- Крыс, Крыс... яго няма... ты ж сам казаў, што яго няма.
- У сне ўсё можа быць, - прамовiў я няспешна. Цяпер я не быў упэўнены, што бачыў сон. - Ён нешта сказаў, ён быў тут, - прамовiў я.
Мне страшна хацелася спаць. Калi так хочацца спаць, значыць, сплю, прамiльгнула дзiўная думка. Я дакрануўся губамi да халоднага пляча Хэры i ўлёгся ямчэй. Яна нешта адказала мне, але я ўжо засынаў.
Ранiцай у залiтым чырвоным святлом пакоi я ўспомнiў, што адбылося ноччу. Гаворка з Гiбарыянам мне прыснiлася, а што было пасля? Я чуў яго голас, у гэтым я перакананы, але ўспомнiць, што ён сказаў, не магу. Праўда, ён не гаварыў, а чытаў лекцыю. Лекцыю?..
Хэры мылася. Чуўся шум вады ў душавой. Я зазiрнуў пад ложак, куды некалькi дзён таму закiнуў магнiтафон. Яго там не было.
- Хэры! - гукнуў я.
Яе твар, залiты вадой, паказаўся з-за шафы.
- Хэры, ты не бачыла пад ложкам магнiтафон? Маленькi, кiшэнны...
- Там ляжала шмат рэчаў. Я склала iх туды, - яна паказала на палiчку з лякарствамi каля аптэчкi i знiкла ў душавой.
Я ўскочыў з ложка i пашукаў там, але нiчога не знайшоў.
- Ты не магла яго не заўважыць, - сказаў я, калi Хэры вярнулася ў пакой.
Яна моўчкi расчэсвалася перад люстэркам. Толькi зараз я заўважыў, якая яна бледная. Яе вочы ў люстэрку пазiралi на мяне насцярожана.
- Хэры, - упарта, як асёл, пачаў я зноў, - магнiтафона на палiцы няма.
- Ты нiчога больш не хочаш сказаць мне?
- Даруй, - мармытнуў я, - ты маеш рацыю, гэта глупства...
Не хапала, каб мы пасварылiся!
Мы пайшлi снедаць. Хэры рабiла ўсё не так, як звычайна, але я не мог зразумець, якая тут рознiца. Яна да ўсяго прыглядалася, часам не чула, што я ёй кажу, захопленая сваiмi думкамi. Я заўважыў, што вочы ў яе блiшчаць.
- Што з табой? - спытаўся я шэптам. - Ты плачаш?
- Ат, не чапай мяне. Гэта несапраўдныя слёзы, - прашаптала Хэры.
Вiдаць, трэба было высветлiць усё да канца, але я больш за ўсё на свеце баюся "шчырых размоў". Мяне турбавала зусiм iншае. Хоць я i ведаў, што iнтрыгi Снаўта i Сарторыуса мне толькi прыснiлiся, я пачаў успамiнаць, цi ёсць на Станцыi хоць якая-небудзь зручная зброя. Я не думаў, навошта яна мне, - проста хацелася яе знайсцi. Я сказаў Хэры, што мушу пайсцi ў трум i на склады. Яна моўчкi пайшла са мной. Я капаўся ў скрынях, вынюхваў у кантэйнерах, а калi спусцiўся на самы нiз, не змог адолець жадання зазiрнуць у халодную камеру. Мне не хацелася, каб Хэры заходзiла туды, таму я толькi прачынiў дзверы i агледзеў усё памяшканне. Пад цёмным покрывам па-ранейшаму адрознiвалiся абрысы цела нябожчыка, але з таго месца, дзе я стаяў, нельга было ўбачыць, ляжыць там чарнаскурая цi не. Мне здалося, што яе няма.
Я працягваў блукаць, так i не знайшоўшы нiчога вартага ўвагi. Настрой усё больш i больш псаваўся. Нечакана я заўважыў, што побач са мной няма Хэры. Зрэшты, яна адразу ж з'явiлася - затрымалася ў калiдоры, але ўжо адно тое, што Хэры спрабавала аддалiцца - а ёй жа дорага каштавала пакiнуць мяне хоць на хвiлiнку, - павiнна было насцярожыць мяне. Я па-ранейшаму iмiтаваў пакрыўджанага, карацей, паводзiў сябе надзвычай дзiўна. Разбалелася галава, я не мог знайсцi нiякiх парашкоў i, злосны, як чорт, перакапаў усю аптэчку. У аперацыйную iсцi не хацелася, i наогул у мяне нiчога не ладзiлася. Хэры, як цень, блукала па пакоi, часам некуды знiкала. Пасля поўдня, калi мы паабедалi (зрэшты, яна наогул не ела, а я жаваў без апетыту - у мяне так трашчала галава, што я нават не спрабаваў прымусiць Хэры паесцi), яна раптам села побач i пачала скубцi мой рукаў.
- Што? - неахвотна азваўся я.
Мне хацелася пайсцi наверх, бо здавалася, што трубы перадаюць слабы водгук стуку - вiдаць, Сарторыус займаўся апаратурай высокага напружання. Але ад адной думкi, што давядзецца браць з сабой Хэры, знiкала ўсялякае жаданне iсцi. Прысутнасць Хэры ў бiблiятэцы была хоць крыху зразумелая, але там, сярод машын, гэта можа даць падставы Снаўту для непажаданых заўваг.
- Крыс, - прашаптала Хэры, - а як у нас з табой?..
Я мiжволi ўздыхнуў. Нельга сказаць, што гэта быў шчаслiвы дзень.
- Усё цудоўна. А ў чым справа?
- Я хачу з табой пагаварыць.
- Калi ласка. Я слухаю.
- Але не так.
- А як? Я ж табе казаў, што ў мяне вельмi балiць галава, ды i клопатаў шмат...
- Каб толькi было жаданне, Крыс.
Я прымусiў сябе ўсмiхнуцца. Напэўна, гэта выглядала пакутлiва.
- Добра, каханая, кажы.
- А ты скажаш мне праўду?
Я падняў бровы. Такi пачатак мне не падабаўся.
- Навошта я буду цябе падманваць?
- У цябе могуць быць прычыны. Сур'ёзныя. Але калi хочаш, каб... ну, ведаеш... тады не падманвай мяне.
Я прамаўчаў.
- Зараз я нештачка табе скажу, але i ты мне скажы. Добра? Усю праўду. Нягледзячы нi на што.
Я не пазiраў у яе вочы, а яна лавiла мой позiрк. Я зрабiў выгляд, што не заўважаю гэтага.
- Я ўжо сказала табе, што не ведаю, адкуль я тут з'явiлася. Хiба мо ты ведаеш. Пачакай, я яшчэ не ўсё сказала. Мо i ты не ведаеш. А калi ведаеш i не можаш цяпер сказаць, то, магчыма, скажаш калi-небудзь пазней? Гэта не будзе сама страшнае. Ва ўсякiм разе дасi мне шанц.
Мне стала холадна.
- Дзiцятка, што ты кажаш? Якi шанц?.. - мармытаў я.
- Крыс, кiм бы я нi была, але я не дзiця. Ты ж абяцаў. Скажы.
Тое "кiм бы я нi была" так перахапiла мне горла, што я знямеў i мог толькi пазiраць на яе, бязглузда кiваючы галавой, нiбы абараняючыся ад таго, што я меў пачуць.
- Паслухай, неабавязкова ж казаць зараз, проста скажы, што не можаш...
- Я нiчога не хаваю... - адказаў я хрыплым голасам.
- Вось i добра, - прамовiла яна i ўстала.
Я хацеў што-небудзь сказаць, адчуваючы, што нельга так заканчваць размову, але словы заселi ў горле.
- Хэры...
Яна стаяла ля акна, спiнай да мяне. Цёмна-сiнi пусты Акiян раскiнуўся пад пустым небам.
- Хэры, калi ты думаеш, што... Хэры, ты ж ведаеш, што я кахаю цябе...
- Мяне?
Я падышоў да яе. Хацеў абняць. Яна вызвалiлася, адпiхнуўшы маю руку.
- Ты такi добры... - сказала яна. - Кахаеш? Мяне? Я хацела б, каб ты лепш бiў мяне!
- Хэры, каханая!
- Не! Не. Лепей памаўчы.
Хэры падышла да стала i пачала збiраць талеркi. Я пазiраў у цёмна-сiнюю пустэчу. Сонца заходзiла, i вялiзны цень ад Станцыi паволi хiстаўся на хвалях. Талерка ўпала з рук Хэры. Вада булькала ў ракавiне. Рыжы колер па краi небасхiлу пераходзiў у залацiста-руды. Калi б я ведаў, што рабiць. Калi б я ведаў! Наступiла цiшыня. Хэры стаяла за маёй спiнай.
- Не. Не адварочвайся, - прамовiла Хэры амаль шэптам. - Ты не вiнаваты, Крыс. Я ведаю. Не хвалюйся.
Я выцягнуў у яе бок руку. Хэры ўцякла ў глыбiню кабiны i, падымаючы цэлы стос талерак, прамовiла:
- Шкада. Калi б iх можна было разбiць, я растаўкла б iх, растаўкла б усе!!!
