Акула К.. Беларусы, вас чакае Зямля (Гараватка - 3) (на белорусском языке)

   10
   - Ну й што? Згубiў разiнька?
   Голас пачуўся ззаду. Юнак крута павярнуўся. Перад iм стаяў у цэлай сваей, заўсёды нейкай загадкавай прастаце, зь лёгкай усьмешачкай на твары, незаменны Антось Дзяркач.
   - Як? - пачаў Янук. I ня ведаў што далей сказаць. Чыраваньню налiўся твар, млоснасьць гнула калены. - Як, ты тут? - знайшоў нарэшце язык.
   Галоўны лiтоўскi дзяцюк стаяў перад iм i ўсьмiхаўся, а ўсьмешка кпiла зь Янука. Быццам гэта ня той самы чалавек, што кагадзе так пасяброўску прасiў юнака памагчы яму, даводзiў якая зь iх можа быць "добрая пара". Першае зьдзiўленьне змылася прыплывам злосьцi: што за благi жарт выдумаў Антось? На правым ягоным плячы вiсела, напханая нечым абношаная рудая, зрэбная торба.
   - Гэ-гэ-гэ! - зарагатаў цяпер сухiм сьмехам Дзяркач. - Ну што, добра напалохаў цябе? Дык што, згубiў Шпуньцiху?
   Усьмешка зь кпiнамi няпрыемна скрывiла дзяцюкоў твар.
   - А хто яе ведаiць, куды яе чорт панёс!
   Янукоў голас гучэў горычай рашчараваньня. Зьбянтэжаны Антосевым зьяўленьнем, засаромлены тым, што цётку згубiў у лесе, ён злаваў на сябе больш чымся на гэтага нахабнага дзяцюка. Здавалася, адылi, што той кпiць, забаўляецца зь цябе. Правай рукой Антось агарнуў зрэбную торбу, што зьвiсала з пляча на палатнянай шлейцы, ды гладзiў яе, быццам у ёй ляжаў скарб вялiкi. Левай рукой узяў Янука за плячо й зусiм пасяброўску, зычлiва зiрнуў шлопцу ў вочы.
   - Ня злуй, браток, зараз табе ўсё раскажу. Толькi во давай, - азiрнуўся Антось вакол сябе, - з дарогi сойдзiм, каб нас тут нiхто ня ўвiдзiў.
   - Ну а калi хто ўвiдзiць, дык i што? - агрызнуўся Янук, ды таргануў плячо, каб вызвалiцца ад Антося. Але дзяцюкова рука яшчэ больш, быццам клешчамi трымала яго.
   - Ты, мусiць, зь мяне кепiкi строiш? Нашто я табе? - злаваўся Бахмач.
   - Пажджы, чакай во... Хадзi з дарогi, сядзем, раскажу.
   Ён цягнуў Янука за руку. Заглыбiлiся ў гушчар. Спынiлiся ў прагалiне ля шырокага пня бярозы. Дрэва, вiдаць, аб'ёмнае было. Тут-жа ляжала вялiкая куча гальля.
   - Вiдзiш во, якое дрэва, зладзеi, звалiлi. Гэта-ж, пэўне, у "саюзную Гiрманiю" паехала. Тут-жа лес самы найлепшы высякалi. Цьфу, зладзеi! плюнуў Дзяркач.
   Ён разгледзiўся. Падшыўка пушчы засланяла iх ад дарогi й толькi зыркае, дападлiвае, мабыць, вока магло-б iх адтуль угледзiць. Янук пазiраў на кучу трэсак, пiлавiньне вакол цьвёрдага, роўнага пня, параськiдванае навокал гальлё, сьляды колаў. Адсюль нядрэнна можна было бачыць скрыжаваньне дарогi.
   - Дык от, братка, садзiся. Цябе, пэўня, цiкавiць, што папрасiў я цябе злыдня гэтага знайсьцi й за табой сьледам iду. Га?
   - Ага, - буркнуў Янук i скоса зiрнуў на дзяцюка. Ён сеў на пень, а Анатось стаяў побач, разглядаўся па лесе й гаманiў зроўнаважаным, як бацька да сына, голасам.
   - Я цябе папрасiў памагчы, бо хацелася мне цябе праверыць. Знаiш, я ведаю, што хлапец ты нядурны, ну алi гэтага мала...
   - А навошта табе мяне правяраць? Што я твой служка, парабок цi якая яшчо трасца?
   Пахла малiньнiкам. Янук разглядаўся, цi не пазiрае дзесь ня яго спад бярозкi прыгажун якi, хоць яшчэ й ранавата на грыбы было. Над трэскамi й пiлавiньнем гудзеў вялiкi руды чмель. У вяршалiнах хвояў ямыгнула шырокiм хвастом-памялом вавёрка.
