Неизвестен Автор. Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)

   - Добры дзень, каток! - адказвае цар. - Што скажаш?
   - Ды вось прыслаў табе мой гаспадар пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi гасьцiнчыка.
   - Дзе-ж той гасьцiнчык?
   - У хляве.
   Прыйшоў цар у хлеў, паглядзеў, а там поўна зайцоў, як зачынiць.
   - Мусiць, дужа багаты твой гаспадар, калi гэтулькi зайцоў прыслаў? дзiвiцца цар. - Мусiць, у яго яшчэ больш ёсьць.
   - Ён, панок-царок, такi багаты, што дай ты рады. Усяго ў яго многа, няма толькi гаспадынi ў пакоях. Прыслаў мяне тваю дачку сватаць.
   Павёў цар ката ў палацы, накармiў, напаiў, ды яшчэ i на дарогу ў торбу даў. А пра дачку змаўчаў.
   Вярнуўся кот Максiм дахаты. А яго гаспадар ледзьве дыхае: усе катовы запасы даўно паеў.
   Разьвязаў кот торбу, дастаў адтуль усё, што з дарогi засталося, i пачаў кармiць гаспадара.
   Акрыяў сяк-так пан Глiнскi-Папялiнскi ды пытаецца ў ката:
   - Ну, што табе цар сказаў?
   - Нiчога цiкавага, - кажа кот.
   - Дык iдзi яшчэ раз да цара. Толькi нанасi мне больш яды ў запас.
   Нанасiў кот яму яды, а сам зноў пайшоў да цара.
   Прыходзiць у лес, а тут насустрач яму воўк:
   - Куды iдзеш, кот?
   - Да цара.
   - Чаго?
   - На суд.
   I расказаў ваўку, на якi суд ён iдзе. Воўк кажа:
   - Дык i я пайду з табою! Мяне таксама часта дарэмна лаяць.
   - Аднаму табе суд не паверыць, - кажа кот.
   - А ты чаму адзiн iдзеш?
   - Што ты параўняўся зы мною. Мяне ўся царская радня ведае, а ад цябе навет сабакi ўцякаюць, калi дзе ўбачаць. У мяне там дзядзькi, бацькi, дзяды, браты...
   - Дык што-ж мне рабiць?
   Зьбяры сотнi тры сьветак, тады павераць.
   Падскочыў воўк, аб зямлю стукнуў ды завыў на ўвесь лес:
   - Дзядзькi, бацькi, дзяды, браты, бяжыце сюды!
   Назьбiралася ваўкоў з усяго лесу.
   Павёў iх кот Максiм да цара.
   Прыходзяць на царскi двор. Нецярплiвыя ваўкi кажуць:
   - Мы першыя пойдзем на суд.
   - Не, - кажа кот, - мая скарга там даўно ляжыць. Як скончыцца мой суд, тады я падам вашу скаргу i вас паклiчу. А пакуль што пачакайце ў гэтым хляве.
   Ваўкi падагнулi хвасты ды пацягнулiся ў хлеў. Як толькi зайшлi ўсе, кот бразь! - i зачынiў iх там. А сам падаўся ў палацы, у лапкi плешчучы.
   Узыходзiць на ганак: стук, стук! Знаёмы салдат адчынiў яму. Кот проста да царскiх пакояў шыбае. Увайшоў да цара, добры дзень даў.
   - Што скажаш, каток? - пытаецца цар.
   - Так i так, - кажа кот Максiм, - прыслаў табе мой гаспадар пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi новы гасьцiнчык.
   - Добра, - кажа цар.
   Прыйшоў у хлеў, глядзiць, а там ваўкоў лiкам-нялiчана: i ў загарадках поўна набiта i яшчэ пад страхою, на вышках, процьма.
   Загадаў цар ваўкоў пабiць, усiм слугам футры пашыць, а кату кажа:
   - Перадай пану Глiнскаму-Папялiнскаму: няхай сам да мяне ў госьцi прыедзе.
   Прыбег кот дахаты ўночы, задыхаўшыся. Пачаў тармасiць гаспадара. Ледзьве дабудзiўся.
   - Уставай, - кажа, - я ад цара прыйшоў.
   Раскатурхаўся сяк-так Глiнскi-Папялiнскi, пытаецца:
   - Што цар сказаў?
   - Сказаў, каб ты сам да яго ў госьцi ехаў.
   Пачухаў Глiнскi-Папялiнскi патылiцу:
   - У чым-жа я паеду? Я-ж голы, як бiзун.
   - Нiчога, - кажа кот, - што-небудзь прыдумаем.
   Сабралiся яны i бягом пабеглi да цара.
   Бягуць, бачаць - недалёка ля гасьцiнца цэлае войска салдат сьпiць. Кот спынiў гаспадара.