Я думаў, што яна сапраўды шпурне iх на падлогу, але Хэры, зiрнуўшы на мяне, усмiхнулася:
- Не бойся, я не буду рабiць глупства.
Я прачнуўся пасярод ночы i адразу насцярожана сеў на ложку; у пакоi было цёмна, з калiдора праз прачыненыя дзверы падала слабае святло. Нешта пранiзлiва шыпела, гэты гук усё мацнеў, суправаджаўся глухiмi ўдарамi, нiбыта нешта вялiкае адчайна бiлася за сцяной. "Метэор! - прамiльгнула ў галаве. Прабiў абшыўку. Нехта там ёсць!"
Працяглае хрыпенне.
Я канчаткова прачнуўся. Я ж на Станцыi, а не на ракеце, а гэты страшны гук...
Я выбег у калiдор. Дзверы малой лабараторыi былi адчынены, там гарэла святло. Я ўскочыў туды.
Мяне агарнуў невыносны холад. Кабiна была запоўнена парай, ад якой замярзала дыханне. Мноства белых сняжынак кружылася над целам, загорнутым у купальны халат, яно слаба стукалася аб падлогу. У гэтым халодным тумане я заўважыў Хэры i кiнуўся да яе, падняў, холад апякаў мне рукi, Хэры хрыпела; я пабег па калiдоры мiма дзвярэй, ужо не адчуваючы холаду, пара, якая вырывалася з яе губ, як агнём апякала маё плячо.
Я паклаў Хэры на стол, разарваў на яе грудзях халат, зiрнуў на заледзянелы дрыготкi твар, кроў замерзла ў роце, чорным налётам запяклася на растуленых губах, на языку блiшчалi крышталiкi лёду...
Вадкi кiсларод. У лабараторыi быў вадкi кiсларод, у сасудах Дзюара. Калi я паднiмаў Хэры, у мяне пад рукамi хруснула шкло. Колькi яна магла выпiць? Усё адно спалены трахея, гартань, лёгкiя; вадкi кiсларод мацненшы за канцэнтраваную кiслату. Яе скрыпучае, сухое, як гук разарванай паперы, дыханне замiрала. Вочы былi расплюшчаны. Агонiя.
Я паглядзеў на вялiзныя зашклёныя шафы з iнструментамi i лекамi. Трахеатамiя? Iнтубацыя? Але ж лёгкiх ужо няма! Яны спаленыя. Лякарства? Колькi лякарстваў! Палiцы застаўлены шэрагамi каляровых бутэлечак i пакецiкаў. Хрыпенне напаўняла ўсё памяшканне, з адкрытага рота Хэры iшла пара.
Грэлкi...
Я пачаў iх шукаць, кiнуўся да адной шафы, да другой, выкiдваў пакецiкi з ампуламi. Шпрыц? Дзе? У стэрылiзатары! Я не мог сабраць шпрыц, бо рукi замерзлi, пальцы здранцвелi, не гнулiся. Я шалёна стукаў рукой па стэрылiзатары, нiчога не адчуваючы. Хрыпенне стала мацнейшым. Я кiнуўся да Хэры. Вочы ў яе былi расплюшчаны.
- Хэры!
Мой голас прапаў, губы сталi непаслухмяныя.
Пад белай скурай ходырам хадзiлi рэбры, вiльготныя ад расталага снегу валасы рассыпалiся. Хэры глядзела на мяне.
- Хэры!
Больш нiчога сказаць я не мог. Стаяў як слуп, апусцiўшы непаслухмяныя скалелыя рукi; ногi, губы, павекi гарэлi ўсё мацней. Але я амаль не адчуваў гэтага. Кропля расталай ад цяпла крывi цякла па шчацэ Хэры, пакiдаючы крывую лiнiю; язык затрымцеў i знiк, Хэры ўсё яшчэ хрыпела.
Я ўзяў яе руку - пульс не адчуваўся; рассунуўшы полы халата, я прыклаў вуха да пранiзлiва халоднага цела ля грудзей. Праз шум, якi нагадваў трэск агню, я пачуў лiхаманкавы стук, шалёныя ўдары, такiя хуткiя, што iх нельга было палiчыць. Я стаяў, нiзка схiлiўшыся, вочы былi заплюшчаны. Штосьцi дакранулася да маёй галавы. Гэта Хэры пальцамi пашавялiла мае валасы. Я зазiрнуў ёй у вочы.
- Крыс, - прахрыпела яна.
Я схапiў яе за руку, Хэры адказала поцiскам, якi ледзь не раздрабiў маю кiсць. Страшная грымаса застыла на яе твары, памiж вейкамi блiшчалi бялкi, у горле захрыпела, цела закалацiлася ад ванiтаў. Я ледзьве ўтрымлiваў Хэры; яна спаўзла са стала, галавой бiлася аб бераг фаянсавай лейкi. Я падтрымлiваў яе, прыцiскаў да стала; пасля кожнай спазмы Хэры вырывалася з маiх рук. Я iмгненна спацеў, ногi сталi ватныя. Калi прыступы ванiтаў зменшылiся, я паспрабаваў пакласцi Хэры. Паветра свiстала ў яе ў грудзях. Нечакана на гэтым страшным скрываўленым твары засвяцiлiся вочы.
- Крыс, - захрыпела яна, - як... як доўга, Крыс?
Яна пачала задыхацца, на яе губах выступiла пена, зноў пачалiся ванiты. Я трымаў яе з апошняй сiлы. Хэры так рэзка ўпала тварам унiз, што ў яе нават застукалi зубы. Яна цяжка дыхала.
- Не, не, не, - хутка выдыхала яна, i кожны выдых здаваўся апошнiм.
Ванiты працягвалiся; Хэры зноў затрапяталася ў маiх руках, у час кароткiх перапынкаў мiж прыступамi яна ўцягвала паветра з такой цяжкасцю, што ў яе выступалi рэбры. Затым вейкi напалову прыкрылi яе невiдушчыя вочы. Хэры больш не варушылася. Я вырашыў, што гэта канец. Нават не спрабуючы сцерцi з яе губ ружовую пену, я стаяў, нахiлiўшыся над ёю, чуў далёкi гул вялiзнага звона i чакаў яе апошняга выдыху, каб пасля павалiцца на падлогу, але Хэры дыхала ўжо амаль без хрыпаў, дыхала ўсё больш спакойна, грудзi ўжо амаль не ўздрыгвалi, сэрца бiлася раўней. Я стаяў згорбiўшыся. Твар Хэры пачаў ружавець. Я яшчэ нiчога не разумеў. Мае далонi спацелi, мне здалося, што я станаўлюся глухiм: нечым мяккiм, эластычным былi забiтыя вушы, аднак я ўсё яшчэ чуў часты звон, ужо глухi, нiбыта звон трэснуў.
Хэры ўзняла павекi, нашы позiркi сустрэлiся.
"Хэры", - хацеў прамовiць я, але не мог пашавялiць губамi, нiбыта на маiм твары была мёртвая цяжкая маска; я мог толькi пазiраць.
Яе вочы агледзелi пакой, яна павярнула галаву. Было надзвычай цiха. За мной, у нейкiм iншым, далёкiм сусвеце, капала вада з незакручанага крана. Хэры паднялася на локцях. Села. Я адступiўся. Хэры сачыла за мной.
- Што? - сказала яна. - Што?.. Не... удалося? Чаму?.. Чаму ты так пазiраеш?..
I раптам яна страшна закрычала:
- Чаму ты так пазiраеш!!!
Наступiла цiшыня. Хэры паглядзела на свае рукi. Паварушыла пальцамi.
- Гэтая?.. - спыталася.
- Хэры, - прамовiў я бязгучна, аднымi губамi.
Хэры падняла галаву.
- Хэры?.. - паўтарыла яна.
Хэры марудна спаўзла на падлогу i ўстала. Пахiснулася, але ўтрымалася на нагах. Зрабiла некалькi крокаў. Усё гэта яна рабiла як загiпнатызаваная, пазiраючы на мяне сляпымi вачыма.
- Хэры? - паволi паўтарыла яна яшчэ раз. - Але... я... не Хэры. А хто я?.. Хэры? А ты, ты?!
Нечакана вочы яе расшырылiся, засвяцiлiся, ледзь прыкметная здзiўленая ўсмешка мiльганула па твары.
- Мо i ты таксама? Крыс! Мо ты таксама?!
Са страху я прыцiснуўся спiнай да шафы i стаяў моўчкi. Рукi Хэры апусцiлiся.
- Не, - сказала яна. - Не, бо ты баiшся. Але паслухай, я больш не магу. Нельга так. Я нiчога не ведала. Я i зараз нiчога не разумею. Гэта ж неверагодна? Я, - яна прыхiнула да грудзей сцiснутыя белыя рукi, - нiчога не ведаю, нiчога, я ведаю толькi адно: я - Хэры! Ты думаеш, што я прытвараюся? Не, не прытвараюся, святое слова гонару, не прытвараюся.
