Ведама ж, знаёмы! Робэрт Бэк працаваў фатографам у "Лайфе". Калi ён спрабаваў зняць масавыя хваляваннi ў Чыкага, "выжлы" ледзь духi з яго не выбiлi. Джонас лiчыў гэтую справу адной з найважнейшых для фiрмы.
- Я ведаю, што палiцэйскiя страшэнна яго аддубасiлi, сэр, - адказаў я...
- Я хачу, каб ты заняўся гэтай справаю, Олiвэр, - сказаў мiстэр Джонас.
- Я адзiн?
- Можаш узяць з сабою каго-небудзь з маладзейшых, - адказаў ён.
Маладзейшых? Маладзейшага за мяне ў фiрме нiкога не было. Але я, вядома, зразумеў падтэкст: "Олiвэр, нягледзячы на твой узрост, у нашай фiрме ты ўжо адзiн з старэйшых. Адзiн з нас, Олiвэр".
- Дзякуй, сэр, - сказаў я.
- Калi ты зможаш выехаць у Чыкага? - спытаўся ён.
Ад самага пачатку я вырашыў нiкому нiчога не гаварыць, вынесцi ўвесь гэты цяжар на сваiх плячах. Таму давялося вярзцi старому чалавеку ўсялякую лухту (не памятаю нават, што менавiта) - маўляў, нiяк не магу паехаць цяпер з Ню-Ёрка, сэр. Я спадзяваўся, што ён зразумее. Але мiстэр Джонас быў вiдавочна засмучаны такiм маiм адказам на выключны давер з боку фiрмы. О, Божа, дарагi мiстэр Джонас, каб толькi вы ведалi праўду!..
Парадокс, аднак цяпер Олiвэр Барэт IV, калi яму здаралася пайсцi з офiса раней як звычайна, вяртаўся дамоў пазней.
Я займеў звычку доўга стаяць перад вiтрынамi магазiнаў на Пятай авеню, разглядваючы ўсялякiя дарагiя экстравагантныя забаўкi, якiя я мог бы купiць Джэнiфэр, калi б мне не трэба было рабiць выгляд, што ўсё ў нас... нармалёва.
А яшчэ мне, вядома, было страшна iсцi дамоў. Бо праз некалькi тыдняў пасля таго, як я даведаўся праўду, Джэнi пачала худзець. Не, пахудзела яна зусiм не нашмат i, можа, нават сама нiчога не заўважыла, але я, ведаючы, што адбываецца, прыкмецiў гэта.
Разглядваў я i вiтрыны авiякампанiй: Бразiлiя, Карыбы, Гаваi ("Кiньце ўсё - ляцiце да сонца!") i гэтак далей...
Таго дня "Трансуорд Эрлайнз" рэкламавала Эўропу ў мiжсезонне: "У Лондан па пакупкi!", "Парыж - горад закаханых!"...
I згадалася:
"- А як жа мая стыпендыя? Як Парыж, якога я нiколi ў жыццi не бачыла?
- А як жа нашае вяселле?
- А хiба мы калi-небудзь гаварылi пра вяселле?
- Я пра яго кажу. Я. Цяпер.
- Ты хочаш ажанiцца са мною?
- Хачу.
- Чаму?.."
Я лiчыўся ў банку фантастычна перспектыўным клiентам i ўжо меў крэдытную картку "Дайнэр Клаб". Так, распiсваемся ўздоўж пункцiрнай лiнii. Раз! I ў руках у мяне два бiлеты першага класа (гуляць дык гуляць!) на самалёт у Горад Закаханых.
Калi я прыйшоў дамоў, Джэнi была вельмi бледная i нездаровая, але я спадзяваўся, што мая адмысловая iдэя верне на яе шчокi румянец.
- Угадайце, мiсiс Барэт, што ў мяне за сюрпрыз вам.
- Ты вылецеў са службы, - "угадала" мая жонка-аптымiстка.
- Не вылецеў, а лячу. I разам з табою, - паказаў я ёй бiлеты. - Уверх, уверх - i далёка. Заўтра ўвечары ў Парыж.
- Лухта, Олiвэр, - сказала яна цiха. Аднак мякка, без звычайнае насмешкi. Нават з нейкай пяшчотаю:- Лухта, Олiвэр.
- Эй, што гэта значыць - "лухта"? Растлумач, калi ласка.
- Гэта значыць, Олi, - зноў цiха сказала яна, - што ўсё будзе зусiм iнакш.
- Што - будзе iнакш?
- Я не хачу ў Парыж. Мне не патрэбны Парыж. Мне патрэбны адзiн ты...
- Ну, гэта табе гарантавана, крошка, - перапынiў я яе з прытворнай весялосцю.
- А яшчэ мне патрэбны час, - прадоўжыла яна, - якога ты не можаш мне даць.
Тады я паглядзеў ёй у вочы. У iх была невыразная роспач. Зразумелая мне аднаму. Яна нiбыта прабачэння прасiла. Прасiла ў мяне.
Мы стаялi моўчкi, абняўшыся. Божа, калi нехта з нас заплача, няхай тады заплача i другi! Аднак лепш, каб нiхто.
Неўзабаве Джэнi расказала, што адчула сябе "зусiм пагана" i зноў пайшла да доктара - не парады прасiць, папытацца: "Скажыце мне нарэшце, што са мною адбываецца, скажыце дзеля ўсяго святога!"
I ён сказаў.
У мяне з'явiлася дзiўнае пачуццё вiны за тое, што не я першы зрабiў гэта. Яна здагадалася i наўмысна пачала вярзцi нейкую лухту.
- Ён з Ейла, Олi.
- Хто - ён, Джэн?
- Акерман. Гематолаг. Самы сапраўдны ейлец. Такiх толькi там сустрэнеш.
- А-а, - працягнуў я, разумеючы, што яна хоча неяк аблегчыць гэтую жудасную хвiлю. I ў тон ёй папытаўся: - Але чытаць i пiсаць ён, прынамсi, умее?
- Гэта яшчэ трэба высветлiць, - усмiхнулася мiсiс Барэт, выпускнiца Рэдклiфа 1964 года. - Але гаварыць ён умее, у гэтым я ўпэўнiлася. А мне якраз пагаварыць i хацелася.
- Тады даруй гэтаму ейльскаму лекару, што ён адтуль. О'кэй?
- О'кэй.
19
Ва ўсякiм разе, цяпер я не баяўся вяртацца дамоў, мяне ўжо не палохала змушанасць "паводзiць сябе нармалёва"... А днi ж, якiя мы пражывём разам, можна было злiчыць на пальцах...
Нам трэба было багата чаго абмеркаваць - рэчы, якiя, вядома, нячаста абмяркоўваюць дваццацiчатырохгадовыя муж i жонка.
- Я спадзяюся, ты будзеш моцны, як сапраўдны хакейны бiзон, - сказала яна.
- Буду, буду, - адказваў я, пытаючыся ў сябе, цi адчувае Джэнi, якая заўсёды i ўсё разумее, што нават сама моцны хакейны бiзон можа быць прыгнечаны адчаем.
- Ты ж павiнен падтрымаць Фiла, - працягвала яна. - Яму будзе цяжэй за ўсiх. А ты, урэшце, застанешся ўсяго толькi вясёлым удаўцом.
- Я не буду вясёлым, - перапынiў я яе.
- Ты будзеш вясёлым i зараз прысягнеш мне ў гэтым! Я хачу, каб ты быў вясёлым. О'кэй?
- О'кэй.
- О'кэй.