   - Але-ж ты, братка, i чэпiшся! - гаварыў Антось.
   Голас войстры, як брытва. Янук спасьцярог гэта й мяркаваў, што дзяцюк хоча выгаварыцца.
   - Многа чаго нi знаiш. Некалi будзiш вiдзiць, што й чаму. Цяперака-ж ведай, што я да цябе, як старэйшы, прыйшоў пагаварыць i параiцца. Усё гэта трэба. Увiдзiш. Я прыйшоў да цябе, хоць мне твая помач нiнадта й трэба была. Вiдзiш, я даўно знаў дзе ёсьцiка Лявон.
   Янука пеканула, быццам джала пчалiнае. Гэта ўжо цi нi зашмат. Проста зьдзекi. Але ў час стрымаўся. Зiрнуў на Антося зь недаверам i насьцярожанасьцю. Той прысеў побач на траве й лашчыў пузатую, нечым мяккiм набiтую торбу.
   - Ты знаў дзе ён ёсьцiка?
   Антось адно зiрнуў на хлапца й усьмiхнуўся.
   - Дык навошта зводзiш мяне?! - устаў злосны Бахмач. - Знаў i мне нi сказаў, прасiў мяне сачыць за Шпунтовай гаспадаркай. А я, як дурны, паслуха, сяджу, час iдзець, а бацьку памагчы нiма каму. От i выкiваў. Чорт знаiць, што робiцца! Пайду дамоў. Трэба я табе, я кабыле другi хвост!
   - Пачакай, Янук, ня злуй, нi сьпяшы. Зараз пойдзiм да гэтага басяка Лявона! - затрымаў Антось юнака рукой.
   - Чаго мне, на якога чорта мне ён? - адпiхнуў Янук Антося. - Сам iдзi. Ну цябе!
   - Што гэта з табой, хлопец? - не адставаў Антось, спынiўшы Янука. Забыўся можа, як ён разам з Косьцiкам з твайго бацькi зьдзекваўся, га? Ня хочаш паглядзець, як бандзiт упадзець пiрада мной на каленi, рукi будзiць цалаваць, каб нi забiў яго? Га? Хадзi?
   Янук спынiўся. Памяць уваскрасiла вобраз у хаце. Косьцiк Сабакевiч сiлай бацьку гарэлку лiе, iкону напокуцi б'е, а гэта гнiда, Лявон, як сабачка ўслужлiвы, збоку рагоча, Косьцiку памагае. Боль заскроб сэрца. Як-жа такую нагоду ў нябыт пусьцiць? Цiкава, вельмi цiкава будзе паглядзець як Антось з тым сабакам рахункi наводзiць будзе.
   - Хадзi, нi марудзiм! - загадным тонам сказаў Дзярка.
   - Дык можа скажаш мне, дзе ён цяперака? - насядаў юнка.
   - Знаiш, дзе старая лясьнiчоўка?
   - Знаю.
   - Тамака ён.
   Лясьнiчоўку гэну ледзь прыгадаў Янук. Некалi, ведама, бачыў яе, гэта тады калi мацi жыла, як у iмгле прыгадваў яе выгляд. Пасьля, калi Бжончэк застрэлiў матку, калi страшыў дзяўчат, ягады адбiраў, сабакам нацкоўваў, людзi ад тае лясьнiчоўкi воддаль трымалiся. Калi-ж прыйшлi бальшавiкi й нянавiсны лясьнiк недзе змыўся (былi весткi, што перабраўся ў "генэральную губерню"), новыя гаспадары сачылi за лесам ня горш, чымся старыя паны. I паставiлi свайго-ж лясьнiчага, дый той iз зброяй хадзiў. Ведама, чалавек ня свой, iзь нейкiх Манголаў, атаўбаваўся ў той лясьнiчоўцы й пiльна сачыў, каб нiхто якое галiны дрэва зь лесу не хапiў. Праўда, бальшавiцкi лясьнiк, як гаварылi, быццам лепшы за Бжончка быў, бо дазваляў ягады дзяўчатам i жанчынам зьбiраць, дый - казалi, - за лiтроўку цi другую самагонкi можна было й дроў у яго адхапiць. Ды ўсяроўна, некаму не дагадзiў, бо ўжо на другiм годзе бальшавiцкага паняволеньня зямлi гэтае, нехта, як мясцовыя выражалiся, пеўнiка яму падпусьцiў. Праўда, як чуў Янук, быццам пеўнiк гэны не ў пару выскачыў, бо не ўдалося яму шмат стравiць, агонь пагасiлi, а хату нiбыта адбудавалi.
