Булгаков Михаил Афанасьевич. Майстар i Маргарыта (на белорусском языке)

   - Дзякуй вам, бывайце, - сказала Маргарыта i ўстала.
   - Ну што ж, Бегемот, не будзем нажывацца на непрактычнасцi чалавека ў святочную ноч, - загаварыў Воланд. Ён завярнуўся да Маргарыты: - Такiм чынам, гэта не лiчыцца, я нiчога не рабiў. Што вы сабе хочаце?..
   Настала маўчанне, i перапынiў яго Кароўеў, якi зашаптаў Маргарыце на вуха:
   - Алмазная донна, цяпер вам раю быць разумнаю! А то ўдача можа i знiкнуць.
   - Я хачу, каб мне зараз, у гэтую самую хвiлiну, вярнулi майго каханка, майстра, - сказала Маргарыта, i твар яе сцяла сутарга.
   I адразу ў пакой уварваўся вецер гэтак, што полымя свечак у свечнiках легла, цяжкая фiранка на акне адсунулася, адчынiлася акно, а ў далёкай вышынi паказалася поўня, але не ранiшняя, а начная. Ад падаконнiка на падлогу разаслалася зялёная хустка начнога святла, i ў iм з'явiўся начны Iванаў госць, якi называўся майстрам. Ён быў у сваiм бальнiчным адзеннi - у халаце, у туфлях i чорнай шапачцы, з якою не разлучаўся. Няголены твар сутаргава крывiўся, ён па-вар'яцку,спалохана зiркаў на агонь свечак, а месячны струмень кiпеў вакол яго.
   Маргарыта яго пазнала адразу, застагнала, пляснула рукамi i пабегла да яго. Яна цалавала яго ў лоб, у губы, тулiлася да яго калючае шчакi, i слёзы, якiя яна доўга стрымлiвала, цяклi ручаямi па яе твары. Яна паўтарала адно толькi слова, недарэчна паўтарала яго:
   - Ты... ты... ты...
   Майстар адхiлiў яе ад сябе i глуха прамовiў:
   - Не плач, Марго, не муч мяне. Я цяжка хворы, - ён ухапiўся рукамi за падаконнiк, быццам збiраўся ўскочыць на яго i ўцякаць, выскалiў зубы, прыгледзеўся да тых, хто сядзеў, i закрычаў: - Мне страшна, Марго! У мяне зноў пачалiся галюцынацыi...
   Плач душыў Маргарыту, яна шаптала, душачыся словамi:
   - Не, не, не... не бойся нiчога... я з табою... я з табою...
   Кароўеў спрытна i непрыкметна падапхнуў майстру крэсла, i той сеў на яго, а Маргарыта ўпала на каленi, прыцiснулася да боку хворага i гэтак зацiхла. Ад хвалявання яна не заўважала, што была ўжо не раздзетая, на ёй цяпер быў шаўковы чорны плашч. Хворы нагнуў голаў i глядзеў на зямлю сумнымi хворымi вачыма.
   - Сапраўды, - загаварыў Воланд пасля маўчання, - яго сапраўды моцна скалечылi. - Ён загадаў Кароўеву: - Дай, рыцар, гэтаму чалавеку чаго-небудзь выпiць.
   Маргарыта ўпрошвала майстра дрыготкiм голасам:
   - Выпi, выпi! Ты баiшся? Не, не, павер мне, што табе дапамогуць!
   Хворы ўзяў шклянку i выпiў тое, што было ў ёй, але рука яго здрыганулася, i апусцелая шклянка зазвiнела асколкамi ля яго ног.
   - На шчасце! На шчасце! - зашаптаў Кароўеў Маргарыце. - Глядзiце, ён пачынае ўжо ачуньваць.
   Сапраўды, позiрк хворага зрабiўся не гэтакi дзiкi i трывожны.
   - Гэта сапраўды ты, Марго? - спытаў месячны госць.
   - Не сумнявайся, гэта я, - адказала Маргарыта.
   - Яшчэ! - загадаў Воланд.
   Пасля таго як майстар асушыў другую шклянку, яго вочы ажылi i зрабiлiся разумнымi.
   - Ну вось, цяпер iншая справа, - сказаў Воланд i прымружыўся, - цяпер i пагаварыць можна. Хто вы будзеце?
   - Цяпер я нiхто, - адказаў майстар, i рот ад усмешкi толькi скрывiўся.
   - Вы адкуль зараз?
   - З вар'яцкага дома. Я - псiхiчна хворы чалавек, - адказаў прышэлец.
   Ад гэтых слоў Маргарыта не стрымалася i заплакала зноў. Потым выцерла вочы i закрычала:
   - Жахлiвыя словы! Жахлiвыя словы! Ён майстар, месiр, я вас папярэджвала пра гэта! Вылечце яго, ён заслугоўвае гэтага!
