Неизвестен Автор. Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)

   Прыходзяць на поле жнеi. Зразаюць мае сьцеблi вострымi сярпамi, зьвязваюць у цесныя снапы, сушаць мяне на сонцы, а потым, навалiўшы на цяжкi воз, вязуць у гумно. Нядоўга я маю супакой у гумне. Пачынаюць мяне малацiць. Б'юць мяне, мятушаць, аддзяляюць мае косьцi ад цела. Потым веялкаю аддзеляць мае зярняткi i ссыпаюць у засек. Ды што-ж ты думаеш, канец маёй пакуце? Яна толькi пачынаецца. Насыпаюць гэта маiх зярнят у мяшкi й вязуць да млына i перацiраюць мяне на муку. Далей ужо каля мяне бярэцца гаспадыня, каб сьпячы з мукi смачны хлеб.
   Вось мокну я, мокну ў дзяжы, кiсну я, кiсну; месяць мяне, перакiдаюць; потым, скачаўшы баханку, кiдаюць мяне ў напаленую да чырвана печ. Рача, рача! Цi-ж можаш ты сабе ўявiць тую пакуту, якую мне трэба цярпець у печы?
   Ой, цяжка, ой, страшна. Ты гэтак нi разу не пакутваў. Тады толькi страшэнная боль усьцiшыцца, калi дастануць мяне зь печы i абальюць халоднай вадзiцаю.
   I ўсё-ж такi я ня гневаюся на Бога.
   Заварушыў рак сваiмi доўгiмi вусамi i вылез з нары.
   ЗАЯЦ I ВОЖЫК
   У вадзiн ясны сонечны дзень стаяў вожык каля дзьвярэй свайго дому, склаўшы рукi на жываце, i напяваў песеньку. Сьпяваў ён сваю песеньку, сьпяваў i раптам уздумаў: "Пайду я на поле ды на сваю бручку зiрну. Пакуль мая жонка дзяцей мые ды апранае, я пасьпею i ў поле схадзiць i вярнуцца дадому".
   Пайшоў вожык i сустрэўся падарозе з зайцам, якi таксама йшоў у поле на сваю капусту паглядзець.
   - Добры дзень, паважаны заяц! Як вы маецеся?
   А заяц быў вельмi важны й горды. Замест таго, каб ветлiва прывiтацца з вожыкам, ён толькi кiўнуў галавою ды сказаў груба:
   - Што гэта ты, вожык, так рана па полi лётаеш?
   - Я на шпацыр выйшаў, - кажа вожык.
   - На шпацыр? - запытаўся заяц насьмешлiва. - А па-мойму, на такiх кароценькiх ножках далёка ня зойдзеш.
   Пакрыўдзiўся вожык за гэткiя словы. Ня любiў ён, калi гаварылi пра ягоныя ногi, якiя запраўды былi кароткiя ды крывыя.
   - Цi ня думаеш ты, - запытаўся ён у зайца, - што твае ногi бегаюць хутчэй i лепш?
   - Вядома, - адказаў заяц.
   - А цi ня хочаш ты зы мною навыперадкi пабегчы? - пытаецца вожык.
   - З табою навыперадкi? - кажа заяц. - Не сьмяшы ты мяне, калi ласка. Няўжо-ж ты на сваiх крывых нагах мяне абгонiш?
   - А вось пабачым, - адказвае вожык. - Убачыш, што абганю.
   - Ну, давай пабяжым, - кажа заяц.
   - Пачакай, - адказвае вожык, - спачатку я схаджу дадому пасьнедаю, а праз паўгадзiны вярнуся на гэтае месца. Тады i пабяжым. Добра?
   - Добра, - сказаў заяц.
   Пайшоў вожык дадому. Iдзе й думае: "Заяц, вядома, хутчэй за мяне бегае. Але ён дурны, а я разумны. Я яго перахiтру".
   Прышоў вожык дадому i кажа жонцы:
   - Жонка, апранайся хутчэй, прыдзецца табе зы мною ў поле йсьцi.
   - А што здарылася? - пытаецца вожычыха.
   - Ды вось мы з зайцам паспрачалiся, хто хутчэй бегае - я цi ён. Я павiнен зайца абагнаць, а ты мне ў гэтай справе дапаможаш.
   - Што ты - звар'яцеў? - зьдзiвiлася вожычыха. - Ён-жа цябе адразу перагонiць.
   - Не твая справа, жонка, - сказаў вожык. - Апранайся хутчэй ды пойдзем. Я ведаю, што раблю.