   - Антось, гэта праўда, што лясьнiкову хату быў нехта за саветаў падпалiў? - спытаў Янук Антося.
   - Праўда.
   - А яна ўся згарэла?
   - Ды не, саўсiм мала...
   - I як яна цяперака?
   - Абгледзiлi абгарэлую, ну й стаiць, жыць можна. Дый там-жа адрына збоку.
   - А ты Лявона там вiдзiў?
   - Ды не. А чаму?
   - А калi ты яго там ня вiдзiў, дык адкуль знаiш, што ён тамака?
   - Знаю.
   - Табе нехта сказаў, мусiць.
   - Ты, Янук, як замнога будзiш ведаць то скора старым станеш, - жартаваў Антось.
   Iшлi ўжо з паўгадзiны. Агнiстымi палосамi сонца прабiвалася праз густыя шапкi хвояў, то блыталася ў пышных каронах дубоў, або ласкала вярхi стройных, высокiх бярозаў. Янук, па прывычцы сваей, азiраўся цi дзе якiя грыбы ёсьць, а Антось Дзяркач iшоў маўклiва, часамi спыняўся, прыслухоўваўся, ды часта сваю торбу гладзiў. Яны пайшлi ад таго скрыжаваньня на левы бок, па нейкiм часе скруцiлi направа на лясную сьцежку, а цяпер вось Антось, як выглядала, трымаў нацянькi да тае лясьнiчоўкi. Безь яго помачы, вiдаць, Янук мог-бы згубiцца.
   - Што ты, Антось, у торбе нясеш? - спытаў юнак.
   Дзяцюк нiчога не адказаў, адно скоса на хлопца зiрнуў.
   - Можа ты Лявону абед нясеш? - пажартаваў Бахмач.
   Антось маўчаў. Выйшлi з густых высокiх дрэваў. Перад iмi меншыя кусты дабягалi да чаротаў, сiтнiку, асакi, што расьлi над ручаём. На другiм баку яго лес падымаўся ўверх i там, - гэта памятаў Янук, - дзесь на шапцы сугра, якi людзi называлi Рыжай Валатоўкай, знаходзiлася лясьнiчоўка.
   - Трэба, мусiць, штаны падкасiць, - раiў Антось.
   Праз аер i чароты яны спусьцiлiся да ручая, якi тут лянiва рухаўся, каб дзесьцi далей папоўнiць воды Бярэзiны. Прыемна пах аер, над вадой тырчэлi стракозы, хутка коўзалiся па вадзе чорныя конiкi. Добра асьвяжылiся падбiтыя ўжо ногi. Янук зачарпнуў у далонi вады, лiнуў ёю ў твар. Сонца пякло зьверху.
   - Можа пакупаемся, га, Антось? - спытаў Бахмач.
   Дзяцюк, што йшоў сьпераду, зiрнуў пераз плячо, усьмiхнуўся.
   - Ням калi. Нас вунь чалавек чакаiць.
   - Гэта хто?
   - Лявон, хто-ж...
   - А ён ведаiць, што мы прыйдзем?
   Антось гучна зарагатаў.
   - Ого, каб ведаў... Ён-бы пад зямлю схаваўся.
   Падыходзячы да Рыжае Валатоўкi, запаволiлi кроку. Як хiтры лiс, Антось разглядаўся, здавалася, што нюхаў. I чамусьцi трымаўся воддаль ад утоптанай сьцежкi.
   - Чаму мы па сьцежцы ня йдзём? Яна-ж нас да самай хаты давяла-бы, пацiкавiўся Янук.
   - Вiдзiш, якi ты зялёны, як ты нiчога нi думаеш. А ты пра Шпуньцiху забыўся? Ну а як мы яе на сьцежцы лоб у лоб стрэнем, то тады што будзiць, га? А яна можа ўжо там iз сынам наседзiцца дый зараз варочацца будзiць... Трэба-ж думаць.
   Але Антосева асьцярожнасьць не спатрэбiлася. Ня ўбачылi яны на дарозе жоўтай хусткi, ня сустрэлi нiкога iншага.
   - Сьцеражонага й Бог сьцеражэць, - паясьнiў яшчэ раз Антось. - Цiха, памалу. Хадзi во сюды, вiдзiш вунь там бляшаную страху? Гэта й будзiць лясьнiчоўка.
   Крытая чырвонай бляхай хата ў засенi пышных лiпаў, пабудаваная з круглага бярвеньня, прыплюшчылася абсмаленым, забiтым дошкамi, вакном на зарослы пырнiкам, лебядой i крапiвой двор, калi так льга назваць вольнае ад дрэваў лапiкла зямлi сьпераду. Ля тыну буйнеў хмель. Другое вакно хаты скардзiлася голымi рамкамi й аднэй адарванай, што наўскасяк, на аднэй завесе трымалася, аканiцай.
