Кристи Агата. Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)

   - Самагубства, самагубства! Усё гэта памылкова. Гэта памылкова псiхалагiчна. Кiм лiчыў сябе Шэвенi-Гарэ? Калосам, незвычайна важнай асобай, цэнтрам сусвету! Хiба такi чалавек знiшчае сябе? Зразумела, не. Хутчэй ён знiшчыць каго-небудзь iншага, раздушыць, як мурашку, нiкчэмную чалавечую iстоту, што адважылася раздражняць яго... Такi ўчынак ён мог бы лiчыць як неабходны, свяшчэнны! Але самазнiшчэнне? Знiшчэнне такiм эгаiстам самога сябе?
   - Усё гэта вельмi добра, Пуаро. Але факты, факты. Дзверы замкнуты, ключ у яго ўласнай кiшэнi. Акно зачынена на шпiнгалет. Я чытаў пра такiя рэчы ў кнiгах, але я нiколi не сустракаўся з iмi ў рэальным жыццi. Што-небудзь яшчэ?..
   - Так, ёсць што-нiшто яшчэ. - Пуаро сеў на крэсла. - Я Шэвенi-Гарэ. Я сяду тут, за мой стол. Я вырашыў забiць сябе, бо, дапусцiм, я адкрыў у гiсторыi нашага роду нешта страшэнна ганебнае. Не дужа пераканаўча, праўда, але гэтага будзе дастаткова. Еh biеn*, што я раблю? Я крэмзаю на кавалку паперы слова "ДАРУЙЦЕ". Так, гэта зусiм магчыма. Потым адчыняю шуфляду стала, дастаю пiсталет, якi тут хаваю, зараджаю, калi ён не зараджаны, i потым - страляюся? Не, я спачатку паварочваю сваё крэсла кругом - так, i трохi нахiляюся направа - так, i тады - тады прыкладваю пiсталет да скронi i страляю!
   * Так (фр.).
   Пуаро ўскочыў з крэсла i, апiсаўшы круг, усклiкнуў:
   - Я пытаюся ў вас, цi гэта мае сэнс? Навошта паварочваць крэсла кругом? Калi б, напрыклад, тут на сцяне вiсела карцiна, тады, так, гэта можна было б вытлумачыць. Нейкi партрэт, апошняя рэч на свеце, якую хацелася б убачыць перад смерцю; але фiранка - аh nоn*, гэта не мае сэнсу.
   * Не (фр.).
   - Ён мог захацець глянуць з акна. Апошнi позiрк на маёнтак.
   - Мой дарагi дружа, вы самi не верыце ў тое, што гаворыце. Вы самi ведаеце: гэта нонсэнс. У восем хвiлiн дзевятай было цёмна, i ў любым выпадку фiранкi апушчаны. Не, тут павiнна быць нейкае iншае тлумачэнне...
   - Я тут бачу толькi адно. Гервазы Шэвенi-Гарэ быў вар'ят.
   Пуаро адмоўна пакiваў галавою: не, гэта яго не задавольвала. Маёр Рыдл устаў.
   - Хадземце, - сказаў ён. - Пойдзем i пагутарым з усiмi астатнiмi. Можа, што-небудзь высветлiм такiм шляхам.
   6
   Пасля цяжкай гутаркi з лэдзi Шэвенi-Гарэ маёр Рыдл адчуў значную палёгку, размаўляючы з такiм спрактыкаваным юрыстам, як Фобз.
   Мiстэр Фобз быў надзвычай стрыманы i асцярожны ў сваiх заявах, але яго адказы вызначалiся беззаганнай дакладнасцю. Ён прызнаўся, што самагубства сэра Гервазы аглушыла яго. Ён нiколi не палiчыў бы сэра Гервазы такiм чалавекам, якi можа адмовiцца ад свайго жыцця. Ён не ведаў нiякай прычыны для такога кроку.
   - Сэр Гервазы быў не толькi мой клiент, але i вельмi даўнi сябар. Мы пазнаёмiлiся яшчэ падлеткамi. Я б сказаў, ён заўсёды любiў жыццё.
   - Пры такiх акалiчнасцях, мiстэр Фобз, я хачу прасiць вас гаварыць абсалютна адкрыта. Цi не вядомы вам тайная трывога або перажываннi сэра Гервазы?
   - Не. У яго, як i ў большасцi людзей, былi такiя-сякiя турботы, але нiчога сур'ёзнага.
   - Нiякай хваробы? Нiякiх спрэчак з жонкай?
   - Не. Сэр Шэвенi-Гарэ i лэдзi Шэвенi-Гарэ былi адданыя адно аднаму.
   Маёр Рыдл асцярожна сказаў:
   - У лэдзi Шэвенi-Гарэ, як быццам, трохi дзiўныя погляды.