Гэта здарылася прыкладна праз месяц, пасля абеду. Джэнi, як i раней, гатавала сама, бо настойвала на гэтым. Праўда, урэшце я пераканаў яе дазволiць мне прыбiраць са стала (хоць кожны раз яна даводзiла мне, што гэта не "мужчынская праца"), я прыбiраў посуд, а Джэнi грала Шапэна ў суседнiм пакоi. Раптам музыка абарвалася. Я адразу зазiрнуў у гасцёўню...
- Ты ў парадку, Джэн? - спытаўся я, маючы, вядома, на ўвазе - адносна ў парадку.
- Цi дастаткова ты багаты, каб заплацiць за таксоўку? - адказала яна пытаннем.
- Што за размова! - усмiхнуўся я. - Куды ты хацела б паехаць?
- Здаецца, у бальнiцу, - адказала яна.
Пачалiся таропкiя зборы, i ў гэтай мiтуснi да мяне раптам дайшло: вось яно... надышло... Зараз Джэнi выйдзе з гэтага пакоя i нiколi ўжо сюды не вернецца. Яна сядзела ў фатэлi, а я клаў ёй у валiзку сякiя-такiя рэчы. Пра што яна цяпер думала, апошнi раз акiдваючы позiркам наш пакой? Што хацела запомнiць?
Нiчога. Яна сядзела нерухома, вочы яе ўтаропiлiся ў нейкую пустату.
- Эй, - сказаў я ёй. - Хочаш узяць з сабою што-небудзь асаблiвае?
- Што?.. Не. - Яна пакруцiла галавою, потым, быццам згадаўшы, сказала: Цябе.
Злавiць таксоўку гэтым часам было дужа нялёгка: усе спяшалiся ў тэатры, яшчэ кудысь... Палiцэйскi з усяе сiлы дзьмуў у свой свiсток i размахваў рукамi, нiбыта ашалелы хакейны суддзя. Джэнi стаяла моўчкi, прытулiўшыся да мяне, а я дзесьцi ў душы спадзяваўся, што таксоўкi не будзе i мая Джэнi назаўжды застанецца стаяць, прытулiўшыся да мяне. Аднак таксоўка ўсё-такi з'явiлася. Вадзiцель - нам пашанцавала - быў чалавек вясёлы. Пачуўшы, што нам трэба ў шпiталь Маўнт-Сiнай i як мага хутчэй, ён выканаў цэлую праграму падтрымкi.
- Спакойна, дзеткi, вы ў вопытных руках. Мы з буслам займаемся гэтай справаю ўжо некалькi гадоў.
Джэнi сядзела, прыцiснуўшыся да мяне. Я цалаваў яе валасы.
- Гэта ў вас першы? - спытаўся наш весялун.
Джэнi адчула, што зараз я гаркну на гэтага тыпа, i прашаптала:
- Будзь добры, Олiвэр. Ён жа хоча як лепш.
- Але, сэр, - адказаў я шафёру. - Гэта ў нас першы, i мая жонка адчувае сябе не надта, так што давай праскочым пару разоў на чырвонае святло. Добра?
Ён дамчаў нас да бальнiцы ўмомант. I праўда зрабiў усё як найлепш: выскачыў з машыны i адчынiў нам дзверцы. Ад'язджаючы, пажадаў шчасця i ўдачы. Джэнi падзякавала яму.
Яна крыху пахiствалася, i я хацеў унесцi яе ў бальнiцу на руках, але Джэнi не захацела.
- Цераз гэты ганак не трэба, падрыхтунчык, - сказала яна.
Мы ўвайшлi ў чакальню, дзе Джэнi прыйшлося выцерпець пакутна нудную працэдуру рэгiстрацыi.
- У вас ёсць медыцынская страхоўка?
- Не.
(Хто думаў пра такую лухту? Нас занадта займала купля посуду.)
Вядома, прыезд Джэнi не быў нечаканым. Яго прадбачылi, i новую пацыентку адразу ўзяў пад нагляд доктар Бэрнард Акерман - слаўны чалавек, як казала Джэнi, дарма што з Ейла.
- Ёй будуць даваць лейкацыты i трамбацыты, - сказаў ён. - Яны ёй цяпер больш за ўсё неабходныя. У антыметабалiтах патрэбы няма.
- Што ўсё гэта значыць?
- Гэтае лячэнне запавольвае клетачны распад, - растлумачыў ён. - Аднак, i Джэнi гэта ведае, магчымы пабочныя эфекты.
- Паслухайце, доктар, - пачаў я. - Вырашаць будзе Джэнi. Як яна скажа, так i рабiце. I няхай вашыя людзi зробяць усё магчымае, каб яна не пакутавала.
- Можаце быць упэўненыя: усё будзе, як вы просiце.
- Мяне не хвалюе, колькi гэта будзе каштаваць. - Напэўна, тады я ўзняў голас.
- Гэта можа доўжыцца тыднi, нават месяцы, - сказаў ён.
- Мне пляваць на тое, колькi гэта будзе каштаваць! - амаль крыкнуў я.
Гэты чалавек быў дужа цярплiвы са мною. Можа, я ўжо роў на яго.
- Я толькi хацеў растлумачыць, - сказаў Акерман, - што цяпер проста немажлiва сказаць, колькi яшчэ пражыве ваша жонка.
- Памятайце, доктар, - не адставаў я ад яго, - памятайце, я хачу, каб у яе было ўсё сама лепшае. Асобная палата. Асобныя сёстры. Усё, што можна! Прашу вас. У мяне ёсць грошы.
20
Немагчыма даехаць ад Усходняй 63-й вулiцы ў Манхэтэне, Ню-Ёрк, да Бостана, Масачусэтс, хутчэй як за тры гадзiны дваццаць хвiлiн. Паверце мне, я праверыў гэта сам, калi гнаў па маршруце, i абсалютна перакананы, што нiводны аўтамабiль, наш цi замежны, нават калi за руль сядзе ас кшталту Грэма Хiла, не паб'е гэтага рэкорду. Выехаўшы на Масачусэтскую шашу, я разагнаў свой "МГ" да ста пяцi мiль у гадзiну.
У мяне была электрабрытва на батарэйках, i я, вядома, дбайна пагалiўся, змянiў, натуральна, кашулю, перш чым увайсцi ў храм бiзнесу на Стэйт-стрыт. Нават а восьмай гадзiне ранiцы ў прыёмнай ужо сядзела некалькi самавiтых бостанскiх грандаў дзелавога свету, чакаючы аўдыенцыi ў Олiвэра Барэта III. Я i маргнуць не паспеў, як бацькава сакратарка - яна ведала мяне - паведамiла яму пра маё з'яўленне па селектары.
Бацька не перадаў ёй: "Няхай увойдзе", - а сам выйшаў у чакальню.
- Олiвэр! - вiтаў ён мяне.
Я даўно, праз хваробу Джэнi, пачаў звяртаць увагу на знешнасць людзей i цяпер адразу заўважыў, што бацька крыху бледны, што за тыя тры гады, якiя мы не бачылiся, валасы ягоныя пасiвелi (i, здаецца, парадзелi).
- Заходзь, сын, - сказаў ён.
Я не зразумеў ягонага тону. Проста ўвайшоў у кабiнет i сеў у фатэль для наведнiкаў.
Мы з бацькам паглядзелi адзiн на аднаго, потым нашыя позiркi слiзнулi па рэчах, што былi ў пакоi. Мой погляд упаў на ягоны пiсьмовы стол, на нажнiцы ў скураным футарале, на фатаграфiю мацi, зробленую шмат гадоў назад. На маю фатаграфiю (у дзень заканчэння каледжа).
- Як жыццё, сын? - спытаўся ён.
- Добра, сэр, - адказаў я.
- Як Джэнiфэр?
