Булгаков Михаил Афанасьевич. Майстар i Маргарыта (на белорусском языке)

   У гэты самы час з другога завулка ў Нiжнiм Горадзе, завулка пакручастага, якi тэрасамi спускаўся да адной з гарадскiх сажалак, з варотцаў звычайнага домiка, якi глухой сцяной выходзiў у завулак, а вокнамi на двор, выйшаў малады чалавек з акуратна падстрыжанай барадой у белым чыстым кефi, якi падаў на плечы, у новым святочным блакiтным талiфе з кутасiкамi ўнiзе i новых рыпучых сандалях. Гарбаносы прыгажун, якi прыбраўся перад вялiкiм святам, iшоў бадзёра, абганяў мiнакоў, якiя спяшалiся дадому на святочную вячэру, глядзеў, як запальвалiся адно за адным вокны. Малады чалавек накiроўваўся па дарозе, якая вяла паўз базар да палаца першасвятара Каiфы, якi размяшчаўся ля падножжа храмавага ўзгорка.
   Праз нейкi час можна было бачыць, як ён зайшоў у вароты Каiфавага двара, а крыху пазней - як ён выходзiў адтуль.
   Пасля наведвання палаца, у якiм ужо палалi свяцiльнiкi i факелы, дзе панавала святочная мiтусня, малады чалавек пайшоў яшчэ весялей i заспяшаўся назад у Нiжнi Горад. На тым самым рагу, дзе вулiца ўлiвалася ў базарны пляц, у бурлiвасцi i штурханiне яго перагнала нейкай прытанцоўваючай хадой лёгкая жанчына ў чорным пакрывале, апушчаным на самыя вочы. Калi жанчына абганяла прыгажуна, яна на нейкае iмгненне адкiнула пакрывала, апякла позiркам, але не запаволiла кроку, а, наадварот, пайшла хутчэй, быццам хацела ўцячы ад таго, каго перагнала.
   Малады чалавек не толькi заўважыў жанчыну, не, ён нават пазнаў яе, а пасля таго як пазнаў, здрыгануўся, недаўменна паглядзеў услед i адразу ж кiнуўся даганяць. Ён ледзь не збiў з ног нейкага мiнака са збаном у руках, дагнаў жанчыну, цяжка дыхаючы ад хвалявання, паклiкаў яе:
   - Нiза!
   Жанчына завярнулася, прымружылася, на твары ў яе адбiлася халодная незадаволенасць, i суха адказала па-грэцку:
   - А, гэта ты, Юда? А я не адразу пазнала цябе. Але добра. У нас ёсць прыкмета, што той, каго не пазнаюць, будзе багатым...
   Юда хваляваўся гэтак, што сэрца яго аж трапятала, як птушка пад чорным покрывам, Юда спытаўся перарывiстым шэптам, каб не чулi мiнакi:
   - Куды ты iдзеш, Нiза?
   - А навошта табе? - Нiза запаволiла хаду i звысоку глядзела на Юду.
   У Юдавым голасе пачулася нейкая дзiцячая iнтанацыя, ён разгублена зашаптаў:
   - Але як гэта?.. Мы ж дамовiлiся. Я хацеў зайсцi да цябе. Ты сказала, што ўвесь вечар будзеш дома...
   - Ай, не, не, - капрызна адказала Нiза, адтапырыла нiжнюю губу, а Юду здалося, што яе твар, сама прыгожы твар ва ўсiм свеце, зрабiўся яшчэ прыгажэйшы, - мне стала сумна. У вас свята, а мне што рабiць? Сядзець i слухаць, як ты ўздыхаеш на тэрасе? I баяцца, што служанка пра ўсё раскажа мужу? Не, не, i я вырашыла пайсцi за горад паслухаць салаўёў.
   - Як за горад? - спытаўся разгублена Юда. - Адна?
   - Вядома, адна, - адказала Нiза.
   - Дазволь мне суправаджаць цябе, - папрасiў Юда, задыхаючыся ад хвалявання.
   У галаве ў яго затуманiлася, ён забыўся пра ўсё на свеце i з мальбою глядзеў у блакiтныя, а цяпер, здавалася, чорныя Нiзiны вочы. Нiза нiчога не адказала i пайшла шпарчэй.
   - Чаму ты маўчыш, Нiза? - жаласна спытаўся Юда, параўняўшыся з ёй.
   - А мне не будзе сумна з табою? - раптам спыталася Нiза i спынiлася.
   Цяпер у галаве ў Юды зусiм зацьмiлася.
   - Ну, добра, - злiтавалася нарэшце Нiза, - пойдзем.
