпёрся локцямi ў бакi збана, каб не вывалiцца.
- Там нешта чарнеецца, - прахрыпеў Карабас Барабас.
- Там нешта бялеецца, - пацвердзiў Дурамар.
- Сiньёры, скула мне на язык, прастрэл мне ў паяснiцу, - збан пусты!
- Калi так, стаў яго на стол - мы будзем кiдаць туды косцi.
Збан, у якiм сядзеў Бурацiна, паставiлi памiж дырэктарам тэатра лялек i прадаўцом лячэбных п'явак. На галаву Бурацiна пасыпалiся абгрызеныя косцi i скарынкi.
Карабас Барабас, выпiўшы шмат вiна, падставiў да агню бараду, каб з яе капала налiплая смала.
- Пакладу Бурацiна на далонь, - выхваляючыся, гаварыў ён, - другой далонню плясну, - мокрае месца ад яго застанецца.
- Нягоднiк цалкам гэтага заслугоўвае, - пацвярджаў Дурамар, - але спачатку яму добра было б паставiць п'явак, каб яны выпiлi ўсю кроў...
- Не! - стукаў кулаком Карабас Барабас. - Спачатку я адбяру ў яго залаты ключык...
У размову ўмяшаўся гаспадар, - ён ужо ведаў пра ўцёкi драўляных чалавечкаў.
- Сiньёр, вам няма чаго стамляць сябе пошукамi. Зараз я паклiчу двух кемлiвых малайцоў, - пакуль вы падмацоўваецеся вiном, яны хутка абшукаюць увесь лес i прыцягнуць сюды Бурацiна.
- Добра. Пасылай малайцоў, - сказаў Карабас Барабас, падстаўляючы да агню вялiзныя падэшвы. I паколькi ён быў п'яны ўжо, дык на ўсё горла заспяваў песню:
Дурны i рахманы
Мой народ драўляны.
Уладарнiк лялек
Вось хто я, каб зналi...
Грозны Карабас,
Слаўны Барабас...
Лялькi прада мною
Сцелюцца травою.
Нават i на кралю
Бiч не мае жалю,
Бiч у сем хвастоў,
Бiч у сем хвастоў.
Як махаць iм стану
Мой народ слухмяны
Песенькi спявае,
Грошыкi збiрае
У маю кiшэнь,
У маю кiшэнь...
Тады Бурацiна змененым голасам завыў з глыбiнi збана:
- Адкрый таямнiцу, няшчасны, адкрый таямнiцу!..
Карабас Барабас ад нечаканасцi гучна ляснуў скiвiцамi i вылупiўся на Дурамара.
- Гэта ты?
- Не, гэта не я...
- Хто ж сказаў, каб я адкрыў таямнiцу?
Дурамар верыў у забабоны; апрача таго, ён таксама выпiў шмат вiна. Твар у яго пасiнеў i зморшчыўся ад страху, нiбы грыб смарчок.
Гледзячы на яго, i Карабас Барабас заляскаў зубамi.
- Адкрый таямнiцу, - зноў завыў таемны голас з глыбiнi збана, - iнакш не ўстанеш з гэтага крэсла, няшчасны!
Карабас Барабас паспрабаваў усхапiцца, але не мог нават i прыўзняцца.
- Яку-ку-кую та-та-таямнiцу? - спытаў ён, заiкаючыся.
Голас адказаў:
- Таямнiцу чарапахi Тарцiлы.
Ад жаху Дурамар павольна палез пад стол. У Карабаса Барабаса адвiсла скiвiца.
- Дзе знаходзяцца дзверы, дзе знаходзяцца дзверы? - нiбы вецер у комiне ў асеннюю ноч, правыў голас.
- Адкажу, адкажу, замоўкнi, замоўкнi! - прашаптаў Карабас Барабас. Дзверы - у старога Карла ў каморцы, за намаляваным камiнкам...
Толькi ён прагаварыў гэтыя словы, з двара ўвайшоў гаспадар.
- Вось надзейныя малайцы, за грошы яны прывядуць да вас, сiньёр, хоць самога чорта...
I ён паказаў на лiсiцу Алiсу i ката Базiлiо, якiя стаялi на парозе. Лiсiца пачцiва зняла стары капялюш.
- Сiньёр Карабас Барабас падорыць нам на беднасць дзесяць залатых манет, i мы аддадзiм вам у рукi нягоднiка Бурацiна, не сыходзячы з гэтага месца.
Карабас Барабас залез пад бараду ў кiшэню камiзэлькi, выняў дзесяць залатых.
- Вось грошы, а дзе Бурацiна?
Лiсiца некалькi разоў пералiчыла манеты, уздыхнула, аддаючы палавiну кату, i паказала лапай:
- Ён у гэтым збане, сiньёр, у вас пад носам...
Карабас Барабас схапiў са стала збан i раз'юшана шпурнуў яго на каменную падлогу. З чарапкоў i кучы абгрызеных костак выскачыў Бурацiна. Пакуль усе стаялi, разявiўшы раты, ён, як страла, кiнуўся з харчэўнi на двор проста да пеўня, якi ганарлiва разглядаў то адным вокам, то другiм здохлага чарвячка.
- Гэта ты мяне выдаў, стары катлетны фарш! - злосна выцягнуўшы нос, сказаў яму Бурацiна. - Ну, цяпер iмчы што маеш духу...