   Апранулася жонка ды пайшла з вожыкам у поле.
   Падарозе вожык кажа жонцы:
   - Мы пабяжым з зайцам вось па гэтым доўгiм полi. Заяц пабяжыць па аднэй баразьне, а я па другой. А ты, жонка, стань у канцы поля каля маёй баразны. Як толькi падбяжыць пад цябе заяц, ты крыкнi: "Я ўжо тут!". Зразумела?
   - Зразумела, - адказвае жонка.
   Так яны й зрабiлi. Завёў вожык жонку на канец свае баразны, а сам вярнуўся на тое месца, дзе пакiнуў зайца.
   - Ну, што-ж - кажа заяц, - пабяжым?
   - Пабяжым, - адказвае вожык.
   Сталi яны кажны ў пачатку свае баразны.
   - Раз, два, тры! - крыкнуў заяц.
   I абодвы яны пабеглi з усiх ног.
   Прабег вожык крокаў тры-чатыры, а потым цiхенька вярнуўся на сваё месца i сеў. Сядзiць ды адпачывае. А заяц усё бяжыць ды бяжыць. Дабег да канца свае баразны, а тут вожычыха яму i крычыць:
   - Я ўжо тут!
   А трэба сказаць, што вожык i вожычыха вельмi падобныя адзiн да другога. Зьдзiвiўся заяц, што вожык яго перагнаў.
   - Пабяжым цяпер назад, - кажа ён вожыку. - Раз, два, тры!
   I пусьцiўся заяц назад хутчэй. А вожычыха засталася сядзець на сваiм месцы.
   Дабег заяц да пачатку баразны, а насустрач яму вожык крычыць:
   - Я ўжо тут!
   Яшчэ больш зьдзiвiўся заяц.
   - Пабяжым яшчэ раз, - кажа ён вожыку.
   - Добра, - адказвае вожык. - Калi хочаш, пабяжым яшчэ раз.
   Так семдзесят тры разы бегаў заяц туды й назад.
   А вожык усё яго пераганяў. Прыбяжыць заяц да пачатку баразны, а вожык крычыць: "Я ўжо тут".
   На семдзесят чацьверты раз дабег заяц да сярэдзiны поля ды павалiўся на зямлю.
   - Умарыўся, - кажа, - не магу больш бегаць.
   - Вось бачыш цяпер, у каго ногi лепшыя?
   Нiчога не адказаў заяц i пайшоў з поля - ледзь ногi пацягнуў.
   А вожык з вожычыхай паклiкалi сваiх дзяцей i пашлi зь iмi на шпацыр.
   ЯК Я ГЛЯНУ НА ТВОЙ НОС, ДЫК УСПОМНЮ ПРА СВОЙ ХВОСТ
   Жыў сабе на сьвеце бедны селянiн. Яму ў жыцьцi не шанцавала. Гаспадарка ня ручыла, скацiна не вялася, дзецi хварэлi, жонка была сварлiвая i ў хаце быў заўсёды неспакой i звадка. Адно ў яго было шчасьце, што ён быў добры музыка i меў добрую скрыпку. Гэты чалавек любiў лес, поле, асаблiва свой шнюрок збожжа. Як толькi ў яго находзiлася вольная хвiлiна, ён браў сваю скрыпачку, выходзiў за гумно на ўзгорачак, садзiўся на каменьчыку i iграў на сваей скрыпачцы рознымi галасамi. Гукi яго галасiстай скрыпкi разносiлiся па полi, лесе i сенажацi, i адбiвалiся ад лесу цудоўным рэхам. Ён тады забываўся на сваю беднасьць, гора i на сваю язычлiвую жонку.
   Аднаго разу, калi ён так iграў, з норкi выскачыла яшчарка. Калi скрьшачка выдавала жаласьлiвыя гукi, яшчарка стаяла спусьцiўшы галаву i слухала, а калi ён iграў вясёлыя танцы, дык яшчарка танцавала i датуль скакала, пакуль музыка ня пераставаў iграць, а за добрую iгру кажны раз яшчарка выплёўвала чырванца, ветлiва кланялася i хавалася iзноў у сваю норку. Час iдзе, а музыка прыходзе на гэта месца iграць. У яго ўжо i грошы завялiся, ён разбагацеў, i дома пачало шанцаваць: скацiна стала вясьцiся, дзецi перасталi хварэць i жонка паспакайнела. Цяпер толькi жонка прыставала да музыкi, каб сказаў, адкуль бяруцца ў яго грошы. Сьпярша ён маўчаў, але што раз яна горш прыставала i выпытвала i нарэшце не сьцярпела ды спытала:
   - Цi ня красьцi ты ходзiш або можа забойствам займаешся?
