Неизвестен Автор. Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке)

Автор неизвестен
Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке)

   ЛIТАРАТУРНЫЯ ТВОРЫ З КАЗАЧНЫМI МАТЫВАМI
   БАЙ
   Бегаў бай па сьцяне
   У чырвоным каптане,
   Байку баiў. Ой, люлi!
   Жылi пчолкi у вульлi...
   Баiць цi не?
   - Баiць!
   Бегаў бай па сьцяне...
   Шла вясна па вясьне,
   Жылi пчолкi з году ў год,
   Баiць цi не?
   - Баiць!
   Бегаў бай па сьцяне...
   Нiхто пчолак не кране;
   Самi мёд зьбiраюць той,
   Самi ласваюць зiмой...
   Баiць цi не?
   - Баiць!
   Бегаў бай па сьцяне...
   У тэй самай старане
   Пустапасам труцень жыў,
   Неяк з пчолкамi здружыў..
   Баiць цi не?
   - Баiць!
   Бегаў бай па сьцяне...
   Труцень кажа: "Дайце мне
   Глянуць, пчолкi, у вульлёк,
   Паспытацi ваш мядок!.."
   Баiць цi не?
   - Баiць!
   Бегаў бай па сьцяне...
   Цi так добра, цi так не,
   Пчолкi добрымi былi,
   Трутня ў госьцi прынялi...
   Баiць цi не?
   - Баiць!
   Бегаў бай па сьцяне...
   Труцень пальцам ня кiўне;
   Пчолкi мёд нясуць да сот,
   Труцень есьць ды есьць той мёд.
   Баiць цi не?
   - Не!
   Янка Купала
   МУШКА-ЗЕЛЯНУШКА
   Й КАМАРЫК-НАСАТЫ ТВАРЫК
   Блiзка рэчкi Самацечкi камары таўкуцца,
   I "таўкачыкi" сьпяваюць, i у скокi тнуцца;
   "Гэй, гоп, таўкачыкi,
   Гэй, гоп, асiнавы,
   Ды работы Максiмавы..."
   А Максiм ляжыць на траўцы, сонна пазiрае,
   Камарок за камарочкам да яго шыбае,
   I пясьняр з усiх найлепшы ўжо зьвiнiць ля вуха,
   Як камарыка няўмысьне загубiла муха.
   I
   Захiсталася сасонка баравая,
   Затужыла дзяўчынанька маладая,
   Жартаўлiвая пяюшка-сакатушка,
   А на iмя - дык мушка-зелянушка:
   - "Ой, чаму-ж ды ня судзiлася мне долi,
   Што мяне i ня сваталi нiколi.
   А пасагу прабагатага я маю:
   Куст шыпшыны ад краю i да краю,
   Шчэлка ў яблынi - ад ветру каб хавацца,
   Лiст альховы - на ночку накрывацца,
   Ды да краю поўны мёдам кацялiшча
   З жалудовай вялiзнай шалупiшчы,
   Калi гэты мёд у мiсачку кладзецца,
   Ажно сьлiна ў роце набярэцца".
   Як пачуў тыя жаласьцi камарык,
   Паскрабаў i насочак ён i тварык:
   - "А чаму-ж бы мне ды зь ёй не пажанiцца?
   Пэўна, пойдзе, каб болей ня журыцца.
   Хоць насаценькi я, шэры, хударлявы,
   Дык у скоках за тое-ж я рухавы..."
   I хапiўся камарочак прыбiрацца,
   Каб ля мушкi-пяюшкi увiхацца.
   II
   Прыляцела мушка да хаты,
   Аж у яе камарык насаты.
   Сватоўе-хрушчы усьсядаюць,
   З бацькам-маткай штось размаўляюць:
   "Мы - стралцы, шукаем кунiцу,
   Ня кунiцу, але дзявiцу".
   Гаманiлi болей гадзiны
   Ды гавораць так да дзяўчыны:
   - "Цi да смаку наш госьць багаты?"
   - "Папытайце ў мамы i таты".
   Тут гарэлкай усё змацавалi,
   А пасьля i заручын даждалi.
   Браў камар ад мушкi-дзяўчыны
   Дарагi ручнiк з павучыны,
   Што яна на траўцы сьцялiла
   I на ясным сонцы бялiла.
   У нядзелю будзе вясельле,
   Захадзiў камар, як з пахмельля,
   I пяе i скача пацiху,
   Ды як сыпне ураз "шырсьцянiху":
   - "Шырсьцянiха, шырсьцянiха мая,
   Пакахала камара-гультая,
   А камар не зважае на яе,
   Толькi лётае ды песьнi пяе".