   Шэрая, укапаная ў зямлю цыстэрна, лавiла ваду маленькага, крынiчнага ручайка, хлюпала гэтай вадой перазь берагi зьверху. Некалi памаляваныя вапнай, цяпер шэрыя сьцены хавалiся за густым сланечнiкам. Вузкая лясная дарога зьзяла адтулiнай у сьцяне лесу з другога боку двара, а адрына воддаль ад хаты на гэны бок замыкала гэты запушчаны, асiрацелы лясьнiчы ансамбль. I яшчэ нейкай недарэчнасьцю тарчэў мэтраў сотню цi больш адсюль на пахiласьцi ўзгорка шкялет нявысокай вежы. Калiсьцi, вiдаць, сачылi зь яе за навакольнай пушчай, пажарамi.
   - Зайдзем ззаду, - сказаў Антось.
   - А дзе тут зад, а дзе перад?
   - Дзьверы ў хату з гэнага боку. Нам трэба падыйсьцi, дзе гушча лесу падкрадаецца пад самую сьцяну, каб, калi хто паглядае празь якую дзiрку, ня ўвiдзiў нас.
   З другога боку спасьцераглi цэлае, дошкамi незабiтае, зашклёнае вакно. Антось борзда скочыў некалькi крокаў направа ды, махнуўшы Януку рукой, прысеў за густым i высокiм кустом арэшнiку. Вялiкi шэры заяц выбег з-за кута хаты й паволi прысеў ля сьцяны, наставiў вушы, разглядаўся. Януку карцiла скочыць i, пакуль той спасьцеражэ, схапiць яго за вушы. Антось, палажыўшы ўказальны карэлы палец на вусны, з усьмешкай зiрнуў на Янука.
   - Ш-ш-ш-ш!
   Ён узяў спад ног сухую галiнку й кiнуў на зайца. Спалоханы, той шмыгнуў за кут хаты. У лесе гаманiлi птушкi, дзесь воддаль у кiрунку Гацяў ледзль чутна гукнулi два стрэлы.
   - Чуеш?
   - Што? - зiрнуў Янук на Антося.
   - Нехта ў хаце бубнiць.
   Прыслухаўшыся, Янук адрозьнiў людзкiя галасы ад птушынай шчабятнi.
   - Ага, чую, - адказаў.
   - Памарудзiм яшчо. Нiхай Шпунльцiха пойдзiць. Ён гэттака, басяк.
   Чакаць давялося нядоўга. З-за хаты паказалася жоўтая, у чырвоныя краскi, хустка. З кошыкам у руцэ, жанчына спакойна валюхалася па сьцежцы. Не разглядалася. Праз густую шапку кароны дрэва на зморшчаны твар упаў слуп сьвятла й тады здалося Януку, што ўбачыў пад вачмi сьлёзы. I зьдзiвiўся, што i ў басяка злачынцы Лявона ёсьць матка, каторая i сьлязу па iм калi-небудзь пусьцiць i якая, пэўне-ж, любiць яго мо больш за ўсiх на сьвеце.
   Антось устаў, усадзiў правую руку глыбака ў торбу.
   - Iдзём. Цяперака ён наш!
   Цiханька падыйшлi да дзьвярэй i Антось асьцярожна нацiснуў клямку, але дзьверы не адчынiлiся. Дзяркач зiрнуў на Янука.
   - Стань набок, за вушак!
   З Антосевай торбы, якую цэлы час нёс, перавесiўшы пераз правае плячо, паказалася цяпер дзяцюкова правая рука, а ў ёй рэвальвэр з барабанчыкам, якраз такi, як некалi насiлi ў кабурах энкавудысты. А пасьля ўсё сталася маланкава хутка. Правым чаравiком Антось гвалтоўна стукнуў у дзьверы. Мiгам адляцела ўнутры зашчалка й дзьверы шырака адчынiлiся. Прыгнуўшыся, Антось нурцом кiнуўся ў хату. I гэтта-ж зараз грымнуў гулкi стрэл.
   - Кiдай, сукiн сын! Зараз-жа, бо застрэлю!
   Валадарны Антосеў голас з нутра хаты не пакiдаў нi якага сумлеву, што дзяцюк не жартуе. Нешта бразнула аб падлогу.
   - Янук, дзе ты? Бяжы сюды!