   - А куды, куды?
   - Пачакай... зойдзем у гэты дворык i дамовiмся, а то я баюся, што ўбачыць хто-небудзь са знаёмых i потым скажуць, што я была з палюбоўнiкам на вулiцы.
   I знiклi з базара Нiза i Юда. Яны шапталiся ў падваротнi нейкага двара.
   - Iдзi ў маслiнны маёнтак, - шаптала Нiза, нацягваючы пакрывала на вочы i адварочваючыся ад нейкага чалавека, якi з вядром якраз заходзiў у двор, - у Гефсiманiю, за Кедрон, зразумеў?
   - Ага, ага, ага.
   - Я пайду першая, - працягвала Нiза, - а ты не бяжы ўслед, адстань. Калi пяройдзеш ручай... ты ведаеш, дзе грот?
   - Ведаю, ведаю...
   - Пройдзеш паўз маслiчны прэс угору i заварочвай да грота. Я буду там. Але не смей iсцi следам, май цярпенне, пачакай тут. - З гэтымi словамi Нiза выйшла з падваротнi, быццам i не была там, не гаварыла з Юдам.
   Юда пастаяў нейкi час адзiн, спрабаваў ачомацца. Падумалася пра тое, як ён растлумачыць сваю адсутнасць на святочнай вячэры ў сваякоў. Юда стаяў i выдумляў, што схлусiць, але ад хвалявання нiчога не мог прыдумаць, а ногi самi мiжволi вынеслi яго з падваротнi.
   Цяпер ён змянiў накiрунак, ён не iшоў у Нiжнi Горад, а завярнуў назад да Каiфавага палаца. Свята ўжо ўступiла ў горад. Вакол Юды ў вокнах ужо не толькi гарэла святло, але i чулiся галасы. Тыя, хто спазняўся, крычалi на вослiкаў, падганялi iх. Ногi самi неслi Юду, i ён не заўважыў, як паўз яго праляцелi страшныя замшэлыя вежы Антонiя, ён не чуў трубнага рыкання ў крэпасцi, не звярнуў нiякае ўвагi на конны рымскi патруль з факеламi, якi трывожным святлом асвятлiў яго дарогу.
   Юда выйшаў з вежы, завярнуўся назад, угледзеў, што ў страшэннай вышынi над храмам запалiлiся два гiганцкiх пяцiсвеччы. Iх Юда разгледзеў слаба, яму здалося, што над Ершалаiмам запалiлi дзесяць фантастычных лампад, якiя супернiчалi са святлом адзiнае лампады, якая ўсё вышэй уставала над Ершалаiмам, - з поўняю.
   Але зараз нiштэ не цiкавiла Юду, ён спяшаўся да Гефсiманскiх варотаў, яму хацелася хутчэй выйсцi з горада. Часам яму здавалася, што наперадзе, мiж постацей мiнакоў прытанцоўвае знаёмая постаць, вядзе яго следам. Але гэта быў падман - Юда разумеў, што Нiза намнога перагнала яго. Юда прабег паўз крамку мяняльшчыкаў, трапiў нарэшце ў Гефсiманскiя вароты. Ён гарэў ад нецярпення, але павiнен быў затрымацца. У горад уваходзiлi вярблюды, потым ехаў конны сiрыйскi патруль, якi Юда пракляў у думках...
   Але ўсё канчаецца. Скончыўся i горад, нецярплiвы Юда быў ужо за гарадскою сцяной. Леваруч Юда ўбачыў маленькiя магiлкi, каля iх некалькi паласатых шатроў з багамольцамi. Юда перайшоў залiтую месячным святлом пыльную дарогу i накiраваўся да кедронскага ручая, каб перайсцi цераз яго. Вада цiха цурчала пад Юдавымi нагамi. Па каменьчыках ён пераскочыў на гефсiманскi бераг i з вялiкаю радасцю ўбачыў, што дарога ў садзе бязлюдная. Непадалёку вiдаць былi вароты маслiннага маёнтка.
   Пасля душнага горада Юду ўразiў дурманны водар вясновае ночы. З саду цераз агароджу наплывала хваля паху мiрту i акацый з гефсiманскiх палян.