   Мiстэр Фобз усмiхнуўся - паблажлiвая мужчынская ўсмешка.
   - Жанчынам, - адказаў ён, - трэба дараваць iх дзiвацтвы.
   - Вы займалiся ўсiмi юрыдычнымi справамi сэра Гервазы? - гаварыў далей галоўны канстэбль.
   - Так, мая фiрма "Фобз, Оджыльвi i Спэнс" апякуецца сям'ёй Шэвенi-Гарэ больш за сто гадоў.
   - Цi былi якiя-небудзь скандалы ў сям'i Шэвенi-Гарэ?
   Бровы мiстэра Фобза ўзнялiся.
   - На самай справе, я вас не разумею.
   - Мiстэр Пуаро, вы не дасце мiстэру Фобзу лiст, якi паказвалi мне?
   Пуаро моўчкi ўстаў i з лёгкiм паклонам працягнуў гэты лiст мiстэру Фобзу.
   Той стаў чытаць, i бровы яго ўзнялiся яшчэ вышэй.
   - Проста незвычайны лiст, - сказаў ён. - Цяпер я разумею ваша пытанне. Не, нiчога з таго, што мне было вядома, не вымушала пiсаць такi лiст.
   - Сэр Гервазы не сказаў вам пра яго?
   - Нi слова. Мушу сказаць, мне вельмi дзiўна, што ён не зрабiў гэтага.
   - Ён давяраў вам?
   - Думаю, ён лiчыўся з маёй думкай.
   - I ў вас няма нiякiх здагадак - чаго датычыўся гэты лiст?
   - Я не хацеў бы рабiць паспешлiвых здагадак.
   Маёр Рыдл ацанiў далiкатнасць гэтага адказу.
   - А зараз, мiстэр Фобз, можа, вы азнаёмiце нас з тым, як сэр Гервазы размеркаваў сваю спадчыну.
   - Калi ласка. У мяне няма нiякiх пярэчанняў супраць гэтага. Сваёй жонцы сэр Гервазы пакiнуў шэць тысяч фунтаў гадавога прыбытку з маёнтка i на выбар Даўэр-Хаўс або гарадскi дом на плошчы Лаўндыс, што яна пажадае. На яе накладалiся, вядома, абавязацельствы выплацiць некалькiм асобам пэўную суму i перадаць пэўную нерухомую маёмасць, але нiчога значнага. Спадчына, ужо без таго, што аддавалася па даравальных запiсах, была пакiнута яго прыёмнай дачцэ, Рут, пры ўмове, што, калi яна выйдзе замуж, яе муж возьме прозвiшча Шэвенi-Гарэ.
   - Яго пляменнiку, мiстэру Х'юга Трэнту, не пакiнута нiчога?
   - Было, так, пяць тысяч фунтаў.
   - Дык трэба разумець, што сэр Гервазы быў багаты чалавек?
   - Нават вельмi багаты. Апрача маёнтка, валодаў вялiзнай прыватнай маёмасцю. Вядома, быў не такi заможны, як даўней. Фактычна, увесь прыбытак з капiталу, укладзенага ў бiзнес, паступаў з натугай. Апрача таго, сэр Гервазы страцiў нямала грошай праз адну кампанiю - "Пэраган сiнтэтык рабэ сабстыт'ют"*, куды палкоўнiк Бэры пераканаў яго ўкласцi значную суму.
   * "Дасканалы сiнтэтычны заменнiк каўчука".
   - Не дужа мудрая парада?
   Мiстэр Фобз уздыхнуў.
   - Адстаўныя вайскоўцы - найбольшыя няўдачнiкi, калi яны ўключаюцца ў фiнансавыя аперацыi. Я пераканаўся, што iх даверлiвасць пакiдае далёка за сабой даверлiвасць удоў, а гэтым сказана многа!
   - Але тыя няўдалыя iнвестыцыi рэзка не зменшылi прыбыткаў сэра Гервазы?
   - О, не, не вельмi. Ён усё роўна заставаўся багатым чалавекам.
   - Калi было складзена гэтае завяшчанне?
   - Два гады назад.
   Пуаро сказаў:
   - Цi не было яно трохi несправядлiвым да мiстэра Х'юга Трэнта, пляменнiка сэра Гервазы? Ён усё-такi найблiжэйшы кроўны сваяк сэра Гервазы.
   Мiстэр Фобз пацiснуў плячыма.
   - Трэба ўзяць у рахубу i сёе-тое i з гiсторыi роду.
   - Напрыклад?
   Мiстэр Фобз, здавалася, не надта хацеў гаварыць далей.
   Маёр Рыдл сказаў:
   - Прашу вас, не думайце, што мы надта любiм корпацца ў старых скандалах i плётках. Але гэты лiст сэра Гервазы мiстэру Пуаро павiнен быць вытлумачаны.
