Ты думал, раз ношу тонзуру,
Я сдамся без сопротивленья
И голову склоню понуро?
Увы, утратил я смиренье!
Когда судебное решенье
Писец прочел, сломав печать:
«Повесить, мол, без промедленья», -
Скажи— ка, мог ли я молчать? [278]
 
   Это последние стихи Вийона, дата которых известна. Несомненно, в течение последующих месяцев он брался за перо, чтобы изобразить свое недовольство обществом, это сквозит в «Большом завещании». «Бедный» Вийон не лишает себя удовольствия посетовать на свою физическую и моральную ущемленность… Он негодует, его возмущает несправедливость. Возможно, первая треть «Завещания» написана либо как-то скомпонована именно в то время, когда поэт сводит счеты с обществом, прежде чем покинуть его. Протяжный вопль ярости, негодования, горькая жалоба на Женщину и Любовь, болезненный страх перед неумолимой старостью — а время идет своим ходом — все это плод тех ночей, когда ему снилась виселица.
   Но «Завещание» отмечено также знаком надежды. Искренний всегда, когда он дает другому человеку совет быть осторожным — начиная от баллад на жаргоне до «Баллады добрых советов ведущим дурную жизнь», — поэт искренен и в приговоре самому себе. И это ведь не случайность, что Бог упомянут восемнадцать раз, Христос — два в трехстах стихах, предшествующих «Балладе о дамах былых времен». Даже если не считать общепринятых выражений, таких как «Бог его знает» или «слава Богу», то все равно, в этот новый час жизни Вийона, когда он придает окончательную форму оставляемому им посланию, он более, чем всегда, видит перед собой Бога.
   Вийон арестован 5 января 1463 года. «Баллада-восхваление Парижского суда», видимо, должна быть датирована тем же числом. «Баллада-обращение к тюремному сторожу Гарнье» тоже написана не позже. Самое позднее 8 января Вийон покидает Париж.
   И тут история делает остановку.
   Поэт столько рассказывал о смерти, что отнял у историков возможность рассказать о своей собственной.

Примечания

    [1] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 67. Перевод Ф. Мендельсона.
    [2] Перевод В. Зайцева.
    [3] Перевод Ю. Стефанова
    [4] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 120. Перевод Ф. Мендельсона.
    [5] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 134. Перевод И. Эренбурга.
    [6] Перевод Ю. Стефанова.
    [7] Ф. Вийон. Избранное. М., 1984. С. 347. Перевод В. Рождественского.
    [8] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 23. Перевод Ф. Мендельсона.
    [9] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 113. Перевод Ф. Мендельсона.
    [10] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 108. Перевод Ф. Мендельсона.
    [11] Там же. С. 85.
    [12] Ф. Вийон. Избранное. М., 1984. С. 347. Перевод В. Рождественского.
    [13] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 73. Перевод Ф. Мендельсона.
    [14] Перевод Ю. Стефанова.
    [15] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 133. Перевод И. Эренбурга.
    [16] Перевод дословный.
    [17] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 69. Перевод Ф. Мендельсона.
    [18] Там же. С. 149.
    [19] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 89. Перевод Ф. Мендельсона.
    [20] Там же. С. 70.
    [21] Ф. Вийон. Избранное. М., 1984. С. 370. Перевод Ю. Кожевникова
    [22] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 37. Перевод Ф. Мендельсона.
    [23] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 44. Перевод Ф. Мендельсона.
    [24] Ф. Вийон. Избранное. М., 1984. С. 370. Перевод Ю. Кожевникова.
    [25] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 23 — 24. Перевод Ф. Мендельсона.
    [26] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 120. Перевод Ф. Мендельсона.
    [27] Там же. С. 44 и 45.
    [28] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 71. Перевод Ф. Мендельсона.
    [29] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 91. Перевод Ф. Мендельсона.
    [30] Перевод В. Никитина.
    [31] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 24. Перевод Ф. Мендельсона.
    [32] Там же. С. 115.
    [33] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 90. Перевод Ф. Мендельсона.
    [34] Перевод В. Никитина.
    [35] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 27. Перевод Ф. Мендельсона.
    [36]Перевод В. Никитина.