Апошнiя словы прагучалi як стогн. Хэры з плачам упала на падлогу. Гэты крык нешта зламаў у мяне, я падскочыў да яе, схапiў за плечы, Хэры супрацiўлялася, адштурхоўвала мяне, плакала без слёз, крычала:
- Пусцi! Пусцi! Я гiдкая табе! Я ведаю! Я не хачу так! Не хачу! Ты ж бачыш, сам бачыш, што гэта не я, не я, не я...
- Маўчы! - крычаў я, трасучы яе.
Мы абое крычалi як звар'яцелыя, стоячы адно перад адным на каленях. Галава Хэры стукалася аб маё плячо. Я з усяе моцы прыцiскаў Хэры да сябе. Раптам мы сцiхлi, цяжка дыхалi. Вада па-ранейшаму капала з крана.
- Крыс... - мармытала Хэры, уцiснуўшыся тварам у мае плячо, - скажы, што я павiнна зрабiць, каб я знiкла, Крыс...
- Перастань! - выгукнуў я.
Хэры падняла галаву, уважлiва паглядзела на мяне.
- Як?.. Ты таксама не ведаеш? Нiчога нельга зрабiць? Нiчога?
- Хэры... злiтуйся нада мной...
- Я хацела... Ты ж бачыў... Не. Не. Пусцi: я не хачу... Не дакранайся да мяне! Табе гiдка.
- Няпраўда!
- Хлусня. Павiнен гiдзiцца. Я... я сама... таксама. Калi б я магла. Калi б я толькi магла...
- Ты забiлася б?
- Ага.
- А я не хачу, разумееш? Не хачу! Я хачу, каб ты была тут, са мной, i больш мне нiчога не трэба!
Вялiзныя шэрыя вочы спынiлiся на мне.
- Як ты хлусiш... - зусiм цiха прамовiла Хэры.
Я адпусцiў яе i ўстаў. Хэры села на падлогу.
- Скажы, што мне зрабiць, каб ты паверыла? Я кажу тое, што думаю. Гэта праўда. Другой праўды няма.
- Ты не мог сказаць мне праўду. Я не Хэры.
- А хто ты?
Яна задумалася. Падбародак у яе задрыжаў. Апусцiўшы галаву, Хэры прашаптала:
- Хэры... але... але я ведаю, што гэта няпраўда. Ты не мяне... кахаў там, даўно...
- Так, - сказаў я. - Тое, што было, мiнулася. Памерла. Але тут я кахаю цябе. Разумееш?
Хэры пакруцiла галавой:
- Ты вельмi добры. Не думай, што я не магу ацанiць усё, што ты зрабiў. Ты стараўся рабiць як мага лепш, але ўсё дарэмна. Тры днi таму ранкам я сядзела каля цябе i чакала, пакуль ты прачнешся. Тады я нiчога не ведала. Мне здаецца, што гэта адбывалася даўно, вельмi даўно. Я была як звар'яцелая. У галаве стаяў нейкi туман. Я не разумела, што было раней, а што - пазней, нiчому не здзiўлялася, як пасля наркозу або пасля цяжкай хваробы. Я нават думала: мо я хварэла, а ты не хочаш мне пра тое сказаць. Але розныя факты ўсё больш i больш наводзiлi мяне на думку. Ты ведаеш, якiя факты. У мяне штосьцi мiльганула ў галаве пасля тваёй размовы там, у бiблiятэцы, з гэтым, як яго, са Снаўтам. Ты мне нiчога не захацеў сказаць, таму я ўстала ноччу i ўключыла магнiтафон. Я падманула цябе адзiн-адзiны раз, а магнiтафон я пасля схавала, Крыс. Той, што гаворыць, як яго завуць?
- Гiбарыян.
- Ага, Гiбарыян. Тады я зразумела ўсё, хоць, калi казаць праўду, па-ранейшаму нiчога не разумею. Я не ведала аднаго: што я магу... што я... што гэта так скончыцца, што гэтаму... няма сканчэння. Пра гэта ён нiчога не казаў. Зрэшты, мо i гаварыў, але ты прачнуўся, i я выключыла магнiтафон. Але ўсё адно я пачула шмат, каб зразумець, што я не чалавек, а толькi iнструмент.
- Што ты кажаш, Хэры!
- Так, iнструмент. Для вывучэння тваiх рэакцый. Ну, штосьцi накшталт гэтага. У кожнага з вас ёсць такi... такая, як я. Усё грунтуецца на ўспамiнах або на ўяўленнi... Зрэшты, ты ведаеш лепш, чым я. Ён расказаў такiя страшныя, неверагодныя рэчы, i, калi б усё не супадала, я не паверыла б!
- Што супадала?
- Ну, што мне не трэба спаць i я павiнна быць заўсёды каля цябе. Учора ранiцай я яшчэ думала, што ты мяне ненавiдзiш, i таму была нешчаслiвая. Божухна, якая я была дурная! Але скажы, скажы сам, цi магла я сабе ўявiць?.. Гiбарыян зусiм не ненавiдзеў гэтую сваю, а што ён пра яе гаварыў! Толькi тады я зразумела: што я нi зраблю, не мае нiякага значэння, бо хачу я альбо не хачу, а для цябе гэта ўсе роўна пакуты. Не, нават горай, бо крынiца пакут гэта штосьцi нежывое. Яна нi ў чым не вiнаватая, як i камень, якi можа ўпасцi i забiць. А што крынiца пакут можа хацець дабра i кахаць, гэтага я i ўявiць не магла. Мне хацелася б табе расказаць, што я адчувала пасля, калi зразумела, калi слухала плёнку. Мо табе спатрэбiцца. Я нават паспрабавала запiсаць...
- Таму ты запалiла святло? - спытаўся я, з цяжкасцю прамаўляючы гэтыя словы.
- Так. Але нiчога не атрымалася, бо я шукала ў сабе, ведаеш... iх - нешта зусiм iншае, я проста вар'яцела, павер мне! Часам мне здавалася, што пад скурай у мяне няма цела, што ўнутры ў мяне штосьцi такое... што я... што я толькi абалонка. Каб падмануць цябе. Разумееш?
- Разумею.
- Калi ноччу ляжыш без сну, да чаго толькi не дадумаешся! Да сама неверагодных рэчаў, ты ж i сам ведаеш...
- Ведаю...
- Але я адчувала сваё сэрца i памятала, што ты зрабiў аналiз маёй крывi. Якая ў мяне кроў, скажы, скажы праўду. Цяпер жа ты гэта можаш.
- Такая, як i ў мяне.
- Праўда?
- Клянуся.
- Што гэта азначае? Я пасля думала, мо гэта схавана недзе ўва мне, што яно... магчыма, вельмi маленькае. Але я не ведала дзе. Зараз я думаю, мо ў рэшце рэшт гэта была хiтрасць з майго боку, бо я вельмi баялася таго, што хацела зрабiць, i шукала iншага выйсця. Але, Крыс, калi ў мяне такая ж кроў... калi ўсё так, як ты гаворыш, тады... Не, гэта немагчыма. Бо тады я памерла б, праўда? Значыць, нешта ўсё-такi ёсць, але дзе? Мо ў галаве? Але ж я думаю зусiм нармальна... i нiчога не ведаю... калi б я гэтым думала, то павiнна была б адразу ўсё ведаць i не кахаць цябе, толькi рабiць выгляд i разумець, што раблю выгляд... Крыс, скажы мне, калi ласка, усё, што ты ведаеш, мо ўдасца хоць нешта зрабiць?
- Што iменна?
Хэры маўчала.
- Ты хочаш памерцi?
- Бадай што так.
Наступiла цiшыня. Хэры сядзела, скурчыўшыся, ля маiх ног. Я разглядваў залу, белую эмаль абсталявання, рассыпаныя блiскучыя iнструменты, нiбыта шукаў штосьцi вельмi патрэбнае i не мог адшукаць.
- Хэры, можна i мне сказаць?
Яна чакала.
- Так, праўда, ты не зусiм такая, як я. Але гэта не азначае, што ты горшая за мяне. Наадварот. Можаш думаць, што хочаш, але дзякуючы гэтаму... ты не памерла.
Нейкая дзiцячая, бездапаможная ўсмешка з'явiлася ў яе на твары.
- Я... несмяротная?
- Не ведаю. Ва ўсякiм разе ты не такая смяротная, як я.
- Як страшна, - прашаптала Хэры.
- Мо не так страшна, як табе здаецца.
- Але ты мне не надта зайздросцiш.
- Хэры, гэта хутчэй пытанне... аб тваiм прызначэннi, я так назваў бы гэта. Ведаеш, тут, на Станцыi, тваё прызначэнне ўрэшце гэткае ж невядомае, як i маё, як i кожнага з нас. Тыя будуць працягваць эксперымент Гiбарыяна, i можа адбыцца ўсё...
- Або нiчога.
- Або нiчога, i павер, я згадзiўся б, каб нiчога не адбылося, нават не таму, што баюся (хоць страх, бадай, i адыгрывае пэўную ролю), а таму, што гэта нiчога не дасць. Вось тое адзiнае, у чым я перакананы.
- Нiчога не дасць? Чаму? З-за... Акiяна?
Хэры сцепанулася ад агiды.