   Бахмач убег у абшырны пакой, дзе з правага боку пабачыў Антося з наганам у руцэ. Ён, вiдаць, страляў з кукiшак, а цяпер падымаўся на ногi. У куце, налева, стаяў Лявон Шппунт. Перад iм на падлозе ляжала стрэльба. З правага пляча, вышэй локця, праз кашулю цякла кроў. Бледны, раськiданыя даўгiя блёнд валосы, аброслы рыжай барадой, зь перапалоху зьзяючыя бочы. Янук прыгадваў як бачыў дзяцюка апошнi раз: выдатна адпасенае круглае рыла, упэўненасьць, на твары капрызная нахабнасьць. Шпунт пахудзеў, дрыжэла ў яго нiжняя вусьнiна, якраз так, - гэта добра памятаў Янук, - як некалi пры гэнай браме на гасьцiнцы, дзе Палякi павесiлi Параску Макатунiшку. Апрануты быў у шэрую крамную кашулю, чорныя суконныя порткi навыпуск з прыгожых боцiкаў, бяз сумлеву "трафейных" зь нейкае кучы, дзе "грабiлi награбленае".
   На покуцi пакою разьмясьцiўся малы стол i два крэслы. Зь iншага боку стаяла нiзкая, шэрая зялезная печка, адна з тых, якiя некалi маглi купiць багацейшыя за сялянаў панкi. Тут-жа непадалёк прысуседзiлася шафа iз шклянымi дзьвярмi, усярэдзiне перапоўненая пасудай. Непадалёк печкi шарэла на бярозавай калодзе цынкавае вядро, побач яго цэбрык, а на палiцах на сьцяне каструлi й збаны. На стале ляжаў пачаты бохан сьвежага хлеба, сала на талерцы, стаяў малы гладыш з малаком. Харчы гэтыя, вiдаць, прынесла Шпуньцiха. Праз адчыненыя ў другi пакой налева дзьверы вiдаць было добра асьвечанае сонцам вакно. Пры сьцяне стаяла выгадная, скураная канапа, а на падлозе перад ёй ляжаў даматканы палавiк. Iзь сьцяны пазiрала вялiкая, рагатая ласёва галава.
   - Янук, падымi стрэльбу! - загадаў Антось.
   Янук нясьмела рушыў да Шпунта.
   - Сьмялей, сьмялей! Гэты клоп, каб на яго агонь, цяперака табе нiчога ня зробiць.
   Янук падняў стрэльбу. Выдалася яна цяжэйшай, чымся думаў. Нiколi раней ня трымаў у руках зброi. Антось падыйшоў да стала, падцягнуў крэсла, сеў побач Антося ды запытальна пазiраў то на яго, то на Лявона. Дзяцюк дрыжэў у каленях, намагаўся закасаць правае рукаво, што зачырванелася нiжэй пляча.
   - От, цяпер, Янучок, братка мой, - адсапнуўся Дзяркач, - вiдзiш каго гэта мы злавiлi. Гэта ня ёсьць нейкi просты сабе, цяглавiты, працавiты, пабожны, добры вясковы дзяцюк. Так, цi не? Гэта ня ёсьць такi, што слухае бацькоў, ходзiць у царкву, верыць у Бога, любiць на нiве сваей за плугам цi бараной папацець, цi касой добра памахаць. Не, гэта ня той рупны, працавiты, паслухмяны бацькаў сын, як у нас многа ёсьцiка. Праўду кажу, цi не?
   Трымаючы перад сабой накiраваны проста на Лявона наган, зь вельмi сур'ёзнай мiнай, Антось зiрнуў на Янука, мiргнуў левым вокам. Голас паважны, ледзь-ледзь жартаўлiвы, мо такi, якiм-бы дасьцiпны бацька вучыў сына пагаспадарску жыць.
   - Ну чаму-ж нi адказваеш? Праўду кажу, цi не? Ты-ж яго знаеш.
   - Праўда, такi ён ёсьць, - згадзiўся Янук.
   - Значыцца згода. А цяперака давай паразважаем. Прыпомнi сабе, што ён ужо пры тэй засмарканай Польшчы, гультай гэты, пачаў, як кажуць, у людзi лезьцi. Помнiш?
   - Ага, чаму-ж не, - буркнуў Янук.