   Вароты не ахоўвалiся нiкiм, нiкога пад iмi не было, i праз некалькi хвiлiн Юда спяшаўся подбегам у таямнiчым цянi пад разложыстымi аграмаднымi маслiнамi. Дарога iшла ўгору, Юда цяжка дыхаў, на iмгненне вынырваў з цемры на ўзорыстыя месячныя дываны, якiя нагадвалi яму тыя дываны, якiя ён бачыў у раўнiвага Нiзiнага мужа ў краме. Праз нейкi час мiльганула леваруч ад Юды паляна, маслiчны прэс з цяжкiм каменным колам i куча нейкiх бочак. У садзе не было нiкога. Работа скончылася ўдзень, i цяпер над Юдам залiвалiся салаўiныя хоры.
   Да мэты Юду было зусiм блiзка. Ён ведаў, што справа ў цемры зараз пачуе цiхi шэпт падаючай у гроце вады. Гэтак i адбылося, ён пачуў вадзяны шэпт. Рабiлася ўсё халадней. Тады ён прыцiшыў хаду i цiха паклiкаў:
   - Нiза!
   Але замест Нiзы ад тоўстага маслiнавага ствала адлiпла i выскачыла на дарогу мужчынская каржакаватая постаць, нешта блiснула ў яе руцэ i адразу ж патухла. Юда слабенька ўскрыкнуў, кiнуўся ўцякаць, але другi чалавек заступiў яму дарогу.
   Першы, якi быў наперадзе, спытаўся ў Юды:
   - Колькi табе заплацiлi? Гавары, калi жыць хочаш!
   Спадзяванне ўспыхнула ў Юдавым сэрцы, i ён адчайна ўскрыкнуў:
   - Трыццаць тэтрадрахмаў. Усё ў мяне з сабою. Вось грошы! Бярыце, але жывым пакiньце!
   Пярэднi чалавек iмгненна выхапiў з Юдавых рук кашалёк. I ў тое самае iмгненне за плячыма ў Юды ўзляцеў нож i, як маланка, ударыў закаханага пад лапатку. Юду кiнула наперад, рукi з сагнутымi ў крук пальцамi ўскiнулiся ўгору. Пярэднi чалавек злавiў Юду на свой нож i да самага тронка ўсадзiў яго ў Юдава сэрца.
   - Нi... за... - не сваiм, звонкiм i чыстым маладым голасам, а голасам хрыплым i глухiм прамовiў Юда i болей - нiводнага гуку. Цела яго гэтак моцна ўдарылася аб зямлю, што яна загудзела.
   Тады трэцяя постаць з'явiлася на дарозе, Гэты трэцi быў у плашчы i ў башлыку.
   - Паспяшайцеся, - прамовiў ён.
   Забойцы хутка запакавалi кашалёк разам з запiскаю, пададзенаю трэцiм, у скуру i завязалi накрыж вяроўкаю. Другi запхнуў пакунак за пазуху, i абодва забойцы кiнулiся з дарогi ў бакi, i цемра праглынула iх мiж маслiн. Трэцi тым часам прысеў ля забiтага, зазiрнуў яму ў твар. У цемры ён быў надзвычай белы, як крэйда, нейкi прыгожа адухоўлены.
   Праз некалькi секунд нiкога жывога на дарозе не было. Мёртвае цела ляжала з раскiнутымi рукамi. Левы ступак трапiў якраз пад месячнае святло, i таму кожны раменьчык быў добра бачны на сандалi. А ўвесь Гефсiманскi сад у гэты час гудзеў ад салаўiных спеваў. Куды накiравалiся тыя двое, што зарэзалi Юду, нiкому невядома, але куды пайшоў трэцi, у башлыку, вядома. Са сцежкi ён скiраваў у маслiнны гушчар i пачаў прабiрацца на поўдзень. Ён пералез цераз садовую агароджу збоч ад галоўных варотаў, у паўднёвым кутку, там, дзе выпалi верхнiя камянi ў муры. Неўзабаве ён быў на беразе Кедрона. Тады ён ступiў у ваду i нейкi час iшоў па ёй, пакуль не ўбачыў абрысы двух коней i чалавека ля iх. Конi гэтаксама стаялi ў вадзе. Вада цякла, абмывала iхнiя капыты. Канавод сеў на аднаго каня, чалавек у башлыку ўскочыў на другога, конi павольна пайшлi па вадзе, i было чуваць, як пахруствала пад капытамi каменне. Потым коннiкi выехалi з вады, выбралiся на ершалаiмскi бераг i паехалi ступой пад гарадскою сцяною. Тады канавод паехаў наперад i знiк з вачэй, а чалавек у башлыку спынiў каня, злез з яго на пустэльнай дарозе, зняў свой плашч, вывернуў яго, дастаў з-пад плашча пляскаты шлем без пер'я, надзеў яго. Цяпер на каня сеў чалавек у вайсковай хламiдзе i з кароткiм мячом на бядры. Ён крануў павады, i гарачы кавалерыйскi конь паiмчаў рыссю, пакалыхваючы коннiка. Шлях у яго быў кароткi - коннiк пад'язджаў да паўднёвых варотаў Ершалаiма.