   - Бясспрэчна, тут няма нiчога скандальнага - чаму сэр Гервазы так ставiўся да свайго пляменнiка, - хутка сказаў мiстэр Фобз. - Проста сэр Гервазы сваё становiшча галавы сям'i заўсёды ўспрымаў вельмi сур'ёзна. У яго былi малодшыя брат i сястра. Брат, Энтанi Шэвенi-Гарэ, забiты на вайне. Сястра, Памела, выйшла замуж, i сэр Гервазы не прыняў яе замужжа. Ён, словам, лiчыў, што яна абавязана была атрымаць яго згоду. I што сям'я капiтана Трэнта недастаткова знакамiтая, каб параднiцца з Шэвенi-Гарэ. Сястру гэта толькi забаўляла. У вынiку, сэр Гервазы нiколi не быў прыхiльны да свайго пляменнiка. Мяркую, гэтая непрыхiльнасць магла паўплываць на яго рашэнне ўдачарыць Рут.
   - Не было нiякiх надзей на тое, што ў яго будуць свае дзецi?
   - Нiякiх. Недзе праз год пасля яго шлюбу нарадзiлася мёртвае дзiця. Дактары сказалi лэдзi Шэвенi-Гарэ, што яна нiколi ўжо не зможа мець дзiцяцi. Прыблiзна праз два гады ён удачарыў Рут.
   Пуаро спытаўся:
   - I хто ж была мадэмуазэль Рут? Што прымусiла iх спынiць свой выбар менавiта на ёй?
   - Яна была, мяркую, дзiця iх далёкага сваяка.
   - Так я i думаў, - сказаў Пуаро. Ён зiрнуў на сцяну, увешаную партрэтамi. - Вiдаць, што яна адной з iмi крывi - i нос, i лiнiя падбародка. Яны паўтараюцца на гэтых партрэтах шмат разоў.
   - Яна атрымала ў спадчыну i характар таксама, - суха сказаў мiстэр Фобз.
   - Натуральна. Як яны ладзiлi з прыёмным бацькам?
   - Так, як гэтага i трэба было чакаць. Памiж iмi часам разгаралiся зацятыя баталii. Але, нягледзячы на сваркi, я ўпэўнены, што ў iх была i глыбiнная гармонiя.
   - Тым не менш, мадэмуазель Рут нямала нервавала яго?
   - Бясконца нервавала. Але магу запэўнiць вас: не настолькi, каб з-за гэтага пакiдаць жыццё.
   - Ну, вядома, - пагадзiўся Пуаро. - Нiхто не выбiвае сабе мазгi праз тое, што ў яго ўпартая дачка!.. Дык мадэмуазель - спадчыннiца! Цi сэр Гервазы нiколi не думаў пра змены ў сваiм завяшчаннi?
   - Кх! - Мiстэр Фобз кашлянуў, каб прыхаваць невялiкую збянтэжанасць. Праўду кажучы, я, прыехаўшы сюды, два днi назад атрымаў iнструкцыi ад сэра Гервазы, калi дакладна - па складаннi новага завяшчання.
   - Што такое?- маёр Рыдл рыўком прысунуў сваё крэсла трохi блiжэй. - Вы не гаварылi нам пра гэта.
   Мiстэр Фобз хутка адказаў:
   - Вы ж пыталiся пра ўмовы завяшчання сэра Гервазы. Я даў вам iнфармацыю, якую вы прасiлi. Новае завяшчанне не было нават як след аформлена, i тым больш не падпiсана.
   - Якiя ж былi яго ўмовы? Яны могуць пралiць святло на душэўны стан сэра Гервазы.
   - У асноўным, яны такiя ж, як i ранейшыя, але мiс Шэвенi-Гарэ магла стаць спадчыннiцай, толькi згадзiўшыся выйсцi замуж за мiстэра Х'юга Трэнта.
   - Ага, - сказаў Пуаро. - Гэта дужа вялiкая рознiца.
   - Я не ўхваляў гэтага пункту, - сказаў мiстэр Фобз. - I лiчыў сябе абавязаным падказаць, што ён мог быць паспяхова аспрэчаны. Суд не падтрымлiвае запiсаў з пэўнымi абавязацельствамi. Аднак сэр Гервазы быў непахiсны.
   - А калi б мiс Шэвенi-Гарэ або, выпадкова, мiстэр Трэнт адмовiлiся выканаць гэтую ўмову?
   - Калi б мiстэр Трэнт не пажадаў ажанiцца з мiс Шэвенi-Гарэ, то грошы перайшлi б да яе без нiякiх умоў. Але калi б ён хацеў, а яна адмовiлася, грошы, наадварот, перайшлi б да яго.
   - Дзiўна, - сказаў маёр Рыдл.