   - Задумаў ён, значыцца, у людзi пайсьцi. З бядой напалавiну прабэкаў-прамэкаў тыя чатыры клясы, а тады што? Белага хлеба яму захацелася, от што. Так, так, Янучок браток, наш чорны хлеб пану Лявону Шпунту прыеўся, трыбух ягоны наравiць пачаў, яму беленькага захацелася. Простая кужэльная кашуля яму плечы муляла, зрэбныя штаны кастрой сьцёгны церлi. Крамнiны яму захацелася. А як-жа! I от гэты мужыцкi вывадака, нашай зямлi вырадак, каб яго зiмля нi насiла, пайшоў паном чужнiком служыць. I тут як тут, - нi пасьпелi добрыя людзi агледзiцца, - iзь сермяжнага мужыка Шпунта саўсiм нi благi драгомiшч зрабiўся. Справiў, значыцца, пан драгомiшч Леон "першожэнднэ буцiкi", штаны галiфэ, сурдут, пане тэго, i ходзiць ды нашых бедных мужыкоў па розных панскiх шарварках, каб ён скрозь зямлю правалiўся, ганяiць. Эгэ, каб ты адно, браток Янучок, тады гэтаму вялiкаму пану прыгледзiўся. Фу, як ён фанабэрыўся, як пры каждай аказii над нашым братам зьдзекваўся.
   Антось, здавалася, зусiм не глядзеў на Лявона, быццам той быў гэтта няпрысутны. А Шпунт стаяў i дрыжэў перад iм, трымаўся за правую, акрываўленую руку. Як бацька, iз кпiнкай у голасе, Антось спакойна, рэчова, зраўнаважана да юнака гаманiў. Янук ня ведаў як на ўсё гэта рэагаваць. За сьцяной у лесе сымфонiю птушкi вялi, лiлося праз адчыненыя дзьверы й вакно сонца й нейкай тупасьцю пазiрала шклянае вока ў ласёвай галаве.
   Лявонавы ногi зрабiлi крок. Гулкi, прарэзьлiвы стрэла глушыў пакой. Шпунт замёр на месцы i з жахам на Антося пазiраў.
   - Табе сказаў, сукiн сын, стаi й ня рыпайся! - пагрозьлiва паясьнiў Антосеў голас дзяцюку, што цяпер усiм целам тросься.
   Едкi смурод пораху стаяў у паветры. Дзяркач стрэлiў у падлогу ля Шпунтовае нагi.
   - Кажу, ня рыпайся, бо другi раз проста ў нагу дастанеш. Не сьпяшы на той сьвет, пакуль я скончу расказваць якая ты мошка гадкая!
   Антось борзда ўстаў з крэсла, умiг апынуўся ля Шпунта i ўзяўшы кашулю за прарэх каўняра, рвануў. Лявон пахiснуўся, але ўтрымаўся на нагах. Усё трымаючы рэвальвэр з прыцэлам у жывот, рвануў яшчэ раз кашулю й сьцягнуў рукаво з правае рукi. Уважна прыгледзiўся.
   - Эх ты, гнiда паршывая! Руку я табе прастрэлiў? Драпiнка малая а ты тут прытвараешся! - крыкнуў Антось i левай рукой наводмаш з усяе сiлы ўдарыў дзяцюка па твары. Той моцна пахiснуўся. Вiдаць, Дзяркач стукнуў у нос, бо адтуль пацякла кроў. Ён адскочыў назад i сеў на крэсла.
   Янук зьбянтэжыўся. Здавалася яму, што некалi гэты фанабэрысты, нахабны, грубы ў адносiнах зь людзьмi драгомiшч-актывiст кiнецца на Антося. Дарма. Той стаяў, чмыхаў носам, то бялеў, то чырванеў. А ў вачох яго, - гэта выразна вiдаць было, - зьзялi маланкi. Што ён у гэны час думаў?
   - Ну значыцца, ты, Янучок, помнiш пэўня якi з гэтага нiкчэмнiка драгомiшч быў. А цi ведаеш ты, якi зь яго дзяцюк нiпаседлiвы быў, як са сваёй загагулiнай за кажнай спаднiцай, што на вока пападзецца, ганяўся? Ён табе гэта ня тое, каб каторую добрую дзеўку ўважыў. О не! Яму нiякай нормы, абы бабе пад спаднiцу залезьцi. Колька гэты басяк добрым дзяўчатам нэрваў i жыцьця напсаваў...
   Янук прыгадаў летнi дзень, Лазоўскага каровы й Дуню з разарванай сьпераду блюзкай. Гэта тады атрымаў ад любай дзяўчыны такую ёмкую аплявуху. I за што?
   - Ён i Дуню раз хацеў у лесе ўзяць, - паскардзiўся Янук дрыжачым голасам.
   - I на Дуню тваю напаў? Ха-ха-ха! Дзiва што! Дуня-ж твая надта пекная дзяўчына. Дзiва што Дуню хацеў! Усю сям'ю Макатунiшыну байструкамi абдзялiў. От гэта дык нягоднiк. Цьфу!
   Трымаючы вока на Лявона, Антось паднёс свой наган, уважна яго абгледзiў, а пасьля нацэлiўся ў Лявонаву калматую галаву.