   Пад аркаю варотаў танцавала i мiтусiлася неспакойнае полымя ад паходняў. Вартавыя салдаты з другой кентурыi Маланкавага батальёна сядзелi на каменных лаўках i гулялi ў косцi. Яны ўсхапiлiся на ногi, як угледзелi вайскоўца, але той махнуў iм рукой i паехаў у горад.
   Горад быў залiты святочнымi агнямi. У кожным акне трымцела полымя свяцiльнiкаў, навокал гучалi словы, злiваючыся ў адзiны хор. Зрэдку пазiраючы ў вокны, коннiк мог убачыць людзей за святочнымi сталамi, на якiх ляжала казлiнае мяса, стаялi чашы з вiном мiж мiсаў з горкiмi травамi. Коннiк пачаў насвiстваць нейкую песеньку i прабiраўся рыссю далей па вулачках Нiжняга Горада, кiраваў да Антонiевае вежы, зрэдку пазiраў на вядомыя ўсяму свету пяцiсвеччы, якiя палалi над храмам, альбо на поўню, якая вiсела вышэй, чым пяцiсвеччы.
   Палац Iрада Вялiкага не прымаў нiякага ўдзелу ў святкаваннi апошняе велiкоднае ночы. У гаспадарчых пабудовах палаца, якiя выходзiлi на поўдзень i дзе размясцiлiся афiцэры рымскае кагорты i легат легiёна, свяцiлiся агнi, там адчуваўся нейкi рух i жыццё. Пярэдняя частка, у якой быў адзiны жыхар, пракуратар, - уся, са сваiмi каланадамi i залатымi скульптурамi, быццам аслепла пад белаю поўняю. Тут, у сярэдзiне палаца, панавалi цемра i цiшыня. I туды пракуратар, як i гаварыў Афранiю, iсцi не захацеў. Ён загадаў паслаць пасцель на балконе, там, дзе абедаў, дзе ранiцай вёў допыт. Ён лёг на прыгатаванае ложа, але сон не хацеў прыходзiць да яго. Голая поўня нiзка вiсела на небе, i пракуратар не адводзiў ад яе позiрку на працягу некалькiх гадзiн.
   Прыкладна апоўначы сон злiтаваўся над пракуратарам. Пракуратар пазяхнуў, зняў папругу з шырокiм сталёвым нажом у похвах, паклаў яго на крэсла побач з ложам, зняў сандалi i выпрастаўся. Банга адразу ўзлез да яго на пасцель i лёг побач, галава да галавы, i пракуратар, паклаўшы руку на сабачую шыю, заплюшчыў нарэшце вочы. Толькi пасля гэтага заснуў i сабака.
   Ложа знаходзiлася ў прыцемку, захiнутае ад поўнi калонаю, але ад прыступак з ганка да ложа цягнулася месячная стужка. I ледзь толькi пракуратар страцiў сувязь з усiм, што было навокал, ён адразу рушыў па асветленай сцяжынцы i пайшоў па ёй угору, проста да поўнi. Ён спрасонку нават засмяяўся ад шчасця, што ўсё атрымалася гэтак цудоўна i непаўторна на празрыстай блакiтнай дарозе. Ён iшоў у суправаджэннi Бангi, а побач з iм iшоў вандроўны фiлосаф. Яны спрачалiся пра нешта складанае i значнае, i нiводзiн не мог перамагчы. Яны нi ў чым не пагаджалiся адзiн з адным, i таму спрэчка была гэтакая цiкавая i бясконцая. Вiдавочна, што сённяшняе пакаранне аказалася звычайным непаразуменнем - бо вось ён, фiлосаф, якi выдумаў зусiм неверагодную рэч накшталт тае, што ўсе людзi добрыя, iшоў побач, а значыць, ён жывы. I, вядома, зусiм жахлiва было нават i падумаць, што гэтакага чалавека можна пакараць. Пакарання не было! Вось у чым была галоўная асалода ад гэтага падарожжа ўгору па месячнай лесвiцы.
   Вольнага часу было гэтулькi, колькi хочацца, i навальнiца будзе толькi пад вечар, i баязлiвасць, вядома, адна з сама страшных чалавечых заган. Гэтак гаварыў Iешуа Га-Ноцры. Не, фiлосаф, я табе запярэчу: гэта сама страшная загана.