   Пуаро нахiлiўся наперад, злёгку пастукаў юрысту па калене.
   - Але што хаваецца за гэтым? Што было на думцы ў сэра Гервазы, калi ён рабiў гэтую агаворку? Тут абавязкова было нешта пэўнае... Тут абавязкова, я мяркую, меўся на ўвазе нейкi iншы чалавек... чалавек, якога ён не хацеў. Я думаю, мiстэр Фобз, што вы павiнны ведаць, хто такi гэты чалавек?
   - На самай справе, мiстэр Пуаро, у мяне няма нiякiх звестак.
   - Але ў вас магла б з'явiцца здагадка.
   - Я нiколi не раблю здагадак, - сказаў мiстэр Фобз абураным тонам. Зняўшы пенснэ, ён выцер яго шаўковай насоўкай i запытаўся: - Вас цiкавiць што-небудзь яшчэ?
   - Пакуль што не, - адказаў Пуаро. - Нiчога, што датычыць мяне.
   Мiстэр Фобз паглядзеў так, быццам не паверыў у гэтае "нiчога", i скiраваў сваю ўвагу на галоўнага канстэбля.
   - Дзякуй вам, мiстэр Фобз. Думаю, гэта ўсё. Я хацеў бы, калi можна, пагаварыць з мiс Шэвенi-Гарэ.
   - Вядома. Яна, напэўна, наверсе з лэдзi Шэвенi-Гарэ.
   - О, няхай. Можа, я спачатку пагутару з - як яго завуць? - з Бараўзам i з жанчынай, гiстарыёграфам роду.
   - Яны абое ў бiблiятэцы. Я скажу iм.
   7
   - Не так гэта проста, - сказаў маёр Рыдл, калi юрыст пакiнуў пакой. Выцягванне iнфармацыi з такiх старамодных занудлiвых юрыстаў патрабуе намаганняў. Усё, мне здаецца, звязана з гэтай дзяўчынай.
   - Напэўна, так.
   - А, вось iдзе Бараўз!
   Годфры Бараўз увайшоў з мiлай гатоўнасцю быць карысным. Яго ўсмешка была тактоўна афарбавана смуткам i толькi паказвала трошкi болей, як трэба, зубы. Яна была хутчэй механiчная, чым спантанная.
   - Дык вось, мiстэр Бараўз, мы хочам задаць вам некалькi пытанняў.
   - Вядома, маёр Рыдл. Пытайцеся што хочаце.
   - Добра. Першае i галоўнае, гаворачы проста, без хiтрыкаў: цi ёсць у вас свае ўласныя здагадкi, чаму сэр Гервазы скончыў жыццё самагубствам?
   - Абсалютна нiякiх. Я ажно аслупянеў, пачуўшы пра гэта.
   - Вы чулi стрэл?
   - Не, я ў той час, мусiць, быў у бiблiятэцы, так я разумею. Я спусцiўся досыць рана i пайшоў у бiблiятэку ўзяць патрэбную даведку. Бiблiятэка - гэта якраз з другога ад кабiнета боку дома, таму я не мог нiчога чуць.
   - Цi быў хто-небудзь з вамi ў бiблiятэцы? - спытаўся Пуаро.
   - Нiкога.
   - Цi не ведаеце вы, дзе ў той час былi астатнiя сямейныя?
   - Большасць, мабыць, пераапраналася наверсе.
   - Калi вы прыйшлi ў гасцiную?
   - Якраз перад прыездам мiстэра Пуаро. Тады ўсе былi там - акрамя сэра Гервазы, вядома.
   - Цi не здзiвiла вас тое, што яго не было?
   - Але, здзiвiла, па праўдзе кажучы. Звычайна ён прыходзiў у гасцiную да першага гонгу.
   - Цi не заўважылi вы ў апошнi час якой-небудзь змены ў паводзiнах сэра Гервазы? Цi не быў ён заклапочаны? Цi ўстрывожаны? Мо прыгнечаны?
   Годфры Бараўз задумаўся.
   - Не, не думаю. Трохi - так, заклапочаны, бадай што.
   - А ён не здаваўся ўстурбаваны якой-небудзь пэўнай справай?
   - О, не!
   - Цi не было ў яго якiх клопатаў, звязаных з фiнансамi?
   - Ён трохi непакоiўся за справы адной кампанii, а дакладна - "Сiнтэтык пэраган рабэ компанi".
   - Што ён, уласна кажучы, гаварыў пра гэта?
   Механiчная ўсмешка Годфры Бараўза блiснула зноў, i зноў яна здалася трохi ненатуральнай.
   - Ну што ж... Ён сказаў лiтаральна так: "Стары Бэры альбо дурань, альбо махляр. Мяркую, што дурань. Я павiнен быць тактоўным з iм дзеля Ванды".