Я не хацеў манiць яму i ўхiлiўся ад адказу - хоць галоўнае было менавiта ў iм - i адразу выклаў прычыну майго раптоўнага з'яўлення:
- Бацька, мне трэба тэрмiнова пазычыць пяць тысяч долараў. Прычына сур'ёзная.
Ён паглядзеў на мяне. I нiбыта кiўнуў. Цi мне так здалося.
- Дык што за прычына?..
- Я не магу сказаць табе, бацька. Проста пазыч мне грошай. Калi ласка.
У мяне было такое адчуванне - калi, вядома, з Олiвэрам Барэтам III можна кантактаваць на ўзроўнi пачуццяў, - што ён пазычыць мне грошай. А яшчэ я адчуў, што ў яго няма жадання ўшчуваць мяне. А вось... пагаварыць хочацца.
- Хiба Джонас i Марш не плацяць табе?
- Плацяць, сэр.
Мне так i карцела сказаць яму, колькi мне плацяць - хай бы ведаў, што тут я рэкардсмен сярод выпускнiкоў. Аднак потым я падумаў: раз ён ведае, дзе я працую, дык пэўна ведае, i колькi я зарабляю.
- Апрача таго, яна выкладае?
Значыцца, усяго ён не ведае, падумаў я i сказаў:
- Не называй яе "яна".
- Джэнi ж выкладае? - спытаўся ён цяпер ужо пачцiва.
- Калi ласка, не ўмешвай у гэта яе, бацька. Справа датычыць толькi мяне. Вельмi важная асабiстая справа.
- Якая-небудзь гiсторыя з дзяўчынай? - спытаўся ён без намёку на асуджэнне.
- Але, - сказаў я. - Але, сэр. Так яно i ёсць. Дай мне грошай. Прашу цябе.
Я нi на момант не падумаў, што ён мне паверыў. Не думаю нават, што ён хацеў ведаць сапраўдную прычыну. Я ўжо сказаў, што ён пачаў распытваць мяне, каб проста... пагаварыць са мною.
Ён высунуў шуфляду стала i дастаў чэкавую кнiжку ў вокладцы з кордаўскай каляровае скуры - рыхтык такой, з якое былi зроблены дзяржак сцiзорыка i футарал для нажнiц. Ён разгарнуў кнiжку павольна, не дзеля таго, каб памучыць мяне, не думаю - проста ён хацеў выйграць час. Знайсцi што сказаць мне. Што-небудзь някрыўднае.
Ён выпiсаў чэк, вырваў яго з кнiжкi i працягнуў мне. Праз нейкую секунду да мяне дайшло, што мне трэба было працягнуць сваю руку насустрач ягонай. Ён сумеўся (так мне здалося), рэзка адвёў руку назад, паклаў чэк на край стала, зiрнуў на мяне i кiўнуў. Твар ягоны ўсё роўна як гаварыў: "Вось, вазьмi, сын". Аднак на самай справе ён толькi кiўнуў.
Не тое што я хацеў пайсцi, не - я таксама не мог прыдумаць якогасьцi нейтральнага працягу размовы. I разам з тым нельга было сядзець вось так i далей, адчуваючы жаданне штосьцi сказаць i адначасна баяцца нават зiрнуць адзiн аднаму ў вочы.
Я падаўся ўперад i ўзяў чэк. Але, роўна пяць тысяч долараў, падпiсана Олiвэрам Барэтам III. Чарнiла яшчэ не паспела высахнуць. Я руплiва склаў чэк i паклаў у кiшэню кашулi, потым падняўся i паволi пайшоў да дзвярэй. Варта было сказаць яму хоць што-небудзь: маўляў, я разумею, што дзеля мяне змусiлi праветрывацца ў чакальнi некалькi вельмi паважаных бостанскiх, а можа, нават i вашынгтонскiх бiзнесменаў. I дадаць, што калi нам усё-такi ёсць пра што пагаварыць, дык я мог бы, бацька, пабадзяцца якi час вакол ягонага офiса, а ён адмовiўся б ад абеду з якойсьцi самавiтай персонаю... i гэтак далей...
Прачынiўшы дзверы i спынiўшыся ля iх, я ўзяў сябе ў рукi i сказаў, гледзячы яму ў самыя вочы:
- Дзякуй, бацька.
21
Расказаць пра ўсё Фiлу давялося мне. Ну а каму ж яшчэ? Ён не грымнуўся адразу вобзем, як я баяўся, а спакойна зачынiў дзверы свайго дому i пераехаў жыць у нашую кватэру. У кожнага свае спосабы змагацца з горам. Фiл ратаваўся тым, што ўвесь час прыбiраў у кватэры. Падмятаў, мыў, скроб. Гэтага я не надта разумеў, але, раз так, няхай працуе, калi яму лягчэй.
Можа, у душы ён спадзяецца, што Джэнi яшчэ вернецца дамоў?
Пэўна ж, спадзяецца. Нябога. Таму i прыбiрае тут кожнага дня. Ён проста не хоча прымаць рэчы як яны ёсць. Вядома, мне ён у гэтым не прызнаецца, аднак я здагадаўся, пра што ён думае.
Бо думаў ён пра тое ж, што i я.
Калi Джэнi паклалi ў бальнiцу, я патэлефанаваў Джонасу, чаму я не магу болей хадзiць на працу. Я зрабiў выгляд, што мне няма калi гаварыць доўга, бо адчуў, як ён засмуцiўся i як спрабуе выказаць тое, чаго проста няздатны выказаць. Адгэтуль днi мае падзялiлiся на час, якi я бавiў з Джэнi, i на ўсё астатняе. Вядома, "усё астатняе" не мела анiякага значэння. Я еў, не адчуваючы голаду, глядзеў, як Фiл зноў i зноў прыбiраў у кватэры, i не спаў начамi, нягледзячы на тое, што пастаянна прымаў пiгулкi, якiя прапiсаў мне доктар Акерман.
Аднаго разу я пачуў, як Фiл прамармытаў сам сабе: "Доўга я так не вытрымаю". Мы толькi што паабедалi, i ён мыў посуд на кухнi (уручную). Я яму нiчога не сказаў, аднак падумаў: "А вось я вытрымаю, хто б Ты там нi быў, наверсе, мiстэр Усявышнi, сэр, i прашу Цябе - няхай усё застаецца, як ёсць, я вытрымаю, я гатовы цярпець бясконца..."
Таго вечара Джэнi выгнала мяне з палаты. Яна хацела пагаварыць з бацькам "як мужчына з мужчынам".
- На гэтую сустрэчу дапускаюцца толькi iталiйскiя амерыканцы, - сказала яна. Твар у яе быў бялейшы за падушку. - Iдзi, Барэт, iдзi.
- О'кэй, - сказаў я.
- Толькi не адыходзь вельмi далёка, - дадала яна, калi ўжо я быў ля дзвярэй.
Я сеў у чакальнi. Неўзабаве з'явiўся Фiл.
- Яна клiча цябе, - хрыпла прашаптаў ён. - Я схаджу па цыгарэты.
- Зачынi гэтыя клятыя дзверы, - загадала яна, калi я ўвайшоў у пакой.
Я цiха прычынiў дзверы. Прысеўшы каля ложка Джэнi, я разгледзеў яе. Я хачу сказаць, разгледзеў яе разам з усiмi гэтымi трубкамi, падведзенымi да правай рукi, якую яна звычайна хавала пад прасцiною. Я заўсёды любiў сядзець як мага блiжэй да яе i глядзець на яе твар. Цяпер ён быў страшэнна бледны, але на iм па-ранейшаму ззялi вочы. I гэты раз я сеў як мага блiжэй.
- Я зусiм не адчуваю болю... Праўда, Ол, - сказала яна. - Ведаеш, гэта ўсё роўна як павольна падаць у прорву.