   Напрыклад, не збаяўся ж цяперашнi пракуратар Юдэi, былы трыбун у легiёне, калi ў Далiне Дзеў лютыя германцы ледзь не загрызлi Крысабоя-Велiкана. Але даруйце, фiлосаф! Няўжо вы, разумны чалавек, думаеце, што з-за чалавека, якi зрабiў злачынства супраць кесара, загубiць сваю кар'еру пракуратар Юдэi?
   - Так, так, - стагнаў, усхлiпваў спрасонку Пiлат. Вядома, загубiць. Ранiцай сёння яшчэ не загубiў бы, а цяпер, ноччу, калi ўсё ўзважыў, загубiць. Ён адважыцца на ўсё, каб выратаваць ад пакарання нi ў чым не вiнаватага дзiвакаватага летуценнiка i доктара!
   - Цяпер мы з вамi будзем заўсёды разам, - гаварыў яму ў сне абшарпаны фiлосаф-бадзяга, якi невядома якiм чынам паўстаў на дарозе ў коннiка з залатым кап'ём. - Калi адзiн, то, значыць, i другi побач! Успомняць мяне, адразу ж i цябе ўспомняць! Мяне, падкiдыша, бацькi якога невядомыя, i цябе - сына караля-астролага i дачкi млынара, прыгажунi Пiлы!
   - Ды ты ўжо не забудзься, успомнi пра мяне, сына астролага, - прасiў спрасонку Пiлат. I пасля таго як старац-спадарожнiк з Эн-Сарыда даў згоду кiўком галавы, жорсткi пракуратар Юдэi плакаў i смяяўся скрозь сон.
   Усё гэта было добра, але абуджэнне было жахлiвае. Банга загырчаў на поўню, i слiзкая, быццам аблiтая алеем, блакiтная дарога перад пракуратарам нiбы правалiлася. Ён расплюшчыў вочы, i першае, што ўспомнiў, было пакаранне. Пакаранне адбылося. Першае, што зрабiў пракуратар, гэта сцiснуў аброжак Бангi, потым хворым позiркам адшукаў поўню i ўбачыў, што яна крыху адышла ўбок i паблякла. Яе святло перамагло непрыемнае мiгатлiвае святло, якое блiшчала на балконе перад самымi вачыма. У руках у кентурыёна Крысабоя палала i куродымiла паходня. Крысабой са страхам i злосцю касавурыўся на звера, якi быў гатовы скочыць.
   - Не чапаць, Банга, - сказаў пракуратар хворым голасам i кашлянуў. Ён засланiўся рукою ад полымя i працягваў: - I ноччу пры поўнi мне няма спакою. О багi! У вас таксама дрэнная пасада, Марк... Салдат вы калечыце...
   Марк здзiўлена глядзеў на пракуратара, i той апамятаўся. Каб згладзiць дарэмна сказаныя словы спрасонку, пракуратар сказаў:
   - Не крыўдуйце, кентурыён. Мне, паўтараю, яшчэ горш. У чым справа?
   - Да вас начальнiк тайнае службы, - спакойна паведамiў Марк.
   - Клiчце, клiчце, - прачысцiўшы кашлем горла, загадаў пракуратар i пачаў босымi нагамi намацваць сандалi.
   Полымя замiтусiлася на калонах, загрукалi кентурыёнавы калiгi па мазаiцы. Кентурыён выйшаў у сад.
   - I пры поўнi мне няма спакою, - скрыгануўшы зубамi, сам сабе прамовiў пракуратар.
   На балконе замест кентурыёна паказаўся чалавек у башлыку.
   - Банга, не чапаць, - цiха сказаў пракуратар i сцiснуў сабаку загрывак.
   Перш чым гаварыць, Афранiй, як i звычайна, азiрнуўся навокал i адступiў у цень, пераканаўшыся, што няма нiкога чужога, акрамя Бангi, цiха сказаў:
   - Прашу аддаць мяне пад суд, пракуратар. Ваша праўда. Я не змог зберагчы Юду з Карыяфа, яго зарэзалi. Прашу судзiць мяне i зняць з пасады.
   Афранiю здалося, што на яго глядзяць чатыры вокi - сабачыя i ваўчыныя.
   Афранiй дастаў з-пад хламiды закарэлы ад крывi кашалёк з дзвюма пячаткамi.
   - Вось гэты мяшок з грашыма забойцы падкiнулi ў дом першасвятару. На гэтым мяшку кроў Юды з Карыяфа.
   - Колькi там, цiкава? - спытаў Пiлат i нахiлiўся да кашалька.