- Так. З-за кантакту. Думаю, што, па сутнасцi, усё вельмi проста. Кантакт азначае абмен нейкiм вопытам, паняццямi, ва ўсякiм разе вынiкамi, нейкiмi высновамi, а калi нiчога для абмену няма? Калi слон - не вялiзная бактэрыя, то i Акiян не можа быць вялiзным мозгам. З абодвух бакоў, вядома, могуць адбывацца пэўныя дзеяннi. У вынiку аднаго з iх я зараз бачу цябе i стараюся растлумачыць табе, што ты мне даражэйшая, чым дванаццаць гадоў жыцця, аддадзенага планеце Салярыс, я хачу знаходзiцца з табой i надалей. Мо тваё з'яўленне павiнна было стаць пакараннем, мо шчасцем, а мо толькi мiкраскапiчным даследаваннем. Доказам дружбы, злосным ударам, здзекам? Мо ўсiм гэтым адначасова альбо, што больш верагодна, - нечым зусiм iншым. Але ў рэшце рэшт нас не датычаць задумкi нашых бацькоў, якiя зусiм не падобныя мiж сабою. Ты можаш сказаць, што ад iх задумак залежыць наша будучыня, i я пагаджуся з табой. Але я не магу прадбачыць будучыню. Гэтаксама, як i ты. Я нават не магу сцвярджаць, што буду кахаць цябе заўсёды. Калi ўжо гэтулькi здарылася, то можа адбыцца ўсё, што хочаш. Мо заўтра я ператваруся ў зялёную медузу? Тут мы бяссiльныя. Але пакуль можам, мы будзем разам. А гэта не так мала.
- Паслухай, - сказала Хэры. - Я хачу спытацца. Я... я... вельмi падобная на яе?
- Была вельмi падобная, - адказаў я, - а цяпер не ведаю.
- Што?
Хэры ўстала. Яна пазiрала на мяне шырока расплюшчанымi вачыма.
- Ты яе ўжо засланiла.
- I ты перакананы, што ты не яе, а мяне кахаеш? Мяне?..
- Так. Менавiта цябе. Не ведаю, баюся, што, калi б ты сапраўды была ёю, я не мог бы цябе кахаць.
- Чаму?
- Бо я паступiў несправядлiва...
- У адносiнах да яе?..
- Так. Калi мы былi...
- Не трэба...
- Чаму?
- Я хачу, каб ты ведаў, што я - гэта не яна.
РАЗМОВА
Пасля абеду наступнага дня я знайшоў на стале ля акна запiску Снаўта. Ён паведамляў, што Сарторыус перапынiў працу над анiгiлятарам, каб апошнi раз выпрабаваць уздзеянне жорсткага выпраменьвання на Акiян.
- Каханая, - сказаў я, - мне трэба схадзiць да Снаўта.
Чырвоная зорка гарэла ў шкле i дзялiла пакой на дзве часткi. Мы знаходзiлiся ў блакiтным ценi. За мяжой ценю ўсё здавалася медным, i, вiдаць, калi б кнiга ўпала з палiцы, яна зазвiнела б.
- Гаворка пра эксперымент. Я толькi не разумею, як лепш. Ведаеш, я хацеў бы... - я змоўк.
- Не апраўдвайся, Крыс. Я вельмi хацела б... Хiба толькi не доўга?..
- Гэта зойме пэўны час, - адказаў я. - Паслухай, а мо ты пойдзеш са мной i пачакаеш мяне ў калiдоры?
- Добра. А калi я не вытрымаю?
- Што з табой, уласна, адбываецца? - спытаўся я i адразу ж дадаў: - Я пытаюся не з цiкавасцi, вядома, але, магчыма, калi разбярэшся, ты з гэтым i сама справiшся.
- Я баюся, - адказала Хэры i збялела. - Я не магу табе сказаць, чаго я баюся, нават не баюся, а проста раствараюся. Апошнiм часам я адчуваю гэткi сорам... Як табе растлумачыць... А пасля ўжо нiчога, пуста. Таму я думала, што я хворая... - Хэры здрыганулася.
Апошнiя словы яна прамовiла ледзь чутна.
- Мо такое адбываецца толькi тут, на гэтай чортавай Станцыi, - прамовiў я. - Я пастараюся зрабiць усё, каб мы як мага хутчэй пакiнулi яе.
- Ты лiчыш, гэта мажлiва? - Хэры шырока расплюшчыла вочы.
- Цалкам. Зрэшты, я ж не прыкуты... Дарэчы, трэба спачатку дамовiцца са Снаўтам, а там паглядзiм. Як ты думаеш, колькi ты можаш быць адна?
- Хто яго ведае... - апусцiўшы галаву, паволi пачала Хэры. - Калi я буду чуць твой голас, то, бадай, спраўлюся.
- Я хачу, каб ты не слухала, пра што мы гаворым. Я не маю нiякiх сакрэтаў, але я не ведаю, не магу ведаць, што скажа Снаўт.
- Не працягвай. Я разумею. Добра. Я буду стаяць так, каб чуць толькi твой голас. Больш мне нiчога не трэба.
- Зараз я пазваню яму з лабараторыi. Я не буду зачыняць дзвярэй.
Хэры кiўнула. Я прайшоў праз сцяну чырвоных сонечных промняў у калiдор, якi, нягледзячы на штучнае асвятленне, здаваўся амаль чорным. Дзверы малой лабараторыi былi адчынены. Люстраныя рэшткi сасуда Дзюара, якiя ляжалi на падлозе каля вялiзных ёмiстасцей з вадкiм кiслародам, усё яшчэ нагадвалi пра начное здарэнне. Засвяцiўся маленькi экран. Калi я зняў трубку i набраў нумар радыёстанцыi, блакiтная занавеска, якая знутры закрывала матавае шкло, рассунулася, i Снаўт, нагнуўшыся з высокага крэсла, зiрнуў мне проста ў вочы.
- Вiтаю цябе, - прамовiў ён.
- Я прачытаў запiску. Хацеў з табою пагаварыць. Можна прыйсцi?
- Прыходзь. Зараз?
- Ага.
- Калi ласка. Ты... не адзiн?
- Не, адзiн.
Яго худы, бронзавы ад загару твар з глыбокiмi маршчынамi на лбе плыў у выпуклым шкле, як дзiўная рыба ў акварыуме.
- Ну-ну, - прамовiў ён шматзначна. - Я чакаю.
- Мы можам iсцi, каханая.
Я iмкнуўся гаварыць ажыўлена, заходзячы ў кабiну праз чырвоныя промнi, за якiмi бачыў толькi сiлуэт Хэры, але голас мой сарваўся. Хэры прырасла да крэсла: засунула рукi пад падлакотнiкi i сашчапiла пальцы. Яна занадта позна пачула мае крокi альбо не паспела хутка памяняць сваю страшную позу - не ведаю, але я паспеў убачыць, як яна змагаецца з той незразумелай сiлай, што схаваная ў ёй. Маё сэрца сцiснула сляпое, шалёнае абурэнне, змешанае са шкадаваннем. Мы моўчкi пайшлi па доўгiм калiдоры; рознакаляровая эмаль на яго сценах па задуме архiтэктара павiнна была пазбавiць ад аднастайнасцi знаходжанне ў металiчнай шкарлупiне. Я яшчэ здалёку заўважыў адчыненыя дзверы радыёстанцыi. Адтуль у глыбiню калiдора падала доўгая чырвоная паласа - i сюды даходзiла сонца. Я паглядзеў на Хэры - яна нават не спрабавала ўсмiхацца, засяроджана рыхтуючыся да барацьбы з сабой. Выпрабаваннi, якiя чакалi Хэры, ужо зараз змянiлi яе твар - ён стаў белым i худым. За некалькi крокаў да дзвярэй Хэры спынiлася, я павярнуўся да яе, кончыкамi пальцаў яна падштурхнула мяне, быццам кажучы: "Iдзi". I тут мае планы, Снаўт, эксперымент, уся Станцыя - усё здалося мне гэткiм дробязным у параўнаннi з тымi пакутамi, якiя чакалi тут яе. Я адчуў сябе катам i хацеў ужо вярнуцца назад, але шырокую сонечную паласу, надламаную на сцяне калiдора, засланiў цень чалавека. Я хуценька зайшоў у кабiну. Снаўт чакаў мяне ля дзвярэй. Чырвонае сонца стаяла проста за iм, i пурпуровы водблiск гарэў у яго сiвых валасах. Мы даволi доўга моўчкi пазiралi адзiн на аднаго. Здавалася, Снаўт вывучаў мяне. Аслеплены сонцам, я дрэнна бачыў выраз яго твару. Я абышоў Снаўта i спынiўся каля высокага пульта, на якiм тырчалi гнуткiя сцяблiны мiкрафонаў. Снаўт марудна павярнуўся, спакойна назiраючы за мной з ранейшай грымасай, якая ўспрымалася то як усмешка, то выдавала стомленасць. Не зводзячы з мяне вачэй, Снаўт падышоў да металiчнай, на ўсю сцяну шафы, перад якой з абодвух бакоў узвышалiся абы-як зваленыя кучы радыёдэталяў, тэрмiчныя акумулятары i розны iнструмент, паставiў туды крэсла i сеў, абапiраючыся спiнай на эмалiраваныя дзверцы.