Усярэдзiне ў мяне штосьцi балюча зварухнулася. Нешта падымалася да горла, каб вылiцца слязьмi. Але я не заплачу. Я нiколi не плакаў. Я ж моцны хлопец, вы разумееце? Не, я не заплачу.
Але каб не заплакаць, мне нельга адкрываць рота. Мне застаецца адно кiўнуць. I я кiўнуў.
- Лухта, - сказала яна.
- Што? - З мяне хутчэй вырваўся хрып, чым слова.
- Ты не ведаеш, што гэта такое - падаць у прорву, падрыхтунчык, - сказала яна. - Ты нiколi нiчога такога не адчуваў...
- Ведаю, - аднекуль узялiся ў мяне сiлы загаварыць. - Гэтак было, калi я сустрэў цябе.
- Але, - сказала яна, i на твары ў яе прамiльгнула ўсмешка. - "О, што гэта было за падзенне!" Хто гэта сказаў?
- Не ведаю, - адказаў я. - Шэкспiр, напэўна.
- Але, Шэкспiр, толькi якi персанаж? - спыталася яна з смуткам у голасе. Не магу нават згадаць, з якой п'есы. Я ж скончыла Рэдклiф, павiнна памятаць. Некалi я ведала слова ў слова ўвесь Кёхелеўскi ўказальнiк Моцарта.
- Ну i ну! - усклiкнуў я.
- Вядома - ну i ну! - Яна зморшчыла лоб, потым папыталася: - Якi нумар у домiнорнага канцэрта?
- Я пагляджу, - сказаў я.
Я нават ведаў дзе. У нас дома. На нотнай палiцы каля фартэпiяна. Пагляджу i заўтра адразу ёй скажу.
- А я ж ведала, - сказала Джэнi. - Ведала... Праўда, ведала...
- Паслухай, - сказаў я ў сваiм богартаўскiм стылi, - ты хочаш пагаварыць пра музыку?
- А ты што - хочаш пра пахаванне?
- Не, - выцiснуў я, пашкадаваўшы аб сваiх словах.
- Я ўжо абмеркавала гэта з Фiлам. Ты мяне слухаеш, Олi?
Я адвярнуўся:
- Але, слухаю, Джэнi.
- Я сказала яму, што ён можа запрасiць каталiцкага святара. Ты згодзiшся? О'кэй?
- О'кэй.
- О'кэй, - сказала яна.
Я адчуў пэўную палёгку: пра што б нi загаварылi мы далей, сама цяжкае ўжо мiнула. Аднак я памылiўся.
- Паслухай, Олiвэр, - сказала Джэнi вельмi цiха, але голасам, якi бывае ў яе, калi яна сярдуе. - Олiвэр, ды перастань ты мучыць сябе! Ты ж проста хворы!
- Я?
- Гэты вiнаваты выраз твайго твару, Олiвэр, гэта нешта хваравiтае.
Я паспрабаваў змянiць гэты кляты выраз, але твар у мяне ўсё роўна як скамянеў.
- Тут няма нiчыёй вiны, дурненькi ты падрыхтунчык! - сказала яна. - Прашу цябе, перастань мучыць сябе!
Я хацеў глядзець i глядзець на яе, хацеў нiколi не адрывацца ад яе вачыма, але ўсё-такi апусцiў iх. Мне было сорамна, што Джэнi так лёгка чытае мае думкi.
- Паслухай, гэта адзiнае, аб чым я цябе прашу, Олi. А так, я ўпэўнена, усё ў цябе будзе о'кэй.
У мяне зноў захрас камяк у горле, i я не змог нават сказаць у адказ "о'кэй". Я моўчкi глядзеў на Джэнi.
- К чорту Парыж! - сказала яна раптам.
- Што?
- К чорту Парыж, к чорту музыку, к чорту ўсю гэтую лухту! Думаеш, ты што-небудзь украў у мяне? Мне пляваць на ўсё гэта, чуеш, сукiн ты сын! Можаш ты ў гэта паверыць?
- Не, - шчыра прызнаўся я.
- Тады iдзi адсюль прэч! Я не хачу, каб ты сядзеў ля майго клятага ложка i глядзеў, як я аддаю канцы!
Яна не жартавала. Я заўсёды адчуваў, калi яна гаварыла ўсур'ёз. I я купiў хлуснёю дазвол застацца:
- Я табе веру.
- Так лепш, - сказала яна. - А зараз, можна я цябе аб чымсьцi папрашу?
Усярэдзiне ў мяне ўсё зноў здрыганулася ад невыноснага жадання заплакаць. Але я пераадолеў яго. Я не заплачу. Я толькi скажу Джэнiфэр, адным кiўком галавы скажу, што буду шчаслiвы зрабiць усё, што яна папросiць.
- Мiлы, абдымi мяне моцна-моцна, - сказала яна.
Я паклаў ёй руку на плячо - Божа, такое худзенечкае! - i сцiснуў яго слаба-слаба.
- Не, Олiвэр, - сказала яна, - абдымi мяне па-сапраўднаму. Ляж побач са мною.
Я быў вельмi, вельмi асцярожлiвы - з-за гэтых трубак i ўсялякiх iншых клятых прычындалаў. Лёг побач з ёю i абняў па-сапраўднаму.
- Дзякуй, Олi.
Гэта былi яе апошнiя словы.
22
Калi я выйшаў, Фiл палiў у салярыi невядома якую па лiку цыгару.
- Фiл! - цiха сказаў я.
- Што? - ён узняў вочы, i мне здалося, што ён ужо ўсё ведае.
Я зразумеў, як яму трэба цяпер якое-небудзь суцяшэнне. Я падышоў да яго i паклаў руку яму на плячо. Я баяўся, што ён заплача. Сам я быў упэўнены, што стрымаюся. Я проста не мог не стрымацца...
Фiл паклаў сваю руку на маю.
- Шкада, - прамармытаў ён, - шкада, што я... - Ён запнуўся. Я чакаў. Куды цяпер было спяшацца?..
- Шкада, што я паабяцаў Джэнi быць моцным дзеля цябе. - I, усё роўна як выконваючы сваё слова, цiхенька паляпаў мяне па плячы.
А цяпер мне трэба было пабыць аднаму. Глынуць свежага паветра. Можа, прайсцiся.
У чакальнi было цiха-цiха. Адно што чуўся стук маiх абцасаў па лiнолеуме.
- Олiвэр!
Я спынiўся - i ўбачыў свайго бацьку.
Мы былi адны тут, калi не лiчыць дзяжурнае сястры ў рэгiстратуры.
Але я не мог гаварыць цяпер з iм i накiраваўся да дзвярэй на вулiцу. Праз нейкае iмгненне ён дагнаў мяне.
- Олiвэр! Ты павiнен быў сказаць мне.
Было вельмi холадна. Але гэта мне, можна сказаць, падабалася, бо я ўсё роўна як здранцвеў i хацеў хоць што-небудзь адчуваць. Бацька ўсё гаварыў i гаварыў, а я моўчкi стаяў, падставiўшы твар парывам сцюдзёнага ветру.
- Я адразу прымчаўся сюды, як толькi даведаўся.
Я забыўся надзець палiто. Праз холад у мяне ажно твар пачаў застываць. Добра... Добра...
- Олiвэр, - настойлiва паўтарыў бацька, - я хачу табе дапамагчы.
- Джэнi памерла, - сказаў я.
- О Божа!.. Як мне шкада, - узрушана прашаптаў ён.
Не ведаю чаму, але тут я згадаў словы, сказаныя мне вельмi даўно адной цудоўнай дзяўчынай, якое ўжо не было.
- "Каханне - гэта калi нi аб чым не трэба шкадаваць", - паўтарыў я iх.