   - Трыццаць тэтрадрахмаў.
   Пракуратар усмiхнуўся i сказаў:
   - Мала.
   Афранiй маўчаў.
   - Дзе забiты?
   - Гэтага не ведаю, - спакойна, з годнасцю адказаў чалавек, якi не разлучаўся са сваiм башлыком, - ранiцай сёння пачнём шукаць.
   Пракуратар скалануўся, пакiнуў у спакоi раменьчык на сандалi, якi не зашпiльваўся.
   - А вы дакладна ведаеце, што ён забiты?
   Пракуратар атрымаў кароткi адказ:
   - Я, пракуратар, пятнаццаць гадоў на рабоце ў Юдэi. Я пачаў службу пры Валерыю Граце. Мне не абавязкова трэба бачыць труп, каб сказаць, што чалавек забiты, i таму я вам зараз дакладаю, што чалавек, якога звалi Юдам з Карыяфа, некалькi гадзiн таму зарэзаны.
   - Прабачце мяне, Афранiй, - адказаў Пiлат, - я яшчэ не прачнуўся як след, таму i сказаў гэта. Я дрэнна сплю, - пракуратар усмiхнуўся, - i ўвесь час сню месячны промень. Уявiце, як смешна, быццам бы я хаджу па гэтым промнi. Такiм чынам, я хацеў бы ведаць, што вы думаеце пра гэта? Дзе вы збiраецеся яго шукаць? Сядайце, начальнiк тайнай службы.
   Афранiй пакланiўся, падсунуў крэсла блiжэй да ложа i сеў, грукнуўшы мячом.
   - Я збiраюся шукаць яго непадалёку ад маслiчнага прэса ў Гефсiманскiм садзе.
   - Ага, ага. А чаму менавiта там?
   - Iгемон, я думаю, Юда забiты не ў самiм Ершалаiме i не далёка ад яго. Ён забiты пад Ершалаiмам.
   - Лiчу вас адным з лепшых майстроў свае справы. Я не ведаю, як наконт гэтага ў Рыме, але ў калонiях роўнага вам няма. Растлумачце чаму?
   - Нават думкi не дапускаю, - цiха гаварыў Афранiй, - каб Юда даўся каму-небудзь у рукi ў горадзе. На вулiцы цiха не зарэжаш. Выходзiць, яго павiнны былi завабiць у якi-небудзь падвал. Але служба ўжо шукала яго ў Нiжнiм Горадзе, i несумненна знайшла б. Яго няма ў горадзе, за гэта я ручаюся. Калi б яго забiлi далёка за горадам, то пакунак з грашыма не маглi б гэтак хутка падкiнуць. Яго забiлi паблiзу горада, куды змаглi выманiць.
   - Не разумею, як гэта можна было зрабiць.
   - Сапраўды, пракуратар, гэта сама цяжкае пытанне, i нават я не ведаю, цi здолею гэта разблытаць.
   - Сапраўды, загадка! Святочным вечарам веруючы iдзе невядома чаго за горад, пакiдае святочнае застолле i там гiне. Хто i як мог яго тады завабiць? Цi не жаночых рук справа? - раптам загарэўся пракуратар.
   Афранiй адказваў спакойна i важка:
   - Нi ў якiм выпадку, пракуратар. Гэта выключаецца. Трэба думаць лагiчна. Каму патрэбна была Юдава смерць? Нейкiя вандроўныя фантазёры, нейкi гурток, у якiм не было нiякiх жанчын. Каб ажанiцца, пракуратар, патрэбны грошы, каб нарадзiць чалавека на свет таксама патрэбны грошы, але каб зарэзаць чалавека пры дапамозе жанчыны, трэба надта много грошай, i нi ў якiх валацуг iх няма. Жанчына не ўдзельнiчала ў гэтай справе, пракуратар. Нават болей, такое тлумачэнне забойства можа збiць са следу, замiнаць следству i блытаць мяне.
   - Я бачу, што ваша праўда, Афранiй, - гаварыў Пiлат, - i я толькi дазволiў сабе выказаць сваё меркаванне.
   - На жаль, памылковае, пракуратар.
   - Але як жа тады? - усклiкнуў пракуратар i прагна паглядзеў у твар Афранiю.
   - Мяркую, што ўсё з-за грошай.
   - Цудоўная думка! Але хто i за што мог прапанаваць яму ноччу грошы за горадам?