- У сне ўсё можа быць, - прамовiў я няспешна. Цяпер я не быў упэўнены, што бачыў сон. - Ён нешта сказаў, ён быў тут, - прамовiў я.
Мне страшна хацелася спаць. Калi так хочацца спаць, значыць, сплю, прамiльгнула дзiўная думка. Я дакрануўся губамi да халоднага пляча Хэры i ўлёгся ямчэй. Яна нешта адказала мне, але я ўжо засынаў.
Ранiцай у залiтым чырвоным святлом пакоi я ўспомнiў, што адбылося ноччу. Гаворка з Гiбарыянам мне прыснiлася, а што было пасля? Я чуў яго голас, у гэтым я перакананы, але ўспомнiць, што ён сказаў, не магу. Праўда, ён не гаварыў, а чытаў лекцыю. Лекцыю?..
Хэры мылася. Чуўся шум вады ў душавой. Я зазiрнуў пад ложак, куды некалькi дзён таму закiнуў магнiтафон. Яго там не было.
- Хэры! - гукнуў я.
Яе твар, залiты вадой, паказаўся з-за шафы.
- Хэры, ты не бачыла пад ложкам магнiтафон? Маленькi, кiшэнны...
- Там ляжала шмат рэчаў. Я склала iх туды, - яна паказала на палiчку з лякарствамi каля аптэчкi i знiкла ў душавой.
Я ўскочыў з ложка i пашукаў там, але нiчога не знайшоў.
- Ты не магла яго не заўважыць, - сказаў я, калi Хэры вярнулася ў пакой.
Яна моўчкi расчэсвалася перад люстэркам. Толькi зараз я заўважыў, якая яна бледная. Яе вочы ў люстэрку пазiралi на мяне насцярожана.
- Хэры, - упарта, як асёл, пачаў я зноў, - магнiтафона на палiцы няма.
- Ты нiчога больш не хочаш сказаць мне?
- Даруй, - мармытнуў я, - ты маеш рацыю, гэта глупства...
Не хапала, каб мы пасварылiся!
Мы пайшлi снедаць. Хэры рабiла ўсё не так, як звычайна, але я не мог зразумець, якая тут рознiца. Яна да ўсяго прыглядалася, часам не чула, што я ёй кажу, захопленая сваiмi думкамi. Я заўважыў, што вочы ў яе блiшчаць.
- Што з табой? - спытаўся я шэптам. - Ты плачаш?
- Ат, не чапай мяне. Гэта несапраўдныя слёзы, - прашаптала Хэры.
Вiдаць, трэба было высветлiць усё да канца, але я больш за ўсё на свеце баюся "шчырых размоў". Мяне турбавала зусiм iншае. Хоць я i ведаў, што iнтрыгi Снаўта i Сарторыуса мне толькi прыснiлiся, я пачаў успамiнаць, цi ёсць на Станцыi хоць якая-небудзь зручная зброя. Я не думаў, навошта яна мне, - проста хацелася яе знайсцi. Я сказаў Хэры, што мушу пайсцi ў трум i на склады. Яна моўчкi пайшла са мной. Я капаўся ў скрынях, вынюхваў у кантэйнерах, а калi спусцiўся на самы нiз, не змог адолець жадання зазiрнуць у халодную камеру. Мне не хацелася, каб Хэры заходзiла туды, таму я толькi прачынiў дзверы i агледзеў усё памяшканне. Пад цёмным покрывам па-ранейшаму адрознiвалiся абрысы цела нябожчыка, але з таго месца, дзе я стаяў, нельга было ўбачыць, ляжыць там чарнаскурая цi не. Мне здалося, што яе няма.
Я працягваў блукаць, так i не знайшоўшы нiчога вартага ўвагi. Настрой усё больш i больш псаваўся. Нечакана я заўважыў, што побач са мной няма Хэры. Зрэшты, яна адразу ж з'явiлася - затрымалася ў калiдоры, але ўжо адно тое, што Хэры спрабавала аддалiцца - а ёй жа дорага каштавала пакiнуць мяне хоць на хвiлiнку, - павiнна было насцярожыць мяне. Я па-ранейшаму iмiтаваў пакрыўджанага, карацей, паводзiў сябе надзвычай дзiўна. Разбалелася галава, я не мог знайсцi нiякiх парашкоў i, злосны, як чорт, перакапаў усю аптэчку. У аперацыйную iсцi не хацелася, i наогул у мяне нiчога не ладзiлася. Хэры, як цень, блукала па пакоi, часам некуды знiкала. Пасля поўдня, калi мы паабедалi (зрэшты, яна наогул не ела, а я жаваў без апетыту - у мяне так трашчала галава, што я нават не спрабаваў прымусiць Хэры паесцi), яна раптам села побач i пачала скубцi мой рукаў.
- Што? - неахвотна азваўся я.
Мне хацелася пайсцi наверх, бо здавалася, што трубы перадаюць слабы водгук стуку - вiдаць, Сарторыус займаўся апаратурай высокага напружання. Але ад адной думкi, што давядзецца браць з сабой Хэры, знiкала ўсялякае жаданне iсцi. Прысутнасць Хэры ў бiблiятэцы была хоць крыху зразумелая, але там, сярод машын, гэта можа даць падставы Снаўту для непажаданых заўваг.
- Крыс, - прашаптала Хэры, - а як у нас з табой?..
Я мiжволi ўздыхнуў. Нельга сказаць, што гэта быў шчаслiвы дзень.
- Усё цудоўна. А ў чым справа?
- Я хачу з табой пагаварыць.
- Калi ласка. Я слухаю.
- Але не так.
- А як? Я ж табе казаў, што ў мяне вельмi балiць галава, ды i клопатаў шмат...
- Каб толькi было жаданне, Крыс.
Я прымусiў сябе ўсмiхнуцца. Напэўна, гэта выглядала пакутлiва.
- Добра, каханая, кажы.
- А ты скажаш мне праўду?
Я падняў бровы. Такi пачатак мне не падабаўся.
- Навошта я буду цябе падманваць?
- У цябе могуць быць прычыны. Сур'ёзныя. Але калi хочаш, каб... ну, ведаеш... тады не падманвай мяне.
Я прамаўчаў.
- Зараз я нештачка табе скажу, але i ты мне скажы. Добра? Усю праўду. Нягледзячы нi на што.
Я не пазiраў у яе вочы, а яна лавiла мой позiрк. Я зрабiў выгляд, што не заўважаю гэтага.
- Я ўжо сказала табе, што не ведаю, адкуль я тут з'явiлася. Хiба мо ты ведаеш. Пачакай, я яшчэ не ўсё сказала. Мо i ты не ведаеш. А калi ведаеш i не можаш цяпер сказаць, то, магчыма, скажаш калi-небудзь пазней? Гэта не будзе сама страшнае. Ва ўсякiм разе дасi мне шанц.
Мне стала холадна.
- Дзiцятка, што ты кажаш? Якi шанц?.. - мармытаў я.
- Крыс, кiм бы я нi была, але я не дзiця. Ты ж абяцаў. Скажы.
Тое "кiм бы я нi была" так перахапiла мне горла, што я знямеў i мог толькi пазiраць на яе, бязглузда кiваючы галавой, нiбы абараняючыся ад таго, што я меў пачуць.
- Паслухай, неабавязкова ж казаць зараз, проста скажы, што не можаш...
- Я нiчога не хаваю... - адказаў я хрыплым голасам.
- Вось i добра, - прамовiла яна i ўстала.
Я хацеў што-небудзь сказаць, адчуваючы, што нельга так заканчваць размову, але словы заселi ў горле.
- Хэры...
Яна стаяла ля акна, спiнай да мяне. Цёмна-сiнi пусты Акiян раскiнуўся пад пустым небам.
- Хэры, калi ты думаеш, што... Хэры, ты ж ведаеш, што я кахаю цябе...
- Мяне?
Я падышоў да яе. Хацеў абняць. Яна вызвалiлася, адпiхнуўшы маю руку.
- Ты такi добры... - сказала яна. - Кахаеш? Мяне? Я хацела б, каб ты лепш бiў мяне!
- Хэры, каханая!
- Не! Не. Лепей памаўчы.
Хэры падышла да стала i пачала збiраць талеркi. Я пазiраў у цёмна-сiнюю пустэчу. Сонца заходзiла, i вялiзны цень ад Станцыi паволi хiстаўся на хвалях. Талерка ўпала з рук Хэры. Вада булькала ў ракавiне. Рыжы колер па краi небасхiлу пераходзiў у залацiста-руды. Калi б я ведаў, што рабiць. Калi б я ведаў! Наступiла цiшыня. Хэры стаяла за маёй спiнай.
- Не. Не адварочвайся, - прамовiла Хэры амаль шэптам. - Ты не вiнаваты, Крыс. Я ведаю. Не хвалюйся.
Я выцягнуў у яе бок руку. Хэры ўцякла ў глыбiню кабiны i, падымаючы цэлы стос талерак, прамовiла:
- Шкада. Калi б iх можна было разбiць, я растаўкла б iх, растаўкла б усе!!!