А потым зрабiў тое, чаго нiколi не рабiў пры бацьку, тым больш - у яго на грудзях.
Я заплакаў.
- Я ведаю, што палiцэйскiя страшэнна яго аддубасiлi, сэр, - адказаў я...
- Я хачу, каб ты заняўся гэтай справаю, Олiвэр, - сказаў мiстэр Джонас.
- Я адзiн?
- Можаш узяць з сабою каго-небудзь з маладзейшых, - адказаў ён.
Маладзейшых? Маладзейшага за мяне ў фiрме нiкога не было. Але я, вядома, зразумеў падтэкст: "Олiвэр, нягледзячы на твой узрост, у нашай фiрме ты ўжо адзiн з старэйшых. Адзiн з нас, Олiвэр".
- Дзякуй, сэр, - сказаў я.
- Калi ты зможаш выехаць у Чыкага? - спытаўся ён.
Ад самага пачатку я вырашыў нiкому нiчога не гаварыць, вынесцi ўвесь гэты цяжар на сваiх плячах. Таму давялося вярзцi старому чалавеку ўсялякую лухту (не памятаю нават, што менавiта) - маўляў, нiяк не магу паехаць цяпер з Ню-Ёрка, сэр. Я спадзяваўся, што ён зразумее. Але мiстэр Джонас быў вiдавочна засмучаны такiм маiм адказам на выключны давер з боку фiрмы. О, Божа, дарагi мiстэр Джонас, каб толькi вы ведалi праўду!..
Парадокс, аднак цяпер Олiвэр Барэт IV, калi яму здаралася пайсцi з офiса раней як звычайна, вяртаўся дамоў пазней.
Я займеў звычку доўга стаяць перад вiтрынамi магазiнаў на Пятай авеню, разглядваючы ўсялякiя дарагiя экстравагантныя забаўкi, якiя я мог бы купiць Джэнiфэр, калi б мне не трэба было рабiць выгляд, што ўсё ў нас... нармалёва.
А яшчэ мне, вядома, было страшна iсцi дамоў. Бо праз некалькi тыдняў пасля таго, як я даведаўся праўду, Джэнi пачала худзець. Не, пахудзела яна зусiм не нашмат i, можа, нават сама нiчога не заўважыла, але я, ведаючы, што адбываецца, прыкмецiў гэта.
Разглядваў я i вiтрыны авiякампанiй: Бразiлiя, Карыбы, Гаваi ("Кiньце ўсё - ляцiце да сонца!") i гэтак далей...
Таго дня "Трансуорд Эрлайнз" рэкламавала Эўропу ў мiжсезонне: "У Лондан па пакупкi!", "Парыж - горад закаханых!"...
I згадалася:
"- А як жа мая стыпендыя? Як Парыж, якога я нiколi ў жыццi не бачыла?
- А як жа нашае вяселле?
- А хiба мы калi-небудзь гаварылi пра вяселле?
- Я пра яго кажу. Я. Цяпер.
- Ты хочаш ажанiцца са мною?
- Хачу.
- Чаму?.."
Я лiчыўся ў банку фантастычна перспектыўным клiентам i ўжо меў крэдытную картку "Дайнэр Клаб". Так, распiсваемся ўздоўж пункцiрнай лiнii. Раз! I ў руках у мяне два бiлеты першага класа (гуляць дык гуляць!) на самалёт у Горад Закаханых.
Калi я прыйшоў дамоў, Джэнi была вельмi бледная i нездаровая, але я спадзяваўся, што мая адмысловая iдэя верне на яе шчокi румянец.
- Угадайце, мiсiс Барэт, што ў мяне за сюрпрыз вам.
- Ты вылецеў са службы, - "угадала" мая жонка-аптымiстка.
- Не вылецеў, а лячу. I разам з табою, - паказаў я ёй бiлеты. - Уверх, уверх - i далёка. Заўтра ўвечары ў Парыж.
- Лухта, Олiвэр, - сказала яна цiха. Аднак мякка, без звычайнае насмешкi. Нават з нейкай пяшчотаю:- Лухта, Олiвэр.
- Эй, што гэта значыць - "лухта"? Растлумач, калi ласка.
- Гэта значыць, Олi, - зноў цiха сказала яна, - што ўсё будзе зусiм iнакш.
- Што - будзе iнакш?
- Я не хачу ў Парыж. Мне не патрэбны Парыж. Мне патрэбны адзiн ты...
- Ну, гэта табе гарантавана, крошка, - перапынiў я яе з прытворнай весялосцю.
- А яшчэ мне патрэбны час, - прадоўжыла яна, - якога ты не можаш мне даць.
Тады я паглядзеў ёй у вочы. У iх была невыразная роспач. Зразумелая мне аднаму. Яна нiбыта прабачэння прасiла. Прасiла ў мяне.
Мы стаялi моўчкi, абняўшыся. Божа, калi нехта з нас заплача, няхай тады заплача i другi! Аднак лепш, каб нiхто.
Неўзабаве Джэнi расказала, што адчула сябе "зусiм пагана" i зноў пайшла да доктара - не парады прасiць, папытацца: "Скажыце мне нарэшце, што са мною адбываецца, скажыце дзеля ўсяго святога!"
I ён сказаў.
У мяне з'явiлася дзiўнае пачуццё вiны за тое, што не я першы зрабiў гэта. Яна здагадалася i наўмысна пачала вярзцi нейкую лухту.
- Ён з Ейла, Олi.
- Хто - ён, Джэн?
- Акерман. Гематолаг. Самы сапраўдны ейлец. Такiх толькi там сустрэнеш.
- А-а, - працягнуў я, разумеючы, што яна хоча неяк аблегчыць гэтую жудасную хвiлю. I ў тон ёй папытаўся: - Але чытаць i пiсаць ён, прынамсi, умее?
- Гэта яшчэ трэба высветлiць, - усмiхнулася мiсiс Барэт, выпускнiца Рэдклiфа 1964 года. - Але гаварыць ён умее, у гэтым я ўпэўнiлася. А мне якраз пагаварыць i хацелася.
- Тады даруй гэтаму ейльскаму лекару, што ён адтуль. О'кэй?
- О'кэй.
19
Ва ўсякiм разе, цяпер я не баяўся вяртацца дамоў, мяне ўжо не палохала змушанасць "паводзiць сябе нармалёва"... А днi ж, якiя мы пражывём разам, можна было злiчыць на пальцах...
Нам трэба было багата чаго абмеркаваць - рэчы, якiя, вядома, нячаста абмяркоўваюць дваццацiчатырохгадовыя муж i жонка.
- Я спадзяюся, ты будзеш моцны, як сапраўдны хакейны бiзон, - сказала яна.
- Буду, буду, - адказваў я, пытаючыся ў сябе, цi адчувае Джэнi, якая заўсёды i ўсё разумее, што нават сама моцны хакейны бiзон можа быць прыгнечаны адчаем.
- Ты ж павiнен падтрымаць Фiла, - працягвала яна. - Яму будзе цяжэй за ўсiх. А ты, урэшце, застанешся ўсяго толькi вясёлым удаўцом.
- Я не буду вясёлым, - перапынiў я яе.
- Ты будзеш вясёлым i зараз прысягнеш мне ў гэтым! Я хачу, каб ты быў вясёлым. О'кэй?
- О'кэй.
- О'кэй.
Гэта здарылася прыкладна праз месяц, пасля абеду. Джэнi, як i раней, гатавала сама, бо настойвала на гэтым. Праўда, урэшце я пераканаў яе дазволiць мне прыбiраць са стала (хоць кожны раз яна даводзiла мне, што гэта не "мужчынская праца"), я прыбiраў посуд, а Джэнi грала Шапэна ў суседнiм пакоi. Раптам музыка абарвалася. Я адразу зазiрнуў у гасцёўню...