   - Пачакай, - кажа, - тут.
   А сам крадкам пайшоў да войска. Назьнiмаў у сонных салдат шапак i напакаваў iмi два мяхi. Адзiн мех на плечы ўськiнуў, другi гаспадару даў. I пайшлi сабе далей.
   Падыходзяць да рэчкi. Кату пiць захацелася. Паставiў ён мех ля мосту, гаспадара за каравульнага пакiнуў, а сам палез у рэчку ваду пiць. Напiўся вады, бачыць - паўзе рак у нару. Кот схапiў яго за вус i выкiнуў на бераг.
   Рак пачаў прасiцца:
   - Пусьцi мяне ў ваду. Можа, я табе таксама якую-небудзь службу саслужу.
   Кот падумаў i кажа:
   - Якую-ж ты мне можаш саслужыць службу?
   - У вадзе, - кажа рак, - любую. Загадай, што хочаш, усё зраблю.
   - Падкапай да ранiцы маставыя слупы, - загадаў кот.
   - Добра, - кажа рак. - Гэта я магу.
   Пусьцiў кот рака, i той адразу-ж ухапiўся за работу.
   - А ты, - кажа кот Марцiну, - як толькi абвалiцца мост, раськiдай шапкi па вадзе i чакай мяне тут.
   Сказаў кот гэтак, пераскочыў цераз мост ды пабег да цара ў палацы.
   Прыбягае, дакладвае цару:
   - Так i так, ваша вялiчаства-вымператарства... Ехаў да цябе ў госьцi мой гаспадар, пан Глiнскi-Папялiнскi, ды бяда здарылася: мост зламаўся, уся яго пяхота i коньнiца патапiлася, адзiн ён застаўся голы, бо абмундзiраваньне з вадою сплыло...
   Тут цар сеў у карэту, ката з сабою пасадзiў, прыехаў да маста. Глядзiць, i праўда: толькi шапкi ад войска па вадзе плаваюць.
   Паспачуваў цар пану Глiнскаму-Папялiнскаму ды загадаў лепшым сваiм краўцом i шаўцом пашыць яму новае абмундзiраваньне.
   Як бачыш пашылi краўцы i шаўцы новае абмундзiраваньне. Адзеўся Глiнскi-Папялiнскi, прыхарашыўся i паехаў з царом у палацы.
   Пагаманiў зь iм цар, пачаставаў, а потым i кажа:
   - А цяпер хацеў-бы я паглядзець твой маёнтак: калi ты i праўда такi багаты, дык аддам за цябе дачку.
   Спужаўся Глiнскi-Папялiнскi: якое-ж ён багацьце пакажа цару? Увесь яго маёнтак - адна глiняная печ, ды i тая развалiлася.
   Пачуў пра гэта кот Максiм. Паклiкаў ён свайго гаспадара ўбок i шэпча яму:
   - Ня бойся! Усё добра будзе.
   Запраглi царскiя канюхi самых лепшых коней у самую лепшую карэту. Сеў цар у карэту i паехаў. А кот наперадзе пабег - дарогу паказваць.
   Едзе цар, едзе, пад'яжджае да маёнтку Зьмея Гарынавiча. Кот наперадзе бяжыць. Бачыць: пастухi вялiкую чараду кароў пасуць. Падбягае ён да пастухоў.
   - Чые вы? - пытаецца.
   - Зьмея Гарынавiча.
   Кот натапырыў вусы, грозны стаў:
   - Не кажыце нiкому, што вы пастухi Зьмея Гарынавiча, а кажыце - Марцiна Глiнскага-Папялiнскага. Бо за мною ляцiць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.
   Сказаў так кот Максiм i пабег далей. Сустракае вялiкую чараду коней. Падбег да канюхоў i пытаецца:
   - Чые вы, канюхi?
   - Зьмея Гарынавiча.
   - Не кажыце, што вы Зьмея Гарынавiча, а кажыце - пана Глiнскага-Папялiнскага. Бо за мною ляцiць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.
   Тым часам царская карэта з громам пад'ехала да пастухоў.
   - Чые вы? - пытаецца ў iх цар.
   - Пана Марцiна Глiнскага-Папялiнскага, - адказваюць пастухi.
   - О, - дзiвiцца цар, багаты пан Глiнскi-Папялiнскi!
   Гэтак-жа адказалi i канюхi.
   Пакуль цар ехаў, кот прыбег у двор Зьмея Гарынавiча. Убачыў самога Зьмея i крычыць.
   - Хавайся, Зьмей Гарынавiч! Едзе Гром зь Пяруном - ён цябе заб'е i на муку сатрэ.
   Спужаўся Зьмей Гарынавiч:
   - Куды-ж мне схавацца?
   Кот паглядзеў i ўбачыў вялiкае дуплё ў старой лiпе.
   - Лезь хутчэй сюды! - кажа Зьмею.
   Залез Зьмей у дуплё, а кот забiў дуплё паленам ды яшчэ i глiнаю замазаў. Потым пабег да Зьмеевых слуг.
   - Чые вы? - пытаецца.
   - Зьмея Гарынавiча.
   - Не кажыце нiкому, што Зьмея Гарынавiча, а кажыце, што пана Марцiна Глiнскага-Папялiнскага. Бо за мною ляцiць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.
   - Добра, - кажуць напалоханыя слугi.
   Прыехаў цар у маёнтак Зьмея Гарынавiча. Слугi кiнулiся сустракаць яго.
   - Чый гэта маёнтак? - пытаецца цар.
   - Пана Марцiна Глiнскага-Папялiнскага! - у вадзiн голас адказалi слугi.
   - Ну, што-ж, - кажа цар, - сапраўды багаты пан Глiнскi-Папялiнскi. Аддам за яго дачку.
   Тут цар вярнуўся ў свае палацы, паклiкаў музыкаў i загадаў iграць вясельле.
   Усяго там было: хто хацеў, тое пiў i еў. I я там быў, еў i пiў, па барадзе цякло, а ў роце ня было.
   АБ ДУРНЮ I ЗАЛАТЫМ ПТАХУ
   Было ў ваднаго чалавека трох сыноў: двух разумных, а трэйцi - дурны. Старэйшы ўмеў на скрыпцы йграць, серадольны - на дудцы, а найменшы - дурны, усё, седзячы на печы, лучыну стругаў. Вырасла ў таго гаспадара ў садочку яблынка, а на ёй расьлi залатыя яблычкi. Аднаго разу агледзiлi яны, што кажнаю ноччу не ставала аднаго яблычка. Выправiў бацька старэйшага сына пiлнаваць, а ён прыставiў драбiнку да яблынi i йграе сабе ды йграе. Адно-ж на ранiцу яму спаць захацелася, ён задрамаў, а тымчасам нешта зашумела. Прачнуўся, аж нiдзе нiчога няма, толькi яблычка не стае. Пайшоў ён да бацькi змаркоцiўшыся, што не дапiльнаваў.
   На другую ноч серадольны кажа:
   - Пайду ўжо я, я дапiльную.
   Як прыйшла другая ноч, пайшоў ён iз сваёй дудкай, сеў на драбiнцы ды йграе сабе на ўсякiя лады. Грае ён так, грае, ледз узыйшла зарнiца, а яму спаць захацелася; ён задрамаў, аж чуе скрозь сон, што нешта зашумела. Пакуль ён прачнуўся, iзноў аднаго яблычка няма. Брыдка й яму iсьцi ў хату, што не дапiльнаваў яблычка.
   А ўжо той дурны кажа:
   - На чым стану то стану, а такi мушу дапiльнаваць залатых яблычкаў. - Усе толькi ўсьмiхнулiся на тую гутарку.
   Прышла трэйцяя ноч, дурны, такi ўжо рызыкоўны, выбiраецца ўжо на драбiну, набраў iз сабою лучыны ды й пачарапкаўся якраз на яблынку. Стругае ён сабе, стругае ды й падсьпеўвае. Ледзь пачало на сьвет займацца, аж чуе шчэ здалёк, што нешта шумiць. Прытаiўся ён на драбiнцы, ажно-ж залаты птах вялiкi, большы за жураўля, ляцiць проста на залаты яблычак. Птах да яблынкi, а ён яго - цап за хвост. Птах вырваўся i яблычка ня ўкраў, толькi тры пярынкi засталося ў дурнога ў руцэ. Бяжыць ён з радасьцю ў хату:
   - А што, цi-ж не казаў, што дапiльную. Хоць птушку й упусьцiў, але пер'е якое маю i яблычкi ўсе.
   Браты, як кроўю пазалiвалiся ад сораму, што дурны славы даканаў. I давай тут старшы брат казаць:
   - Ну, браткi, паеду я ў сьвет шукаць гэтае птушкi.
   Узяў адну пярыну iз сабою, набраў грошай на дарогу i ўсяго, што было патрэбна, прывязаў мечык, сеў на каня ды й паехаў. Прайшло ўжо шмат часу - анi птушкi, анi брат старэйшы не варочаецца. Тады серадольны й кажа:
   - Ну, паеду-ж я ўжо шукаць i брата i птушкi.
   Набраў i той усяго ўсялякага, прывязаў мечык, сеў на каня ды й паехаў. Жджэ бацька, жджэ год i другi, а тут анi птушкi, анi сыны не варочаюцца. Ажно-ж аднаго разу, стругаючы лучынкi, аказваецца дурны:
   - А што-ж, татку, анi хлапцоў нашых, анi птушкi няма, трэба ўжо мне выбiрацца ў дарогу.
   Бацька падумаў сабе:
   - Iдзi! Няма тых разумных, то няхай i цябе, дурнога, ня будзе.
   Дурны нiчога iз сабою ня браў: анi грошай, анi яды, толькi ўзяў трэйцюю пярынку, кiй у руку, ножык прывязаў да пояса, той самы, каторым ён лучынкi стругаў, ды й пайшоў пехатою. Iдзе ён сабе ды йдзе, ужо й ноч надыходзiць, аж бачыць, ляжыць пры дарозе конь здохлы. Нiчога ў iм у сярэдзiне ня было, толькi хрыбеты наставiлiся. Спынiўся гэта дурны, паўглядаўся на каня i думае сабе:
   - Легчы спаць на полi, то холадна будзе на ветры; прасiцца да каго нанач, шчэ ня прымуць, улезу ў гэты тулаб ды й буду ў iм спаць, як на печы ў таткавай хаце. Улез ды й зараз заснуў. Сьпiць ён сабе спакойна, аж чуе, што нехта яго хату торгае. Зiрнуў ён праз скабы, аж гэта ваўчыца цягае гэтага каня i каля яе ваўчанятка маленькае: яна грызе, а яно сабе бегае ды нюхае i ўбегла ў сярэдзiну, дзе ляжаў дурны. Як яно ўбегла, дык ён - цап за яго, а ваўчыца давай прасiць ды малiць:
   - А мой ты, - кажа, - такi, а мой ты сякi, зраблю табе, што захочаш, адно аддай мне маё дзiця!
   Дурны-ж кажа:
   - Мне нiчога ня трэба, толькi скажы ты мне, дзе жыве залаты птах, што ў майго бацькi яблычкi краў?
   - I скажу табе, - кажа, - i завяду, толькi пасядзi ты тут крышачку, пакуль я сваё дзiця да гнязда завяду i сама вярнуся.
   - Ну, - кажа дурны, - добра, пачакаю, толькi не марудзь, - i аддаў ёй тое воўчанятка.
   Як ваўчыца сказала, так i зрабiла. Прыйшоўшы да яго кажа:
   - Ну сядай на мяне, я цябе хутчэй занясу, чымсьцi ты туды сам дойдзеш.
   Нясла яна яго, нясла, а як iм есьцi захочацца, то ваўчыца пабяжыць, зловiць хутчэй дзе што, задушыць, прынясе яму; ён крыху прыпячэ, зьесьць ды далей у дарогу. Прышлi яны да мора. Ваўчыца кажа:
   - Я табе пайду гусачку злаўлю, пад'есьцi трэба, каб быў дужы, бо цяжкая праца цябе чакае.
   Калi-ж пераплылi на другi бок мора, ваўчыца яго зноў навучае:
   - Iдзi ты ў гэты двор, што бачыш, толькi пацiхусеньку, памалюсеньку, каб нiдзе ня шаснуў, бо гэта закляты двор: усё ў iм, што толькi ёсьць, то сьпiць; а як ты, - кажа - шарахнеш, то ўсё папрабуджваецца i ты стуль ужо жывым ня выйдзеш. А як ты, - кажа, - увойдзеш у браму, то там два сабакi стаяць, на зялезных ланцугох укованыя, то йдзi пацiхусеньку, не разбудзi iх, бо як яны забрэшуць, то цэлы двор разбудзяць. А глядзi, - кажа, - як ты ўвойдзеш у першы пакой, там вiсiць меч бразгучы, - ён залаты, дарагiмi каменьнямi саджаны i вельмi харошы й дарагi; але ты яго ня чапай, бо як ён, - кажа, - пачне бражджэць, зьвiнець, то ўсе папрачынаюцца, i ты там зьгiнеш. Увойдзеш, - кажа, - у другi пакой, вiсiць гадзiньнiк зьвiнячы, не чапай яго, бо зьгiнеш. I яшчэ яму кажа:
   - Глядзi-ж як увойдзеш у трэйцi пакой, там вiсiць залатая клетка, а ў тэй клетцы сядзiць залаты птах, што ў вас яблычкi краў; вымi, - кажа, - яго з клеткi памалюсеньку, пацiхусеньку i сам цiшком iдзi назад, да мяне, бо я на цябе тут чакаць буду.
   Так ён i пайшоў туды. Перайшоў ён тыя сабакi, бачыў ён шмат людзей нейкiх чарнакнiжнiкаў, а ўсе i ўсё, дзе што хто рабiў, там i заснулi. Перайшоў ён тыя пакоi, пра якiя яна яму казала, ды i ўвайшоў у трэйцi. Тут, як не рване за тую клетку з птахам (ведама як дурны), дык як ня возьмуць званы бiць, а ён як ня выляцiць у другi пакой, як не рване за той залаты гадзiньнiк - як не пачне той гадзiньнiк на ўсялякiя лады перацiнаць; як ня выляцiць ён у першы пакой, ды за той меч - меч зьвiнiць, бражджыць. Усё тое галасу нарабiла, крыку, гармiдару; тыя папрачыналiся, а ён дай Бог ногi; i волас з галавы яму ня спаў - пераляцеў, як муха мiж iмi.
   Бачыць ваўчыца здалёк, што ён ляцiць на перадзе, а яны яго ўжо даганяюць, падбегла яна да яго, ён сеў на яе з гэтым багацьцем ды й паплылi. Адплылi добры кавалак ад берагу, глядзяць ажно тыя ўсе стаяць над морам ды й рукi ломяць, ды й ломяць...
   Пераплылi яны ўжо мора, давай ён прасiць ваўчыцу:
   - Скажы ты мне, дзе мае браты, парадзь ты мне, як-бы я мог iх дастаць.
   - Ня зьвязвайся ты, - кажа ваўчыца, - з братамi, бо яны цябе iзь сьвету зьвядуць.
   Але ён яе просiць, ён яе малястуе.
   - Скажы ты мне, скажы! Мяне, - кажа, - бацька за дурнога мае ды й ня любiць так, як iх, няхай ён зь iх хоць пацешыцца.
   Не магла ваўчыца ад яго адчапiцца ды й кажа:
   - Iдзi на каралеўскi двор, яны ў вастрозе сядзяць, толькi пiльнуйся, кажа, - каб яны цябе iзь сьвету ня збавiлi, - ды й разьвiталася зь iм.
   Дурны пайшоў да братоў, а яна да свайго дзiцяцi.
   Дайшоў дурны да караля ды й дастаяў таго, што яго братоў звольнiлi. Сабралiся яны ўсе разам ды й паехалi да бацькi. Прыехалi браты ў цёмны лес, узялi таго дурнога забiлi, а забiўшы, адцягнулi крыху з дарогi, гальлём прыкрылi, а самi зь яго багацьцем паехалi.
   Бегла тудою тая самюсенькая ваўчыца ды зьветрыла цела дурнога. Падбегла, разьвярнула гальлё i пазнала, што гэта ён.
   - От, - кажа, - як ён мяне паслухаў. А я яму казала, а я прыказвала, а я навучала - ды так яна ўжо па iм бядуе, i сама ня ведае, што яму даць за радачку.
   Прыдумала пасьля сама сабе:
   - Пайду, - кажа, - я да таго здохлага каня, мо я там якую радачку знайду.
   Прыбегла яна да таго каня, улезла ў той тулаб ды й сядзiць, ажно наляцелi крукi тое сьцерва кляваць. Яна гэта зьнячэўку ўхапiла адно кручанё ды й трымае, а кручыха так яе ўжо просiць, так молiць.
   Ваўчыца кажа:
   - Як ты мне прынясеш вады жывучае ды гаючае, то я табе аддам тваё дзiця.
   - От, як бач, - кажа кручыца, - так i прынясу, - ды й паляцела хутчэй сама. Набрала яна за гарамi, за дунаямi дзьве пляшачкi вады ды й прыносiць. Ваўчыца зараз ёй дзiця аддала, а сама пабегла да дурня, палiла яго аднэю вадою, ён ажыў, палiла другою - устаў.
   - А што, - кажа ваўчыца, - цi-ж я табе не казала, што твае браты гэтак зробяць? Пасьпяшай-жа ты цяпер хутчэй да дому, бо ўжо твой бацька бяседу склiкае, па табе стол адстаўляцьме ды й з радасьцю, што ягоныя сыны з такiм багацьцем жывыя й здаровыя да хаты паварочалiся. Зьяжджаюцца туды i паны, i цыганы, i каралi, i ўсялякiя людзi, бо кажнаму гэта вялiкае дзiва. А як ты прыйдзеш туды, то цябе нiхто не пазнае; ты прасiся, каб цябе хоць за падкухара прынялi. Бацька, - кажа, - твой не захоча, але кухар прыме, бо яму надта шмат працы. А памятай, - кажа, - калi кухар будзе абед той варыць, то ты ў кажную страву ўпусьцi па калельцы гэтае вады, то яна надта смачная будзе.
   Як яна яму сказала, так усё сталася. Прыняў яго кухар за падкухара, пасьля панастаўляў яму ўсялякiх страваў, каб варылiся, а дурны яму i кажа:
   - Дзядзьку, вы сабе або пайдзеце дзе можа, або ляжце, вы стурбавалiся ўжо, а я адзiн дам раду.