Я думаў, што яна сапраўды шпурне iх на падлогу, але Хэры, зiрнуўшы на мяне, усмiхнулася:
- Не бойся, я не буду рабiць глупства.
Я прачнуўся пасярод ночы i адразу насцярожана сеў на ложку; у пакоi было цёмна, з калiдора праз прачыненыя дзверы падала слабае святло. Нешта пранiзлiва шыпела, гэты гук усё мацнеў, суправаджаўся глухiмi ўдарамi, нiбыта нешта вялiкае адчайна бiлася за сцяной. "Метэор! - прамiльгнула ў галаве. Прабiў абшыўку. Нехта там ёсць!"
Працяглае хрыпенне.
Я канчаткова прачнуўся. Я ж на Станцыi, а не на ракеце, а гэты страшны гук...
Я выбег у калiдор. Дзверы малой лабараторыi былi адчынены, там гарэла святло. Я ўскочыў туды.
Мяне агарнуў невыносны холад. Кабiна была запоўнена парай, ад якой замярзала дыханне. Мноства белых сняжынак кружылася над целам, загорнутым у купальны халат, яно слаба стукалася аб падлогу. У гэтым халодным тумане я заўважыў Хэры i кiнуўся да яе, падняў, холад апякаў мне рукi, Хэры хрыпела; я пабег па калiдоры мiма дзвярэй, ужо не адчуваючы холаду, пара, якая вырывалася з яе губ, як агнём апякала маё плячо.
Я паклаў Хэры на стол, разарваў на яе грудзях халат, зiрнуў на заледзянелы дрыготкi твар, кроў замерзла ў роце, чорным налётам запяклася на растуленых губах, на языку блiшчалi крышталiкi лёду...
Вадкi кiсларод. У лабараторыi быў вадкi кiсларод, у сасудах Дзюара. Калi я паднiмаў Хэры, у мяне пад рукамi хруснула шкло. Колькi яна магла выпiць? Усё адно спалены трахея, гартань, лёгкiя; вадкi кiсларод мацненшы за канцэнтраваную кiслату. Яе скрыпучае, сухое, як гук разарванай паперы, дыханне замiрала. Вочы былi расплюшчаны. Агонiя.
Я паглядзеў на вялiзныя зашклёныя шафы з iнструментамi i лекамi. Трахеатамiя? Iнтубацыя? Але ж лёгкiх ужо няма! Яны спаленыя. Лякарства? Колькi лякарстваў! Палiцы застаўлены шэрагамi каляровых бутэлечак i пакецiкаў. Хрыпенне напаўняла ўсё памяшканне, з адкрытага рота Хэры iшла пара.
Грэлкi...
Я пачаў iх шукаць, кiнуўся да адной шафы, да другой, выкiдваў пакецiкi з ампуламi. Шпрыц? Дзе? У стэрылiзатары! Я не мог сабраць шпрыц, бо рукi замерзлi, пальцы здранцвелi, не гнулiся. Я шалёна стукаў рукой па стэрылiзатары, нiчога не адчуваючы. Хрыпенне стала мацнейшым. Я кiнуўся да Хэры. Вочы ў яе былi расплюшчаны.
- Хэры!
Мой голас прапаў, губы сталi непаслухмяныя.
Пад белай скурай ходырам хадзiлi рэбры, вiльготныя ад расталага снегу валасы рассыпалiся. Хэры глядзела на мяне.
- Хэры!
Больш нiчога сказаць я не мог. Стаяў як слуп, апусцiўшы непаслухмяныя скалелыя рукi; ногi, губы, павекi гарэлi ўсё мацней. Але я амаль не адчуваў гэтага. Кропля расталай ад цяпла крывi цякла па шчацэ Хэры, пакiдаючы крывую лiнiю; язык затрымцеў i знiк, Хэры ўсё яшчэ хрыпела.
Я ўзяў яе руку - пульс не адчуваўся; рассунуўшы полы халата, я прыклаў вуха да пранiзлiва халоднага цела ля грудзей. Праз шум, якi нагадваў трэск агню, я пачуў лiхаманкавы стук, шалёныя ўдары, такiя хуткiя, што iх нельга было палiчыць. Я стаяў, нiзка схiлiўшыся, вочы былi заплюшчаны. Штосьцi дакранулася да маёй галавы. Гэта Хэры пальцамi пашавялiла мае валасы. Я зазiрнуў ёй у вочы.
- Крыс, - прахрыпела яна.
Я схапiў яе за руку, Хэры адказала поцiскам, якi ледзь не раздрабiў маю кiсць. Страшная грымаса застыла на яе твары, памiж вейкамi блiшчалi бялкi, у горле захрыпела, цела закалацiлася ад ванiтаў. Я ледзьве ўтрымлiваў Хэры; яна спаўзла са стала, галавой бiлася аб бераг фаянсавай лейкi. Я падтрымлiваў яе, прыцiскаў да стала; пасля кожнай спазмы Хэры вырывалася з маiх рук. Я iмгненна спацеў, ногi сталi ватныя. Калi прыступы ванiтаў зменшылiся, я паспрабаваў пакласцi Хэры. Паветра свiстала ў яе ў грудзях. Нечакана на гэтым страшным скрываўленым твары засвяцiлiся вочы.
- Крыс, - захрыпела яна, - як... як доўга, Крыс?
Яна пачала задыхацца, на яе губах выступiла пена, зноў пачалiся ванiты. Я трымаў яе з апошняй сiлы. Хэры так рэзка ўпала тварам унiз, што ў яе нават застукалi зубы. Яна цяжка дыхала.
- Не, не, не, - хутка выдыхала яна, i кожны выдых здаваўся апошнiм.
Ванiты працягвалiся; Хэры зноў затрапяталася ў маiх руках, у час кароткiх перапынкаў мiж прыступамi яна ўцягвала паветра з такой цяжкасцю, што ў яе выступалi рэбры. Затым вейкi напалову прыкрылi яе невiдушчыя вочы. Хэры больш не варушылася. Я вырашыў, што гэта канец. Нават не спрабуючы сцерцi з яе губ ружовую пену, я стаяў, нахiлiўшыся над ёю, чуў далёкi гул вялiзнага звона i чакаў яе апошняга выдыху, каб пасля павалiцца на падлогу, але Хэры дыхала ўжо амаль без хрыпаў, дыхала ўсё больш спакойна, грудзi ўжо амаль не ўздрыгвалi, сэрца бiлася раўней. Я стаяў згорбiўшыся. Твар Хэры пачаў ружавець. Я яшчэ нiчога не разумеў. Мае далонi спацелi, мне здалося, што я станаўлюся глухiм: нечым мяккiм, эластычным былi забiтыя вушы, аднак я ўсё яшчэ чуў часты звон, ужо глухi, нiбыта звон трэснуў.
Хэры ўзняла павекi, нашы позiркi сустрэлiся.
"Хэры", - хацеў прамовiць я, але не мог пашавялiць губамi, нiбыта на маiм твары была мёртвая цяжкая маска; я мог толькi пазiраць.
Яе вочы агледзелi пакой, яна павярнула галаву. Было надзвычай цiха. За мной, у нейкiм iншым, далёкiм сусвеце, капала вада з незакручанага крана. Хэры паднялася на локцях. Села. Я адступiўся. Хэры сачыла за мной.
- Што? - сказала яна. - Што?.. Не... удалося? Чаму?.. Чаму ты так пазiраеш?..
I раптам яна страшна закрычала:
- Чаму ты так пазiраеш!!!
Наступiла цiшыня. Хэры паглядзела на свае рукi. Паварушыла пальцамi.
- Гэтая?.. - спыталася.
- Хэры, - прамовiў я бязгучна, аднымi губамi.
Хэры падняла галаву.
- Хэры?.. - паўтарыла яна.
Хэры марудна спаўзла на падлогу i ўстала. Пахiснулася, але ўтрымалася на нагах. Зрабiла некалькi крокаў. Усё гэта яна рабiла як загiпнатызаваная, пазiраючы на мяне сляпымi вачыма.
- Хэры? - паволi паўтарыла яна яшчэ раз. - Але... я... не Хэры. А хто я?.. Хэры? А ты, ты?!
Нечакана вочы яе расшырылiся, засвяцiлiся, ледзь прыкметная здзiўленая ўсмешка мiльганула па твары.
- Мо i ты таксама? Крыс! Мо ты таксама?!
Са страху я прыцiснуўся спiнай да шафы i стаяў моўчкi. Рукi Хэры апусцiлiся.
- Не, - сказала яна. - Не, бо ты баiшся. Але паслухай, я больш не магу. Нельга так. Я нiчога не ведала. Я i зараз нiчога не разумею. Гэта ж неверагодна? Я, - яна прыхiнула да грудзей сцiснутыя белыя рукi, - нiчога не ведаю, нiчога, я ведаю толькi адно: я - Хэры! Ты думаеш, што я прытвараюся? Не, не прытвараюся, святое слова гонару, не прытвараюся.