   - Вы ведаеце, з кiм зараз размаўляеце, - спытаўся ў прышэльца Воланд, - у каго вы зараз знаходзiцеся?
   - Ведаю, - адказаў майстар, - маiм суседам у вар'яцкiм доме быў гэты хлопчык, Iван Бяздомны.Ён расказаў мне пра вас.
   - Ну, вядома, вядома, - адказваў Воланд, - я меў радасць сустракацца з гэтым маладым чалавекам на Патрыярхавых сажалках. Ён мяне ледзь самога да вар'яцтва не давёў, даказваў, што я не iсную! Але вы верыце, што гэта на самай справе я?
   - Даводзiцца верыць, - сказаў прышэлец, - вядома, спакайней было б лiчыць, што вы проста праява галюцынацыi. Выбачайце, - спахапiўся майстар.
   - Ну, што ж, калi спакайней, то i лiчыце, - ветлiва адказаў Воланд.
   - Не, не! - спалохана загаварыла Маргарыта i трэсла майстра за плячук. Апамятайся! Перад табою сапраўды ён!
   Кот i тут не вытрываў:
   - Хiба я адзiн падобны на галюцынацыю. Звярнiце ўвагу на мой профiль, асветлены поўняй. - Кот палез пад месячнае святло i хацеў нешта яшчэ сказаць, але яго папрасiлi сцiхнуць, i ён адказаў: - Добра, добра, я гатовы замоўкнуць. Я буду маўклiвая галюцынацыя. - I замоўк.
   - Скажыце, калi ласка, чаму Маргарыта называе вас майстрам? - спытаўся Воланд.
   Той усмiхнуўся i сказаў:
   - Гэта даравальны недахоп. Яна надта добрае думкi пра той раман, якi я напiсаў.
   - Пра што рамана?
   - Пра Понцiя Пiлата.
   Тут зноў захiсталiся, заскакалi агеньчыкi на свечках, забрынчаў на стале посуд, - гэтак моцна засмяяўся Воланд, але смехам гэтым нiкога не спалохаў i не здзiвiў. Бегемот чамусьцi пачаў апладзiраваць.
   - Пра што, пра што? Пра каго? - загаварыў Воланд пасля таго, як перастаў смяяцца. - Вось цяпер? Гэта нечувана! I вы не знайшлi iншае тэмы? Дайце мне паглядзець, - Воланд працягнуў руку ўгору далоняй.
   - На жаль, я не магу гэта зрабiць, - адказаў майстар, - таму што я спалiў яго ў печцы.
   - Даруйце, не веру, - адказаў Воланд, - гэтага не можа быць. Рукапiсы не гараць. - Ён завярнуўся да Бегемота i прамовiў: - Ану, Бегемот, давай сюды раман.
   Кот iмгненна ўсхапiўся з крэсла, i ўсе ўгледзелi, што ён сядзеў на тоўстым стосе рукапiсаў. Верхнi экземпляр кот з паклонам падаў Воланду. Маргарыта затрымцела i закрычала, усхваляваная да слёз:
   - Вось ён, рукапiс! Вось ён!
   Яна кiнулася да Воланда i ў захапленнi дадала:
   - Усемагутны! Усемагутны!
   Воланд узяў у рукi пададзены яму экземпляр, пакруцiў яго, адклаў убок, без усмешкi паглядзеў на майстра. А той невядома чаму зноў засумаваў, неспакойна ўсхапiўся з крэсла, заламаў рукi i пачаў мармытаць, скаланаючыся ўсiм целам i звяртаючыся да поўнi:
   - I нават месячнай ноччу мне няма спакою... Нашто было трывожыць мяне? Божа лiтасцiвы, божа лiтасцiвы...
   Маргарыта ўхапiлася за бальнiчны халат, прытулiлася да яго, i сама пачала мармытаць адчайна i слёзна:
   - Божа, чаму табе не дапамагае лякарства?
   - Нiчога, нiчога, нiчога, - шаптаў Кароўеў i вiўся вакол майстра, нiчога, нiчога... Яшчэ шкляначку, i я за кампанiю з вамi...
   I шкляначка падмiргнула пры месячным святле, блiснула i дапамагла гэтая шкляначка. Майстра зноў пасадзiлi на крэсла, i твар у хворага зрабiўся зноў спакойны.
   - Ну, цяпер усё зразумела, - сказаў Воланд i пастукаў доўгiм пальцам па рукапiсе.