   - Не, пракуратар, не так. У мяне ёсць адзiнае меркаванне, i калi яно не спраўдзiцца, то iншага i прыдумаць не магу. - Афранiй нахiлiўся да пракуратара i шэптам дадаў: - Юда хацеў схаваць хрошы ў надзейным, толькi яму вядомым месцы.
   - Даволi дасцiпнае тлумачэнне. Вiдаць, яно гэтак i было. Цяпер я разумею: яго выманiлi не людзi, а ўласная думка. Ага, ага, праўда.
   - Сапраўды. Юда быў недаверлiвы. Ён хаваў грошы ад людзей.
   - Ага, вы сказалi, у Гефсiманii. А чаму менавiта там вы збiраецеся яго шукаць - гэтага, прызнацца, я не разумею.
   - О, пракуратар, гэта прасцей за ўсё. Нiхто не будзе хаваць грошы на дарозе, на адкрытых i пустэльных месцах. Юда не быў нi на дарозе ў Хеўрон, нi на дарозе ў Вiфанiю. Яму трэба было цiхае ўтульнае месца, дзе растуць дрэвы. Гэта проста. А гэтакiх месцаў, акрамя Гефсiманii, пад Ершалаiмам няма. Далёка ён iсцi не мог.
   - Вы цалкам пераканалi мяне. Тады што рабiць зараз?
   - Я неадкладна пачну шукаць забойцаў, якiя высачылi Юду за горадам, а сам тым часам, як ужо гаварыў, пайду пад суд.
   - За што?
   - Мая ахова згубiла яго ўчора на базары пасля таго, як ён выйшаў з палаца Каiфы. Як гэта здарылася, не разумею. Такога ў маiм жыццi не здаралася. Назiранне было наладжана адразу пасля нашай размовы. Але на базары ён некуды перакiнуўся, зрабiў пятлю i знiк бясследна.
   - Зразумела. Аб'яўляю вам, што я не бачу патрэбы аддаваць вас пад суд. Вы зрабiлi ўсё, што маглi, i нiхто на свеце, - тут пракуратар усмiхнуўся, - не змог бы зрабiць лепей за вас! Пакарайце сышчыкаў, якiя згубiлi Юду, але i тут я хацеў бы, каб пакаранне не было строгае. Урэшце, мы зрабiлi ўсё, каб паклапацiцца пра гэтага нягоднiка! Ага, я забыўся спытаць, - пракуратар пацёр лоб, - як гэта яны ўмудрылiся падкiнуць грошы Каiфу?
   - Бачыце, пракуратар... Гэта не вельмi цяжка. Мсцiўцы зайшлi ззаду палаца, дзе завулак вышэй, чым заднi двор, i перакiнулi пакунак цераз плот.
   - З запiскаю?
   - З запiскаю, як вы i меркавалi, пракуратар. Дарэчы, - тут Афранiй сарваў пячаткi з пакунка i паказаў начынне пракуратару Пiлату.
   - Злiтуйцеся, што вы робiце, Афранiй, пячаткi, вiдаць, храмавыя.
   - Пракуратару не трэба з-за гэтага хвалявацца, - адказаў Афранiй i згарнуў пакунак.
   - Няўжо ўсе пячаткi ёсць у вас? - спытаўся Пiлат i засмяяўся.
   - Iнакш не можа i быць, пракуратар, - зусiм сур'ёзна i нават сурова адказаў Афранiй.
   - Уяўляю, што тварылася ў Каiфы?
   - Сапраўды, пракуратар, гэта выклiкала вялiкае хваляванне. Яны адразу паклiкалi мяне.
   Нават у цемры вiдаць было, як блiснулi Пiлатавы вочы.
   - Гэта цiкава, цiкава...
   - Асмелюся запярэчыць, пракуратар, цiкавага было мала. Сумная i нудная справа. Калi я спытаўся, цi не плацiлi каму-небудзь грошы ў палацы Каiфы, мне адказалi, што гэтага не было.
   - Нават так? Ну, што ж, не плацiлi дык, значыць, не плацiлi. Тым цяжэй будзе знайсцi забойцаў.
   - Сапраўды, пракуратар.
   - Ага, Афранiй, вось што мне прыйшло ў галаву: можа, ён самагубствам жыццё скончыў?
   - Ды не, пракуратар, - адказаў Афранiй i нават адкiнуўся ў крэсле, выбачайце, але гэта зусiм неверагодна!
   - Ды ў гэтым горадзе ўсё можа быць! Я гатовы пайсцi ў заклад, што зусiм хутка распаўзуцца i такiя чуткi.
   Тут Афранiй зiрнуў на пракуратара, падумаў i адказаў:
   - Гэта можа быць, пракуратар.