   - Антось, пажджы..., - адазваўся дрыжачым голасам Лявон.
   - Чаго маю ждаць? - трымаючы прыцэл, спытаў Дзяркач.
   Лявон намагаўся нешта сказаць, але голас ягоны заглох у дрыжачых вуснах. Жахлiвым перапалохам зьзялi на замазаным крывёй твары вочы. Антось апусьцiў рэвальвэр i спакойна прадаўжаў:
   - Алi што там гаварыць пра баб, над каторымi зьдзекваўся, бег за каждай спаднiцай i меры нi знаў. Але гэта, хоць, - каб пярун яго трэснуў! - i шкоды многа каму нарабiў, усётакi яно яшчо нi сама важнае. Бо сама найважнейшае, аказваецца, братка Янучок, было яшчо наперадзе. У гэтай нячыстай сiлы вунь якiя рогi вырасьлi, калi тыя праклятыя асвабадзiцелi прыйшлi, от калi. Тады ён свае дзярлiвыя кiпцi распусьцiў, паганай натуры поўню-паўнюсенькую волю даў, от калi. Тады яно пачалося, братка ты мой.
   Антось зiрнуў на стол.
   - Ты, Янук, можа есьцi хочаш, то бяры еш. Гэтаму гнiдзе й так гэтыя харчы ня трэба будуць.
   Янук глянуў на стол, памяркаваў, але ня рушыў зь месца. Заiнтрыгаваны тым, што Антось зробiць зь Лявонам, паднечаны, ён ня меў цяпер, здавалася, найменшага апэтыту.
   - Не, нi хачу, - адказаў.
   - Дык от аказваецца, што гэты нядошлы начальнiк, - працягваў далей спакойна Дзяркач, - калi пшэкi яго нядошлым начальнiкам, знацца цiвуном над нашымi сярмяжнiкамi паставiлi, дык ён толька што свае сiлы пробаваў. Але гэта трэба помнiць, што ў яго цяга да цiвунства была змалку, бо-ж мусiць нi адну бутэльку гарэлкi трэба было "жандовай уладзы" цi там якому задрыпанаму солтысу Паўлоўскаму, каб яго трасца, паставiць, каб хоць i такога засмарканага начальнiка дабiцца. Алi-ж тут нi сама важнае тое, якое начальства, знацца, праца гэна была задрыпаная, як кажуць, а важна тое, што вось такi шпуньцiк ужо змалку начальнiчаць над другiмi лез. Вось што сама важнае. Такая во, вiдзiш, вош, яна ўжо тады пялася на хрыбет свайму ўзьлезьцi i ў жывое цела ўпiцца. Ого, ты толька падумай, братка Янучок. Цi ня помнiш, як гэты бязьмен, надзеўшы адпрасаваныя свае порткi, кашульку, цi яшчо пад гальштук iз касьцюмам, ды сядзiць на той блiскучы свой ровар, грыву на бок, ды так адфраньцiўшыся фарсiць бывала... Помнiш? I гэта ўжо ня той нейкi замурзаны, - рукi ў мазылях ад гнаявых вiлаў цi ад касы, - Янук, а гэта яго вяльможнасьць, пан драгомiшч з ласкi тэй жэчыпаспалiтай нядошлай. От хто гэта быў! Алi, якiм ён тады вялiкiм, як яму здавалася, начальнiкам ня быў, усё-ж гэта былi толька цьвяточкi, а ягадкi вунь мелi яшчо наперадзе быць. Кумекаiш. Янучок?
   Янук чуўся нiякавата, што Антось такi ласкальны, як нiколi раней, тон да яго ўжываў. Праўда, - Янук добра разумеў гэта, - Антось па практыцы калiшняй, меў немалы запас майстэрства кпiнаў. Язычок, калi трэба, хлёстка, быццам брытвай, мог па мякацi чыйго самалюбства праехацца. А ўжо што й гаварыць, калi Антось пры гэтым жадаў вылiць злосьць назапашаную. Сьцеражыцеся тады, людцы мiлыя! А ўсё-ж квялiла гэнае няпрывычнае "братка Янучок".