- Ты ў парадку, Джэн? - спытаўся я, маючы, вядома, на ўвазе - адносна ў парадку.
- Цi дастаткова ты багаты, каб заплацiць за таксоўку? - адказала яна пытаннем.
- Што за размова! - усмiхнуўся я. - Куды ты хацела б паехаць?
- Здаецца, у бальнiцу, - адказала яна.
Пачалiся таропкiя зборы, i ў гэтай мiтуснi да мяне раптам дайшло: вось яно... надышло... Зараз Джэнi выйдзе з гэтага пакоя i нiколi ўжо сюды не вернецца. Яна сядзела ў фатэлi, а я клаў ёй у валiзку сякiя-такiя рэчы. Пра што яна цяпер думала, апошнi раз акiдваючы позiркам наш пакой? Што хацела запомнiць?
Нiчога. Яна сядзела нерухома, вочы яе ўтаропiлiся ў нейкую пустату.
- Эй, - сказаў я ёй. - Хочаш узяць з сабою што-небудзь асаблiвае?
- Што?.. Не. - Яна пакруцiла галавою, потым, быццам згадаўшы, сказала: Цябе.
Злавiць таксоўку гэтым часам было дужа нялёгка: усе спяшалiся ў тэатры, яшчэ кудысь... Палiцэйскi з усяе сiлы дзьмуў у свой свiсток i размахваў рукамi, нiбыта ашалелы хакейны суддзя. Джэнi стаяла моўчкi, прытулiўшыся да мяне, а я дзесьцi ў душы спадзяваўся, што таксоўкi не будзе i мая Джэнi назаўжды застанецца стаяць, прытулiўшыся да мяне. Аднак таксоўка ўсё-такi з'явiлася. Вадзiцель - нам пашанцавала - быў чалавек вясёлы. Пачуўшы, што нам трэба ў шпiталь Маўнт-Сiнай i як мага хутчэй, ён выканаў цэлую праграму падтрымкi.
- Спакойна, дзеткi, вы ў вопытных руках. Мы з буслам займаемся гэтай справаю ўжо некалькi гадоў.
Джэнi сядзела, прыцiснуўшыся да мяне. Я цалаваў яе валасы.
- Гэта ў вас першы? - спытаўся наш весялун.
Джэнi адчула, што зараз я гаркну на гэтага тыпа, i прашаптала:
- Будзь добры, Олiвэр. Ён жа хоча як лепш.
- Але, сэр, - адказаў я шафёру. - Гэта ў нас першы, i мая жонка адчувае сябе не надта, так што давай праскочым пару разоў на чырвонае святло. Добра?
Ён дамчаў нас да бальнiцы ўмомант. I праўда зрабiў усё як найлепш: выскачыў з машыны i адчынiў нам дзверцы. Ад'язджаючы, пажадаў шчасця i ўдачы. Джэнi падзякавала яму.
Яна крыху пахiствалася, i я хацеў унесцi яе ў бальнiцу на руках, але Джэнi не захацела.
- Цераз гэты ганак не трэба, падрыхтунчык, - сказала яна.
Мы ўвайшлi ў чакальню, дзе Джэнi прыйшлося выцерпець пакутна нудную працэдуру рэгiстрацыi.
- У вас ёсць медыцынская страхоўка?
- Не.
(Хто думаў пра такую лухту? Нас занадта займала купля посуду.)
Вядома, прыезд Джэнi не быў нечаканым. Яго прадбачылi, i новую пацыентку адразу ўзяў пад нагляд доктар Бэрнард Акерман - слаўны чалавек, як казала Джэнi, дарма што з Ейла.
- Ёй будуць даваць лейкацыты i трамбацыты, - сказаў ён. - Яны ёй цяпер больш за ўсё неабходныя. У антыметабалiтах патрэбы няма.
- Што ўсё гэта значыць?
- Гэтае лячэнне запавольвае клетачны распад, - растлумачыў ён. - Аднак, i Джэнi гэта ведае, магчымы пабочныя эфекты.
- Паслухайце, доктар, - пачаў я. - Вырашаць будзе Джэнi. Як яна скажа, так i рабiце. I няхай вашыя людзi зробяць усё магчымае, каб яна не пакутавала.
- Можаце быць упэўненыя: усё будзе, як вы просiце.
- Мяне не хвалюе, колькi гэта будзе каштаваць. - Напэўна, тады я ўзняў голас.
- Гэта можа доўжыцца тыднi, нават месяцы, - сказаў ён.
- Мне пляваць на тое, колькi гэта будзе каштаваць! - амаль крыкнуў я.
Гэты чалавек быў дужа цярплiвы са мною. Можа, я ўжо роў на яго.
- Я толькi хацеў растлумачыць, - сказаў Акерман, - што цяпер проста немажлiва сказаць, колькi яшчэ пражыве ваша жонка.
- Памятайце, доктар, - не адставаў я ад яго, - памятайце, я хачу, каб у яе было ўсё сама лепшае. Асобная палата. Асобныя сёстры. Усё, што можна! Прашу вас. У мяне ёсць грошы.
20
Немагчыма даехаць ад Усходняй 63-й вулiцы ў Манхэтэне, Ню-Ёрк, да Бостана, Масачусэтс, хутчэй як за тры гадзiны дваццаць хвiлiн. Паверце мне, я праверыў гэта сам, калi гнаў па маршруце, i абсалютна перакананы, што нiводны аўтамабiль, наш цi замежны, нават калi за руль сядзе ас кшталту Грэма Хiла, не паб'е гэтага рэкорду. Выехаўшы на Масачусэтскую шашу, я разагнаў свой "МГ" да ста пяцi мiль у гадзiну.
У мяне была электрабрытва на батарэйках, i я, вядома, дбайна пагалiўся, змянiў, натуральна, кашулю, перш чым увайсцi ў храм бiзнесу на Стэйт-стрыт. Нават а восьмай гадзiне ранiцы ў прыёмнай ужо сядзела некалькi самавiтых бостанскiх грандаў дзелавога свету, чакаючы аўдыенцыi ў Олiвэра Барэта III. Я i маргнуць не паспеў, як бацькава сакратарка - яна ведала мяне - паведамiла яму пра маё з'яўленне па селектары.
Бацька не перадаў ёй: "Няхай увойдзе", - а сам выйшаў у чакальню.
- Олiвэр! - вiтаў ён мяне.
Я даўно, праз хваробу Джэнi, пачаў звяртаць увагу на знешнасць людзей i цяпер адразу заўважыў, што бацька крыху бледны, што за тыя тры гады, якiя мы не бачылiся, валасы ягоныя пасiвелi (i, здаецца, парадзелi).
- Заходзь, сын, - сказаў ён.
Я не зразумеў ягонага тону. Проста ўвайшоў у кабiнет i сеў у фатэль для наведнiкаў.
Мы з бацькам паглядзелi адзiн на аднаго, потым нашыя позiркi слiзнулi па рэчах, што былi ў пакоi. Мой погляд упаў на ягоны пiсьмовы стол, на нажнiцы ў скураным футарале, на фатаграфiю мацi, зробленую шмат гадоў назад. На маю фатаграфiю (у дзень заканчэння каледжа).
- Як жыццё, сын? - спытаўся ён.
- Добра, сэр, - адказаў я.
- Як Джэнiфэр?
Я не хацеў манiць яму i ўхiлiўся ад адказу - хоць галоўнае было менавiта ў iм - i адразу выклаў прычыну майго раптоўнага з'яўлення:
- Бацька, мне трэба тэрмiнова пазычыць пяць тысяч долараў. Прычына сур'ёзная.