Апошнiя словы прагучалi як стогн. Хэры з плачам упала на падлогу. Гэты крык нешта зламаў у мяне, я падскочыў да яе, схапiў за плечы, Хэры супрацiўлялася, адштурхоўвала мяне, плакала без слёз, крычала:
- Пусцi! Пусцi! Я гiдкая табе! Я ведаю! Я не хачу так! Не хачу! Ты ж бачыш, сам бачыш, што гэта не я, не я, не я...
- Маўчы! - крычаў я, трасучы яе.
Мы абое крычалi як звар'яцелыя, стоячы адно перад адным на каленях. Галава Хэры стукалася аб маё плячо. Я з усяе моцы прыцiскаў Хэры да сябе. Раптам мы сцiхлi, цяжка дыхалi. Вада па-ранейшаму капала з крана.
- Крыс... - мармытала Хэры, уцiснуўшыся тварам у мае плячо, - скажы, што я павiнна зрабiць, каб я знiкла, Крыс...
- Перастань! - выгукнуў я.
Хэры падняла галаву, уважлiва паглядзела на мяне.
- Як?.. Ты таксама не ведаеш? Нiчога нельга зрабiць? Нiчога?
- Хэры... злiтуйся нада мной...
- Я хацела... Ты ж бачыў... Не. Не. Пусцi: я не хачу... Не дакранайся да мяне! Табе гiдка.
- Няпраўда!
- Хлусня. Павiнен гiдзiцца. Я... я сама... таксама. Калi б я магла. Калi б я толькi магла...
- Ты забiлася б?
- Ага.
- А я не хачу, разумееш? Не хачу! Я хачу, каб ты была тут, са мной, i больш мне нiчога не трэба!
Вялiзныя шэрыя вочы спынiлiся на мне.
- Як ты хлусiш... - зусiм цiха прамовiла Хэры.
Я адпусцiў яе i ўстаў. Хэры села на падлогу.
- Скажы, што мне зрабiць, каб ты паверыла? Я кажу тое, што думаю. Гэта праўда. Другой праўды няма.
- Ты не мог сказаць мне праўду. Я не Хэры.
- А хто ты?
Яна задумалася. Падбародак у яе задрыжаў. Апусцiўшы галаву, Хэры прашаптала:
- Хэры... але... але я ведаю, што гэта няпраўда. Ты не мяне... кахаў там, даўно...
- Так, - сказаў я. - Тое, што было, мiнулася. Памерла. Але тут я кахаю цябе. Разумееш?
Хэры пакруцiла галавой:
- Ты вельмi добры. Не думай, што я не магу ацанiць усё, што ты зрабiў. Ты стараўся рабiць як мага лепш, але ўсё дарэмна. Тры днi таму ранкам я сядзела каля цябе i чакала, пакуль ты прачнешся. Тады я нiчога не ведала. Мне здаецца, што гэта адбывалася даўно, вельмi даўно. Я была як звар'яцелая. У галаве стаяў нейкi туман. Я не разумела, што было раней, а што - пазней, нiчому не здзiўлялася, як пасля наркозу або пасля цяжкай хваробы. Я нават думала: мо я хварэла, а ты не хочаш мне пра тое сказаць. Але розныя факты ўсё больш i больш наводзiлi мяне на думку. Ты ведаеш, якiя факты. У мяне штосьцi мiльганула ў галаве пасля тваёй размовы там, у бiблiятэцы, з гэтым, як яго, са Снаўтам. Ты мне нiчога не захацеў сказаць, таму я ўстала ноччу i ўключыла магнiтафон. Я падманула цябе адзiн-адзiны раз, а магнiтафон я пасля схавала, Крыс. Той, што гаворыць, як яго завуць?
- Гiбарыян.
- Ага, Гiбарыян. Тады я зразумела ўсё, хоць, калi казаць праўду, па-ранейшаму нiчога не разумею. Я не ведала аднаго: што я магу... што я... што гэта так скончыцца, што гэтаму... няма сканчэння. Пра гэта ён нiчога не казаў. Зрэшты, мо i гаварыў, але ты прачнуўся, i я выключыла магнiтафон. Але ўсё адно я пачула шмат, каб зразумець, што я не чалавек, а толькi iнструмент.
- Што ты кажаш, Хэры!
- Так, iнструмент. Для вывучэння тваiх рэакцый. Ну, штосьцi накшталт гэтага. У кожнага з вас ёсць такi... такая, як я. Усё грунтуецца на ўспамiнах або на ўяўленнi... Зрэшты, ты ведаеш лепш, чым я. Ён расказаў такiя страшныя, неверагодныя рэчы, i, калi б усё не супадала, я не паверыла б!
- Што супадала?
- Ну, што мне не трэба спаць i я павiнна быць заўсёды каля цябе. Учора ранiцай я яшчэ думала, што ты мяне ненавiдзiш, i таму была нешчаслiвая. Божухна, якая я была дурная! Але скажы, скажы сам, цi магла я сабе ўявiць?.. Гiбарыян зусiм не ненавiдзеў гэтую сваю, а што ён пра яе гаварыў! Толькi тады я зразумела: што я нi зраблю, не мае нiякага значэння, бо хачу я альбо не хачу, а для цябе гэта ўсе роўна пакуты. Не, нават горай, бо крынiца пакут гэта штосьцi нежывое. Яна нi ў чым не вiнаватая, як i камень, якi можа ўпасцi i забiць. А што крынiца пакут можа хацець дабра i кахаць, гэтага я i ўявiць не магла. Мне хацелася б табе расказаць, што я адчувала пасля, калi зразумела, калi слухала плёнку. Мо табе спатрэбiцца. Я нават паспрабавала запiсаць...
- Таму ты запалiла святло? - спытаўся я, з цяжкасцю прамаўляючы гэтыя словы.
- Так. Але нiчога не атрымалася, бо я шукала ў сабе, ведаеш... iх - нешта зусiм iншае, я проста вар'яцела, павер мне! Часам мне здавалася, што пад скурай у мяне няма цела, што ўнутры ў мяне штосьцi такое... што я... што я толькi абалонка. Каб падмануць цябе. Разумееш?
- Разумею.
- Калi ноччу ляжыш без сну, да чаго толькi не дадумаешся! Да сама неверагодных рэчаў, ты ж i сам ведаеш...
- Ведаю...
- Але я адчувала сваё сэрца i памятала, што ты зрабiў аналiз маёй крывi. Якая ў мяне кроў, скажы, скажы праўду. Цяпер жа ты гэта можаш.
- Такая, як i ў мяне.
- Праўда?
- Клянуся.
- Што гэта азначае? Я пасля думала, мо гэта схавана недзе ўва мне, што яно... магчыма, вельмi маленькае. Але я не ведала дзе. Зараз я думаю, мо ў рэшце рэшт гэта была хiтрасць з майго боку, бо я вельмi баялася таго, што хацела зрабiць, i шукала iншага выйсця. Але, Крыс, калi ў мяне такая ж кроў... калi ўсё так, як ты гаворыш, тады... Не, гэта немагчыма. Бо тады я памерла б, праўда? Значыць, нешта ўсё-такi ёсць, але дзе? Мо ў галаве? Але ж я думаю зусiм нармальна... i нiчога не ведаю... калi б я гэтым думала, то павiнна была б адразу ўсё ведаць i не кахаць цябе, толькi рабiць выгляд i разумець, што раблю выгляд... Крыс, скажы мне, калi ласка, усё, што ты ведаеш, мо ўдасца хоць нешта зрабiць?
- Што iменна?
Хэры маўчала.
- Ты хочаш памерцi?
- Бадай што так.
Наступiла цiшыня. Хэры сядзела, скурчыўшыся, ля маiх ног. Я разглядваў залу, белую эмаль абсталявання, рассыпаныя блiскучыя iнструменты, нiбыта шукаў штосьцi вельмi патрэбнае i не мог адшукаць.
- Хэры, можна i мне сказаць?
Яна чакала.
- Так, праўда, ты не зусiм такая, як я. Але гэта не азначае, што ты горшая за мяне. Наадварот. Можаш думаць, што хочаш, але дзякуючы гэтаму... ты не памерла.
Нейкая дзiцячая, бездапаможная ўсмешка з'явiлася ў яе на твары.
- Я... несмяротная?
- Не ведаю. Ва ўсякiм разе ты не такая смяротная, як я.
- Як страшна, - прашаптала Хэры.
- Мо не так страшна, як табе здаецца.
- Але ты мне не надта зайздросцiш.
- Хэры, гэта хутчэй пытанне... аб тваiм прызначэннi, я так назваў бы гэта. Ведаеш, тут, на Станцыi, тваё прызначэнне ўрэшце гэткае ж невядомае, як i маё, як i кожнага з нас. Тыя будуць працягваць эксперымент Гiбарыяна, i можа адбыцца ўсё...
- Або нiчога.
- Або нiчога, i павер, я згадзiўся б, каб нiчога не адбылося, нават не таму, што баюся (хоць страх, бадай, i адыгрывае пэўную ролю), а таму, што гэта нiчога не дасць. Вось тое адзiнае, у чым я перакананы.
- Нiчога не дасць? Чаму? З-за... Акiяна?
Хэры сцепанулася ад агiды.