   - Дык гэта, аказваецца, толька цьвяточкi былi. Яшчо ў гэтага, каб яго пранцы, нядошлага шпунта прагавiтасьць улады й нажывы толька што тады расьцьвiтала. Ну i ўжо вядома, што цьвяточак гэты пiрацьвiцiць а тады, людцы добрыя, вунь якi плод будзiць. Цешцеся, дабрадзеi любыя, спажывайце. Дык от i прыйшоў той час, калi з усходу новая нечысьць на нас навалiлася. I гэта-ж нi сакрэт быў, што й драгомiшчам будучы, труцень i паразiт гэты ўсякую бальшавiцкую брыду добрым людзям у рукi тыцкаў, усякую камунiстычную баламуту сваiм языком, каб ён яму яшчо тады адсох, мiж нашых пiрапрацаваных сiрмяжнiкаў пашыраў. I ўжо хто як хто, а ён, тады яшчо драгомiшч пан Шпунт, цьвёрда верыў, што прыйдзiць той для яго слаўны дзень, калi той, "хто быў нiчэм, той станiць фсем". Гэта-ж так у iнтэрнацыянале пяюць, нечысьць бязбожная! Дык от наш шпуньцiк верыў i чакаў, ну й дачалаўся. I ад радасьцi, як гэны дзень нарэшце прыйшоў, дык у нашага прагавiтага паразiта так сэрца з радасьцi ёкала, што чаго яму разрыву нi было. Ого, чаму-ж ня цешыцца! Цяпер от ён, Лявон Шпунт, адданы барэц за "iдэi вялiкага Ленiна й Сталiна", цяперака нарэшце ён, каб яго гаручка, раскашэлiцца!
   Антось спынiўся, зноў вельмi ўважна пачаў разглядаць свой рэвальвэр, цэлiцца ў Лявона. Шпунт, зьбялеўшы, заварушыў вуснамi, каб нешта сказаць, але Антось яго папярэдзiў:
   - Жыць хочаш, Лявон?
   Шпунт маўчаў. Жахлiва перапалоханы, паказелiў вочы на Дзеркача.
   - Пытаюся яшчо раз, цi хочаш жыць?
   - Хачу, Антось, браток...
   Яхiдная ўсьмешка шмыгнула па Антосевым твары. Ён адняў ад вока наган.
   - Чуеш, Янук, што ён сказаў? Ён хоча жыць. Ты чуў гэта?
   Антось падскочыў да Лявона.
   - Я табе, гадзюка ты бальшавiцкая, нiякi нi браток! - сыкнуў Дзяркач. Табе братамi начысьцiкi-паразiты, што на народнай сьпiне сядзелi, нашу кроў пiлi, з нашага поту жылi, во хто табе браток, жмiнда ты чырвоная!
   Правай рукой наводмаш ён сiльна ўдарыў Лявона па твары. Той пахiснуўся, але ўтрымаўся на нагах i засланiўся левай рукой, спадзяючыся, вiдаць, новага ўдару. Але Дзяркач плюнуў на Лявона.
   - Братам мяне называiць, басяк гэты, бальшавiцкая хлюндра. Я табе пабратаюся!
   Сеўшы, Дзяркач з пагардай пазiраў на Шпунта й прадаўжаў спакойна, быццам перад хвiлiнай ня было нiякага выбуху: - Ну што табе далей расказваць... Сам знаеш, як вось гэта нячыстая тройка, бальшавiцкiя гарлапаны,значыцца Сабакевiч Косьцiк, Павалiцкi Хвёдар i гэта вош пачалi людзей аграбаць, а тады бальшавiком памагалi людцаў у Сiбiр вывозiць, у цюрму садзiць. Гэта-ж яны даносiлi на ўсiх так званых "ворагаў народу". Гэта нячыстая ханжа лiчыла сябе "народнай уладай", нi абы чым. Кумекаiш? Улада ды яшчэ народная! Гэта iх нiбы народ выбраў, гэту хлюндру нядошлую, каб народу на сьпiну ўзьлезьлi й кроў ягоную пiлi. Ну а што табе расказваць, як гэта "народная ўлада" гаспадарыла? Ты-ж помнiш як у гумно да твайго бацькi прыйшлi ды зьдзеквалiся, а пасьля што, напiўшыся, у хаце выраблялi! А пасьля, нячысьцiкi, у бальшавiцкi калгас, значыцца ў прыгон гналi. I цi ты думаеш, што яны мала нашых добрых людзей у лапы бальшавiцкага энкавудэ аддалi, цi думаеш мала за iх на Сiбiры цi на Салаўках церпiць? Гэта-ж яны, нячыстая сiла, галадранцы, па ўсiм сельсавеце цi раёне гаспадарылi. Дык ты знаеш колька маглi нявiнных людзей загубiць?
   Янук запраўды толькi цяпер, прыслухоўваючыся да быццам спакойнага, але нацягнутага, як тугая струна, Антосева голасу, усьведамiў вялiчыню злачынаў Шпунта.
   - Станавiся на каленi! - гаркнуў збоку Антось. - Не, не перада мной, а перад Януком. Цялуй яму ногi, прасi, каб дараваў табе за сябе й за бацьку!
   Лявон зьбянтэжана пазiраў на юнака й дзяцюка.