    [37] Ф. Вийон. Лирика. М, 1981. С. 90. Перевод Ф. Мендельсона.
    [38] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 91. Перевод Ф. Мендельсона.
    [39] Там же. С. 81.
    [40] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 84. Перевод Ф. Мендельсона.
    [41] Там же. С. 45.
    [42] Перевод Ю. Стефанова.
    [43] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 41. Перевод Ф. Мендельсона.
    [44] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 101 и 102. Перевод Ф. Мендельсона.
    [45] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 28. Перевод Ф. Мендельсона
    [46] Там же. С. 118
    [47] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 93. Перевод Ф. Мендельсона.
    [48] Там же. С. 122
    [49] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 122. Перевод Ф. Мендельсона.
    [50] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 123. Перевод Ф. Мендельсона.
    [51] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 25. Перевод Ф. Мендельсона.
    [52] Там же. С. 117.
    [53] Там же. С. 42 — 43.
    [54] Перевод Ю. Стефанова.
    [55] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 89. Перевод Ф. Мендельсона.
    [56] Там же. С. 68.
    [57] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 79. Перевод Ф. Мендельсона.
    [58] Там же.С. 69 — 70.
    [59] Ф. Вийон. Лирика. М, 1981. С. 81. Перевод Ф. Мендельсона.
    [60] Перевод В. Никитина.
    [61] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 100. Перевод Ф. Мендельсона.
    [62] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 88 — 90. Перевод Ф. Мендельсона
    [63] Там же. С. 112.
    [64] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 112. Перевод Ф. Мендельсона.
    [65] Там же. С. 113.
    [66] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 85. Перевод Ф. Мендельсона.
    [67] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 27. Перевод Ф. Мендельсона.
    [68] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 83. Перевод Ф. Мендельсона.
    [69] Там же. С. 19.
    [70] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 63. Перевод Ф. Мендельсона.
    [71] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 54. Перевод Ф. Мендельсона.
    [72] Перевод Ю. Стефанова.
    [73] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 102. Перевод Ф. Мендельсона.
    [74] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 103. Перевод Ф. Мендельсона.
    [75] Перевод Ю. Стефанова.
    [76] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 60. Перевод Ф. Мендельсона.
    [77] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 61. Перевод Ф. Мендельсона.
    [78] Перевод В. Никитина.
    [79] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 44. Перевод Ф. Мендельсона.
    [80] Там же. С. 42.
    [81] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 62. Перевод Ф. Мендельсона.
    [82] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 62. Перевод Ф. Мендельсона.
    [83]Перевод В. Никитина.
    [84] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 71. Перевод Ф. Мендельсона.
    [85] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 103. Перевод Ф. Мендельсона.
    [86]Перевод В. Никитина.
    [87] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 31. Перевод Ф. Мендельсона.
    [88] Там же. С. 37.
    [89] Перевод Ю. Стефанова.
    [90] Перевод Ю. Стефанова.
    [91] Ф. Вийон. Лирика. М, 1981. С. 38. Перевод Ф. Мендельсона.
    [92] Там же. С. 47 — 48.
    [93] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 86. Перевод Ф. Мендельсона.
    [94] Там же.
    [95] Перевод Ю. Стефанова.
    [96] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 52. Перевод Ф. Мендельсон
    [97] Перевод Ю. Стефанова
    [98] Ф. Вийон. Лирика. М, 1981. С. 97. Перевод Ф. Мендельсона.
    [99] Перевод Ю. Стефанова.
    [100] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 117. Перевод Ф. Мендельсона.
    [101] Перевод Ю. Стефанова
    [102] Перевод Ю. Стефанова.
    [103] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 76 — 77. Перевод Ф. Мендельсона.
    [104] Перевод Ю. Стефанова.
    [105] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 41. Перевод Ф. Мендельсона.
    [106] Перевод Ю. Стефанова.
    [107] Перевод Ю. Стефанова.
    [108] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 56 — 57. Перевод Ф. Мендельсона.
    [109] Там же. С. 47.
    [110] Там же. С. 50.
    [111] Перевод В. Никитина.
    [112] Перевод Ю. Стефанова.
    [113] Перевод Ю. Стефанова.
    [114] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 135. Перевод И. Эренбурга.
    [115] Там же.
    [116] Там же. С. 147.