Ён паглядзеў на мяне. I нiбыта кiўнуў. Цi мне так здалося.
- Дык што за прычына?..
- Я не магу сказаць табе, бацька. Проста пазыч мне грошай. Калi ласка.
У мяне было такое адчуванне - калi, вядома, з Олiвэрам Барэтам III можна кантактаваць на ўзроўнi пачуццяў, - што ён пазычыць мне грошай. А яшчэ я адчуў, што ў яго няма жадання ўшчуваць мяне. А вось... пагаварыць хочацца.
- Хiба Джонас i Марш не плацяць табе?
- Плацяць, сэр.
Мне так i карцела сказаць яму, колькi мне плацяць - хай бы ведаў, што тут я рэкардсмен сярод выпускнiкоў. Аднак потым я падумаў: раз ён ведае, дзе я працую, дык пэўна ведае, i колькi я зарабляю.
- Апрача таго, яна выкладае?
Значыцца, усяго ён не ведае, падумаў я i сказаў:
- Не называй яе "яна".
- Джэнi ж выкладае? - спытаўся ён цяпер ужо пачцiва.
- Калi ласка, не ўмешвай у гэта яе, бацька. Справа датычыць толькi мяне. Вельмi важная асабiстая справа.
- Якая-небудзь гiсторыя з дзяўчынай? - спытаўся ён без намёку на асуджэнне.
- Але, - сказаў я. - Але, сэр. Так яно i ёсць. Дай мне грошай. Прашу цябе.
Я нi на момант не падумаў, што ён мне паверыў. Не думаю нават, што ён хацеў ведаць сапраўдную прычыну. Я ўжо сказаў, што ён пачаў распытваць мяне, каб проста... пагаварыць са мною.
Ён высунуў шуфляду стала i дастаў чэкавую кнiжку ў вокладцы з кордаўскай каляровае скуры - рыхтык такой, з якое былi зроблены дзяржак сцiзорыка i футарал для нажнiц. Ён разгарнуў кнiжку павольна, не дзеля таго, каб памучыць мяне, не думаю - проста ён хацеў выйграць час. Знайсцi што сказаць мне. Што-небудзь някрыўднае.
Ён выпiсаў чэк, вырваў яго з кнiжкi i працягнуў мне. Праз нейкую секунду да мяне дайшло, што мне трэба было працягнуць сваю руку насустрач ягонай. Ён сумеўся (так мне здалося), рэзка адвёў руку назад, паклаў чэк на край стала, зiрнуў на мяне i кiўнуў. Твар ягоны ўсё роўна як гаварыў: "Вось, вазьмi, сын". Аднак на самай справе ён толькi кiўнуў.
Не тое што я хацеў пайсцi, не - я таксама не мог прыдумаць якогасьцi нейтральнага працягу размовы. I разам з тым нельга было сядзець вось так i далей, адчуваючы жаданне штосьцi сказаць i адначасна баяцца нават зiрнуць адзiн аднаму ў вочы.
Я падаўся ўперад i ўзяў чэк. Але, роўна пяць тысяч долараў, падпiсана Олiвэрам Барэтам III. Чарнiла яшчэ не паспела высахнуць. Я руплiва склаў чэк i паклаў у кiшэню кашулi, потым падняўся i паволi пайшоў да дзвярэй. Варта было сказаць яму хоць што-небудзь: маўляў, я разумею, што дзеля мяне змусiлi праветрывацца ў чакальнi некалькi вельмi паважаных бостанскiх, а можа, нават i вашынгтонскiх бiзнесменаў. I дадаць, што калi нам усё-такi ёсць пра што пагаварыць, дык я мог бы, бацька, пабадзяцца якi час вакол ягонага офiса, а ён адмовiўся б ад абеду з якойсьцi самавiтай персонаю... i гэтак далей...
Прачынiўшы дзверы i спынiўшыся ля iх, я ўзяў сябе ў рукi i сказаў, гледзячы яму ў самыя вочы:
- Дзякуй, бацька.
21
Расказаць пра ўсё Фiлу давялося мне. Ну а каму ж яшчэ? Ён не грымнуўся адразу вобзем, як я баяўся, а спакойна зачынiў дзверы свайго дому i пераехаў жыць у нашую кватэру. У кожнага свае спосабы змагацца з горам. Фiл ратаваўся тым, што ўвесь час прыбiраў у кватэры. Падмятаў, мыў, скроб. Гэтага я не надта разумеў, але, раз так, няхай працуе, калi яму лягчэй.
Можа, у душы ён спадзяецца, што Джэнi яшчэ вернецца дамоў?
Пэўна ж, спадзяецца. Нябога. Таму i прыбiрае тут кожнага дня. Ён проста не хоча прымаць рэчы як яны ёсць. Вядома, мне ён у гэтым не прызнаецца, аднак я здагадаўся, пра што ён думае.
Бо думаў ён пра тое ж, што i я.
Калi Джэнi паклалi ў бальнiцу, я патэлефанаваў Джонасу, чаму я не магу болей хадзiць на працу. Я зрабiў выгляд, што мне няма калi гаварыць доўга, бо адчуў, як ён засмуцiўся i як спрабуе выказаць тое, чаго проста няздатны выказаць. Адгэтуль днi мае падзялiлiся на час, якi я бавiў з Джэнi, i на ўсё астатняе. Вядома, "усё астатняе" не мела анiякага значэння. Я еў, не адчуваючы голаду, глядзеў, як Фiл зноў i зноў прыбiраў у кватэры, i не спаў начамi, нягледзячы на тое, што пастаянна прымаў пiгулкi, якiя прапiсаў мне доктар Акерман.
Аднаго разу я пачуў, як Фiл прамармытаў сам сабе: "Доўга я так не вытрымаю". Мы толькi што паабедалi, i ён мыў посуд на кухнi (уручную). Я яму нiчога не сказаў, аднак падумаў: "А вось я вытрымаю, хто б Ты там нi быў, наверсе, мiстэр Усявышнi, сэр, i прашу Цябе - няхай усё застаецца, як ёсць, я вытрымаю, я гатовы цярпець бясконца..."
Таго вечара Джэнi выгнала мяне з палаты. Яна хацела пагаварыць з бацькам "як мужчына з мужчынам".
- На гэтую сустрэчу дапускаюцца толькi iталiйскiя амерыканцы, - сказала яна. Твар у яе быў бялейшы за падушку. - Iдзi, Барэт, iдзi.
- О'кэй, - сказаў я.
- Толькi не адыходзь вельмi далёка, - дадала яна, калi ўжо я быў ля дзвярэй.
Я сеў у чакальнi. Неўзабаве з'явiўся Фiл.
- Яна клiча цябе, - хрыпла прашаптаў ён. - Я схаджу па цыгарэты.
- Зачынi гэтыя клятыя дзверы, - загадала яна, калi я ўвайшоў у пакой.
Я цiха прычынiў дзверы. Прысеўшы каля ложка Джэнi, я разгледзеў яе. Я хачу сказаць, разгледзеў яе разам з усiмi гэтымi трубкамi, падведзенымi да правай рукi, якую яна звычайна хавала пад прасцiною. Я заўсёды любiў сядзець як мага блiжэй да яе i глядзець на яе твар. Цяпер ён быў страшэнна бледны, але на iм па-ранейшаму ззялi вочы. I гэты раз я сеў як мага блiжэй.
- Я зусiм не адчуваю болю... Праўда, Ол, - сказала яна. - Ведаеш, гэта ўсё роўна як павольна падаць у прорву.
Усярэдзiне ў мяне штосьцi балюча зварухнулася. Нешта падымалася да горла, каб вылiцца слязьмi. Але я не заплачу. Я нiколi не плакаў. Я ж моцны хлопец, вы разумееце? Не, я не заплачу.