   - Усё зразумела, - пацвердзiў кот, якi забыўся, што абяцаў быць маўклiваю галюцынацыяй, - цяпер галоўная лiнiя гэтага опуса мне вiдна наскрозь. Што ты сказаў, Азазела? - звярнуўся ён да маўклiвага Азазелы.
   - Я кажу, - прагугнявiў той, - што добра было б цябе ўтапiць.
   - Злiтуйся, Азазела, - адказаў кот, - i не падказвай гэтую думку майму валадару. Павер мне, што тады я пачаў бы кожную ноч наведваць цябе ў гэтакiм самым месячным адзеннi, як i бедны майстар, i кiваў бы табе, i клiкаў бы за сабою. Як бы ты адчуваў сябе, Азазела?
   - Ну, Маргарыта, - зноў загаварыў Воланд, - кажыце пра ўсё, што вам трэба.
   Маргарыцiны вочы ўспыхнулi, i яна ўмольна звярнулася да Воланда:
   - Дазвольце мне пашаптацца з iм?
   Воланд кiўнуў галавою, i Маргарыта прыпала да вуха майстра, штосьцi зашаптала яму. Чуваць было, што той адказаў ёй:
   - Не, позна. Нiчога болей не хачу ад жыцця. Акрамя таго, каб бачыць цябе. Але табе iзноў раю - пакiнь мяне. Са мною ты загiнеш.
   - Не, не, не пакiну, - адказала Маргарыта i звярнулася да Воланда:
   - Прашу вас зноў вярнуць нас у падвал у завулку на Арбаце, i каб лямпа гарэла, i каб усё было як i раней...
   Тут майстар засмяяўся, абхапiў проставалосую Маргарыцiну галаву, сказаў:
   - Ай, не слухайце бедную жанчыну, месiр. У гэтым падвале даўно ўжо жыве iншы чалавек, i наогул не бывае гэтак, каб усё стала ранейшым... - Ён прытулiўся шчакою да галавы свае сяброўкi, абняў Маргарыту i пачаў мармытаць: - Бедная, бедная...
   - Не бывае, вы гаворыце? - сказаў Воланд. - Гэта праўда. Але мы паспрабуем, - i ён прамовiў: - Азазела!
   Адразу са столi ўпаў на падлогу разгублены, амаль звар'яцелы грамадзянiн у споднiм, але чамусьцi з чамаданчыкам i ў шапцы. Ад страху гэты чалавек калацiўся i прысядаў:
   - Магарыч? - спытаўся Азазела ў таго, што ўпаў з неба.
   - Алаiзiй Магарыч, - адказаў той, калоцячыся. - Гэта вы, пасля таго як прачыталi артыкул Латунскага пра раман гэтага чалавека, напiсалi на яго скаргу, дзе паведамлялi, што ён дома хавае забароненую лiтаратуру? - спытаўся Азазела.
   Грамадзянiн пасiнеў i залiўся слязьмi.
   - Вы хацелi заняць яго кватэру? - як толькi мог ласкава прагугнявiў Азазела.
   У пакоi пачулася, як зашыпела разлютаваная кошка, i Маргарыта завыла:
   - Памятай ведзьму, памятай! - учапiлася ў твар Магарыча пазногцямi.
   Усе разгубiлiся.
   - Што ты робiш? - пакутлiва закрычаў майстар. - Марго, не ганьбi сябе!
   - Пратэстую, гэта не ганьба! - крычаў кот.
   Маргарыту адцягнуў Кароўеў.
   - Я ванну паставiў... - ляскаючы зубамi, крычаў скрываўлены Магарыч i ад перапалоху пачаў вярзцi абы-што. - Адна толькi пабелка... купарвас...
   - Гэта добра, што паставiлi ванну, - адобрыў Азазела, - яму патрэбны ванны. - I крыкнуў: - Вон!
   Тады Магарыча перакулiла i выкiнула са спальнi Воланда дагары нагамi ў адчыненае акно.
   Майстар вытрашчыў вочы i шаптаў:
   - Аднак гэта, мабыць, не раўня таму, пра што расказваў Iван! - Вельмi ўражаны, ён азiрнуўся i нарэшце сказаў кату: - Прабачце... гэта ты... гэта вы... - ён зблытаўся, не ведаў, як звярнуцца да ката, - вы той самы кот, што сядзеў у трамваi?
   - Я, - пацвердзiў задаволены кот i дадаў: - Прыемна чуць, што вы гэтак ветлiва звяртаецеся да ката. Катам звычайна чамусьцi гавораць "ты", хоць нiводзiн кот нi з кiм нiколi не пiў на брудэршафт.
   - Мне чамусьцi здаецца, што вы не зусiм i кот... - нерашуча адказаў майстар. - Мяне ўсё роўна пачнуць шукаць з бальнiцы, - нясмела дадаў ён Воланду.