   I тады ён мусiў прызнаццца жонцы i расказаў ёй усю праўду. Жонка даведаўшыся праўду, пачала яго яшчэ горш лаяць i нехтаваць.
   - Ды дзе-ж гэта вiдана, каб яшчарка давала чырванцы? Гэта яшчэ горш як зладзейства цi разбой. Гэта-ж мабыць нячысьцiк у выглядзе яшчаркi табе грошы дае. Ты, вiдаць, сам запрадаўся нячыстай сiле i нас усiх хочаш запрадаць.
   А музыка спакойна адказвае:
   - Я iграў сабе, каб разьвесялiць сваё гора, а калi яна паскакала i заплацiла мне чырванца, то й дзякуй ёй, я-ж у яе платы не дамагаўся.
   Але жонка i слухаць не хацела, толькi крычыць:
   - Трэба ратавацца ад нячыстай сiлы!
   - Як-жа ратавацца? - кажа музыка. Жонка падумала i сказала:
   - Вазьмi з сабой сякеру i iдзi iграць на тое самае месца, а калi яшчарка выскача з норкi, то тады вазьмi ды засячы сякерай.
   Музыка паслухаў жонкi, узяў сякеру за пояс i скрыпачку ў рукi ды пашоў iграць. Сеў на каменьчыку, а сякеру выняў з-за пояса i паставiў ля ног. Калi пачаў iграць, то яшчарка, як i перш, выбегла i пачала танцаваць. Музыка ўспомнiў загад жонкi, але нiяк ня мог падняць сякеру на нявiнную вясёленькую яшчарку. Калi музыка скончыў iграць, яшчарка ветлiва пакланiлася, выплюнула чырванца i зьвярнулася да свае норкi, але ў гэты мамэнт музыка схапiў сякеру i сякануў па яшчарцы, але пасьпеў адсеч толькi хвост. Яшчарка тады як крутнулася назад, ды як падскочыла да твару музыкi i адкусiла яму нос, а сама спакойна зьвярнулася i спаважна палезла ў сваю норку, а музыка ўзяў сваю скрыпачку i пайшоў да хаты.
   Пасьля гэтага ён доўга лячыў свой нос, доўга хадзiў па леках, растрацiў усё сваё багацьце. А калi абяднеў, то скацiна зноў ня стала вясьцiся, дзецi зноў сталi хварэць i жонка больш ранейшага стала грызьцiся. Музыка, каб разьвесялiць сваё гаротнае жыцьцё, пайшоў зноў на той самы камень iграць. I калi ён зайграў жаласную песьню, яшчарка зноў вылезла з свае норкi i стала спусьцiўшы галаву слухаць дзiўную музыку. А калi музыка iзноў зайграў вясёлыя танцы, дык яшчарка пусьцiлася ў скокi. Калi музыка перастаў iграць, яшчарка зноў пакланiлася, выплюнула чырванца i павярнулася ў сваю норку. Гэтак iзноў завялося сяброўства ў бязносага музыкi i бясхвостай яшчаркi. Музыка зноў стаў багацець.
   Аднаго разу музыка, пасьля свае iгры i танцаў яшчаркi, пачаў перапрашаць яшчарку:
   - Выбачай, мiлая яшчарка, што я, паслухаўшы сваей старой бабы, спаганiў тваю аздобу, адсекшы твой хвост.
   А яшчарка кажа:
   - Ат нiчога, я анi ня гневаюся на цябе за тваю распусту, а даўно забылася праз гэта: толькi: - Як я гляну на твой нос, дык успомню пра свой хвост.
   ЛIСIЦА-ХIТРЫЦА
   Жыў дзед ды баба. Нiчога ў iх з гаспадаркi ня было, толькi адна курачка Чубатка.
   Жылi яны, жылi, дажылiся - няма чаго варыць. Вось дзед i кажа бабе:
   - Баба, а баба, звары хiба Чубатку, цi што?
   Баба замахала рукамi:
   - Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткi я ня дам варыць.
   Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне i прынесла бабе.
   Дзед кажа:
   - Вось i добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобiнку.
   Паглядзела старая на бобiнку:
   - Дзеду мой, дзеду, што тут за наедак з аднае бобiнкi? Я для яе i гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзiм яе. Як вырасьце, тады сьпячэм цэлы бабовы пiрог.