   - А чаму ён сказаў: "дзеля Ванды"? - запытаўся Пуаро.
   - Усё ў тым, што палкоўнiк Бэры дужа падабаўся лэдзi Шэвенi-Гарэ, i ён моцна любiў яе. Хадзiў за ёю, як сабака.
   - Сэр Гервазы не быў... раўнiвы хоць трохi?
   - Раўнiвы? - Бараўз вылупiў вочы, а потым засмяяўся. - Сэр Гервазы раўнiвы? Ён не ведаў, што гэта такое. Ды яму нiколi i ў галаву не прыйшло б, каб хто калi мог аддаць перавагу не яму, а другому чалавеку. Разумееце, такога проста не магло быць.
   Пуаро мякка зазначыў:
   - Мне здаецца, вы не вельмi любiлi сэра Гервазы Шэвенi-Гарэ?
   Бараўз пачырванеў.
   - Не, не вельмi. Хаця б таму, што ўсе такiя рэчы даволi смешныя ў наш час.
   - Якiя "ўсе такiя рэчы"? - запытаўся Пуаро.
   - Ну, феадальныя перажыткi, калi хочаце. Гэты культ продкаў i фамiльная фанабэрыя. Сэр Гервазы быў вельмi здольны ў многiх адносiнах чалавек, i ён жыў цiкавым жыццём, але сам быў бы цiкавейшы, калi б разумеў, што ёсць яшчэ нешта апрача яго i яго эгаiзму.
   - А дачка сэра Гервазы была згодна з вамi ў гэтым?
   Бараўз успыхнуў зноў - на гэты раз колер быў цёмна-пурпуровы.
   Ён адказаў:
   - Я думаю, мiс Шэвенi-Гарэ самая сучасная жанчына! Зразумела, я не павiнен дыскутаваць з ёю пра яе бацьку.
   - Але сучасныя людзi якраз дыскутуюць пра сваiх бацькоў колькi хочаце! сказаў Пуаро. - Гэта цалкам у сучасным стылi - крытыкаваць сваiх бацькоў!
   Бараўз пацiснуў плячыма.
   Маёр Рыдл спытаўся:
   - I больш нiчога не было - нiякiх iншых фiнансавых клопатаў? Сэр Гервазы нiколi не казаў, што яго ашуквалi?
   - Ашуквалi? - вымавiў Бараўз вельмi здзiўлена. - Ды не!
   - А вы самi былi ў добрых адносiнах з iм?
   - Безумоўна. Чаму ж не?
   - Я пытаюся ў вас, мiстэр Бараўз.
   Малады чалавек панурыўся.
   - Мы былi з iм у найлепшых адносiнах.
   - Цi ведалi вы, што сэр Гервазы напiсаў лiст мiстэру Пуаро з просьбай прыехаць сюды?
   - Не.
   - Сэр Гервазы звычайна сам пiсаў свае лiсты?
   - Не, амаль заўсёды ён дыктаваў iх мне.
   - Але ён не зрабiў так гэтым разам.
   - Не.
   - Чаму, як вы думаеце?
   - Не ведаю.
   - Вы не можаце знайсцi нiякай прычыны, чаму гэты лiст яму спатрэбiлася пiсаць самому?
   - Не, не магу.
   - А! - сказаў маёр Рыдл, дадаючы спакойна: - Даволi дзiўна. Калi вы бачылi сэра Гервазы апошнi раз?
   - Якраз перад тым, як пайшоў апрануцца на абед. Я прынёс яму падпiсаць некалькi лiстоў.
   - У якiм стане ён быў тады?
   - У зусiм нармальным. Наогул, я сказаў бы, ён быў як быццам задаволены сабой у сувязi з нечым.
   Пуаро варухнуўся ў сваiм крэсле.
   - А? - сказаў ён. - Дык у вас было такое ўражанне, што ён быў нечым задаволены? I, аднак, неўзабаве страляецца. Дзiўна!
   Годфры Бараўз пацiснуў плячыма.
   - Я толькi перадаю вам свае ўражаннi.
   - Так, так, яны дужа каштоўныя. Апрача ўсяго, вы, мабыць, адзiн з апошнiх людзей, што бачылi сэра Гервазы жывога.
   - Снэл быў апошнi, хто бачыў яго.
   - Бачыў, так, але не размаўляў з iм.
   Бараўз не адказаў.
   Маёр Рыдл спытаўся:
   - Каторая была гадзiна, як вы пайшлi наверх апрануцца на абед?
   - Прыкладна пяць хвiлiн восьмай.
   - Што рабiў сэр Гервазы?
   - Я пакiнуў яго ў кабiнеце.
   - Цi доўга ён звычайна пераапранаўся?
   - Ён звычайна аддаваў на гэта аж тры чвэрцi гадзiны.