   - Чаго гэта яны будуць шукаць! - супакоiў Кароўеў, i нейкiя паперы i кнiгi апынулiся ў яго ў руках. - Гэта гiсторыя вашай хваробы?
   - Ага.
   Кароўеў кiнуў гiсторыю ў камiн.
   - Няма дакументаў, няма i чалавека, - задаволена прамовiў Кароўеў, - а гэта - дамавая кнiга вашага забудоўшчыка?
   - Яна-а...
   - Хто тут прапiсаны? Алаiзiй Магарыч? - Кароўеў дзьмухнуў на старонку дамавое кнiгi, - Раз, i няма яго, i прашу запомнiць, i не было. А калi забудоўшчык здзiвiцца, скажаце яму, што Алаiзiй саснiўся. Нейкi Магарыч? Нiякага Магарыча не было, - i прашнураваная кнiга засталася ў руках у Кароўева. - Вось яна i ў шуфлядзе ў забудоўшчыка.
   - Вы правiльна сказалi, - гаварыў майстар, уражаны акуратнаю работаю Кароўева, - калi няма дакумента, то няма i чалавека. Вось таму мяне i няма, бо няма дакумента.
   - Прашу прабачэння, - ускрыкнуў Кароўеў, - гэта якраз i ёсць галюцынацыя, вось ён, ваш дакумент, - i Кароўеў падаў майстру дакумент. Потым ён закацiў вочы i соладка прашаптаў Маргарыце: - А вось i ваша маёмасць, Маргарыта Мiкалаеўна, - i ён уручыў Маргарыце сшытак з абгарэлымi краямi, засохлую ружу, фотаздымак i асаблiва шаноўна ашчадную кнiжку, - дзесяць тысяч, як вы i паклалi, Маргарыта Мiкалаеўна. Нам чужое не патрэбна.
   - У мяне хутчэй адсохнуць лапы, чым я дакрануся да чужога, - надзьмуўшыся, усклiкнуў кот i затанцаваў на чамадане, каб утаптаць у яго ўсе рукапiсы злашчаснага рамана.
   - I ваш дакуменцiк таксама, - працягваў Кароўеў, падаючы Маргарыце дакумент, а потым з пашанаю далажыў Воланду: - Усё, месiр!
   - Не, не ўсё, - адказаў Воланд i адарваўся ад глобуса. - Куды скажаце дзець вашу свiту, мая дарагая донна? Асабiста мне яна не патрэбна.
   Тут у адчыненыя дзверы ўбегла Наташа, як i была голая, пляснула рукамi i закрычала Маргарыце:
   - Будзьце шчаслiвыя, Маргарыта Мiкалаеўна! - яна закiвала галавой майстру i зноў звярнулася да Маргарыты: - Я ведала, куды вы ходзiце.
   - Хатнiя работнiцы ўсё ведаюць, - адзначыў кот i шматзначна падняў лапу, памылка думаць, што яны сляпыя.
   - Чаго ты хочаш, Наташа? - спыталася Маргарыта. - Вяртайся ў асабняк.
   - Душачка, Маргарыта Мiкалаеўна, - умольна загаварыла Наташа i стала на каленi, - папрасiце iх, - яна зiрнула на Воланда, - каб пакiнулi мяне ведзьмаю. Не хачу я болей у асабняк! Нi за iнжынера, нi за тэхнiка не пайду! Мне пан Жак учора прапанову зрабiў на балi, - Наташа раскрыла кулачок i паказала нейкiя залатыя манеткi.
   Маргарыта запытальна паглядзела на Воланда. Той кiўнуў галавою. Тады Наташа кiнулася на шыю Маргарыце, звонка яе пацалавала, пераможна ўскрыкнула i вылецела праз акно.
   На Наташыным месцы апынуўся Мiкалай Iванавiч. Ён меў ужо чалавечае аблiчча, але быў надзвычай засмучаны, мабыць, нават i раззлаваны i засмучаны.
   - Вось каго я адпушчу з асаблiвым задавальненнем, - сказаў Воланд i з агiдаю паглядзеў на Мiкалая Iванавiча, - з асаблiвым задавальненнем, бо ён тут зусiм лiшнi.
   - Я вельмi прашу выдаць мне пасведчанне, - загаварыў Мiкалай Iванавiч i ўвесь час дзiка азiраўся навокал, - дзе я правёў мiнулую ноч.
   - Наконт чаго? - сурова спытаўся кот.
   - Каб паказаць у мiлiцыi i жонцы, - цвёрда сказаў Мiкалай Iванавiч.
   - Пасведчанняў мы звычайна не выдаём, - адказаў кот i надзьмуўся, - але вам, няхай будзе па-вашаму, выключэнне зробiм.