   - Дзе-ж мы яе пасадзiм? - пытаецца дзед.
   - На полi.
   - На полi яе варона выдзяўбе...
   - Дык на дварэ.
   - На дварэ яе курыца выграбе...
   - Тады давай пасадзiм хiба ў хаце пад палацямi.
   - Добра, - згадзiўся дзед i пасадзiў бобiнку ў хаце пад палацямi.
   Узыйшла бобiнка ды давай расьцi. Расла, расла, уперлася ў палацi.
   - Што, баба, рабiць будзем? - пытаецца дзед.
   - Трэба палацi разьбiраць.
   Дзед разабраў палацi, а бобiнка як расьцi ды расьцi - дарасла да столi.
   - Што, баба, рабiць будзем? - зноў пытаецца дзед.
   - Трэба столь разьбiраць.
   Дзед i столь разабраў, а бобiнка як расьцi ды расьцi - дарасла да страхi.
   Дзед i страху разабраў. Выглянула бобiнка на сьвет i давай расьцi яшчэ весялей. Дарасла аж да неба.
   Узяў тады дзед торбу, палез па сьцяблу на неба, абабраў сьпелыя струкi i вярнуўся назад.
   Зарадавалася баба - цэлую торбу струкоў прынёс дзед!
   - Ну, цяпер то мы ўжо наядзiмся пiрага!
   Палузала баба струкi, высушыла боб на печы, змалола i расчынiла ў дзяжы цеста на пiрог.
   Цеста як расьцi ды расьцi - зь дзяжы вон лезе. Палажыла яго баба на лапату, загладзiла пiрагом, размалявала рознымi ўзорамi, каб прыгожы быў, ды ў печ. А пiрог як расьцi ды расьцi - зь печы на прыпечак лезе. Адсланiла баба заслонку, а ён - скок на хату, з хаты за парог - i ўцёк...
   Кiнулiся дзед з бабай даганяць пiрог. Ды дзе там! Так i не дагналi.
   Прыкацiўся пiрог у лес. А тут насустрач яму рыжая лiсiца-хiтрыца. Схапiла яна пiрог, выела мякiш, у сярэдзiну шышак насыпала ды пабегла зь пiрагом да пастушкоў.
   Знайшла пастушкоў у полi i кажа:
   - Пастушкi, пастушкi, дайце мне бычка-трацячка, а я вам дам за гэта пiрог.
   Бачаць пастушкi - добры пiрог у лiсiцы, жоўценькая скарынка аж блiшчыць, так i хочацца яго папрабаваць. Згадзiлiся яны на мену i аддалi лiсiцы бычка-трацячка.
   - Толькi-ж, глядзiце, ня ешце пiрага, пакуль я не заеду за горку, - кажа лiсiца.
   Села яна на бычка верхам i паехала. Як толькi схавалася за горкаю, пастушкi i кажуць: "Сядзем на пясочку, зьядзiм па кусочку!" Разламалi пiрог, а там - адны шышкi яловыя... Падманула iх хiтрая лiсiца!
   Едзе лiсiца на бычку, бачыць - на дарозе пустая павозка стаiць, а недалёка чалавек арэ. Падкралася яна цiшком да павозкi, запрэгла ў яе бычка-трацячка, села на мяккай саломе i едзе сабе далей, пугай бычка паганяе.
   Прыехала ў лес. Насустрач ёй воўк iдзе. Зьбегаўся, змарыўся, ледзьве ногi валачэ.
   - Куды, кума, едзеш? - пытаецца.
   - За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства.
   - Чаго?
   - Там, кажуць, курэй i каршуны не дзяруць...
   - А бараны ў тым царстве ёсьцека? - аблiзнуўся воўк.
   - Ды iх там хоць гаць гацi!
   - А лiсiчка, а сястрычка, вазьмi i мяне з сабою. Падвязi хоць мой хвост.
   - Што адзiн хвост везьцi, садзiся ўвесь ты.
   Сеў воўк. Едуць далей. Сустракаюць мядзьведзя.
   - Куды, кумы, едзеце?
   - За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства...
   - Чаго?
   - Там, кажуць, курэй i каршуны не дзяруць, - адказвае лiсiца.
   - Там, кажуць, бараноў хоць гаць гацi, - падтаквае ёй воўк.
   - А мёду там многа?
   - Ды там, кажуць, мядовыя рэкi цякуць!
   Мядзьведзь зарадаваўся:
   - То вазьмiце i мяне. Хоць адну лапу падвязiце.
   - Што адну лапу везьцi, садзiся ўвесь ты.
   Уселiся ўтраiх, едуць далей. Аж раптам зламалася аглобля. Лiсiца кажа мядзьведзю:
   - Схадзi, кум, прынясi аглоблю.
   Пайшоў мядзьведзь у гушчар, знайшоў вывярнутую елку i прывалок да возу. Убачыла лiсiца, крыку нарабiла:
   - Ах ты, мядзьведзiшча, ах ты, дурнiшча, цi-ж гэта лясiна для аглоблi!
   I да ваўка:
   - Схадзi, куме, прынясi тонкую аглоблю.
   Пайшоў воўк i прынёс крывы яловы сук. Лiсiца i на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.
   Тым часам мядзьведзь з ваўком зьелi бычка-трацячка, скуру саломай напхалi, на ногi паставiлi ды пайшлi сабе пасьмiхаючыся.
   Вярнулася лiсiца, бачыць нi ваўка, нi мядзьведзя, толькi бычок стаiць. Прыладзiла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той - брык! - i павалiўся.
   Паглядзела лiсiца на бычка i аб усiм здагадалася.
   - Пачакайце-ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! - пагразiла яна ваўку i мядзьведзю ды пайшла сваёю дарогаю.
   Шмат часу iшла цi мала, а ў дарозе ўжо i восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што зьеў бычка.
   - Добры дзень, кум! Як маешся?
   - Дрэнна, - кажа воўк. - Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.
   - То трэба новы кажух пашыць, - раiць лiсiца.
   - Праўду, кумка, кажаш, - згадзiўся воўк.
   Пабег ён на выган, схапiў авечку i прывалок у лес.
   - Хопiць на кажух? - пытаецца ў лiсiцы.
   - Мала, - кажа лiсiца.
   Прынёс воўк яшчэ адну авечку:
   - Цяпер хопiць?
   - Не, яшчэ адну трэба.
   Воўк i трэйцюю прывалок.
   - Ну, а цяпер, - кажа лiсiца, - трэба краўца шукаць.
   - Дзе-ж мне яго шукаць, кумка?
   - Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.
   Прывяла лiсiца ваўка на луг. Там, у кустох, на прывязi жарабец пасьвiўся.
   - Вунь ён, кравец!
   Воўк зарагатаў:
   - Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.
   Лiсiца пакрыўдзiлася:
   - Ты пра мой розум ня вельмi языком мялi. Я была разумнай i буду, а ты быў дурань, дурнем i застанешся.
   Тут ужо i воўк пакрыўдзiўся, аж узлаваўся:
   - Паглядзiм яшчэ, хто з нас разумнейшы!
   - Не хвалiся загадзя, - кажа лiсiца, - лепш паглядзiш, як зараз зь цябе скуру зьнiмуць.
   - Хто зьнiме? - ляснуў зубамi воўк.
   - Гаспадар гэтага каня.
   - Ня можа быць! - ня верыць воўк.
   - Пабачыш. На чым жарабец навязаны? - пытаецца лiсiца.
   - На вяроўцы.
   Лiсiца засьмяялася:
   - Вось i вiдаць, што дурань!
   - Чаму? - падскочыў воўк.
   - Жарабец на калу навязаны.
   - Ня можа быць! - залыпаў воўк вачыма.
   - Хадзем пакажу.
   Прывяла лiсiца яго да калка, за якi быў прывязаны канец вяроўкi, зьняла вяроўку, зрабiла пятлю i закiнула ваўку на шьпо. Воўк i азiрнуцца не пасьпеў, як у пятлi апынуўся. Тады лiсiца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпнуў дахаты, толькi падковы заблiшчэлi.
   Так i прыцягнуў у пятлi ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго i скуру зьнялi.
   Вярнулася лiсiца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькi мазгi на абед пакiнула. Села пад елкаю i есьць.
   Iдзе мядзьведзь - той, што бычка зьеў.
   - Што гэта ты, кума, жуеш? - пытаецца.
   - Мазгi. Сьляпы ты, цi што?
   - А дзе-ж ты iх дастала?
   - З галавы. I ты можаш дастаць, калi хочаш.
   - Як?
   - Вельмi проста: разганiся ды стукнiся галавою аб дуб - мазгi i выскачаць.
   - Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я i зраблю. А то есьцi даўно хочацца.
   Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сiлы ды i грымнуўся ў яго лобам.
   Тут яму i канец.
   А хiтрая лiсiця наелася мазгоў ды пайшла запiваць крынiчнаю вадою.
   САБАКА I ВОЎК
   Быў у ваднаго гаспадара сабака. Шчыра служыў ён гаспадару, ды не агледзеўся, як пастарэў. Горш сталi бачыць яго вочы, i цяжэй яму стала вартаваць гаспадарава дабро. Тады скупая гаспадыня перастала кармiць яго, а потым i зусiм пачала з двара праганяць.
   "Чым так жыць, - думае сабака, - лепш няхай мяне воўк зьесьць".
   Надумаўся ён i пайшоў у лес шукаць ваўка. Iдзе ён лесам, а тут насустрач i воўк бяжыць.
   - Куды, сабака, iдзеш? - пытаецца воўк.
   - Да цябе.
   - Чаго?
   - Зьеш ты мяне, воўча...
   I расказаў ён ваўку пра сваю бяду.
   Бачыць воўк, што сабака надта худы - яшчэ зубы паломiць, i кажа:
   - Не, цяпер я цябе есьцi ня буду. Трэба, каб ты трохi патлусьцеў.
   - Як-жа я патлусьцею, - кажа сабака, - калi мяне гаспадыня зусiм ня кормiць?
   - Нiчога. Мы зробiм так, што яна цябе з ахвотаю будзе кармiць.
   - Дзе там! - пакруцiў хвастом сабака. - Гаспадыня мая вельмi скупая.
   - Слухай ты мяне, - кажа воўк. - Iдзi дадому i сядзi там на агародзе. Адвячоркам, як пачне цямнець, я прыбягу i ўхаплю лепшага гаспадаровага падсьвiнака. Ты наробiш брэху, пабяжыш за мною, i я табе аддам падсьвiнака. Гаспадар убачыць гэта i загадае гаспадынi добра кармiць цябе. А празь месяц, як патлусьцееш, - прыходзь да мяне, тады я цябе зьем.
   Сабака падумаў i згадзiўся.
   Адвячоркам прыбег воўк, ухапiў падсьвiнака i павалок цераз агароды.
   Тут сабака як наробiць ляманту, як кiнецца за ваўком...
   Пачуў гэта гаспадар, выскачыў з хаты, бачыць: воўк падсьвiнака валачэ цераз агароды, а сабака яго даганяе, адбiрае.
   - Туйга! Туйга! - закрычаў гаспадар на ўсю сiлу. - Кусi яго, Лыска!
   Воўк тым часам кiнуў падсьвiнака, а сам ходу ў лес.
   - Малайчына, Лыска! - пахвалiў гаспадар сабаку, прывёў на кухню i загадаў жонцы кармiць яго.
   Жыве Лыска прыпяваючы. А празь месяц зрабiўся такi тлусты, аж шэрсьць блiшчыць. I пра дагавор з ваўком забыўся.
   Вось аднойчы сабралiся ў гаспадара госьцi. П'юць, гуляюць, песьнi сьпяваюць. Нямала тут i Лыску перапала - цэлую кучу касьцей пад стол яму накiдалi.
   Наеўся Лыска ды выйшаў на двор - у сваю будку. Глядзiць - аж у будцы воўк чакае яго.
   - Чаго ты тут? - зьдзiвiўся сабака.
   - Па цябе прыйшоў, - адказвае воўк. - Памятаеш наш дагавор з табою?
   Спалохаўся сабака - ня хочацца яму на воўчыя зубы трапляць. Вось ён i кажа:
   - Ня еш ты мяне, воўк. Я цябе за гэта добра пачастую самаю смачнаю ядою.
   - Адкуль-жа ты возьмеш?
   - У майго гаспадара госьцi. Там пад сталом поўна касьцей - навет зь мясам. Хадзем!
   - Баюся. Яшчэ заб'юць мяне там.
   - Ня бойся, не заб'юць, - угаворвае сабака. - Я цябе правяду так, што нiхто i ня ўбачыць.
   Згадзiўся воўк i пайшоў за сабакам.
   Лыска пакiнуў яго ў сенцах, сам убег у хату, махнуў хвастом i патушыў лучыну.
   - Цяпер бяжы пад стол, - паклiкаў ён ваўка. Воўк так i зрабiў.
   Сабака накармiў ваўка, навет вiном напаiў. Сядзяць яны сабе пад сталом ды зюкаюць пацiху.
   А тым часам госьцi засьпявалi вясёлыя песьнi.
   Воўк слухаў, слухаў, ды кажа сабаку:
   - Мне таксама сьпяваць хочацца.
   - Маўчы лепш, - адказвае сабака.