   А кухар з таго надта рады, зьверыў ужо ўсё на дурня, а сам прыйшоў толькi тады, калi пара была даваць да стала ды й знайшоў усё пароблена, як не спадзяваўся.
   Па тэй ужо вячэры цi па абедзе, хто яго ведае, як там называць, клiча гаспадар кухара, дае яму гасьцiнца ды й дзякуе за такiя смачныя стравы. Толькi той кухар быў нейкi сумленны ды й кажа:
   - Гэта той хлапец, што стаў за падкухара, панаварваў такiх смачных страваў.
   Гаспадар кажа:
   - Клiкнi мне гэтага падкухара.
   Прыходзiць падкухар, а гаспадар:
   - Дзе ты, - кажа, - i скуль навучыўся гэтак смачненька варыць?
   - У цёмным, - кажа, - лесе, пры дарозе, з-пад братняе рукi, што за дабро лiхам плацяць.
   Гаспадар i госьцi не зразумелi гэтага, толькi браты, як папера, белыя сталi. Тады дурны кажа:
   - Калi не разумееш падкухара дурнога, то глянь i здагадайся на сынох разумных.
   - Чаму, - кажа, - так?
   - А дзе-ж, - кажа, - пане гаспадару, твой сын трэйцi - дурны?
   - А Бог яго сьвяты ведае.
   Тады дурны бацьку да ног:
   - А то-ж я, - кажа, - твой сын найменшы, я славу даказаў, я птаха з-за мора з заклятага двара дастаў. Я, - кажа, - братаў з вастрогу выкупiў - i давай расказваць усю сваю прыгоду, што меў ад тае пары, калi выйшаў з бацькаўскае хаты. Слухаў яго бацька, а пасьля загадаў узяць зялезныя бораны ды й парасьцягваць разумных сынкоў, а з тым дурным мо' i цяпер яшчэ жыве i цешыцца.
   КАРАЛЕВIЧ, ЧАРАЎНIК I ЯГОНАЯ ДАЧКА
   У ваднаго караля быў маленькi сын, i хтосьцi яму сказаў, што ён зьгiне. Калi хлапец гэты падрос, то адзiн раз стаў прасiцца, каб яму дазволiлi пайсьцi на паляваньне. Кароль доўга яго ня пушчаў, але потым даў яму людзей, войска ды кажа:
   - Ну, iдзi, сынку, пазабаўляйся. - А тым людзям загадаў, каб яго пiльнавалi.
   Хадзiлi яны доўгi час па лесе, аж пад вечар убачыў той хлапец вельмi пекную птушку ды й пачаў за ёю ганяцца: ганяўся, ганяўся i заблудзiў. Ходзiць ён, ходзiць, аж узыйшоў на такi мост, што, калi iдзеш у вадзiн бок, мост топiцца ў ваду, калi iдзеш у другi, то таксама. Няма яму дзе дзецца. Нарэшце, падыходзiць да яго якiйсьцi чалавек ды й кажа:
   - Я цябе даўно чакаю, хадзi за мною, я цябе вывяду на бераг. - Вывеў яго i кажа:
   - Ну, цяпер хадзi за мною, я цябе завяду да хаты.
   Завёў яго да свае хаты, загадаў даць пiць, есьць i кажа:
   - Ляж спаць, а заўтра я табе дам працу: калi ты яе зробiш, то будзе добра, а калi ня зробiш, то будзе табе сьмерць.
   Назаўтра яго збудзiў той чалавек, загадаў жонцы даць яму есьцi, а затым павёў на працу. Прыйшлi яны да лесу, а там ляжыць агромнiсты камень, вось той чалавек яму й кажа:
   - Як ты зробiш за дзень у гэтым каменi дванаццаць пакояў, зусiм такiх, як трэба, толькi ключы аддаць, то добра, а калi не, то сьмерць цябе чакае.
   I даў яму малаток ды долата, а сам пайшоў да дому.
   Той хлапец падзюбаў, падзюбаў, бачыць, што нiчога ня зробiць, сеў ды й плача. Аж прыносiць яму таго чараўнiка дачка палудзень i кажа:
   - Чаго ты плачаш?
   - Ай, - кажа - плачу: казаў мне твой татуля зрабiць дванаццаць пакояў у каменi, а я - кажа, - ня дам i жаднае рады.
   - Цiха, - кажа, - ня плач, сядзь i еш, я табе дапамагу.
   А калi хлапец пасiлкаваўся, яна яму кажа:
   - Ляж цяпер, сваё гора засьнi.
   Лёг хлапец i зараз-жа заснуў, а яна клiкнула нячыстых духаў; як бачыш зрабiлi яны дванаццаць пакояў у каменi. Тады яна яго будзiць:
   - Устань, - кажа - бо я адыходжу; на табе ключ; калi прыдзе мой татка-чараўнiк i запытае цябе, цi добра зрабiў, то скажы: усё добра, толькi адно вакенца крывое, бо калi скажаш, што ўсё добра, то будзе з табою кепска. А ключы ня йначай як яму ў рукi дай, бо калi дзе паложыш, то ён папсуе табе працу.
   Пад вечар iдзе той чараўнiк да каралевiча i пытае:
   - А, што, добра зрабiў?
   - Добра, - кажа каралевiч, - толькi адно вакенца ў сенцах крыва стаiць.
   Тады чараўнiк кажа:
   - Ну, хлопча, добры зь цябе майстар, iдзi да хаты.
   Ён зноў загадаў даць яму пiць, есьць i кажа:
   - Заўтра я дам табе шчэ працу, калi ты яе зробiш, то будзе добра, калi-ж не, то сьмерць цябе чакае.
   Той пайшоў, лёг i спаў аж да самага сьвету. Назаўтра рана збудзiў яго чараўнiк, загадаў даць пiць, есьцi, павёў да лесу, даў яму шкляную сякеру i кажа:
   - Ну, калi ты за дзень зрубiш гэты лес, ацярэбiш яго i ў сажнi паскладаеш, то будзе добра, а калi не, то сьмерць цябе чакае.
   Чараўнiк завярнуўся ды пайшоў дадому, а гэты хлапец секануў у дрэва, сякера высыпалася i няма чым рубаць. Сеў ён i плача. Аж у палудзень прыносiць тая самая есьцi i кажа:
   - Чаго ты зноў плачаш?
   - А як-жа мне ня плакаць, калi мяне твой татуля так нацiрае, што я цябе мо больш i не пабачу.
   А яна яму кажа:
   - Э, глупства, не бядуй, еш i ляж адпачыць, я табе дапамагу, але глядзi, каб ты аба мне не забыўся.
   Тут-жа ён прырок ёй, што нiколi не забудзе. А пад'еўшы, палажыўся спаць. Яна тымчасам клiкнула сваiх памоцнiкаў, i ўвачавiдкi сажнi стаяць. Тады яна кажа:
   - Уставай ужо, а калi прыдзе чараўнiк i запытае, цi добра зрабiў, то скажы: усё добра, толькi адна хвоя зламалася напалову. А не кажы, што я табе дапамагаю, бо ён цябе будзе пытаць.
   Прыходзiць чараўнiк i пытае:
   - А што, добра зрабiў?
   - Добра, толькi адна хвоя зламалася напалову.
   - О, - кажа - то ты, мусiць, лепшы майстар за мяне. Але цi не дапамагае табе дачка мая?
   - Ы-ы, яшчэ, то не дапамагала, толькi прынясе палудзень, я зьем, i зараз яна iдзе назад.
   - Ну, то йдзi дадому.
   Завёў, напаiў, накармiў дасыта i кажа:
   - Iдзi-ж спаць, бо заўтра зноў чакае цябе праца.
   Назаўтра даў яму напарстак, завёў яго да возера ды й кажа:
   - Вылi з возера за дзень усю ваду, а дно пясочкам жоўценькiм высып. Апрача таго, палiчы рыбаў, колькi будзе вялiкiх, i колькi малых.
   Той вылiваў, вылiваў напарсткам ваду, але й знаку няма. Аж прыносiць тая есьцi, а ён плача.
   - Чаго ты ўсё плачаш.
   - А як-жа мне ня плакаць, то-ж казаў мне бацька твой напарсткам ваду вылiць, а я вылiваю i знаку няма.
   - Э, глупства, я табе дапамагу, але памятай, каб ты мяне не забыўся.
   Ён пад'еў i палажыўся спаць. Як бачыш, так вада вылiта, i дно жоўценькiм пясочкам пасыпана.
   - Ну, устань, але памятай, калi прыдзе татуля i запытае, цi зрабiў, кажы зрабiў. - А рыбу палiчыў? - Палiчыў: большай трыста шэсьцьдзесят, а меншай ня зьлiчыў. Тады ён табе скажа, што гэта не твая праца, а мая, то ты не кажы, што гэта я зрабiла, бо было-б з табою кепска. Ну, а пасьля ён табе скажа, каб ты пазнаў, каторая табе абед насiла, а нас ёсьць сем, то над маёй галавою будзе муха лятаць; а другi раз - ззаду будзе кветачка ў мяне, а трэйцi раз - будзе на пазурку зялёная нiтачка. - Сказаўшы гэта, пайшла да хаты.