   I не паспеў Мiкалай Iванавiч апамятацца, як голая Гела ўжо сядзела за пiшучай машынкаю, а кот дыктаваў ёй:
   - Гэтым сведчым, што Мiкалай Iванавiч правёў памянёную ноч на балi ў сатаны, быў прыцягнуты туды ў якасцi транспартнага сродку... пастаў, Гела, дужку! У дужках напiшы "япрук". Подпiс - Бегемот.
   - А дата? - пiскнуў Мiкалай Iванавiч.
   - Дат не ставiм, з датаю папера будзе несапраўдная, - адазваўся кот, падмахнуў паперку, аднекуль здабыў пячатку, як i належыць, падыхаў на яе, адцiснуў на паперы слова "заплачана" i ўручыў паперу Мiкалаю Iванавiчу. Пасля гэтага Мiкалай Iванавiч знiк бясследна, а на яго месцы з'явiўся нечаканы чалавек.
   - Гэта яшчэ хто? - гiдлiва спытаўся Воланд i рукою засланiўся ад святла свечак.
   Варэнуха апусцiў галаву, уздыхнуў i цiха сказаў:
   - Адпусцiце назад. Не магу быць вампiрам. Я ж тады разам з Гелаю Рымскага ледзь насмерць не ўходаў. А я не крывапiўца. Адпусцiце.
   - Што гэта за трызненне? - зморшчыўся i спытаўся Воланд. - Якi яшчэ там Рымскi? Што ён вярзе?
   - Не хвалюйцеся, калi ласка, месiр, - адазваўся Азазела i звярнуўся да Варэнухi: - Хамiць не трэба па тэлефоне. Хлусiць па тэлефоне не трэба. Зразумела? Больш гэтым займацца не будзеце?
   Ад радасцi ў галаве ў Варэнухi ўсё змяшалася, але твар засвяцiўся, i ён, ужо не памятаючы, што гаворыць, мармытаў:
   - Сапраўды... я хачу сказаць, ваша вя... адразу пасля абеду... - Варэнуха прыцiскаў рукi да грудзей, умольна глядзеў на Азазелу.
   - Ну добра, дадому, - адказаў той, i Варэнуха растаў.
   - А цяпер усе пакiньце мяне аднаго з iмi, - загадаў Воланд i паказаў на майстра i Маргарыту.
   Воландаў загад быў выкананы iмгненна. Воланд крыху памаўчаў i звярнуўся да майстра:
   - Ага, значыць, у арбацкi падвал? А хто будзе пiсаць? А мары? Натхненне?
   - У мяне не будзе болей нiякiх мар i натхнення, - адказаў майстар, - нiшто мяне навокал не цiкавiць, акрамя яе, - ён зноў паклаў руку на Маргарыцiну галаву, - мяне зламалi, мне сумна, i я хачу ў падвал.
   - А ваш раман? Пiлат?
   - Ён мне ненавiсны, гэты раман, - адказаў майстар, - я залiшне шмат перанёс з-за яго.
   - Я прашу цябе, - жаласна папрасiла Маргарыта, - не гавары гэтага. За што ты мучыш мяне? Ты ведаеш, што я ўсё сваё жыццё ўклала ў тваю работу, Маргарыта, звярнуўшыся да Воланда, дадала: - Не верце яму, месiр, ён надта змучаны.
   - Але трэба нешта апiсваць, - гаварыў Воланд. - Калi вы цалкам выкарысталi пракуратара, ну, тады пачнiце апiсваць хаця б гэтага самага Алаiзiя.
   Майстар усмiхнуўся.
   - Гэтага Лапшоннiкава не надрукуе, ды гэта i не цiкава.
   - За што вы будзеце тады жыць? Давядзецца жабраваць.
   - Ахвотна, ахвотна, - адказаў майстар, прытулiў да сябе Маргарыту, абняў яе за плечы i дадаў: - Яна адумаецца, пакiне мяне...
   - Не думаю, - скрозь зубы прамовiў Воланд i працягваў: - Дык вось, чалавек, якi прыдумаў гiсторыю пра Понцiя Пiлата, адыходзiць у падвал, збiраецца сесцi там ля лямпы i быць жабраком?
   Маргарыта адхiлiлася ад майстра i палымяна загаварыла:
   - Я зрабiла ўсё, што змагла, я шаптала яму пра сама спакуслiвае, а ён i ад гэтага адмовiўся.
   - Тое, пра што вы яму шапталi, я ведаю, - запярэчыў Воланд, - але гэта не самае спакуслiвае. Я вам скажу, - з усмешкаю звярнуўся ён да майстра, - ад вашага рамана будуць яшчэ вам сюрпрызы.