   Воўк памаўчаў крыху ды зноў за сваё:
   - Ня вытрымаю, - кажа, - аж язык сьвярбiць, гэтак сьпяваць захацелася.
   I зацягнуў на ўсю хату басам:
   - Ау-ау!
   А сабака таксама ня вытрымаў ды давай падпяваць яму:
   - Гаў, гаў! Цяў, цяў!..
   Пачулi гэта госьцi, ухапiлi хто качаргу, хто чапялу, набiлi ваўка i выкiнулi яго з хаты разам з сабакам.
   Ачухаўся воўк i кажа сабаку:
   - Ну i накармiў-жа ты мяне! Я табе не дарую гэтага.
   - Сам вiнаваты, - кажа сабака. - Трэба было маўчаць.
   - Не, - не згаджаецца воўк, - гэта ты вiнаваты. Навошта ты завёў мяне ў хату?
   Спрачалiся яны, спрачалiся, нарэшце воўк кажа:
   - Калi так, давай будзем ваяваць: хто каго зваюе, той таго i зьесьць. Зьбiрай сваё войска i прыходзь да мяне ў лес.
   - Што-ж, - кажа сабака, - няхай будзе так.
   Назаўтра ўзяў ён барана, ката i пеўня сабе ў памочнiкi ды пайшоў на вайну з ваўком.
   А воўк запрасiў да сябе ў ваякi мядзьведзя, дзiка i зайца. Сабраў ён сваё войска, выйшаў на ўскраек лесу i чакае.
   - Палезь ты, Мiхайла, - кажа ён да мядзьведзя, - на елку ды паглядзi, цi ня iдзе сабака iз сваiм войскам.
   Мядзьведзь узьлез на елку, прыгледзеўся i кажа:
   - Iдзе!
   - Ну, дык злазь! - клiча воўк. - Будзем ваяваць.
   - Не, ня зьлезу, - адказвае мядзьведзь.
   - Чаму?
   - Страшна.
   - Што-ж там за войска такое, што ты гэтак спужаўся? - пытаецца воўк.
   - Такое войска, што я нiколi i ня бачыў, - адказвае мядзьведзь калоцячыся. - Адзiн ваяка тоўсты i калматы, зь вiламi iдзе; другi - грозны, вусаты, ззаду пiку нясе; трэйцi - у шапачцы чырвонай, iз шпорамi на нагах, шабляю махае... Першы iдзе, галавою трасе ды ўсё крычыць: "Бэ! Я ўсiх пакалю, на вiлы пасаджу!" Другi сярдзiта чмыша, па бакох азiраецца i ўсё мармыча: "Мне, мне iх давай!" А трэйцi, ганарысты такi, крычыць: "Куды, куды iсьцi! Я адзiн усiх паб'ю!".
   Дзiк пачуў гэта ды хутчэй у мох па самыя вушы зашыўся. А воўк бачыць, што не пасьпее схавацца, - стаў на заднiя лапы i стаiць. "Хавайся за мяне, - кажа ён пералалоханаму зайцу. - Яны падумаюць, што я - пень, i абмiнуць нас".
   Прыходзiць сабака iз сваiм войскам, бачыць - нiдзе нiкога няма.
   Тут якраз барану рогi засьвярбелi. Глядзiць ён - побач нейкi пень стаiць. Разагнаўся баран ды - трах! - рагамi ў пень. У ваўка ад гэтага i галава раскалолася. Павалiўся ён дагары ды ногi выцягнуў. Заяц выскачыў з-пад ваўка, але сабака згледзеў яго i адразу злавiў.
   Дзiку ў гэты час, як на бяду, села муха на вуха. Паварушыў ён вухам, каб сагнаць яе, а кот падумаў, што там мыш. Кiнуўся туды ды давай мох разграбаць. Так i дзярэ дзiка вострымi кiпцюрамi! Цярпеў, цярпеў, дзiк, а потым усхапiўся ды наўцёкi...
   Певень напужаўся дзiка, залопаў крыльлямi, узьляцеў на елку i нарабiў крыку:
   - Куды, куды?
   Мядзьведзь падумаў, што гэты самы грозны ваяка да яго дабiраецца, i залез iз страху аж на верхнi сук. Сук ня вытрымаў, зламаўся, мядзьведзь грукнуўся вобземлю i забiўся.
   З таго часу больш i не сябруюць сабака з ваўком.
   КОТ МАКСIМ
   Жылi дзед i баба. Мелi яны сына i ката. Сына звалi Марцiнам, а ката Максiмам.