   - Значыцца, калi абед быў у пятнаццаць хвiлiн дзевятай, ён, верагодна, пайшоў бы наверх, самае позняе, а палове восьмай?
   - Вельмi верагодна.
   - Вы самi пайшлi пераапранацца рана?
   - Але, я вырашыў, што пераапрануся i тады пайду ў бiблiятэку i вазьму патрэбныя мне даведкi.
   Пуаро задумлiва кiўнуў. Маёр Рыдл сказаў:
   - Добра. Я думаю, пакуль усё. Вы не запросiце мiс - як яе завуць - да нас?
   Маленькая мiс Лiнгард шмыгнула ў пакой амаль iмгненна. На ёй было некалькi ланцужкоў, яны цiха звiнелi, калi яна сядала i запытальна пераводзiла позiрк з аднаго мужчыны на другога.
   - Усё гэта вельмi... э-э... сумна, мiс Лiнгард, - пачаў маёр Рыдл.
   - Сапраўды, вельмi сумна, - сказала мiс Лiнгард, як ёй i належала сказаць.
   - Вы... калi прыйшлi ў гэты дом?
   - Месяцы два назад. Сэр Гервазы напiсаў свайму сябру ў Музеi - палкоўнiку Фозэрынгею, i палкоўнiк Фозэрынгей парэкамендаваў мяне. Я зрабiла нямала гiстарычных даследаванняў.
   - Сэр Гервазы быў цяжкi для вашай сумеснай работы?
   - О, не. Трэба было, вядома, трохi ўлагоджваць яго. Але ж, я ведаю, гэта заўсёды даводзiцца рабiць з мужчынамi.
   З нялёгкiм пачуццём, што мiс Лiнгард, мабыць, улагоджвае яго ў гэтую хвiлiну, маёр Рыдл гаварыў далей:
   - Вы павiнны былi дапамагаць сэру Гервазы ў рабоце над кнiгай, якую ён пiсаў?
   - Але.
   - Што ў гэта ўваходзiла?
   Нейкi момант мiс Лiнгард выглядала зусiм па-чалавечы. Яе вочы мiргалi, калi яна адказвала:
   - Ну, ведаеце, фактычна - напiсанне кнiгi! Я збiрала iнфармацыю, i рабiла нататкi, i апрацоўвала матэрыял. А потым, пазней, рэдагавала, што напiсаў сам Гервазы.
   - Напэўна, вам давялося праявiць нямала такту, мадэмуазель, - сказаў Пуаро.
   - Такту i цвёрдасцi. Патрэбны i тое, i другое, - адказала мiс Лiнгард.
   - Сэра Гервазы не абурала ваша... э... цвёрдасць?
   - О, зусiм не. Вядома, я пераканала яго, што ён не павiнен звяртаць увагi на дробязi.
   - О, так, я разумею.
   - На самай справе гэта было зусiм проста, - сказала мiс Лiнгард. - Сэрам Гервазы можна было проста кiраваць, толькi належным чынам.
   - А цяпер, мiс Лiнгард, адкажыце мне: цi не ведаеце вы чаго-небудзь, што магло б пралiць святло на гэтую трагедыю?
   Мiс Лiнгард адмоўна пакiвала галавой.
   - Баюся, не. Ведаеце, ён, натуральна, нiколi не раскрываў мне сваю душу. Я, па сутнасцi, яму чужая. Ва ўсякiм разе, я думаю, ён быў занадта ганарысты, каб гаварыць з кiм-небудзь пра сямейныя турботы.
   - Дык вы лiчыце, менавiта сямейныя турботы - прычына яго самагубства?
   Мiс Лiнгард як быццам трохi здзiвiлася.
   - Ну, вядома ж! Хiба ёсць якая iншая?
   - Вы ўпэўнены, што былi сямейныя справы, якiя турбавалi яго?
   - Я ведаю, што ў яго былi цяжкiя душэўныя пакуты.
   - Як, вы ведаеце гэта?
   - Ну так, вядома.
   - Скажыце мне, мадэмуазель, цi гаварыў ён з вамi па сутнасцi справы?
   - Невыразна.
   - Што ён казаў?
   - Дайце падумаць. Я заўважыла, што ён як быццам не чуе, што я кажу...
   - Адну хвiлiнку. Пардон. Калi гэта было?
   - Сёння папаўднi. Мы звычайна працавалi з трох да пяцi.
   - Прашу вас, гаварыце.
   - Як я сказала, сэру Гервазы, здавалася, было цяжка засяродзiцца сапраўды, ён так i сказаў, дадаўшы, што некалькi важных спраў не даюць яму спакою. I ён сказаў... Дайце падумаць... Нешта накшталт (вядома, я не ўпэўнена ў дакладнасцi слоў): "Гэта жахлiва, мiс Лiнгард, калi на сям'ю, адну з самых гордых на зямлi, "падае грэх".