   Пракуратар, вiдаць, нiяк не мог адкаснуцца ад гэтага забойства чалавека з Карыяфа, хаця ўсё было ясна, i ён прамовiў нават летуценна:
   - А мне б хацелася ўбачыць, як яны яго забiвалi.
   - Забiлi яго досыць умела, пракуратар, - адказаў Афранiй i крыху iранiчна паглядзеў на пракуратара.
   - Адкуль вы гэта ведаеце?
   - Паглядзiце на пакунак, пракуратар, - адказаў Афранiй, - я ручаюся, што Юдава кроў хлынула струменем. Мне давялося, пракуратар, за сваё жыццё пабачыць забiтых.
   - Ён болей не ўстане?
   - Не, пракуратар, ён устане, - з усмешкаю, па-фiласофску сказаў Афранiй, калi труба Месii, якога тут чакаюць, прагучыць над iм. Але да гэтага ён не ўстане.
   - Хопiць, Афранiй! З гэтым пытаннем ясна. Пяройдзем да пахавання.
   - Пакараныя пахаваны, пракуратар.
   - Ну, Афранiй, судзiць вас было б сапраўднае злачынства. Вы заслугоўваеце найвышэйшую ўзнагароду. Як было?
   Афранiй пачаў расказваць i паведамiў, што ў той час, як ён сам займаўся справай Юды, каманда таемнае службы, якою кiраваў яго памочнiк, была вечарам на ўзгорку. Аднаго цела на вяршынi яна не знайшла. Пiлат здрыгануўся i прамовiў хрыпла:
   - Ах, як я пра гэта не здагадаўся!
   - Не варта турбавацца, пракуратар, - сказаў Афранiй i працягваў далей: Целы Дзiсмаса i Гестаса з выклеванымi драпежнымi птушкамi вачыма забралi i адразу кiнулiся шукаць трэцяе. Яго хутка знайшлi. Нейкi чалавек...
   - Левiй Мацей, - не запытальна, а пераканана прамовiў Пiлат.
   - Ён, пракуратар...
   - Левiй Мацей хаваўся ў пячоры на паўночным схiле Лысай Гары, чакаў, пакуль сцямнее. Голае цела Iешуа Га-Ноцры было ў яго. Калi варта зайшла ў пячору з паходняй, Левiй зрабiўся злосным i адчайным. Ён крычаў, што не зрабiў злачынства, што кожны чалавек мае права пахаваць пакаранага злачынца, калi захоча, i што гэта не караецца законам. Левiй Мацей гаварыў, што не хоча разлучацца з нябожчыкам. Ён быў расхваляваны, нешта крычаў, прасiў, пагражаў i праклiнаў...
   - Яго давялося арыштаваць? - пахмура прамовiў Пiлат.
   - Не, пракуратар, не, - вельмi спакойна адказаў Афранiй, - дзёрзкага вар'ята ўдалося супакоiць, растлумачыць, што нябожчык будзе пахаваны.
   Левiй, калi да яго дайшоў сэнс сказанага, супакоiўся, але заявiў, што нiкуды не пойдзе i хоча ўдзельнiчаць у пахаваннi. Ён сказаў, што нiкуды не пойдзе, нават калi яго пачнуць забiваць, ён нават прапаноўваў хлебны нож, якi быў у яго.
   - Яго прагналi? - здушана прамовiў Пiлат.
   - Не, пракуратар, не. Мой памочнiк дазволiў яму ўдзельнiчаць у пахаваннi.
   - Хто з вашых памочнiкаў кiраваў гэтым? - спытаўся Пiлат.
   - Талмай, - адказаў Афранiй i трывожна дадаў: - Магчыма, ён памылiўся?
   - Працягвайце, - адказаў Пiлат, - памылкi не было. Я наогул пачынаю губляцца, Афранiй, я, вiдаць, маю справу з чалавекам, якi нiколi не памыляецца. Гэты чалавек - вы.
   - Левiя Мацея ўзялi на воз разам з целамi пакараных i праз дзве гадзiны былi ў пустэльнай цяснiне на поўнач ад Ершалаiма. Там каманда на змену тры гадзiны капала глыбокую яму i ў ёй пахавала траiх пакараных.
   - Голых?
   - Не, пракуратар, - каманда ўзяла з сабою дзеля гэтага хiтоны. На пальцы пахаваным былi надзеты пярсцёнкi. Iешуа з адной насечкаю. Дзiсмасу з дзвюма, Гестасу з трыма. Яму засыпалi, закiдалi каменнем. Апазнавальны знак Талмай ведае.