    [117] Перевод Ю. Стефанова.
    [118] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 140. Перевод И. Эренбурга.
    [119] Перевод Ю. Стефанова.
    [120] Перевод Ю. Стефанова.
    [121] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 41. Перевод Ф. Мендельсона
    [122] Там же. С. 96.
    [123] Перевод В. Никитина.
    [124] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 139. Перевод Ф. Мендельсона.
    [125] Перевод Ю. Стефанова.
    [126] Перевод В. Никитина.
    [127] Перевод В. Никитина.
    [128] Перевод Ю. Стефанова.
    [129] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 49. Перевод Ф. Мендельсона.
    [130] Перевод Ю. Стефанова.
    [131] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 121. Перевод Ф. Мендельсона.
    [132] Перевод Ю. Стефанова.
    [133] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 87. Перевод Ф. Мендельсона.
    [134] Ф. Вийон. Лирика. М, 1981. С. 131 — 132. Перевод Ф. Мендельсона.
    [135] Перевод Ю. Стефанова.
    [136] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 132. Перевод Ф. Мендельсона.
    [137] Там же. С. 43.
    [138] Там же. С. 132.
    [139] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 94. Перевод Ф. Мендельсона.
    [140] Там же. С. 95.
    [141] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 104. Перевод Ф. Мендельсона.
    [142] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 58. Перевод Ф. Мендельсона.
    [143] Там же. С. 59.
    [144] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 54. Перевод Ф. Мендельсона.
    [145] Там же. С. 55.
    [146] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 54 — 55. Перевод Ф. Мендельсона.
    [147] Там же. С. 60.
    [148] Ф. Вийон. Избранное. М., 1984. С. 364. Перевод Ю. Корнеева.
    [149] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 20 — 21. Перевод Ф. Мендельсона.
    [150] Там же. С. 67.
    [151] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 26. Перевод Ф. Мендельсона.
    [152] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 29. Перевод Ф. Мендельсона.
    [153] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 29. Перевод Ф. Мендельсона.
    [154] Там же. С. 31.
    [155] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 32. Перевод Ф. Мендельсона.
    [156] Там же.
    [157] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 71. Перевод Ф. Мендельсона.
    [158] Перевод Ю. Стефанова.
    [159] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 110 — 111. Перевод Ф. Мендельсона.
    [160] Перевод Ю. Стефанова.
    [161] Перевод Ю. Стефанова.
    [162] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 127. Перевод Ф. Мендельсона.
    [163] Там же. С. 130.
    [164] Перевод дословный.
    [165] Перевод дословный.
    [166] Перевод дословный.
    [167] Перевод Ю. Стефанова.
    [168] Перевод Ю. Стефанова.
    [169] И. А. Крылов. Сочинения. М., 1984. С. 508.
    [170] Перевод Ю. Стефанова.
    [171] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 98 — 99. Перевод Ф. Мендельсона.
    [172] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 100 — 101. Перевод Ф. Мендельсона.
    [173] Перевод Ю. Стефанова.
    [174] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 135. Перевод И. Эренбурга.
    [175] Перевод Ю. Стефанова.
    [176] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 140. Перевод И. Эренбурга.
    [177] Перевод Ю. Стефанова.
    [178] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 148. Перевод Ф. Мендельсона.
    [179] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 52 — 53. Перевод Ф. Мендельсона.
    [180] Перевод Ю. Стефанова.
    [181] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 114 — 115. Перевод Ф. Мендельсона.
    [182] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 108. Перевод Ф. Мендельсона.
    [183] Перевод Ю. Стефанова.
    [184] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 46. Перевод Ф. Мендельсона.
    [185] Дословный перевод.
    [186] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 152,151. Перевод Ф. Мендельсона.
    [187] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 51. Перевод Ф. Мендельсона.
    [188] Там же. С. 46.
    [189] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 49 — 50. Перевод Ф. Мендельсона.
    [190] Там же. С, 45.
    [191] Там же. С. 148.
    [192] Там же. С. 113.
    [193] Перевод Ю. Стефанова.
    [194] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 78. Перевод Ф. Мендельсона.
    [195] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 33 — 34. Перевод Ф. Мендельсона.
    [196] Там же. С. 34.