   III
   Загудзела, расшумелася дуброва:
   Аб вясельлi у дуброве прайшло слова,
   Як вянок на муху свацейкi надзелi,
   Ўсе навокала аж вочы праглядзелi.
   А калi бацьком журылася дзяўчына,
   Аж заплакала жаноцкая радзiма:
   - "Ускланяюся татачку i матачцы,
   Калi ўжо апрыкрала iм у хатачцы.
   I чаму-ж вы мяне гадавалi,
   Ды ў чужую сямейку аддалi?"
   У каравайнiцы сьлiмачак запрасiлi,
   I яны дзяжу напродзiў замясiлi.
   Авадзень быў камаровым старшым дружкам,
   Рассыпаўся дробным макам перад мушкай.
   Матылькi - баяры, пчолачкi - баяркi,
   Спрытны, шпаркi, асаблiва як да чаркi.
   А найстаршая баярачка - чмялiха
   Так сьпявала, аж баяр пабрала лiха:
   - "Ой, багаты баяры, багаты,
   Ды забылiся ўзяць грашаняты.
   Хоць няшмат грашанят яны маюць,
   Дык затое свой гонар трымаюць:
   Хто капейку дае - грыўняй лiча яе,
   А хто грыўню паклаў - што рубля дараваў".
   А як сыпнулi-урэзалi музыкi,
   Дык узьняўся разам гоман там вялiкi.
   Чмель пузаты на басолi гучна грае,
   А на йскрыпцы ёмка пчолка падцiнае.
   I знайшлося мушанётка дробна-мала,
   Што званiла ткi някепска у цымбалы.
   Лоўка конiкi у скоках выцiналi,
   У гару стрыбалi, звонка падпявалi:
   - Камары скакаць
   Выракаюцца:
   Ногi доўгiя
   Паламаюцца.
   Гэтак скачуць - хто патроху, хто памногу.
   Нейкi конiк адтаптаў чмялiсе ногу.
   Госьцi спорна п'юць-ядуць ды размаўляюць,
   А музыкi граюць, дыхту заўдаваюць.
   Умела муха на вясельле запрашацi,
   Дык над тое лепш умела частавацi.
   Усяго стаяла досыць для гасьцiны:
   Навет мёд быў i чмялiны i пчалiны
   Хрушч вялiзны так гарэлкi насмактаўся,
   Што звалiўся ды ў куточку адсыпаўся.
   Восы ў шатах чорных з жоўтымi стрычкамi,
   Проста елi мушку злоснымi вачамi.
   А яна ля мужа сьцiпленька сядзела
   I зялёненькай спаднiчкай зiгацела.
   Мурашоўна нiзка зьвесiла галоўку,
   Бо занадта зацягнулася ў шнуроўку.
   Ды як скрыкнула, як ахнула раптоўна:
   У кроплi дожджыка танула мурашоўна.
   Усё сьцямнела, кроплi шпарка заскакалi,
   У дупло, дзе жыла мушка, пападалi.
   Пахавалiся ўсе госьцi у куточкi:
   Так спынiлася вясельле сярод ночкi,
   А назаўтра усе, як толькi ўсталi зраньня,
   Дык пайшлi да камара на баляваньне.
   I былi яшчэ нарэшце перазовы,
   Каб ня стала аб радзiме кепскай мовы.
   IV
   Абляцелi красачкi
   Не ў пару,
   Невясёла шэраму
   Камару.
   Як пачаў ён параю
   З мушкай жыць,
   Давялося беднаму
   Патужыць.
   Ня умее мушачка
   Працаваць,
   Толькi ўмее з хлопцамi
   Жартаваць;
   Анi выткаць кросенкi,
   Анi шыць,
   Анi стравы хораша
   Наварыць.
   Паштурхаў камарычак
   Галаву:
   Як я з гэткай жонкаю
   Пражыву?
   Дзе я вочы, брацiкi,
   Меў свае,
   Як сабе за жонкаю
   Браў яе?
   Паляцеў ён плакацца
   У лясок.
   Сеў на дуб зялёненькi,
   Пад лiсток.
   Пахiнуў галовачку,
   Уздыхнуў
   Песьню сумна, жудасна
   Зацягнуў.
   - Выйду ў поле ды разважу тое гора,
   Гэй, гаротнае, маркотнае!
   Ты шырока, маё полейка,
   Ад кусточка да кусточка разьлягаешся,
   Ты глыбока, сэрца, краешся.
   Дзе цяпер я сьмерць сваю спаткаю:
   Цi у моры, цi у рэчцы, цi ў ставочку,
   Што капытам пры дарозе быў прабiты
   I да краю буйным дожджыкам налiты?"
   V
   - Ды i што-ж там за шум учынiўся?
   - А камарык там з дубу звалiўся.