- Так. З-за кантакту. Думаю, што, па сутнасцi, усё вельмi проста. Кантакт азначае абмен нейкiм вопытам, паняццямi, ва ўсякiм разе вынiкамi, нейкiмi высновамi, а калi нiчога для абмену няма? Калi слон - не вялiзная бактэрыя, то i Акiян не можа быць вялiзным мозгам. З абодвух бакоў, вядома, могуць адбывацца пэўныя дзеяннi. У вынiку аднаго з iх я зараз бачу цябе i стараюся растлумачыць табе, што ты мне даражэйшая, чым дванаццаць гадоў жыцця, аддадзенага планеце Салярыс, я хачу знаходзiцца з табой i надалей. Мо тваё з'яўленне павiнна было стаць пакараннем, мо шчасцем, а мо толькi мiкраскапiчным даследаваннем. Доказам дружбы, злосным ударам, здзекам? Мо ўсiм гэтым адначасова альбо, што больш верагодна, - нечым зусiм iншым. Але ў рэшце рэшт нас не датычаць задумкi нашых бацькоў, якiя зусiм не падобныя мiж сабою. Ты можаш сказаць, што ад iх задумак залежыць наша будучыня, i я пагаджуся з табой. Але я не магу прадбачыць будучыню. Гэтаксама, як i ты. Я нават не магу сцвярджаць, што буду кахаць цябе заўсёды. Калi ўжо гэтулькi здарылася, то можа адбыцца ўсё, што хочаш. Мо заўтра я ператваруся ў зялёную медузу? Тут мы бяссiльныя. Але пакуль можам, мы будзем разам. А гэта не так мала.
- Паслухай, - сказала Хэры. - Я хачу спытацца. Я... я... вельмi падобная на яе?
- Была вельмi падобная, - адказаў я, - а цяпер не ведаю.
- Што?
Хэры ўстала. Яна пазiрала на мяне шырока расплюшчанымi вачыма.
- Ты яе ўжо засланiла.
- I ты перакананы, што ты не яе, а мяне кахаеш? Мяне?..
- Так. Менавiта цябе. Не ведаю, баюся, што, калi б ты сапраўды была ёю, я не мог бы цябе кахаць.
- Чаму?
- Бо я паступiў несправядлiва...
- У адносiнах да яе?..
- Так. Калi мы былi...
- Не трэба...
- Чаму?
- Я хачу, каб ты ведаў, што я - гэта не яна.
РАЗМОВА
Пасля абеду наступнага дня я знайшоў на стале ля акна запiску Снаўта. Ён паведамляў, што Сарторыус перапынiў працу над анiгiлятарам, каб апошнi раз выпрабаваць уздзеянне жорсткага выпраменьвання на Акiян.
- Каханая, - сказаў я, - мне трэба схадзiць да Снаўта.
Чырвоная зорка гарэла ў шкле i дзялiла пакой на дзве часткi. Мы знаходзiлiся ў блакiтным ценi. За мяжой ценю ўсё здавалася медным, i, вiдаць, калi б кнiга ўпала з палiцы, яна зазвiнела б.
- Гаворка пра эксперымент. Я толькi не разумею, як лепш. Ведаеш, я хацеў бы... - я змоўк.
- Не апраўдвайся, Крыс. Я вельмi хацела б... Хiба толькi не доўга?..
- Гэта зойме пэўны час, - адказаў я. - Паслухай, а мо ты пойдзеш са мной i пачакаеш мяне ў калiдоры?
- Добра. А калi я не вытрымаю?
- Што з табой, уласна, адбываецца? - спытаўся я i адразу ж дадаў: - Я пытаюся не з цiкавасцi, вядома, але, магчыма, калi разбярэшся, ты з гэтым i сама справiшся.
- Я баюся, - адказала Хэры i збялела. - Я не магу табе сказаць, чаго я баюся, нават не баюся, а проста раствараюся. Апошнiм часам я адчуваю гэткi сорам... Як табе растлумачыць... А пасля ўжо нiчога, пуста. Таму я думала, што я хворая... - Хэры здрыганулася.
Апошнiя словы яна прамовiла ледзь чутна.
- Мо такое адбываецца толькi тут, на гэтай чортавай Станцыi, - прамовiў я. - Я пастараюся зрабiць усё, каб мы як мага хутчэй пакiнулi яе.
- Ты лiчыш, гэта мажлiва? - Хэры шырока расплюшчыла вочы.
- Цалкам. Зрэшты, я ж не прыкуты... Дарэчы, трэба спачатку дамовiцца са Снаўтам, а там паглядзiм. Як ты думаеш, колькi ты можаш быць адна?
- Хто яго ведае... - апусцiўшы галаву, паволi пачала Хэры. - Калi я буду чуць твой голас, то, бадай, спраўлюся.
- Я хачу, каб ты не слухала, пра што мы гаворым. Я не маю нiякiх сакрэтаў, але я не ведаю, не магу ведаць, што скажа Снаўт.
- Не працягвай. Я разумею. Добра. Я буду стаяць так, каб чуць толькi твой голас. Больш мне нiчога не трэба.
- Зараз я пазваню яму з лабараторыi. Я не буду зачыняць дзвярэй.
Хэры кiўнула. Я прайшоў праз сцяну чырвоных сонечных промняў у калiдор, якi, нягледзячы на штучнае асвятленне, здаваўся амаль чорным. Дзверы малой лабараторыi былi адчынены. Люстраныя рэшткi сасуда Дзюара, якiя ляжалi на падлозе каля вялiзных ёмiстасцей з вадкiм кiслародам, усё яшчэ нагадвалi пра начное здарэнне. Засвяцiўся маленькi экран. Калi я зняў трубку i набраў нумар радыёстанцыi, блакiтная занавеска, якая знутры закрывала матавае шкло, рассунулася, i Снаўт, нагнуўшыся з высокага крэсла, зiрнуў мне проста ў вочы.
- Вiтаю цябе, - прамовiў ён.
- Я прачытаў запiску. Хацеў з табою пагаварыць. Можна прыйсцi?
- Прыходзь. Зараз?
- Ага.
- Калi ласка. Ты... не адзiн?
- Не, адзiн.
Яго худы, бронзавы ад загару твар з глыбокiмi маршчынамi на лбе плыў у выпуклым шкле, як дзiўная рыба ў акварыуме.
- Ну-ну, - прамовiў ён шматзначна. - Я чакаю.
- Мы можам iсцi, каханая.
Я iмкнуўся гаварыць ажыўлена, заходзячы ў кабiну праз чырвоныя промнi, за якiмi бачыў толькi сiлуэт Хэры, але голас мой сарваўся. Хэры прырасла да крэсла: засунула рукi пад падлакотнiкi i сашчапiла пальцы. Яна занадта позна пачула мае крокi альбо не паспела хутка памяняць сваю страшную позу - не ведаю, але я паспеў убачыць, як яна змагаецца з той незразумелай сiлай, што схаваная ў ёй. Маё сэрца сцiснула сляпое, шалёнае абурэнне, змешанае са шкадаваннем. Мы моўчкi пайшлi па доўгiм калiдоры; рознакаляровая эмаль на яго сценах па задуме архiтэктара павiнна была пазбавiць ад аднастайнасцi знаходжанне ў металiчнай шкарлупiне. Я яшчэ здалёку заўважыў адчыненыя дзверы радыёстанцыi. Адтуль у глыбiню калiдора падала доўгая чырвоная паласа - i сюды даходзiла сонца. Я паглядзеў на Хэры - яна нават не спрабавала ўсмiхацца, засяроджана рыхтуючыся да барацьбы з сабой. Выпрабаваннi, якiя чакалi Хэры, ужо зараз змянiлi яе твар - ён стаў белым i худым. За некалькi крокаў да дзвярэй Хэры спынiлася, я павярнуўся да яе, кончыкамi пальцаў яна падштурхнула мяне, быццам кажучы: "Iдзi". I тут мае планы, Снаўт, эксперымент, уся Станцыя - усё здалося мне гэткiм дробязным у параўнаннi з тымi пакутамi, якiя чакалi тут яе. Я адчуў сябе катам i хацеў ужо вярнуцца назад, але шырокую сонечную паласу, надламаную на сцяне калiдора, засланiў цень чалавека. Я хуценька зайшоў у кабiну. Снаўт чакаў мяне ля дзвярэй. Чырвонае сонца стаяла проста за iм, i пурпуровы водблiск гарэў у яго сiвых валасах. Мы даволi доўга моўчкi пазiралi адзiн на аднаго. Здавалася, Снаўт вывучаў мяне. Аслеплены сонцам, я дрэнна бачыў выраз яго твару. Я абышоў Снаўта i спынiўся каля высокага пульта, на якiм тырчалi гнуткiя сцяблiны мiкрафонаў. Снаўт марудна павярнуўся, спакойна назiраючы за мной з ранейшай грымасай, якая ўспрымалася то як усмешка, то выдавала стомленасць. Не зводзячы з мяне вачэй, Снаўт падышоў да металiчнай, на ўсю сцяну шафы, перад якой з абодвух бакоў узвышалiся абы-як зваленыя кучы радыёдэталяў, тэрмiчныя акумулятары i розны iнструмент, паставiў туды крэсла i сеў, абапiраючыся спiнай на эмалiраваныя дзверцы.