   Неўзабаве прыходзiць чараўнiк i пытае:
   - А што, зрабiў?
   - Зрабiў.
   - Рыбу аблiчыў?
   - Аблiчыў: большай трыста шэсьцьдзесят, а меншай не аблiчыў.
   - О, мусiць, то мая дачка зрабiла, а ня ты? - А ён:
   - Не, - кажа, - далi-Бог не: яна толькi прынесла есьцi i зараз-жа пайшла.
   - Ну, iдзi дадому, калi ты пазнаеш, каторая прыносiла табе палудзень, то я цябе ажаню зь ёю, а калi не - то галаву адарву.
   Пайшлi. Прыходзiць, аж ён паставiў сем паненак, як адна, нiякае адмены нiдзе няма.
   - Ну, - кажа - выбiрай.
   Прыгледзеўся ён над катораю муха лятала i кажа:
   - Вось гэта.
   - Ну, добра, iдзi спаць.
   На другi дзень вывяў зноў сем, як адну, i кажа:
   - Выбiрай цяпер.
   Так абыйшоў ён кругом, угледзiў белую кветачку i кажа:
   - Гэта мая.
   Чараўнiк толькi галавою пакруцiў i думае сабе: ну й хiтры-ж ты.
   Назаўтра выводзiць зноў сем галубiц, як адна, анiякае адмены, i кажа:
   - Ну, хлопча, выбiрай, каторая табе палудзень насiла.
   Хадзiў ён кругом, хадзiў i ўгледзеў на пазурку зялёную нiтачку, ды й кажа:
   - Калi ня мыляюся, то гэта мая. А чараўнiк:
   - Ну, - кажа, - ты лепшы штукар за мяне.
   Назаўтра iх ажанiў i загадаў, каб матка пiльнавала, каб часам яны не паўцякалi. А нявеста цiха кажа каралевiчу:
   - Мы ўцячом, але паставiм дванаццаць зэдлiкаў, то гэтыя зэдлiкi будуць за мяне адказваць.
   Так i зрабiлi, а самi наўцекача. Матка пытае:
   - Галена, ты ёсьць?
   - Ёсьць.
   Так яна пытала дванаццаць разоў, а зэдлiкi адказвалi; запытала трынаццаты раз - цiха, дык яна як крыкне:
   - Мужу, уставай - няма!
   Тады чараўнiк кажа:
   - Бяжы хутчэй, мацi, калi ўпусьцiла, ганi iх.
   Мацi зрабiлася цёмнаю хмараю i гонiцца, а дачка тое пачула й кажа:
   - Гонiць нас мацi, я стану вялiкiм лесам, а ты маленькаю птушачкаю, толькi ня дайся ёй ухапiць.
   Вырас адразу вялiкi лес, а маленькая птушачка лятае ў iм. Пачала баба за птушкаю ганяцца: лятала, лятала, ды не ўхапiла. Вярнулася назад, чараўнiк пытае:
   - А што ты бачыла?
   - Так i так.
   - А чаму ты ня брала, то-ж гэта яны, - ганi баба iзноў.
   Баба зноў зрабiлася цёмнаю хмараю i гонiць, а дачка тое пачула й кажа:
   - Ну, гонiцца зноў мацi, я зраблюся вялiкаю гарою, зарослаю церняю, а ты будзеш салавейчыкам, толькi ня дайся ёй ухапiць.
   I стала адразу вялiкая гара, зарослая церняю, а салавейчык песьню сьпявае. Хмара надыйшла, стала баба за салавейчыкам хадзiць: хадзiла, хадзiла - ня дала рады прадзiраць гэтага церня калючага, завярнулася i паляцела, а яны далей уцякаюць. Прылятае да хаты, а ён:
   - А што, бачыла?
   - Так i так.
   - Чаму ты, дурная баба, ня брала, то-ж гэта яны й былi. Ганi трэйцi раз, як знойдзеш, забiрай.
   Узяла баба iз сабою тры гарэхi i зноў гонiць iх, а дачка пачула й кажа:
   - Я буду возерам, а ты качуром - ня дайся-ж ты ёй ухапiць.
   Прыляцела баба, хадзiла кругом возера i не ўхапiла.
   - Ну, ты, - кажа, - мяне не шкадуеш, а я цябе шкадую: на табе, дачка, тры гарэхi, яны табе ў няшчасьцi дапамогуць.
   А потым паляцела назад, а яны з гарэхамi - уцякаюць далей. Калi-ж падыйшлi блiзка да дому таго хлапца, яна й кажа:
   - Я затрымаюся ў карчме, а ты iдзi дадому, толькi глядзi, каб цябе бацькi не цалавалi, бо ты аба мне зусiм забудзеш.