   Грымнуў ён на зямлю з высакосьцi
   I пабiў - паламаў сабе косьцi.
   Цесьлi дошкi з дубоў пiлавалi,
   Габлявалi, труну змайстравалi.
   Ўсю чырвонай кiтайкай аббiлi,
   Стужкай чорнай з краёў адтачылi.
   Гэй, кладуць камара ў дамавiну,
   Заклiкаюць сяброў i радзiму.
   Камары над труной затрубiлi,
   Сьветлячкi лепш за зорак сьвяцiлi.
   - "Вы пацiху, музыкi, зайграйце,
   Майго сэрца у край не ўражайце!"
   Горка мушка-ўдава галасiла,
   Борздай сьмерцi у Бога прасiла:
   - "Мой мужочак, мой камарочак,
   Ты падай мне з труны галасочак.
   Ах, нiхто над табой не заплача,
   Толькi хмарачка дробнымi дажджамi,
   Толькi мушачка горкiмi сьлязамi".
   Палажылi дамоўку на мары,
   Панясьлi праз лугi ды папары.
   Ля дарогi магiлу капалi
   I у ёй камара пахавалi,
   У сырую зямельку злажылi,
   Зьверху насып вялiкi зрабiлi.
   Людзi добрыя шляхамi мiнаюць,
   Шапкi нiзка здымаюць, пытаюць:
   - "Ня iначай, вяльможны вандроўнiк,
   Генэрал, цi маёр, цi палкоўнiк?"
   - "Не, ляжыць тут камар - камарочак,
   У каторага з локаць насочак".
   Максiм Багдановiч
   КАМАР ХВАЛЬКО
   Пад прысадзiстым дубком
   Збудаваў камарык дом,
   Плотам дом абгарадзiў,
   Бесклапотна, цiха жыў.
   Ды аднойчы камара
   Бура вынесла з двара,
   I звалiўся камарок
   У бярозавы лясок.
   Выжыў, буру перанёс,
   I задраў угору нос:
   - Што мне бура, што вiхор,
   Я ўзьнiмаўся вышай гор,
   Я ўзьнiмаўся вышай хмар,
   Стаў асiлкам я, камар...
   - Вецер, вецер, замаўчы!
   Што ёсьць сiл камар крычыць.
   Вецер змоўк, зацiх гушчар.
   Зноў сваё пачаў камар:
   - Захацеў я - вецер сьцiх,
   Я мацнейшы стаў за ўсiх...
   Муху крык такi ўстрывожыў,
   Муха веры даць ня можа:
   - Ды няўжо ты, камарок,
   Моцны стаў такi, браток?
   - Я ня то магу зрабiць
   Зьвера я магу звалiць!..
   Цiха ў лес iшоў мядзьведзь,
   Перавальваўся ледзь-ледзь.
   Частаваўся ён мядком,
   I на пыску - воску ком.
   Патаптаўся - i ў бярлог
   Адпачыць мядзьведзь прылёг.
   Задаволен камарок,
   Сеў мядзьведзю ён на бок.
   - Я мядзьведзя павалiў,
   Я мядзьведзя пакарыў!
   Муха кажа: - Хто-б паверыў,
   Што камар мацней за зьвера...
   - Я ня то магу зрабiць,
   Дрэва я магу звалiць...
   Зазьвiнела тут пiла,
   I камар, нiбы страла,
   На вяршыню дрэва сеў,
   Звонка песеньку запеў:
   - Як удару я крылом,
   Будзе ў лесе буралом.
   Дрэва падае, трашчыць...
   Муха зьдзiўлена глядзiць:
   - I няўжо ты, камарок,
   Моцны стаў такi, браток?
   - Я ня то магу зрабiць,
   Сьвет магу я пакарыць!..
   Ды ляцела павуцiна,
   Нос кранула камарыны,
   Абкруцiла яму ногi,
   Стаў ён клiкаць дапамогi.
   Добра, што пасьпела муха
   Выцягнуць яго за вуха.
   Паглядзела яму ў твар
   I сказала: - Эх, камар!..
   А.Д.
   КОТ, САБАКА I МЫШ
   Прайшло таму нямала год,
   Калi сабака, мыш i кот
   Жылi у згодзе, разам елi,
   Скакалi, навет песьнi пелi,
   Лiзалi косьцi пад сталом
   I весялiлi цэлы дом.
   Ды вось аднойчы гаспадар
   Задумаў ехаць на базар.
   Ён загадаў сабаку срога:
   - Не адыходзься ад парога,
   Сядзi, для пэўнасьцi, пры хаце,
   Пiльнуй усё маё багацьце.
   I можа мала, можа многа
   Сядзеў сабака ля парога,
   Ды захацеў ён паскакаць,
   Крыху пагаўкаць, пабрахаць.
   I кажа ён кату: - У дружбу
   Ты саслужы адну мне службу
   I за мяне пiльнуй у хаце
   Гаспадаровае багацьце.
   - Ну, што-ж, - яму прамовiў кот,
   Каб большых ня было турбот!
   З ахвотай пасяджу ля ганку,
   А ты сабе бяжы пагаўкай.
   I можа мала, можа многа
   Той кот праседзеў ля парога.
   Паклiкаў мыш i кажа: - У дружбу
   Ты саслужы адну мне службу
   I за мяне пiльнуй у хаце
   Гаспадаровае багацьце.
   Бо тут ад ветру на парозе
   Я дужа лапкi памарозiў.
   - Ну, добра - кажа мыш, - скарэй
   Бяжы на печ ды лапы грэй.
   I можа мала, можа многа
   Сядзела мышка ля парога.
   Ды раптам чуе - памiж траў
   Цьвiркун на скрыпачцы зайграў.
   Тут мышка, ўзяўшы лапкi ў бокi,
   Хутчэй пусьцiлася у скокi.
   Вярнуўся гаспадар - а ў хаце,
   Глядзiць, няма яго багацьця.
   Хацеў сабаку ён прагнаць,
   Ды той пачаў яго лiзаць,
   Прасiць, малiць, гаспадара:
   - Не праганяй мяне з двара.
   За гэта буду я нязьменна
   Служыць аддана i сумленна.
   - Што-ж, - гаспадар яму ў вадказ,
   - Чым марнаваць дарэмна час,
   Служы ды верны будзь, як друг...
   Аднак iдзi, брат, на ланцуг.
   Сабака бедны з тэй пары
   Сядзiць навязан на двары.
   За крыўду гэткую гатоў
   Ён разарваць усiх катоў.
   I кот з мышамi больш ня дружыць,
   Як толькi зловiць, так i душыць.
   А мыш залезла ў падпамосьце,
   Грызе падлогу там iз злосьцi.
   * * *
   Вядома, гэта толькi казка,
   Ды прачытаць для тых я раю,
   Свае хто часам абавязкi
   Выконваць iншым даручае.
   Н.Тарас
   КАЗКА ПРА МЯДЗЬВЕДЗЯ
   Пад самую восень, пад верасень месяц
   Задумаў жанiцца Мядзьведзь шэры ў лесе.
   I кажа сватом: - Мне шукайце пасагу;
   Зiму зiмаваць - трэба мёду i брагi.
   А сам я ня маю нi пчол, нi гароду;
   Падушка - i тая з альховай калоды.
   За лета снапа мне нажаць ня прыйшлося,
   То хворы ляжаў, то гнуў дугi, палозьзе.
   Няхай сабе будзе ня важная жонка,
   Каб толькi я выжыў зiму пад сасонкай...
   * * *
   Хадзiлi сваты ад Мядзьведзя па лесе
   Усё дзеўкi шукалi празь верасень месяц.
   Хадзiлi яны ў Белавеж да Зубрышкi,
   Да Зайцавых дзевак, былi i ў Казьлiшкi.
   Там ветлiва важных гасьцей прынiмалi,
   Крынiчнай вадой, мурагом частавалi;
   Старалiся ўсе iм у пояс хiлiцца
   Сваты былi важныя - Воўк ды Лiсiца!
   Калi што ня так, дык патрапiлi-б самi
   Пагладзiць, дзе трэба, памацаць зубамi...
   Эх, важныя дзеўкi, былi-б гаспадынi,
   Каб мелi каўбасаў, курэй, саланiны.
   Нашто i шукаць-бы што недзе другое,
   Было-б для Мядзьведзя жыцьцё залатое.
   А то ў Зайчышкi пасаг - рунi жыта,
   Зiмой - зьледзянеўшая ў полi ракiта.
   А у Казьлiшкi трысьнiк у iмшарах,
   Падушкi з пуховак, асоту гушчары.
   Таксама ў Зубрышкi па ўсёй Белавежы
   Ня зьлiчыш стагоў непачатых i сьвежых...
   Ды што зь iх сватом i Мядзьведзю старому,
   Язык намазолiш, нагонiш аскому.
   * * *
   Пачулi сваты - ёсьць ля Нарачы дзеўка:
   Ў зялёнай дуброве паджарая Белка,
   Такая вясёлая, зь песьнямi, зь сьмехам,
   Зьбiрае зь ляшчэўнiку летам гарэхi.
   Насыпала поўныя куфры, як лёду,
   Раскусiш - як сонца, зярняты - як зь мёду.
   Сказалi Мядзьведзю: - Ёсьць дзеўка з пасагам!
   Прыбраўся Кудлаты Мядзьведзь у сярмягу;
   Кашулю узьдзеў, што злупiў у Мiколы,
   Як той баранiў ад яго калiсь пчолы;
   Ўзяў пояс лiповы i кiй сукаваты,
   Так выбраўся зь сьвiтай Мядзьведзь наш у сваты.
   * * *
   Такое вясельле магло толькi хiба
   Быць там, дзе ёсьць Нарач, бор цёмны ды рыба.
   Iгралi ў цымбалы Шаршнi i Асьвянкi,
   Iгралi дзень цэлы да самай заранкi;
   А ў цёмным ягоднiку зь Цецярукамi
   Ў тахт Дзятлы у бубны лупiлi насамi,
   I зь вёскi далёкай, дзе жытнiя гонi,
   Iм Певень iграў на чырвонай гармонi.
   Лявонiху ёмка скакала Лiсiца,
   Аж ветрам паджарым шумела спаднiца.
   Як выйшаў Мядзьведзь, тупнуў левай ды правай,
   Пайшоў прысядаць - замiгцелi рукавы.
   Скакаць ён так мог-бы дзён пяць цi мо' дзесяць
   Адно толькi боты стапталiся ў лесе;
   Ды нат i ў мяне там знасiлiся лапцi...
   На трэйцюю ноч пачалi разьяжджацца.
   * * *
   Памалу прайшоў цiхi верасень-месяц.
   Ляжыць, пажывае Мядзьведзь шэры ў лесе,
   Дзе глуш ды сасновае шумнае рэха,
   А Белачка носiць ваду i гарэхi.
   Насыпе Мядзьведзь iх у ступу, як лёду,
   А зьверху бабухне дубовай калодай!
   Наесца i сьпiць у сваiм у палацы,
   Нат слухаць ня хоча, хто кажа аб працы.
   Пажыў ён па-панску нямала так часу,
   Пакуль не хапiла у Белкi прыпасаў.
   Ляжыць i раве ён, ледзь бор не аглохне:
   - Ой, мусiць, я хутка ня выжыву, здохну!..
   Лячыла Мядзьведзя Варона-Шаптуха,
   I Дзяцел пастукваў трубкай у вуха,
   I банкi на пяты стаўляла Сарока,
   Кампрэсы яму прыкладала пад бокам...
   Ды што нi рабiлi - ўсё не памагала.
   Шмат вылiзаў лекаў, гусiны i сала...
   Ды што тыя лекi, калi наш Кудлаты
   Зьеў двух дактароў зь Белавежы лычатых.
   Хадзiў тады блiзка Цыган хiтры недзе,
   Пачуў пра цяжкую хваробу Мядзьведзя
   I кажа: - Ты, бацю, ня слухай нiкога.
   Цыган табе зельля парадзiць другога.
   Вiдаць, ты ня можаш нi сесьцi, нi легчы,
   Ня можаш, мой баценька, мала ты есьцi!...
   * * *
   Дзе ў лесе дарога, а з боку паляна,
   Лячыў Цыган брагай-сiвухай да рана;
   Яшчэ паiў зельлем салодкiм, як мёдам,
   Спаiўшы, Мядзьведзя прыкуў да калоды,
   Пазьней яму ўсыпаў бярозавай кашы,
   Павёў яго цешыць людзей на кiрмашах.
   Перш доўга Мядзьведзь касурыўся ды охаў,
   А потым зрабiўся такiм скамарохам!
   Дзе толькi ня прыйдзе пад хаты крывыя
   Зьлятаюцца дзецi, дзяўчаты, старыя,
   Прыносяць салодкага мёду, гарэхаў,
   А ён давядзе аж да сльёз i да сьмеху.
   Сьмяюцца i дзецi, i куры, i конi,
   Як ён у шарахаўкi звонкiя звонiць;
   Сьмяюцца асьверы, i стрэхi, i хаты,
   Як пойдзе скакаць пад цымбалы Кудлаты.
   Здаецца, няпраўда, што людзi гавораць,
   Што быў ён раней абiбокам i хворым...
   А Белачка там, дзе ёсьць пушча густая,
   Ў сасновыя куфры гарэхi зьбiрае
   I добра хавае, каб iх нi мядзьведзi
   Знайсьцi не маглi, нi вясковыя дзецi,
   Ды чорнымi зорка пiльнуе вачыма
   I лускае iх у сьцюдзёныя зiмы...
   А там, за сасновым за лесам, за борам,
   Як золатам сiнiм, iграюць азёры!
   А глянеш навокал - такая краiна:
   Дзе ступiш - то рэха, то казка, былiна...
   Ёсьць, праўда, i сумных нямала, бязь лiку,
   Але мы iх лепей пакiнем вялiкiм.
   А вам, мае дзеткi, з вачыма, як золак,
   Аддам усе дзiвы тых казак вясёлых.
   Максiм Танк
   IРЫНКА
   Iрынцы спадабалася
   Цудоўная вясна.
   Як восенi даждалася,
   Пайшла прасiць яна,
   Прасiць нябёс ня хмарыцца,
   Вятроў - не галасiць,
   Срабрыстых росаў ранiцай
   На травах не гасiць;
   Каб сонейка высокае
   Сьвяцiла на палi,
   А кветкi сiнявокiя
   Зноў на лугох цьвiлi;
   Прасiць сям'ю крылатую
   Зь лясоў не адлятаць,
   Бярозку расахатую
   Лiстоў не атрасаць...
   Прасiла яна шчыра так,
   Прасiла ўсю зiму,
   I мо' вясна аж з выраю
   Вярнулася таму.
   Вярнулася, пяе iзноў
   Зь бярозкай над ракой,
   Пяе сярод дуброў, лугоў
   Зь Iрынкаю малой.
   Максiм Танк
   ЯК ВЯСНА ПРЫШЛА
   Як вясна прышла ў гаi,
   Разбудзiла ручаi
   I паклiкала iзноў
   Птушак з выраю дамоў.
   Прыляцелi жаўрукi,
   I зязюлi, i шпакi,
   Качкi, чэпiкi,
   Раюцца,
   Зь iмi ластаўкi.
   Прыляцелi журавы,
   Буслы, кнiгаўкi...
   Дзе ты тут усiх
   Пералiчыш iх!
   Прыляцелi, ў полi селi,
   Зь вераб'ямi-забiякамi
   Спрачаюцца:
   - Мы пакiнулi вас тут
   Зiмаваць, зiмаваць;
   Вас прасiлi гаспадарку
   Пiльнаваць, даглядаць,
   А вярнулiся назад,
   Непаладкаў шмат!..
   Вераб'i на гэта толькi
   У вадказ усiм:
   - Чым-жа мы тут вiнаваты,
   Чым, чым, чым?!
   - Дзе нi глянеш - збожжа столькi
   У стагох,
   Гаварыў жаўрук усiм,
   - Было восеньню багатай
   На палёх,
   - Чым-жа мы тут вiнаваты,
   Чым, чым, чым?
   - Я пакiнула дубровы
   Ў iх уборы каляровым,
   А цяпер, - зязюля кажа,
   Трэба мне зноў у ляску
   Ды на кажным на сучку
   Будзiць лiсьцiкi: ку-ку !..
   За зязюляй журавель
   Кажа: - Я на поплаве
   Шмат быў восеньню пакiнуў
   I брусьнiц, i журавiнаў,
   А цяпер-жа, ля ракi
   Анi ягадкi!..
   - Гэта, пэўна, вераб'i,
   Кажуць ластаўкi,
   На палёх
   I на лугох
   Усё папсавалi
   Перапiлi, пераелi,
   Пераласавалi...
   Вераб'i тут узлавалiся
   Зусiм:
   - Чым-жа мы тут вiнаваты,
   Чым, чым, чым?
   Нам зiмою цяжкавата
   Тут было самiм.
   Чым-жа мы тут вiнаваты,
   Чым?!.
   Невядома, колькi-б часу
   Спрэчкi птушкi тут вялi,
   Але ў гэты дзень iз школы
   Дзецi мiма iх iшлi.
   I яны сябром пярнатым
   Расказалi ўсiм:
   - Вераб'i ня вiнаваты
   Тут нi ў чым,
   Бо зялёны лiст дуброў
   Сам асыпаўся далоў,
   Збожжа з поля зьвезьлi людзi,
   Ягады змарозiў студзень
   Подыхам сваiм.
   Вераб'i-ж ня вiнаваты
   Тут нi ў чым!
   Памагчы вам трэба можа,
   Вам ахвотна дапаможам.
   Калi трэба - пачастуем,
   Абаронiм, павартуем.
   Мы ў лясох, садох сягоньня
   Ладзiм гнёзды i шпакоўнi,
   Бо ўсе рады вам,
   Дарагiм сябрам...
   I цяпер у нас заўсёды
   У сям'i крылатай згода,
   Луг зялёны - сенажаць,
   Лес дрымучы, сад i поле,
   Сiнiх рэк, азёр прывольле
   Песьнямi птушынымi зьвiняць.
   Максiм Танк
   ЖУРАВЕЛЬ I ЧАПЛЯ
   На адным канцы балота
   Была хата жураўля,
   На другiм канцы балота
   Чапля шэрая жыла.
   Надакучыла сiвому
   Жыць самотна жураўлю,
   Блукаць каля буралому
   Па балотнаму гнiльлю,
   Слухаць жаб неугамонных
   Рогат, шум у трысьнiку,
   Перагуды, перазвоны
   Камароў у талаку.
   Вось задумаў ажанiцца
   Ды iз чапляй журавель
   I пайшоў да маладзiцы
   Па iмшарах, па дрыгве.
   Ляпу-чапу, ляпу-чапу,
   Журавель iдзе-брыдзе,
   Празь сем дзён прыйшоў да чаплi
   I гаворыць: - Добры дзень!
   Цi ня хочаш за мяне ты
   Выйсьцi замуж?.. - А яна
   Кажа: - Што ты, - кажа, - гэта
   Сабе выдумаў сп'яна?
   Няпрыгожы, даўганогi,
   Лепш iдзi, адкуль прыйшоў...
   I пабрыў сваёй дарогай
   Сумны журавель дамоў.
   Ды адумалася чапля,
   Што дарма за жураўля,
   За балотнага суседа,
   Яна замуж не пайшла.
   Ляпу-чапу, ляпу-чапу.
   Ў хату жураўля iдзе.
   Празь сем дзён прыходзiць чапля
   I гаворыць: - Добры дзень!
   Цi ня возьмеш мяне ў хату?
   Журавель ёй кажа: - Не!
   Дзе з такой, як ты, чубатай,
   Паказацца ў сьвеце мне?
   Шыя выгнута вужакай,
   Хараства нi ў чым няма
   I убор твой анiякi,
   I нягодная сама.
   Калi чапля з хаты выйшла,
   Журавель пашкадаваў,
   Што пакрыўдзiў яе лiшне,
   Што за жонку ня узяў.
   Ляпу-чапу, ляпу-чапу,
   Па дрыгве i па вадзе
   Iзноў сватацца да чаплi
   Журавель iдзе-брыдзе.
   I так ходзяць яны ў сваты
   Цэлы свой птушыны век,
   I стаяць iх воддаль хаты
   Па канцох балот i рэк.
   Максiм Танк
   КОНЬ I ЛЕЎ
   Працаваў буланы Конь
   У гаспадара,
   З году ў год вазы вазiў
   I зямлю араў.
   А калi ён пастарэў
   Ды нядужым стаў,
   Гаспадар яго з двара
   Праганяць пачаў.
   Уздыхнуў i кажа Конь:
   - Цi-ж, за шмат гадоў,
   Я ў цябе не зарабiў
   Чатырох падкоў?
   Гаспадар зялеза ўзяў,
   Падкаваў Каня.
   I пайшоў буланы ў даль
   На сустрэчу дня.
   Ён iдзе, мурог скубе,
   Лiст духмяны з дрэў.
   Раптам бачыць: перад iм
   Сам магутны Леў.
   - Што-ж не кланяешся мне?
   Грозна Леў спытаў.
   - Ах, даруй мне, цар зьвяроў...
   Конь так адказаў.
   Выгнаў гаспадар мяне
   Ў гэты раньнi час.
   Я, галодны, скуб траву,
   Не заўважыў вас.
   - Усёроўна вiнават
   Ты перада мной.
   Паглядзi, - гаворыць Леў,
   Што зраблю з табой.
   Глыбу з крушнi ён схапiў
   Ў кiпцюры свае
   I так сьцiснуў, што вада
   Пырснула зь яе.
   - Ну, вядома, ў камнi ёсьць
   Ад дажджоў, сьнягоў
   Шмат вады, што цярушаць
   Хмары на яго.
   Дзiва большае было-б,
   Кажа гэтак Конь,
   Каб з гранiтнай глыбы мог
   Высекчы агонь!
   Кажа Леў Каню:
   - Што мне значыцца дастаць
   Нейкага агню!
   Спрабаваў Леў высякаць
   Iскры, ды дарма,
   Толькi кiпцюры ступiў,
   А агню - няма.
   - Ну, цяпер твая чарга!
   Кажа цар зьвяроў...
   Тут у глыбу ўдарыў Конь
   З чатырох падкоў.
   Пад аблокi iскраў сноп
   З громам паляцеў.
   Аж ня знаў, як уцякаць,
   Зь перапуду Леў.
   Вось ляцiць ён, ледзь жывы,
   А настрэчу Воўк.
   Той пачаў цару зьвяроў
   Кланяцца здалёк.
   - Перастань ты, - кажа Леў,
   Кланяцца да ног.
   Я ня цар, бо Конь мяне
   Сяньня перамог.
   Воўк ня верыць: - Як, скажы,
   Ты паддаўся, Леў,
   Бо асiлкаў гэткiх я,
   Пэўна, з сотню зьеў.