   - Гэта вельмi сумна, - адказаў майстар.
   - Не, не, не, не сумна, - сказаў Воланд, - страшнага болей нiчога не будзе. Ну, Маргарыта Мiкалаеўна, усё зроблена. У вас да мяне ёсць якiя-небудзь прэтэнзii?
   - Што вы, што вы, месiр!
   - Тады вазьмiце гэта на памяць, - сказаў Воланд i дастаў з-пад падушкi невялiкую залатую падкову, усыпаную алмазамi.
   - Не, не, за што!
   - Вы хочаце паспрачацца са мною? - з усмешкаю спытаўся Воланд.
   Маргарыта паклала падкову на сурвэтку, завязала яе вузлом, бо ў плашчы кiшэняў не было. Яна азiрнулася на акно, у якiм ззяла поўня, i сказала:
   - Вось чаго я не разумею... Чаму гэта ўсё поўнач, поўнач, а павiнна быць ужо ранiца?
   - Святочную поўнач можна i падоўжыць, - адказаў Воланд. - Ну, жадаю вам шчасця!
   Маргарыта малiтоўна працягнула абедзве рукi да Воланда, але не пасмела наблiзiцца да яго i цiха ўсклiкнула:
   - Бывайце! Бывайце!
   - Да сустрэчы, - сказаў Воланд.
   I Маргарыта ў чорным плашчы, майстар у бальнiчным халаце выйшлi ў калiдор ювелiршынае кватэры, у якiм гарэла свечка i дзе iх чакала Воландава свiта. Гела несла чамадан, у якiм быў раман i небагаты Маргарыцiн скарб, кот дапамагаў Геле. Ля дзвярэй на лесвiцу Кароўеў пакланiўся i знiк, а астатнiя пайшлi праводзiць па лесвiцы. Яна была пустая. Калi iшлi па пляцоўцы трэцяга паверха, там штосьцi мякка шлёпнула, але на гэта нiхто не звярнуў увагi. Ля самых дзвярэй з шостага пад'езда Азазела дзьмухнуў угору, а як толькi выйшлi на двор, куды не даставала святло поўнi, убачылi чалавека ў ботах i ў кепцы, якi спаў, i спаў, вiдаць, мёртвым сном, а таксама вялiкую чорную машыну з патушанымi фарамi, якая чакала ля пад'езда. Скрозь лабавое шкло цьмяна вiднелася аблiчча грака.
   Ужо збiралiся садзiцца, як Маргарыта адчайна ўскрыкнула:
   - Божа, я згубiла падкову!
   - Сядайце ў машыну, - сказаў Азазела, - i пачакайце мяне. Я зараз вярнуся, толькi разбяруся, у чым справа. - I ён вярнуўся ў пад'езд.
   А справа была ў тым: крыху раней, да выхаду Маргарыты i майстра з iх праважатымi, з кватэры No 48, якая была пад ювелiршынай кватэрай, на лесвiцу выйшла сухенькая жанчына з бiтонам i сумкаю ў руках. Гэта была тая самая Анечка, якая ў сераду разлiла, на бяду Берлiёза, алей ля круцёлкi.
   Нiхто не ведаў, ды, пэўна, нiколi i не даведаецца, чым займалася гэтая жанчына ў Маскве i за што яна iснавала. Вядома пра яе было толькi тое, што яе кожны дзень можна было ўгледзець то з сумкаю, то з бiтонам, а то i з сумкаю i з бiтонам адначасна - альбо ў нафталаўцы, альбо на базары, альбо ля варот дома, альбо на лесвiцы, а часцей за ўсё на кухнi ў кватэры No 48, дзе i жыла Анечка. Акрамя таго, а нават i найбольш было вядома, што дзе не з'яўлялася б альбо не знаходзiлася Анечка - там адразу ўсчынаўся скандал, акрамя ўсяго, мела яна мянушку "Чума".
   Чума-Анечка прачыналася чамусьцi надзвычай рана, а сёння наогул успаролася нi свет нi зара, а палове першае. Павярнуўся ключ у дзвярах, Анеччын нос высунуўся з iх, а потым высунулася i ўся яна цалкам, грукнула за сабой дзвярыма i ўжо наважылася рушыць кудысьцi, як на верхняй пляцоўцы грукнулi дзверы, нехта паляцеў унiз, наскочыў на Анечку, адкiнуў яе ўбок гэтак, што яна ўдарылася патылiцай аб сцяну.
   - Куды гэта цябе чорт нясе ў адных падштанiках? - завiшчала Анечка, ухапiлася за патылiцу.