   - I што вы сказалi на гэта?
   - О, толькi нешта суцяшальнае. Мне здаецца, я сказала, што кожнае пакаленне мае i сваiх слабых сыноў - што гэта частка расплаты за велiч - але што iх памылкi рэдка памятаюцца наступнымi пакаленнямi.
   - I гэта дало жаданы эфект, на якi вы спадзявалiся?
   - Больш-менш. Мы вярнулiся да сэра Роджэра Шэвенi-Гарэ. Я знайшла вельмi цiкавае ўпамiнанне пра яго ў тагачасным манускрыпце. Але сэр Гервазы зноў стаў няўважлiвы. Урэшце ён сказаў, што сёння больш не будзе працаваць. I яшчэ - што ў яго быў шок.
   - Шок?
   - Менавiта гэта ён сказаў. Вядома, я не стала задаваць нiякiх пытанняў. Проста сказала: "Мне сумна чуць гэта, сэр Гервазы". I потым ён папрасiў мяне перадаць Снэлу, што прыедзе мiстэр Пуаро i каб той перанёс абед на восем пятнаццаць, i паслаў машыну на вакзал, цягнiк - у сем пятнаццаць.
   - Цi заўсёды ён даваў вам такiя даручэннi?
   - Ды не... Увогуле, гэта была справа мiстэра Бараўза. Я нiчым не займалася, апрача чыста лiтаратурнай работы. Я не была сакратаркай нi ў якiм сэнсе слова.
   Пуаро запытаўся:
   - Як вы лiчыце, у сэра Гервазы былi пэўныя падставы прасiць у вас гэтай паслугi замест таго, каб даручыць усё мiстэру Бараўзу?
   Мiс Лiнгард задумалася.
   - Так, маглi быць... Я не думала пра гэта тады. Я думала, так яму проста зручней. А цяпер прыгадваю, што, сапраўды, ён папрасiў мяне не гаварыць нiкому, што прыязджае мiстэр Пуаро. Гэта павiнна быць сюрпрызам, сказаў ён.
   - Ага! Ён так i сказаў? Вельмi дзiўна, вельмi цiкава. I цi гаварылi вы каму-небудзь?
   - Вядома, не, мiстэр Пуаро. Я сказала Снэлу пра абед i каб шафёр сустрэў госця, якi прыедзе цягнiком у сем пятнаццаць.
   - Цi гаварыў сэр Гервазы што-небудзь яшчэ, што магло мець адносiны да справы?
   Мiс Лiнгард задумалася.
   - Не... Я не думаю... Ён быў надта напружаны... Добра памятаю, якраз, калi я пакiдала пакой, ён прамовiў: "Нiчога добрага, што ён зараз прыязджае. Занадта позна".
   - I вы не маеце нiякай здагадкi, што ён меў на ўвазе?
   - Н-не...
   Цьмянае падазрэнне ўзнiкла ў Пуаро ад той нерашучасцi, з якой яна вымавiла простае "не". Ён, нахмурыўшыся, паўтарыў:
   - "Занадта позна"... Гэта ён сказаў, гэта? "Занадта позна".
   Маёр Рыдл спытаўся:
   - Вы не можаце нам дапамагчы, мiс Лiнгард, высветлiць сутнасць справы, якая так засмучала сэра Гервазы?
   Мiс Лiнгард павольна сказала:
   - У мяне ёсць падазрэнне, што гэта нейкiм чынам звязана з Х'юга Трэнтам.
   - З Х'юга Трэнтам? Чаму вы так думаеце?
   - Ну, нiчога пэўнага не было, але ўчора папаўднi мы якраз закранулi сэра Х'юга дэ Шэвенi, якi, баюся, паказаў сябе не з лепшага боку ў вайне Пунсовай i Белай ружы, i сэр Гервазы сказаў: "I трэба ж было маёй сястры выбраць iмя Х'юга свайму сыну! Яно заўсёды было няўдалым iмем у нашай сям'i. Яна магла б ведаць, што з нiводнага Х'юга не будзе толку".
   - Тое, што вы нам кажаце, наводзiць на роздум, - сказаў Пуаро. - Але, гэта падказвае мне новую думку.
   - Сэр Гервазы не сказаў нiчога больш пэўнага? - спытаўся маёр Рыдл.
   Мiс Лiнгард пакруцiла галавой.
   - Не, i, вядома, спецыяльна мне ён не казаў нiчога. Сэр Гервазы, па сутнасцi, размаўляў сам з сабою. Ён, па сутнасцi, не гаварыў са мною.