   Толькi мне ты пакажы
   Гэтага Каня.
   Ад яго на'т i касьцей
   Не пакiну я.
   - Не хвалiся, - кажа Леў,
   I ня сьмейся лепш:
   Як убачыш ты Каня,
   З страху сам памрэш.
   Хочаш, я табе яго
   Пакажу здалёк...
   I пайшлi глядзець яны
   Леў i шэры Воўк.
   Толькi лес прайшлi, тут Леў
   Кажа: - Бачу я
   За пагоркам, на лугу,
   Гэтага Каня.
   Ты нiжэйшы ростам, Воўк,
   Можа ня вiдаць?
   Дай спрабую я цябе
   Ды вышэй падняць.
   I хоць асьцярожна Леў
   Друга ў лапы згроб,
   Але зiркачы ў таго
   Вылезьлi на лоб.
   - Што-ж ты дыхаць перастаў?
   Запытаўся Леў.
   Перш хвалiўся, а цяпер
   З страху анямеў!..
   Тут Леў бразнуў аб зямлю
   Шэрага Ваўка
   I да логвiшча свайго
   Кiнуўся ўцякаць.
   Гэта бачыў Гаспадар.
   Рад быў дужа ён,
   Што ад ворагаў яго
   Выратаваў Конь.
   Ён буланага вярнуў
   Зноў у стайню - ў дом
   I ўвесь век яго кармiў
   Сенам ды аўсом.
   Максiм Танк
   ДЗЕД I ШЧУПАК
   Было неба то сiняе, то ружовае,
   А пад iм малая хатка рыбака.
   I было, як неба, возера шырокае,
   Шумела там заўсёды асака.
   А ў глыбокай тонi жыў шчупак сярэбраны
   З вострымi зубамi, хiтры, як купец.
   Паляваў няраз за iм дзед стары iзь сеткамi,
   Толькi дарма муцячы возерную медзь.
   Часам ён засядзе за ракiтай зь вечара
   I накрыша зораў - залатых зярнят.
   Думае i цешыцца: на прыманку выплывеш,
   Зораў не паласаваць ня уцерпiш, брат!
   Ды памалу дрэмле дзед стары над возерам,
   А ў глыбокай тонi слухае шчупак,
   Як над сонным берагам, ноччу заварожаны,
   Цiха барадаты захрапе рыбак.
   Выплыве тады ён, серабрыста кружачы,
   Цiха так, каб хвалi соннай ня збудзiць,
   I з-пад сетак сiнiх вуснамi сьцюдзёнымi
   Пачынае зоры дзедавы лавiць.
   Перш ён зловiць Сiтца, а пазьней Мядзьведзiцу.
   Вып'е сьцежку зорную вясьняных сноў,
   Выцягне з-пад сетак абаранку месяца
   I зноў, цiха кружачы, ападзе на дно.
   I як толькi сонца ў барадзе сiвеючай
   Азалоцiць пёршы серабрысты сьнег,
   I як толькi вецер разнiцай за пазухай
   Шчакатаць мяккiмi пальцамi пачне,
   Дзед прачнецца спужаны, паглядзiць на возера
   Усе зоры выпiў, вылавiў шчупак...
   З гора замахае доўгiмi рукамi,
   Быццам, папярхнуўшыся мукой, вятрак.
   Ды пачне гразiць ён шчупаку азёрнаму,
   Iдучы дарогаю празь сенажаць.
   А кругом гамоняць кнiгаўкi i чэпiкi,
   Рассыпае вецер жвiрам песьню жаб.
   I здаецца дзеду, што сьмяецца возера,
   У сонцы расьцьвiтаючы, як чырвоны мак,
   Хiлiцца, хахоча асака зялёная,
   Што яго, старога, ашукаў шчупак.
   Максiм Танк
   МУХАМОР
   Баб'iм летам да зары
   У зялёным гушчары,
   Дзе мох сьцелецца рабы,
   Паспрачалiся грыбы.
   На ўвесь лес, зялёны бор,
   Расхвалiўся Мухамор,
   Што пад шапкай - маку цьвет
   Ён дзяцюк на цэлы сьвет.
   Боты, гузiкi гараць,
   Яму пары не дабраць
   Пад ялiнай, пад сасной
   Нi багацьцем, нi красой.
   Мог-бы сьмела быць паслом
   Або навет i царом
   Не сядзець век у траве
   Ды разумнай галаве!
   - Ты хвалiцца лепей кiнь!
   Яму радзiлi Рыжкi.
   Плёткi чуючы твае,
   Падасiнавiк злуе.
   На чырвоны твой язык
   Скасурыўся Чашчавiк.
   Табе ўсыплюць пад бакi