   Чалавек у адной бялiзне, з чамаданчыкам у руцэ i ў кепцы, з заплюшчанымi вачыма адказаў Анечцы дзiкiм сонным голасам:
   - Калонка! Купарвас! Адна пабелка колькi каштавала! - I, заплакаўшы, раўнуў: - Прэч!
   Тут ён кiнуўся бегчы, але не ўнiз, а назад - угору, туды, дзе было выбiта нагою эканамiста шкло ў акне, i праз акно дагары нагамi вылецеў на двор. Анечка i пра патылiцу забылася, ахнула i кiнулася да акна. Яна легла жыватом на пляцоўку, высунула голаў праз акно, чакала, што ўбачыць на асветленым лiхтаром асфальце чалавека з чамаданам, якi забiўся насмерць. Але на асфальце на дварэ зусiм нiчога не было.
   Заставалася меркаваць, што сонная i дзiўная асоба паляцела з дому як птушка i не пакiнула пасля сябе нiякага следу. Анечка перахрысцiлася i падумала: "Ну, сапраўды, кватэра нумар пяцьдзесят! Не дарэмна людзi гавораць!.. Ай ды кватэрка!.."
   Не паспела яна так падумаць, як дзверы зноў ляпнулi, i другi хтосьцi пабег зверху. Анечка прытулiлася да сцяны i ўбачыла, як нейкi даволi салiдны грамадзянiн са свiнячым тварам, як здалося Анечцы, шмыгнуў паўз яе i гэтаксама, як i першы, вылецеў з дома праз акно i не думаў забiвацца аб асфальт. Анечка забылася ўжо, чаго выйшла, куды збiралася iсцi, засталася на лесвiцы, хрысцiлася, вохкала, размаўляла сама з сабой.
   Трэцi, без бародкi, з круглым паголеным тварам, у талстоўцы, выбег зверху праз нейкi час i гэтаксама вылецеў праз акно.
   Трэба з гонарам сказаць, што Анечка была надзвычай цiкаўная i вырашыла пачакаць, цi не здарацца новыя дзiвосы. Дзверы наверсе зноў адчынiлiся, i цяпер зверху сыходзiла цэлая кампанiя, але не бягом, а звычайна, як i ўсе людзi. Анечка адбегла ад акна, сышла да сваiх дзвярэй, хуценька адамкнула i схавалася за iмi, а ў пакiнутай шчылiнцы засвяцiлася яе цiкаўнае вока.
   Хтосьцi хворы не хворы, але белы з твару, зарослы шчэццю, у чорнай шапачцы i ў нейкiм халаце сыходзiў зверху няцвёрдаю хадою. Яго клапатлiва вяла пад руку нейкая кабетка ў чорнай расе, як здалося Анечцы ў прыцемку. Кабетка не то босая, не то ў нейкiх празрыстых, мабыць, замежных, туфлях, зусiм парваных. Цьфу ты! Што ў туфлях? Ды кабетка ж голая! На самай справе раса накiнута проста на голае цела! "Ай ды кватэрка!" У душы ў Анечкi ўсё аж звiнела ад радасцi, ад прадчування, як яна раскажа пра ўсё ўбачанае суседзям.
   Следам за дзiўнаю кабеткаю iшла зусiм голая, з чамаданчыкам у руцэ, а ля чамаданчыка ўвiваўся вялiзны чорны кот. Анечка ледзь нешта не пiскнула, працерла вочы.
   Апошнiм iшоў маленькага росту кульгавы чужаземец з крывым вокам, без пiнжака, у белай фрачнай камiзэльцы i пад гальштукам. Уся гэтая кампанiя паўз Анечку пайшла ўнiз. Але нешта ўпала на пляцоўку.
   Анечка паслухала, пакуль крокi зацiхлi, як змяя, выслiзнула з-за дзвярэй, бiтон паставiла ля сценкi, упала жыватом на пляцоўку i пачала мацаць рукамi. У руках у яе апынулася сурвэтка з нечым цяжкiм. Вочы ў Анечкi палезлi на лоб пасля таго, як яна разгарнула сурвэтку. Анечка падносiла да самых вачэй каштоўнасць, i вочы ў яе гарэлi зусiм воўчым агнём. У галаве ў Анечкi круцiлася завiруха:
   "Ведаць нiчога не ведаю!.. Да пляменнiка? Цi распiлаваць яе на кавалкi?.. Каменьчыкi можна павыкалуплiваць...I па адным каменьчыку: адзiн на Пятроўку, другi на Смаленскую. I - ведаць нiчога не ведаю, i чуць нiчога не чула!"