I ён моцна ўчапiўся ў яго генеральскi хвост. Певень, нiчога не разумеючы, растапырыў крылы i кiнуўся бегчы на цыбатых нагах. Бурацiна - у вiхры - за iм, - з гары, цераз дарогу, па полi, да лесу.
Карабас Барабас, Дурамар i гаспадар харчэўнi апамяталiся нарэшце ад здзiўлення i выбеглi ўслед за Бурацiна. Але колькi яны нi азiралiся, яго нiдзе не было вiдаць, толькi далека па полi iмчаўся з усяе сiлы певень. Але паколькi ўсiм было вядома, што ён дурань, то на гэтага пеўня нiхто не звярнуў увагi.
Бурацiна першы раз у жыццi прыходзiць у роспач, але ўсё канчаецца шчаслiва
Дурны певень змарыўся, ледзь бег, разявiўшы дзюбу. Бурацiна выпусцiў нарэшце яго пакамечаны хвост.
- Iдзi, генерал, да сваiх курэй...
I адзiн пайшоў туды, дзе скрозь лiсце ярка блiшчала Лебядзiнае возера.
Вось i сасна на камянiстым узгорку, вось i пячора. Навакол параскiдана наламанае галлё. Трава прымята слядамi колаў...
У Бурацiна моцна закалацiлася сэрца. Ён саскочыў з узгорка, заглянуў пад каравыя карэннi...
Пячора была пустая!!!
Нi Мальвiны, нi П'еро, нi Артамона.
Толькi валялiся дзве анучкi. Ён iх падняў, - гэта былi адарваныя рукавы ад кашулi П'еро.
Сяброў нехта выкраў! Яны загiнулi! Бурацiна ўпаў нiцма, - нос яго глыбока ўваткнуўся ў зямлю.
Ён толькi цяпер зразумеў, як моцна прывык да сваiх сяброў. Няхай Мальвiна займаецца выхаваннем, няхай П'еро хоць тысячу разоў запар чытае вершыкi, Бурацiна аддаў бы нават залаты ключык, каб зноў убачыць сяброў.
Каля яго галавы бясшумна ўзняўся пульхны пагорачак зямлi, вылез аксамiтны крот з ружовымi далонямi, пiсклява чхнуў тры разы i сказаў:
"- Я сляпы, але я вельмi добра чую. Сюды пад'язджала каламажка, запрэжаная авечкамi. У ёй сядзеў Лiс, губернатар Горада Дурняў, i сышчыкi. Губернатар загадаў:
- Забраць нягоднiкаў, якiя збiлi маiх лепшых палiцэйскiх пры выкананнi абавязкаў! Забраць!
Сышчыкi адказалi:
- Цяў!
Кiнулiся ў пячору, i там пачалася шалёная тузанiна. Тваiх сяброў звязалi, кiнулi ў каламажку разам з клункамi i паехалi".
Што за карысць была ляжаць, уткнуўшы нос у зямлю. Бурацiна ўсхапiўся i пабег па слядах колаў. Мiнуў возера, выйшаў на поле з густой травой.
Iшоў, iшоў... У яго не было нiякага плана ў галаве. Трэба выратаваць таварышаў, - вось i ўсё.
Дайшоў да кручы, адкуль пазаўчарашняй ноччу звалiўся ў лопух. Унiзе ўбачыў брудную сажалку, дзе жыла чарапаха Тарцiла. Па дарозе да сажалкi спускалася каламажка; яе цягнулi дзве худыя, як шкiлеты, авечкi з абадранай воўнай.
На козлах сядзеў тлусты кот, з надзьмутымi шчокамi, у залатых акулярах, ён служыў пры губернатары патайным нашэптвальнiкам у вуха. Ззаду яго - важны Лiс, губернатар... На клунках ляжалi Мальвiна, П'еро i ўвесь забiнтаваны Артамон, - заўсёды такi расчасаны хвост яго валокся кутасiкам па пыльнай дарозе.
Ззаду за каламажкай iшлi два сышчыкi - доберманы-пiнчэры.
Раптам сышчыкi ўзнялi сабачыя морды i ўбачылi наверсе кручы белы каўпачок Бурацiна.
Моцнымi скачкамi пiнчэры пачалi ўзбiрацца па крутым схiле. Але раней чым яны дабеглi да верху, Бурацiна, - а яму ўжо нiкуды нi схавацца, нi ўцячы, склаў рукi над галавой i - ластаўкай - з самага крутога месца рынуўся ўнiз, у брудную сажалку, зацягнутую зялёнай раскай.
Ён апiсаў у паветры крывую i, вядома, трапiў бы ў сажалку пад абарону цёткi Тарцiлы, калi б не моцны парыў ветру.
Вецер падхапiў лёгенькага драўлянага Бурацiна, закруцiў, завярцеў яго "двайным штопарам", шпурнуў убок, i ён, падаючы, бразнуўся проста ў каламажку, на галаву губернатара Лiса.
Тлусты кот у залатых акулярах ад нечаканасцi звалiўся з козлаў, i паколькi ён быў падлюга i баязлiвец, дык прыкiнуўся, што самлеў.
Губернатар Лiс, таксама страшэнны баязлiвец, з вiскам кiнуўся ўцякаць па схiле i тут жа залез у барсукову нару. Там яму давялося не соладка: барсукi сурова распраўляюцца з такiмi гасцямi.