Але каб не заплакаць, мне нельга адкрываць рота. Мне застаецца адно кiўнуць. I я кiўнуў.
- Лухта, - сказала яна.
- Што? - З мяне хутчэй вырваўся хрып, чым слова.
- Ты не ведаеш, што гэта такое - падаць у прорву, падрыхтунчык, - сказала яна. - Ты нiколi нiчога такога не адчуваў...
- Ведаю, - аднекуль узялiся ў мяне сiлы загаварыць. - Гэтак было, калi я сустрэў цябе.
- Але, - сказала яна, i на твары ў яе прамiльгнула ўсмешка. - "О, што гэта было за падзенне!" Хто гэта сказаў?
- Не ведаю, - адказаў я. - Шэкспiр, напэўна.
- Але, Шэкспiр, толькi якi персанаж? - спыталася яна з смуткам у голасе. Не магу нават згадаць, з якой п'есы. Я ж скончыла Рэдклiф, павiнна памятаць. Некалi я ведала слова ў слова ўвесь Кёхелеўскi ўказальнiк Моцарта.
- Ну i ну! - усклiкнуў я.
- Вядома - ну i ну! - Яна зморшчыла лоб, потым папыталася: - Якi нумар у домiнорнага канцэрта?
- Я пагляджу, - сказаў я.
Я нават ведаў дзе. У нас дома. На нотнай палiцы каля фартэпiяна. Пагляджу i заўтра адразу ёй скажу.
- А я ж ведала, - сказала Джэнi. - Ведала... Праўда, ведала...
- Паслухай, - сказаў я ў сваiм богартаўскiм стылi, - ты хочаш пагаварыць пра музыку?
- А ты што - хочаш пра пахаванне?
- Не, - выцiснуў я, пашкадаваўшы аб сваiх словах.
- Я ўжо абмеркавала гэта з Фiлам. Ты мяне слухаеш, Олi?
Я адвярнуўся:
- Але, слухаю, Джэнi.
- Я сказала яму, што ён можа запрасiць каталiцкага святара. Ты згодзiшся? О'кэй?
- О'кэй.
- О'кэй, - сказала яна.
Я адчуў пэўную палёгку: пра што б нi загаварылi мы далей, сама цяжкае ўжо мiнула. Аднак я памылiўся.
- Паслухай, Олiвэр, - сказала Джэнi вельмi цiха, але голасам, якi бывае ў яе, калi яна сярдуе. - Олiвэр, ды перастань ты мучыць сябе! Ты ж проста хворы!
- Я?
- Гэты вiнаваты выраз твайго твару, Олiвэр, гэта нешта хваравiтае.
Я паспрабаваў змянiць гэты кляты выраз, але твар у мяне ўсё роўна як скамянеў.
- Тут няма нiчыёй вiны, дурненькi ты падрыхтунчык! - сказала яна. - Прашу цябе, перастань мучыць сябе!
Я хацеў глядзець i глядзець на яе, хацеў нiколi не адрывацца ад яе вачыма, але ўсё-такi апусцiў iх. Мне было сорамна, што Джэнi так лёгка чытае мае думкi.
- Паслухай, гэта адзiнае, аб чым я цябе прашу, Олi. А так, я ўпэўнена, усё ў цябе будзе о'кэй.
У мяне зноў захрас камяк у горле, i я не змог нават сказаць у адказ "о'кэй". Я моўчкi глядзеў на Джэнi.
- К чорту Парыж! - сказала яна раптам.
- Што?
- К чорту Парыж, к чорту музыку, к чорту ўсю гэтую лухту! Думаеш, ты што-небудзь украў у мяне? Мне пляваць на ўсё гэта, чуеш, сукiн ты сын! Можаш ты ў гэта паверыць?
- Не, - шчыра прызнаўся я.
- Тады iдзi адсюль прэч! Я не хачу, каб ты сядзеў ля майго клятага ложка i глядзеў, як я аддаю канцы!
Яна не жартавала. Я заўсёды адчуваў, калi яна гаварыла ўсур'ёз. I я купiў хлуснёю дазвол застацца:
- Я табе веру.
- Так лепш, - сказала яна. - А зараз, можна я цябе аб чымсьцi папрашу?
Усярэдзiне ў мяне ўсё зноў здрыганулася ад невыноснага жадання заплакаць. Але я пераадолеў яго. Я не заплачу. Я толькi скажу Джэнiфэр, адным кiўком галавы скажу, што буду шчаслiвы зрабiць усё, што яна папросiць.
- Мiлы, абдымi мяне моцна-моцна, - сказала яна.
Я паклаў ёй руку на плячо - Божа, такое худзенечкае! - i сцiснуў яго слаба-слаба.
- Не, Олiвэр, - сказала яна, - абдымi мяне па-сапраўднаму. Ляж побач са мною.
Я быў вельмi, вельмi асцярожлiвы - з-за гэтых трубак i ўсялякiх iншых клятых прычындалаў. Лёг побач з ёю i абняў па-сапраўднаму.
- Дзякуй, Олi.
Гэта былi яе апошнiя словы.
22
Калi я выйшаў, Фiл палiў у салярыi невядома якую па лiку цыгару.
- Фiл! - цiха сказаў я.
- Што? - ён узняў вочы, i мне здалося, што ён ужо ўсё ведае.
Я зразумеў, як яму трэба цяпер якое-небудзь суцяшэнне. Я падышоў да яго i паклаў руку яму на плячо. Я баяўся, што ён заплача. Сам я быў упэўнены, што стрымаюся. Я проста не мог не стрымацца...
Фiл паклаў сваю руку на маю.
- Шкада, - прамармытаў ён, - шкада, што я... - Ён запнуўся. Я чакаў. Куды цяпер было спяшацца?..
- Шкада, што я паабяцаў Джэнi быць моцным дзеля цябе. - I, усё роўна як выконваючы сваё слова, цiхенька паляпаў мяне па плячы.
А цяпер мне трэба было пабыць аднаму. Глынуць свежага паветра. Можа, прайсцiся.
У чакальнi было цiха-цiха. Адно што чуўся стук маiх абцасаў па лiнолеуме.
- Олiвэр!
Я спынiўся - i ўбачыў свайго бацьку.
Мы былi адны тут, калi не лiчыць дзяжурнае сястры ў рэгiстратуры.
Але я не мог гаварыць цяпер з iм i накiраваўся да дзвярэй на вулiцу. Праз нейкае iмгненне ён дагнаў мяне.
- Олiвэр! Ты павiнен быў сказаць мне.
Было вельмi холадна. Але гэта мне, можна сказаць, падабалася, бо я ўсё роўна як здранцвеў i хацеў хоць што-небудзь адчуваць. Бацька ўсё гаварыў i гаварыў, а я моўчкi стаяў, падставiўшы твар парывам сцюдзёнага ветру.
- Я адразу прымчаўся сюды, як толькi даведаўся.
Я забыўся надзець палiто. Праз холад у мяне ажно твар пачаў застываць. Добра... Добра...
- Олiвэр, - настойлiва паўтарыў бацька, - я хачу табе дапамагчы.
- Джэнi памерла, - сказаў я.
- О Божа!.. Як мне шкада, - узрушана прашаптаў ён.
Не ведаю чаму, але тут я згадаў словы, сказаныя мне вельмi даўно адной цудоўнай дзяўчынай, якое ўжо не было.
- "Каханне - гэта калi нi аб чым не трэба шкадаваць", - паўтарыў я iх.
А потым зрабiў тое, чаго нiколi не рабiў пры бацьку, тым больш - у яго на грудзях.
Я заплакаў.