   - Абсалютна так, - сказаў Пуаро. - Мадэмуазель, вы, чужы чалавек, былi тут два месяцы. Было б, я думаю, вельмi карысна, калi б вы шчыра падзялiлiся з намi сваiмi ўражаннямi пра сям'ю i пра ўсiх тутэйшых.
   Мiс Лiнгард зняла сваё пенснэ i задумлiва замiргала.
   - Ведаеце, напачатку, калi папраўдзе, я думала, што трапiла ў вар'яцкi дом! Лэдзi Шэвенi-Гарэ, якая ўвесь час бачыць рэчы, якiх тут няма, i сэр Гервазы, якi паводзiць сябе, як... як кароль, i нешта вытварае з сябе самым экстравагантным чынам, - так, сапраўды, я i падумала, што яны самыя дзiўныя людзi, якiя мне калi-небудзь сустракалiся. Безумоўна, мiс Шэвенi-Гарэ абсалютна нармальная. А неўзабаве я пераканалася, што лэдзi Шэвенi-Гарэ ў сапраўднасцi вельмi добрая, зычлiвая жанчына. Нiхто не быў дабрэйшы i зычлiвейшы да мяне, чым яна. Сэр Гервазы - так, я сапраўды гэтак думаю, ён быў вар'ят. Яго эгаманiя - здаецца, так гэта называецца - з кожным днём усё больш абвастралася.
   - А як астатнiя?
   - Мне здаецца, мiстэру Бараўзу ў гэты час было нялёгка з сэрам Гервазы. Мяркую, ён быў рады, што наша работа над кнiгай трохi вызвалiла яго. Палкоўнiк Бэры быў заўсёды прыемны. Ён вельмi шанаваў лэдзi Шэвенi-Гарэ i выдатна спраўляўся з сэрам Гервазы. Мiстэр Трэнт, мiстэр Фобз i мiс Кардвэл толькi некалькi дзён тут, таму, зразумела, я мала што ведаю пра iх.
   - Дзякуй вам, мадэмуазель. А што наконт капiтана Лэйка, агента?
   - О, ён вельмi сiмпатычны. Усе любiлi яго.
   - I сэр Гервазы?
   - О, так. Я чула, як ён казаў, што Лэйк - найлепшы агент з усiх, якiя ў яго былi. Зразумела, у капiтана Лэйка таксама былi свае цяжкасцi з сэрам Гервазы, але наогул ён спраўляўся з усiм даволi добра. Гэта было нялёгка.
   Пуаро задумлiва сказаў:
   - Нешта... нешта яi хацеў запытацца ў вас... адну дэталь... Што ж гэта такое?
   Мiс Лiнгард з цярплiвым выразам на твары павярнулася да яго.
   Пуаро раздражнёна пакруцiў галавой.
   - Ша! Яно круцiцца ў мяне ў галаве.
   Маёр Рыдл пачакаў хвiлiну-другую, потым, убачыўшы, што Пуаро па-ранейшаму заклапочана хмурыцца, зноў павёў допыт.
   - Калi апошнi раз вы бачылi сэра Гервазы?
   - Калi мы пiлi гарбату, у гэтым пакоi.
   - Якi быў яго стан тады? Нармальны?
   - Нармальны, як i заўсёды.
   - Цi адчувалася якое-небудзь напружанне сярод блiзкiх i гасцей?
   - Не, я думаю, кожны адчуваў сябе зусiм звыкла.
   - Куды пайшоў сэр Гервазы пасля гарбаты?
   - Ён, як заўсёды, узяў з сабой у кабiнет мiстэра Бараўза.
   - I гэта апошнi раз, калi вы яго бачылi?
   - Але. Я пайшла ў маленькi пакой, дзе працую, i друкавала раздзел кнiгi са сваiх нататак, якiя ўзгаднiла з сэрам Гервазы, да сямi вечара, а тады паднялася наверх адпачыць i апрануцца на абед.
   - Вы сапраўды чулi стрэл, як я разумею?
   - Так, я была ў гэтым пакоi. Пачуўшы нешта падобнае на стрэл, я выйшла ў залу. Мiстэр Трэнт быў там, i мiс Кардвэл. Мiстэр Трэнт запытаўся ў Снэла, цi ёсць шампанскае на абед, i нават пажартаваў. Нам i ў галаву не прыйшло, што гэта нешта сур'ёзнае. Мы засталiся ўпэўненыя, што гэта была зваротная ўспышка аўтамабiля.
   Пуаро запытаўся:
   - Вы чулi, як мiстэр Трэнт сказаў: "Забойствы бываюць заўсёды"?
   - Я ўпэўнена, ён сказаў штосьцi накшталт гэтага - жартам, вядома.
   - Што было потым?
   - Мы ўсе ўвайшлi сюды.
   - Вы можаце ўспомнiць, у якiм парадку ўсе прыйшлi на абед?