    [197] Перевод Ю. Стефанова.
    [198] Перевод дословный.
    [199] Перевод Ю. Стефанова.
    [200] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 144. Перевод И. Эренбурга.
    [201] Перевод Ю. Стефанова.
    [202] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 148. Перевод Ф. Мендельсона.
    [203] Там же. С. 145. Перевод И. Эренбурга.
    [204] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 35. Перевод Ф. Мендельсона.
    [205] Там же. С. 35 — 36.
    [206] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 36. Перевод Ф. Мендельсона.
    [207] Дословный перевод.
    [208] Дословный перевод.
    [209] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 143. Перевод Ф. Мендельсона.
    [210] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 140. Перевод И. Эренбурга.
    [211] Там же. С. 146.
    [212] Там же. С. 147.
    [213] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 147. Перевод Ф. Мендельсона.
    [214] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 59. Перевод Ф. Мендельсона.
    [215] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 41. Перевод Ф. Мендельсона.
    [216] Там же. С. 68.
    [217] При последнем издыхании (лат.).
    [218] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 26. Перевод Ф. Мендельсона,
    [219] По-французски: tenir serrer, c'est enserrer, embrasser, etreindre. В поэтическом переводе этих слов нет.
    [220] Там же. С. 67.
    [221] По-французски этот стих звучит так:
   Au fort, quelqu'un s'en recompense
   Qui est rempli sur les chantiers.
    [222] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 42. Перевод Ф. Мендельсона.
    [223] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 131. Перевод Ф. Мендельсона.
    [224] Там же. С. 133. Перевод И. Эренбурга.
    [225] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 47. Перевод Ф. Мендельсона.
    [226] Там же. С. 49.
    [227] Там же. С. 51.
    [228] Там же. С. 57.
    [229] Там же. С. 58.
    [230] Там же. С. 62.
    [231] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 73. Перевод Ф. Мендельсона.
    [232] Там же. С. 76.
    [233] Там же. С. 89.
    [234] Перевод Ю. Стефанова.
    [235] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 97. Перевод Ф. Мендельсона.
    [236] Там же. С. 100.
    [237] Там же. С. 106.
    [238] Там же. С. 110.
    [239] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 112. Перевод Ф. Мендельсона.
    [240] Дословный перевод.
    [241] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 77. Перевод Ф. Мендельсона.
    [242] Там же. С. 80.
    [243] Там же. С. 79.
    [244] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 26. Перевод Ф. Мендельсона.
    [245] Там же. С. 83.
    [246] Там же. С. 96.
    [247] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 97. Перевод Ф. Мендельсона.
    [248] Там же. С. 118 — 119.
    [249] Там же. С. 115.
    [250] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 119 — 120. Перевод Ф. Мендельсона.
    [251] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 120. Перевод Ф. Мендельсона.
    [252] Дословный перевод.
    [253] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 127. Перевод Ф. Мендельсона.
    [254] Там же. С. 125.
    [255] Там же. С. 127.
    [256] Ф. Вийон Лирика. М., 1981. С. 125 — 126. Перевод Ф. Мендельсона.
    [257] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 63. Перевод Ф. Мендельсона.
    [258] Там же. С. 22.
    [259] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 76. Перевод Ф. Мендельсона.
    [260] Там же. С. 64.
    [261] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 74. Перевод Ф. Мендельсона.
    [262] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 75. Перевод Ф. Мендельсона.
    [263] Перевод Ю. Стефанова.
    [264] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 147. Перевод Ф. Мендельсона.
    [265] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 40. Перевод Ф. Мендельсона.
    [266] Перевод Ю. Стефанова.
    [267] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 55. Перевод Ф. Мендельсона.
    [268] Там же. С. 56.
    [269] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 56. Перевод Ф. Мендельсона.
    [270] Там же. С. 64.
    [271] Там же. С. 65.
    [272] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 150. Перевод И. Эренбурга.
    [273] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 151. Перевод Ф. Мендельсона.
    [274] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 151 — 152. Перевод Ф. Мендельсона.
    [275] Там же. С. 155.
    [276] Там же. С. 156.
    [277] Там же. С. 153.
    [278] Ф. Вийон. Лирика. М., 1981. С. 154. Перевод Ф. Мендельсона.