   Памерлi дзед i баба. Застаўся Марцiн з катом Максiмам.
   Марцiн гультай быў вялiкi, усё на печы ляжаў, а кот яду яму насiў: то птушку дзе зловiць, то каўбасу цi сала ў суседзяў украдзе...
   Вось так жылi яны, жылi - згарэла хата, адна глiняная печ засталася.
   - Што рабiць будзем? - пытаецца кот у гаспадара. - Трэба хату будаваць.
   - Ат, - кажа Марцiн, - навошта нам хата? Хопiць i печы.
   Пажылi яны з год на печы, а тут i печ развалiлася.
   - Што рабiць будзем? - зноў пытаецца кот у гаспадара.
   - Ты, - кажа Марцiн, - як сабе хочаш, а я надумаўся жанiцца: вазьму багатую жонку, яна мне пабудуе хату.
   - Хто за такога гультая пойдзе замуж? - сьмяецца кот. - Ты-ж толькi любiш ляжаць на печы, у цябе i выгляд нечалавечы.
   - Пойдзе! - кажа Марцiн. - Няма чаго сьмяяцца! Сама царэўна пойдзе. Iдзi, Марцiн, да цара. Скажы яму - так i так: пан Марцiн, па прозьвiшчу Глiнскi-Папялiнскi, сватаецца да тваёй дачкi. Ну i зрабi ўсё, як трэба: нагавары яму, што багацейшага за мяне пана ўва ўсiм царстве не знайсьцi...
   - Цяжкую ты загадаў мне службу, пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi, - кажа кот.
   - Нiчога, iдзi, а то папругi дастанеш! - пагразiў яму гаспадар.
   - Ну што-ж, паспрабую шчасьця.
   Нанасiў кот гультаю Марцiну яды ў запас, каб той з голаду не памёр, а сам выправiўся ў далёкую дарогу.
   Iдзе ён, iдзе, прыходзiць у лес. Бяжыць насустрач заяц.
   - Куды, кот, iдзеш? - пытаецца ён.
   - Да цара.
   - Чаго?
   Кот падумаў i кажа:
   - На суд...
   - На якi суд?
   - Праўды хачу дайсьцi.
   - Якой праўды?
   - А вось якой. Дзе што котка ўкрадзе або нашкодзiць - усё на ката звальваюць. Кот, кажуць, сьмятану зьлiзаў, кот сала ўкраў... А ката там i блiзка ня было. Не магу я пярпець такога паклёпу на сябе.
   - Пайду хiба i я з табою! - кажа заяц.
   - Чаго?
   - Таксама на суд. Дзе што зайчыха зробiць - усё на зайца кажуць. Хто ў садзе прышчэпы папсаваў? Заяц! Каго сабакi ганяюць? Зайца! А там зусiм i ня заяц быў, а зайчыха. Не магу я такой няславы цярпець. Пайду да цара на суд.
   - Дык што-ж ты - адзiн пойдзеш? -кажа кот. - Хто табе аднаму на судзе паверыць. Там трэба сьветкi мець.
   - А ты чаму адзiн iдзеш?
   - Ну, у мяне iншая справа. Там у мяне дзядзькi, бацькi, дзяды, браты жывуць. Усе па слову скажуць, мне i павераць. Вось каб ты набраў сотнi тры сьветак, тады можна сьмела iсьцi.
   Як пакоцiцца заяц, як наробiць крыку на ўвесь лес:
   - Дзядзькi, бацькi, дзяды, браты, бяжыце сюды!
   Тут, як бачыш, з усiх бакоў пасыпалiся зайцы.
   Назьбягалася iх цэлая чарада.
   Прывёў кот Максiм зайцоў да царскiх палацаў. Бачыць - на дварэ вялiкi хлеў стаiць. Ён i кажа зайцам:
   - Пачакайце вы ў гэтым хляве. Скончыцца мой суд, тады я вашу скаргу падам цару.
   Зайцы паскакалi ў хлеў, а кот - бразь! - ды i зачынiў iх там на засаўку.
   Iдзе ён да царскiх палацаў, падскокваючы, у лапкi плешчучы.
   Узыходзiць на ганак, стукае ў дзьверы:
   - Адчынiце!
   Адчынiў яму салдат-вартавы.
   - Чаго трэба? - пытаецца.
   - Пакажы, дзе цар жыве.
   Салдат паказаў.
   Увайшоў кот Максiм у вялiкi пакой, а там цар сядзiць.
   - Добры дзень, ваша вялiчаства-вымператарства!