   Анечка схавала знаходку за пазуху, схапiла бiтон i ўжо збiралася нырнуць назад у кватэру, адкласцi сваё падарожжа ў горад, але перад ёю вырас, д'ябал яго ведае адкуль, той самы з белаю грудзiнаю i без пiнжака i цiха шапнуў:
   - Аддавай падкоўку i сурвэтку.
   - Якую яшчэ падкоўку-сурвэтку? - спыталася Анечка i даволi ўдала прытварылася. - Я нiякае сурвэткi не бачыла. Вы, грамадзянiн, п'яны, цi што?
   Белагруды моўчкi цвёрдымi, як поручнi ў аўтобусе, i гэтакiмi самымi халоднымi пальцамi сцiснуў Анечку за горла гэтак, што зусiм перакрыў ёй паветра. Бiтон упаў на падлогу. Распрануты чужаземец крыху патрымаў Анечку без паветра i зняў пальцы з шыi. Анечка хлебанула паветра i ўсмiхнулася:
   - А, падкоўку? - загаварыла яна. - Зараз! Дык гэта ваша падкоўка? А я гляджу, ляжыць у сурвэтцы... Знарок падабрала, каб нiхто не падняў, а то потым i след прастыне!
   Чужаземец атрымаў сурвэтку i падкоўку, пакланiўся Анечцы, моцна пацiснуў ёй руку i пачаў дзякаваць з моцным акцэнтам:
   - Я вельмi ўдзячны вам, мадам. Падкоўка мне - дарагая як памяць, i дазвольце вам за тое, што збераглi яе, уручыць дзвесце рублёў. - I ён дастаў грошы з камiзэлькi i аддаў iх Анечцы.
   Тая адчайна ўсмiхалася i толькi ўскрыквала:
   - Ах, дзякуй вам вялiкi! Мерсi, мерсi!
   Шчодры чужаземец у адзiн мах пераскочыў цераз цэлы лесвiчны пралёт унiз, але перш чым канчаткова змыцца, крыкнуў знiзу ўжо без акцэнту:
   - Ты, ведзьма старая, калi чужую рэч падымеш, у мiлiцыю яе аддавай, а не хавай за пазуху!
   Анечка чула ў галаве звон i мiтусню ад усiх гэтых здарэнняў на лесвiцы i доўга яшчэ па iнерцыi працягвала крычаць:
   - Мерсi! Мерсi! Мерсi!
   А чужаземца даўно i след прастыў.
   Не было на дварэ i машыны, Азазела вярнуў Маргарыце Воландаў падарунак, развiтаўся i спытаў, цi зручна ёй сядзець, а Гела з прыцмокам пацалавалася з Маргарытаю, кот таксама пацалаваў руку, праважатыя памахалi рукою майстру, якi мёртва i нерухома прытулiўся ў кутку сядзення, махнуў граку, i адразу расталi ў паветры, каб нават i па лесвiцы не хадзiць. Грак уключыў фары, выехаў у вароты паўз мёртва заснулага чалавека ў падваротнi. I агнi вялiкае чорнае машыны знiклi сярод iншых агнёў на бяссоннай i шумнай Садовай вулiцы.
   Праз паўгадзiны ў падвале маленькага домiка ў адным з Арбацкiх завулкаў, у першым пакоi, дзе ўсё было як i да страшнае асенняе ночы мiнулага года, за сталом, якi не быў засланы аксамiтным настольнiкам, пад лямпаю з абажурам, ля якой стаяла вазачка з ландышамi, сядзела Маргарыта i плакала ад перажытага ўзрушэння i ад шчасця. Сшытак, скручаны агнём, ляжаў перад ёй, а побач высiўся стос некранутых сшыткаў. Домiк маўчаў. У суседнiм маленькiм пакойчыку на канапе, накрыты бальнiчным халатам, ляжаў i моцна спаў майстар. Яго роўнае дыханне было нячутным.
   Маргарыта наплакалася, узялася за некранутыя сшыткi i знайшла тое месца, што перачытвала перад спатканнем з Азазелам пад Крамлёўскаю сцяною. Маргарыце не хацелася спаць. Яна гладзiла рукапiс, як гладзяць любiмага ката, пакручвала ў руках, аглядала з розных бакоў, спыняла позiрк то на тытульным аркушы, то на апошняй старонцы. Да яе раптам прыйшла жахлiвая думка, што ўсё гэта варажба, што вось зараз сшыткi знiкнуць, што яна апынецца ў сваёй спальнi ў асабняку i што пасля таго, як прачнецца, ёй давядзецца iсцi тапiцца. Але гэта была апошняя думка, водгук доўгiх, перажытых ёю пакут. Нiчога не знiкала, усемагутны Воланд быў сапраўды ўсемагутны, i, колькi хоча, магла Маргарыта перагортваць iх i цалаваць i перачытваць словы: