Страница:
У гэты момант адчыніліся дзверы, пачуўся вясёлы рогат і віск, і ў пакой пачалі плысці, не датыкаючыся нагамі зямлі, дзеўкі.
Адна, дзве, тры, чатыры, пяць… За імі з'явіўся, сапучы, наліты крывёй, шчакасты Багдан Роскаш. Дзеўкі віселі ў яго на працягнутай руцэ. Але гэта быў яшчэ не канец. Тумаш бокам зрабіў яшчэ крок, і другі, і трэці — і вось яшчэ чацвёра дзяўчат віселі на другой ягонай руцэ і матлялі нагамі ў паветры.
— Вось, — сапучы, сказаў Тумаш. — Добры вечар у хаце… Яны прыехалі… Меў ласку даставіць.
Апусціў дзяўчат на падлогу.
— Гэта не ўсе. Чатыры ішлі самаходам.
— Не здолеў, ці што? — спытаў Іліяш.
— Чаму не здолеў? Месца на руках не хапіла. Гэта ж не зморкі нейкія… Бачыце? Гэта ж ёсць што абняць!
Запалалі свечкі. Іх сталі ляпіць дзе можна, і скора ў пакоі стала светла, бы ў царкве на Вялікдзень.
Асвяціўся вялікі, на ўсю падлогу, кілім і на сярэдзіне яго — смажаны баран, дзве шынкі, тры гусі, дзесяткі два смажаных курэй, паляндвіцы, місы з калдунамі, паранай рэпай, агуркамі салонымі, мочанымі яблыкамі і проста тушаным мясам і іншай рознасцю.
А паміж гэтага строем стаяла безліч бутэлек, пляшак, глякоў з гарэлкай, мёдам, крупнікам і віном.
Фама пастараўся. Нездарма так доўга хадзіў. Дзеўкі былі ўсе маладыя, літыя, цвёрдыя і гожыя. А калі некаторыя і не дужа, то шляхціц меў рацыю: абняць было што. Румяныя, белазубыя, вочы ад чакання выпіўкі і ўзбуджанасці блішчаць. Чырвоныя, блакітныя, аранжавыя кабаты-шнуроўкі, андаракі — як вясёлка. Істужкі, рознакаляровыя кабцікі* на нагах.
* Боцікі.
Пакой зацвіў, як весні поплаў. Адразу запахла нечым цяжкавата-духмяным, зарабацініла ў вачах, і, нават без выпіўкі, пачалі круціцца галовы… Усе з рогатам сядалі за сталы, на хвіліну здзіўляліся, што Пан Бог адзін, а пасля вырашылі, што так, відаць, і трэба, гэта ж не апостал там нейкі, і пачыналі тармасіць кожная свайго.
…Хутка віно палілося ракой, — усе гаварылі кожны сваё, не слухаючы іншых, цалаваліся, рагаталі. Некаторыя пачыналі ўжо думаць, што трэба трохі стрымаць сябе, а то яшчэ звалішся з галерэі, на якую выходзілі іхнія дзверы, або не трапіш у свой пакой.
Галас, віск, смех. Суседка кусала Акілу за вуха, а той толькі жмурыўся ды бубнеў:
— Ай, ну… Ай, не трэба… Гэна… Казытліва.
Лілося ў пашчы віно. Гожанькая суседка Роскаша скосу паглядала на Раввуні.
— А гэта нібыта не на-аш… Нібыта з біблейскіх мясці-ін. Пане Божа, а як жа ціка-ава!
— Нічога цікавага, — буркнуў Фама. — Такі самы, як і ўсе.
У Іуды ляжала на каленях дзівосная каштанавая галава. Вочы прыплюшчаныя, вусны чакаюць. І ён нахіляўся і цалаваў гэтыя вусны. Яму доўга давялося ісці. Але вочы яго, калі яны сустракаліся цераз галовы п'яных з вачыма Юрася, былі сумныя. Ён усё разумеў, нібы адчуваў сябе вінаватым, і, аднак, нічога не мог зрабіць, акрамя як пакінуць яго. Уначы — кожны за сябе. Адзін з горам, другі — з жанчынай, да якой ён доўга ішоў.
Юрась сядзеў над гэтай карчмою змрочны. Сплёў рукі між каленяў, глядзеў, слухаў, піў.
— Пі, Хрысце, Божа наш, — дзерся Багдан. — Пі, аднойчы жывём!
— Заганарыўся наш Езус, — з падступнай усмешкай сказаў Пятро. — Падумаеш, Бог. Я, можа, сам незаконны сын караля Аляксандра.
— Дзверы шырэй адчыніце! Душна!
— Навальніца будзе. Бач, бліскае.
На дварэ сапраўды часам бліскалі далёкія, бязгучныя яшчэ, маланкі. Рассякалі цямноцце, асвятлялі наводдаль вежы і грыфельны дах замкавай базілікі. Кожны раз лявей і ніжэй вежаў нешта шырока налівалася чырвоным святлом: Нёман, які пасля весняга разліву яшчэ не зусім увайшоў у берагі.
Затрапяталі раптам агеньчыкі свечак. Усе ўзнялі галовы.
Жанчына стаяла ў дзвярах. У цёмным дарожным плашчы паўзверх багатага ўбору. Вочы трохі грэбліва глядзелі на хаўрус. Пасля яна ўздыхнула і стомлена, нібы неахвотна, пераступіла парог.
І гэта была сапраўды такая журботная, дасканалая і нейкая смертаносная прыгажосць, што ўсе прыціхлі. Адзін Ян Зеведзееў ускочыў, каб прыняць яе плашч, і замітусіўся вакол яе.
— Што мне ў табе? — абыякава сказала яна і пайшла па дыване, ступаючы проста паміж блюдамі, да Хрыста.
Трэба было быць мастаком, каб прайсці між гэтага разарэння, не наступіўшы ні на што, не зачапіўшы ні адной бутэлькі нагою або краем сукні, які яна ўрэшце прыўзняла. Але яна ішла, нібы па роўнай падлозе і яшчэ лепей, ішла, нібы танцавала, і ўсе сачылі вачыма за дзівоснай гэтай праявай.
І прайшла. Не зачапіла нічога. Да Хрыста.
Ён паглядзеў на яе і міжвольна засланіў вочы, нібы ад святла, далонню вонкі.
— Што табе трэба? — спытаў ён.
— Мне абрыдла маё жыццё і ўсё тут. Я хачу ісці з табой.
— Нашто? Ты жанчына.
— Магчыма, я мацнейшая за вас.
— Не, для цябе нашто?
— Магчыма, я магу быць карысная табе, — з той самай стомленай усмешкай сказала яна.
Пасля на імгненне прыкрыла вочы і раптам усміхнулася, глянула з даверлівым маленнем, чаканнем, што яе не падмануць, і радасцю.
— Мне трэба ісці за табою. Я не ведаю, чым жыць. І ў мяне няма рашучасці пакінуць жыць.
— Што я магу сказаць табе, сам седзячы ў цемры?
— Можаш даць майму жыццю святло. А я пастараюся рассеяць тваю цемру.
— Як хочаш, — сказаў ён. — Сядай.
Яна села побач з ім. Паступова ў пакоі аднавіўся п'яны шум і смех. І тады, убачыўшы, што ніхто не звяртае на іх увагі, Магдаліна ціха спытала.
— Кепска табе, Хрыстос? — спытала пад п'яны шум.
— Добра, аж няма дзе дзецца. А табе што ў гэтым?
— Я падумала, што табе цікава ведаць пра Анею.
Яна ўбачыла ашалелыя Братчыкавы вочы, сама сабе ўсміхнулася і сказала прачула:
— Горад устрывожан знікненнем мечнікавай дачкі. Разумееш, за ягонай адсутнасцю клапаціцца пра яе павінна была рада. Ходзяць розныя плёткі.
— Ну? — амаль груба сказаў ён.
— Ну і вось. Адна жанчына нібыта сустрэла яе сёння раніцай за горадам. Ехала ў суправаджэнні багатай варты… Гаварыла з ёю весела.
— Калі?
— Другі час першай варты нібыта.
«Праз гадзіну пасля мяне, — прамільгнула ў ягонай галаве. — Здрадзіла… А я ж…»
— Што яна збіраецца рабіць? — гледзячы ў адну кропку, сказаў ён.
— Тая кабета нібыта сказала, што мечнік збіраецца выдаць яе замуж. І як быццам сама Анея сказала ёй, што на захадзе сонца ёй расплятуць касу і яна стане нявестаю і жонкаю другога.
Твар Хрыста пайшоў плямамі. Вышэй сіл было спытаць, і ўсё ж ён спытаў:
— Той… ён хто? Магнат?
— Магнат, — сурова сказала Магдаліна. — Самы ўплывовы і моцны магнат. І не толькі на зямлі княства… Яна ехала да яго ў замак.
«Ён паверыў. Адразу, з холадам у душы, паверыў, шчанюк, — падумала яна. — Даверлівы, няхітры душою… Дурань… Мне яго крыху шкада… Але я ненавіджу яго… Дзякуючы яму зноў у дарогу, зноў, магчыма, у іншыя ложкі. Лотр — быдла, але я хацела б усё ж застацца ў яго. І вось Баран! З ім нават нецікава весці гульню. А можа, сказаць кардыналу, што не паверыў? Ды не, з якой ласкі? Хіба хтосьці калі-небудзь шкадаваў яе? То нашто будзе несці літасць гэтым людзям, усім людзям, яна? Хай плоціцца. Знайшоў яшчэ ка-хан-не. Не ведае, па дурасці, што гэта такое. Ну дык атрымай. Можна маніць нават смялей».
І яна дадала:
— Вельмі моцны. Мацнейшы нібыта за ўсіх. Але хто?
«Паверыў і гэтаму. Ды з табой можна рабіць усё. Можна хлусіць нават зусім бязглузда. І зараз ты паверыш усяму, а пасля зноў дам табе надзею. Усё можна. Шчанюк».
— Горад гаварыў, што табе гэта не ўсё адно. Таму я і прыйшла. Магчыма, гэта хлусня, але некаторыя гавораць, што і яна… што і ёй мінулай ноччу не ўсё было адно. Ну, гэта ўжо так. Мана. Магла і сама сказаць. Мала адкуль можа прыцягнуцца баба, каб мець гонар панесці ад Бога, або хаця і проста збрахаць, пахваліцца гэтым… Такая парода.
Гэтыя словы, нібы ліпучыя ніці, аблытвалі яго, засноўвалі святло, вязалі, перашкаджалі дыхаць, ціснулі.
— А муж? — без голасу спытаў ён.
— Кажуць, нібыта такі дурань, што ўсё адно да самай смерці так ні аб чым і не здагадаецца.
Свет пачаў круціцца ў вачах Братчыка. Нейкі скрогат ціснуў на вушы. І ліпучыя ніці круціліся разам са святлом. А потым свет пацямнеў.
…Ён ляжаў ніцма, галавою ў паваленыя пляшкі. Ляжаў, адкінуўшы адну руку і няёмка падкурчыўшы другую. Спалоханая такім вынікам, жанчына адхіснулася ад яго, нібы хацела ўшчаміцца ў кут. А над нерухомым целам стаялі апосталы. Ніхто нічога не разумеў. І раптам з'явілася палёгка.
— Ну вось, — сказаў Мацей. — Нажлукціўся, як свіння.
— Чужое, чаму не жлукціць, — усміхнуўся Баўтрамей.
Філіп з Віфсаіды прыцягнуў вядро:
— Гэна… Адцягніце яго з дывана… Хай бы яно…
І шухнуў ваду на галаву Хрыста.
Чатыры коннікі ўбачылі праз дзверы гэтую сцэну і рушылі з месца коней.
— Ну вось, — сказаў Лотр. — Нам тут больш няма чаго рабіць. Астатняе яна даробіць…
— Шкада, пэўна, ваша правялебнасць? — спытаў біскуп Камар.
— Захачу — вернецца. Паехалі. Бачыце — маланкі.
Маланкі паласавалі неба часцей і часцей. Першы павеў свежага ветру варухнуў плашчы.
— До гэтай камедыі, — сказаў Лотр. — Рым занепакоіцца. А нам што? Не атрымалася — атрымаецца ў другі раз.
І раптам славуты Рыгор Гародзенскі, моцна, відаць, п'яны, пачаў бурчаць і лаяцца:
— Ну, добра, брыдкія вы ерэтыкі… Няхай… Але блюзнерыць нашто, садаміты вы… Не толькі немаўлят манастырскіх — ісціну вы хаваеце, адаміты, што галізною сваёю багабрыдкай выхваляюцца.
— Чаго ты? — спытаў Камар.
— А што? Брахала самазванцу гэтая ваша Магдаліна, блюзнерка, дачка сатаны і папскай палюбоўніцы. Стане Бог пасля гэтага дробнага махляра з той дзеўкай спаць? І які яшчэ там магнат?
— А чаму? — спытаў раптам сябра Лайёлы. — Хіба Пан Бог не самы ўплывовы і моцны магнат на беларускай зямлі? І хіба манастыры не ягоныя замкі? І хіба манашкі не Божыя нявесты? Усё правільна.
— А хіба Бог не здолее адрозніць дзеўку ад маладзіцы? — выбухнуў Балвановіч. — Хіба нябесны муж — дурань?!
— А вы што, іншай думкі? — прыжмурыўся дамініканец.
Ён захінуўся ў плашч. Коні зніклі ўначы.
Увесь мокры, ён сядзеў ля кіліма і сціскаў у руцэ кубак. Цяпер ён сапраўды быў цяжка, да змрокавага стану, п'яны. Магдаліна абдымала яго, церлася шчакою аб ягоную шчаку, абвівала валасамі яго шыю — ён быў безудзельны. Патлы валасоў падалі, мокрыя, на лоб, і пад імі трапяталі да шаленства пашыраныя зрэнкі.
А галасы раўлі і раўлі старую шкалярскую песню. І яна грымела і вырывалася з пакояў у ноч, пад маланкі.
І яловай актавай бурчаў Якуб Алфееў меншы, бамбіза з асалавелымі вачыма.
Дурныя… Во дурныя
Багі тады былі!
Слухаючы гэта, Братчык нібы ад сэрца адрываў словы:
— Піце, хлопцы. Застаемся тут.
Раввуні стаяў над ім.
— Плюнь, Юрась.
— Хрыстос, — змрочна папраўляў ён. — Ідзі ты з суцяшэннямі, Іуда… Давай ламаць кумедзь. Усё адно.
Іуда развёў рукамі і раптам сарваўся:
— Не, вы паглядзіце на гэтага дурня! Раней я думаў, што большага дурня, чым слонімскі рабін, не стварыў мудры Бог. Але цяпер бачу, што нам з імі пашанцавала ўсё ж болей, чым беларусам з табою… Ша!… Прашу цябе… Бяры коней, грошы, нас…
— Ты мне д-друг?
— Я табе друг. А ты мне?
— І я табе друг.
— Тады пойдзем. Не сёння заўтра здарыцца жах. Гора мне, маці мая! Так распусціцца… П'яная свіння! Юрась!… Хрыстос!… Божа мой! Ліхаманка табе ў галаву! Кінь гэтыя глупствы! На прэнг захацеў? Уцячом…
— Усё адно. Вернемся, Іуда. Няма любві на свеце. Дарэмна распяўся Бог. Падман адзін. Усё адно. Піце. Гуляйце. Застанемся да смерці ў гэтым дзярме.
Хрыстовы вочы п'яна і страшна заблішчалі. Ён грукнуў кулаком:
— Застанемся. І гор-ра ўсім. Звяжам! Скруцім! Усё княства, усю Б-беларусь і ўсю Карону… Разнясём магнацкія камяніцы! Усіх д-да-станем-м! І з жонкамі хлуслівымі!
— Мілы! Даражэнечкі! Можа б, ты пабляваў? Га? Паблюй. І потым ціха-ціха пойдзем, і няхай яны тут задавяцца са сваім Панам Богам і сваёй верай. І няхай у іх будзе столькі вошай у галовах, колькі было пакрыўджаных імі ад дзён Выйсця і да нашых дзён. Няхай будзе ў іх столькі вошай і не будзе рук, каб пачухацца.
— Д-душыць мяне… Цісне, — вочы Хрыстовы пацьмянелі, абвіслі рукі.
У яго рэзка змяніўся настрой: на месцы Машэкі сядзеў цяпер Іерамія.
— Прарокі прарокуюць хлусню, і свяшчэннікі вывяргаюць брахню, і народ мой любіць гэта. Ну, што ты будзеш рабіць пасля… гэтага? Як сказаў… яшчэ… Іерамія.
— Пхе, — суцяшаў Раввуні. — Ну, наплюй ты на іх. Ды яны ж усе сволачы. Гэты добранькі, разумненькі Басяцкі, і гэтая свіння Камар, і тая трэфная курыца Балвановіч. А Лотр? Уй, не кажыце мне пра Лотра.
Магдаліна ўбачыла, што Юрась досыць п'яны, каб паверыць у другую частку маны, і яшчэ не досыць п'яны, каб забыць канчаткова тое, што яна сказала раней.
У пакоі было зусім пуста. Апосталы зніклі. На дыване не засталося аніякай ежы. Хоць бы крышачку пакінулі.
— Ідзі, Іуда, — сказала яна. — Ты толькі шкодзіш. Ты разумееш? Ідзі. І вазьмі з сабой дзяўчыну.
— Я разумею. — Іуда трохі хістаўся. — І праўда, так будзе лепей. Не кідай яго.
— Я яго не кіну.
— Не кідай! Падары яму цеплыні! — маліў за друга Іуда. — Іначай мне будзе сорамна маёй.
— Ідзі, — мякка сказала яна. — Не саромейся. Яму будзе не горш.
Раввуні ўзняў дзяўчыну, і тая прыціснулася да яго, і так яны выйшлі. Магдаліна ўстала, замкнула за імі дзверы і вярнулася да Юрася, які мармытаў нешта, седзячы, ці то ў сне, ці то ў прастрацыі.
— Езус, — ціха сказала яна. — Пойдзем адсюль. У палі.
— Усё адно… Няма сумленных жонак… Няма праўды… Здрада… П-піце, гул-ляйце!
— Ціха! А ты ведаеш, што я не веру гэтым плёткам? Што гэта няпраўда?
Яна паўтарыла гэта яшчэ пару разоў і раптам убачыла амаль свядомыя вочы. Гэта было так нечакана, што сэрца ледзь не спынілася ў яе грудзях.
— Не верыш? — Хрыстос паматляў галавою.
— Амаль не веру. Ходзяць і другія чуткі. Толькі я не хацела гаварыць пры іншых… У мечніка нібыта ёсць моцныя ворагі, і ці то сам ён, распусціўшы чуткі аб шлюбе, вывез дачку, ці то самі гэтыя ворагі выкралі яе.
— Што ж праўда? — зноў на вачах п'янеючы, спытаў ён.
— Я не ведаю. Можа быць і тое і тое. Могуць быць хлусамі і мужчыны, і жанчыны.
— Хто ворагі?
— Як быццам нейкі царкоўнік.
— Ты мяне забіваеш. Што ж гэта такое?!
— Я кажу, можа быць усё. Але хіба табе самому не трэба адшукаць, упэўніцца, ведаць праўду, ведаць нешта адно?
— Трэба.
— Ну вось. І таму пойдзем з горада. Заўтра ж.
— Пойдзем… Заўтра ж.
— Я пайду з табою. Я не кіну цябе. А зараз кладзіся… Я лягу з табою.
Яна прыцягнула з кута адну шкуру і амаль зваліла на яе п'янага. Пасля разула яго і накрыла другой шкурай ягоныя ногі.
— Не думай… Кінь думаць зараз… Я лягу з табой. Я не кіну цябе.
— Ляж, — ціха сказаў ён. — Так будзе лепей. «Таксама, калі ляжаць двое, то цёпла ім; а аднаму — як сагрэцца?» — сказаў… Эклезіяст… Я чытаў… Я стараўся зразумець… Не так будзе далёка ад людзей уначы… Я не крану цябе… Проста мне… Проста я, здаецца… страшэнна п'яны… І мне… Ты не смейся… Мне сапраўды страшна.
«Страшна. Як малому, — падумала яна. — А што? І праўда, страшна».
Ён заснуў, ледзь дакрануўшыся галавою да падушкі. Спаў, па-дзіцячы прымасціўшыся галавою на кулак. Аблічча ў сне было прыгожае і спакойнае.
Яна адшукала чысты кубак, наліла ў яго віна і павольна, з асалодаю выпіла. Цяпер было можна. На сёння яна зрабіла сваю справу.
Потым яна наліла яшчэ кубак і паставіла ля шкуры. Можа, яму давядзецца даць уначы, калі пачне хапацца за сэрца і стагнаць… Напіўся, дурань.
«Нібы п'янаму гаспадару», — падумала яна і ўсміхнулася. Думка на хвіліну дала ёй нават нейкую радасць і гонар. І яна здзівілася гэтаму.
Пасля яна скінула сукню і забралася пад шкуру побач з ім. Дзьмухнула на апошнюю свечку. Наваліўся змрок.
За акном урэшце лінуў дождж. Спорны, часты, густы. У акно і дзверы павеяла прахалодным і прыемным. І ён у сне нібы адчуў гэта і яе цеплыню побач, працягнуў руку і паклаў ёй на грудзі.
Што ён сніў?
Яна ляжала на спіне, адчувала цяжар і цеплыню ягонай рукі на сваіх грудзях, і гэта было добра, і — дзіва — зусім нязвыкла.
Гэты мужчына не імкнуўся да яе. Нават цяпер. І гэта было шкада і адначасова добра.
Апошнія думкі блукалі ў яе галаве:
«Спаў, як дзіця… І ўвогуле, дзіця па думках і помыслах… Усяму паверыў. На табе: пойдзем заўтра… Пойдзем шукаць каханне. Толькі і ў галаве гэта ёй… Як пакутаваў!… Шчанюк… А харошы шчанюк… У многім лепшы, чым тыя… Шкада, што давядзецца яго забіць».
РАЗДЗЕЛ ХVІІ ВЫЙСЦЕ Ў ЮДОЛЬ СЛЁЗ
Адна, дзве, тры, чатыры, пяць… За імі з'явіўся, сапучы, наліты крывёй, шчакасты Багдан Роскаш. Дзеўкі віселі ў яго на працягнутай руцэ. Але гэта быў яшчэ не канец. Тумаш бокам зрабіў яшчэ крок, і другі, і трэці — і вось яшчэ чацвёра дзяўчат віселі на другой ягонай руцэ і матлялі нагамі ў паветры.
— Вось, — сапучы, сказаў Тумаш. — Добры вечар у хаце… Яны прыехалі… Меў ласку даставіць.
Апусціў дзяўчат на падлогу.
— Гэта не ўсе. Чатыры ішлі самаходам.
— Не здолеў, ці што? — спытаў Іліяш.
— Чаму не здолеў? Месца на руках не хапіла. Гэта ж не зморкі нейкія… Бачыце? Гэта ж ёсць што абняць!
Запалалі свечкі. Іх сталі ляпіць дзе можна, і скора ў пакоі стала светла, бы ў царкве на Вялікдзень.
Асвяціўся вялікі, на ўсю падлогу, кілім і на сярэдзіне яго — смажаны баран, дзве шынкі, тры гусі, дзесяткі два смажаных курэй, паляндвіцы, місы з калдунамі, паранай рэпай, агуркамі салонымі, мочанымі яблыкамі і проста тушаным мясам і іншай рознасцю.
А паміж гэтага строем стаяла безліч бутэлек, пляшак, глякоў з гарэлкай, мёдам, крупнікам і віном.
Фама пастараўся. Нездарма так доўга хадзіў. Дзеўкі былі ўсе маладыя, літыя, цвёрдыя і гожыя. А калі некаторыя і не дужа, то шляхціц меў рацыю: абняць было што. Румяныя, белазубыя, вочы ад чакання выпіўкі і ўзбуджанасці блішчаць. Чырвоныя, блакітныя, аранжавыя кабаты-шнуроўкі, андаракі — як вясёлка. Істужкі, рознакаляровыя кабцікі* на нагах.
* Боцікі.
Пакой зацвіў, як весні поплаў. Адразу запахла нечым цяжкавата-духмяным, зарабацініла ў вачах, і, нават без выпіўкі, пачалі круціцца галовы… Усе з рогатам сядалі за сталы, на хвіліну здзіўляліся, што Пан Бог адзін, а пасля вырашылі, што так, відаць, і трэба, гэта ж не апостал там нейкі, і пачыналі тармасіць кожная свайго.
…Хутка віно палілося ракой, — усе гаварылі кожны сваё, не слухаючы іншых, цалаваліся, рагаталі. Некаторыя пачыналі ўжо думаць, што трэба трохі стрымаць сябе, а то яшчэ звалішся з галерэі, на якую выходзілі іхнія дзверы, або не трапіш у свой пакой.
Галас, віск, смех. Суседка кусала Акілу за вуха, а той толькі жмурыўся ды бубнеў:
— Ай, ну… Ай, не трэба… Гэна… Казытліва.
Лілося ў пашчы віно. Гожанькая суседка Роскаша скосу паглядала на Раввуні.
— А гэта нібыта не на-аш… Нібыта з біблейскіх мясці-ін. Пане Божа, а як жа ціка-ава!
— Нічога цікавага, — буркнуў Фама. — Такі самы, як і ўсе.
У Іуды ляжала на каленях дзівосная каштанавая галава. Вочы прыплюшчаныя, вусны чакаюць. І ён нахіляўся і цалаваў гэтыя вусны. Яму доўга давялося ісці. Але вочы яго, калі яны сустракаліся цераз галовы п'яных з вачыма Юрася, былі сумныя. Ён усё разумеў, нібы адчуваў сябе вінаватым, і, аднак, нічога не мог зрабіць, акрамя як пакінуць яго. Уначы — кожны за сябе. Адзін з горам, другі — з жанчынай, да якой ён доўга ішоў.
Юрась сядзеў над гэтай карчмою змрочны. Сплёў рукі між каленяў, глядзеў, слухаў, піў.
— Пі, Хрысце, Божа наш, — дзерся Багдан. — Пі, аднойчы жывём!
— Заганарыўся наш Езус, — з падступнай усмешкай сказаў Пятро. — Падумаеш, Бог. Я, можа, сам незаконны сын караля Аляксандра.
— Дзверы шырэй адчыніце! Душна!
— Навальніца будзе. Бач, бліскае.
На дварэ сапраўды часам бліскалі далёкія, бязгучныя яшчэ, маланкі. Рассякалі цямноцце, асвятлялі наводдаль вежы і грыфельны дах замкавай базілікі. Кожны раз лявей і ніжэй вежаў нешта шырока налівалася чырвоным святлом: Нёман, які пасля весняга разліву яшчэ не зусім увайшоў у берагі.
Затрапяталі раптам агеньчыкі свечак. Усе ўзнялі галовы.
Жанчына стаяла ў дзвярах. У цёмным дарожным плашчы паўзверх багатага ўбору. Вочы трохі грэбліва глядзелі на хаўрус. Пасля яна ўздыхнула і стомлена, нібы неахвотна, пераступіла парог.
І гэта была сапраўды такая журботная, дасканалая і нейкая смертаносная прыгажосць, што ўсе прыціхлі. Адзін Ян Зеведзееў ускочыў, каб прыняць яе плашч, і замітусіўся вакол яе.
— Што мне ў табе? — абыякава сказала яна і пайшла па дыване, ступаючы проста паміж блюдамі, да Хрыста.
Трэба было быць мастаком, каб прайсці між гэтага разарэння, не наступіўшы ні на што, не зачапіўшы ні адной бутэлькі нагою або краем сукні, які яна ўрэшце прыўзняла. Але яна ішла, нібы па роўнай падлозе і яшчэ лепей, ішла, нібы танцавала, і ўсе сачылі вачыма за дзівоснай гэтай праявай.
І прайшла. Не зачапіла нічога. Да Хрыста.
Ён паглядзеў на яе і міжвольна засланіў вочы, нібы ад святла, далонню вонкі.
— Што табе трэба? — спытаў ён.
— Мне абрыдла маё жыццё і ўсё тут. Я хачу ісці з табой.
— Нашто? Ты жанчына.
— Магчыма, я мацнейшая за вас.
— Не, для цябе нашто?
— Магчыма, я магу быць карысная табе, — з той самай стомленай усмешкай сказала яна.
Пасля на імгненне прыкрыла вочы і раптам усміхнулася, глянула з даверлівым маленнем, чаканнем, што яе не падмануць, і радасцю.
— Мне трэба ісці за табою. Я не ведаю, чым жыць. І ў мяне няма рашучасці пакінуць жыць.
— Што я магу сказаць табе, сам седзячы ў цемры?
— Можаш даць майму жыццю святло. А я пастараюся рассеяць тваю цемру.
— Як хочаш, — сказаў ён. — Сядай.
Яна села побач з ім. Паступова ў пакоі аднавіўся п'яны шум і смех. І тады, убачыўшы, што ніхто не звяртае на іх увагі, Магдаліна ціха спытала.
— Кепска табе, Хрыстос? — спытала пад п'яны шум.
— Добра, аж няма дзе дзецца. А табе што ў гэтым?
— Я падумала, што табе цікава ведаць пра Анею.
Яна ўбачыла ашалелыя Братчыкавы вочы, сама сабе ўсміхнулася і сказала прачула:
— Горад устрывожан знікненнем мечнікавай дачкі. Разумееш, за ягонай адсутнасцю клапаціцца пра яе павінна была рада. Ходзяць розныя плёткі.
— Ну? — амаль груба сказаў ён.
— Ну і вось. Адна жанчына нібыта сустрэла яе сёння раніцай за горадам. Ехала ў суправаджэнні багатай варты… Гаварыла з ёю весела.
— Калі?
— Другі час першай варты нібыта.
«Праз гадзіну пасля мяне, — прамільгнула ў ягонай галаве. — Здрадзіла… А я ж…»
— Што яна збіраецца рабіць? — гледзячы ў адну кропку, сказаў ён.
— Тая кабета нібыта сказала, што мечнік збіраецца выдаць яе замуж. І як быццам сама Анея сказала ёй, што на захадзе сонца ёй расплятуць касу і яна стане нявестаю і жонкаю другога.
Твар Хрыста пайшоў плямамі. Вышэй сіл было спытаць, і ўсё ж ён спытаў:
— Той… ён хто? Магнат?
— Магнат, — сурова сказала Магдаліна. — Самы ўплывовы і моцны магнат. І не толькі на зямлі княства… Яна ехала да яго ў замак.
«Ён паверыў. Адразу, з холадам у душы, паверыў, шчанюк, — падумала яна. — Даверлівы, няхітры душою… Дурань… Мне яго крыху шкада… Але я ненавіджу яго… Дзякуючы яму зноў у дарогу, зноў, магчыма, у іншыя ложкі. Лотр — быдла, але я хацела б усё ж застацца ў яго. І вось Баран! З ім нават нецікава весці гульню. А можа, сказаць кардыналу, што не паверыў? Ды не, з якой ласкі? Хіба хтосьці калі-небудзь шкадаваў яе? То нашто будзе несці літасць гэтым людзям, усім людзям, яна? Хай плоціцца. Знайшоў яшчэ ка-хан-не. Не ведае, па дурасці, што гэта такое. Ну дык атрымай. Можна маніць нават смялей».
І яна дадала:
— Вельмі моцны. Мацнейшы нібыта за ўсіх. Але хто?
«Паверыў і гэтаму. Ды з табой можна рабіць усё. Можна хлусіць нават зусім бязглузда. І зараз ты паверыш усяму, а пасля зноў дам табе надзею. Усё можна. Шчанюк».
— Горад гаварыў, што табе гэта не ўсё адно. Таму я і прыйшла. Магчыма, гэта хлусня, але некаторыя гавораць, што і яна… што і ёй мінулай ноччу не ўсё было адно. Ну, гэта ўжо так. Мана. Магла і сама сказаць. Мала адкуль можа прыцягнуцца баба, каб мець гонар панесці ад Бога, або хаця і проста збрахаць, пахваліцца гэтым… Такая парода.
Гэтыя словы, нібы ліпучыя ніці, аблытвалі яго, засноўвалі святло, вязалі, перашкаджалі дыхаць, ціснулі.
— А муж? — без голасу спытаў ён.
— Кажуць, нібыта такі дурань, што ўсё адно да самай смерці так ні аб чым і не здагадаецца.
Свет пачаў круціцца ў вачах Братчыка. Нейкі скрогат ціснуў на вушы. І ліпучыя ніці круціліся разам са святлом. А потым свет пацямнеў.
…Ён ляжаў ніцма, галавою ў паваленыя пляшкі. Ляжаў, адкінуўшы адну руку і няёмка падкурчыўшы другую. Спалоханая такім вынікам, жанчына адхіснулася ад яго, нібы хацела ўшчаміцца ў кут. А над нерухомым целам стаялі апосталы. Ніхто нічога не разумеў. І раптам з'явілася палёгка.
— Ну вось, — сказаў Мацей. — Нажлукціўся, як свіння.
— Чужое, чаму не жлукціць, — усміхнуўся Баўтрамей.
Філіп з Віфсаіды прыцягнуў вядро:
— Гэна… Адцягніце яго з дывана… Хай бы яно…
І шухнуў ваду на галаву Хрыста.
Чатыры коннікі ўбачылі праз дзверы гэтую сцэну і рушылі з месца коней.
— Ну вось, — сказаў Лотр. — Нам тут больш няма чаго рабіць. Астатняе яна даробіць…
— Шкада, пэўна, ваша правялебнасць? — спытаў біскуп Камар.
— Захачу — вернецца. Паехалі. Бачыце — маланкі.
Маланкі паласавалі неба часцей і часцей. Першы павеў свежага ветру варухнуў плашчы.
— До гэтай камедыі, — сказаў Лотр. — Рым занепакоіцца. А нам што? Не атрымалася — атрымаецца ў другі раз.
І раптам славуты Рыгор Гародзенскі, моцна, відаць, п'яны, пачаў бурчаць і лаяцца:
— Ну, добра, брыдкія вы ерэтыкі… Няхай… Але блюзнерыць нашто, садаміты вы… Не толькі немаўлят манастырскіх — ісціну вы хаваеце, адаміты, што галізною сваёю багабрыдкай выхваляюцца.
— Чаго ты? — спытаў Камар.
— А што? Брахала самазванцу гэтая ваша Магдаліна, блюзнерка, дачка сатаны і папскай палюбоўніцы. Стане Бог пасля гэтага дробнага махляра з той дзеўкай спаць? І які яшчэ там магнат?
— А чаму? — спытаў раптам сябра Лайёлы. — Хіба Пан Бог не самы ўплывовы і моцны магнат на беларускай зямлі? І хіба манастыры не ягоныя замкі? І хіба манашкі не Божыя нявесты? Усё правільна.
— А хіба Бог не здолее адрозніць дзеўку ад маладзіцы? — выбухнуў Балвановіч. — Хіба нябесны муж — дурань?!
— А вы што, іншай думкі? — прыжмурыўся дамініканец.
Ён захінуўся ў плашч. Коні зніклі ўначы.
Увесь мокры, ён сядзеў ля кіліма і сціскаў у руцэ кубак. Цяпер ён сапраўды быў цяжка, да змрокавага стану, п'яны. Магдаліна абдымала яго, церлася шчакою аб ягоную шчаку, абвівала валасамі яго шыю — ён быў безудзельны. Патлы валасоў падалі, мокрыя, на лоб, і пад імі трапяталі да шаленства пашыраныя зрэнкі.
А галасы раўлі і раўлі старую шкалярскую песню. І яна грымела і вырывалася з пакояў у ноч, пад маланкі.
* Будзем піць, як папа!
Bibamus papaliter!*
Гарэлкі ў гляк налі…
Ні Зеўс і ні Юпітэр
Гарэлкі не пілі.
І яловай актавай бурчаў Якуб Алфееў меншы, бамбіза з асалавелымі вачыма.
Дурныя… Во дурныя
Багі тады былі!
Слухаючы гэта, Братчык нібы ад сэрца адрываў словы:
— Піце, хлопцы. Застаемся тут.
Раввуні стаяў над ім.
— Плюнь, Юрась.
— Хрыстос, — змрочна папраўляў ён. — Ідзі ты з суцяшэннямі, Іуда… Давай ламаць кумедзь. Усё адно.
Іуда развёў рукамі і раптам сарваўся:
— Не, вы паглядзіце на гэтага дурня! Раней я думаў, што большага дурня, чым слонімскі рабін, не стварыў мудры Бог. Але цяпер бачу, што нам з імі пашанцавала ўсё ж болей, чым беларусам з табою… Ша!… Прашу цябе… Бяры коней, грошы, нас…
— Ты мне д-друг?
— Я табе друг. А ты мне?
— І я табе друг.
— Тады пойдзем. Не сёння заўтра здарыцца жах. Гора мне, маці мая! Так распусціцца… П'яная свіння! Юрась!… Хрыстос!… Божа мой! Ліхаманка табе ў галаву! Кінь гэтыя глупствы! На прэнг захацеў? Уцячом…
— Усё адно. Вернемся, Іуда. Няма любві на свеце. Дарэмна распяўся Бог. Падман адзін. Усё адно. Піце. Гуляйце. Застанемся да смерці ў гэтым дзярме.
Хрыстовы вочы п'яна і страшна заблішчалі. Ён грукнуў кулаком:
— Застанемся. І гор-ра ўсім. Звяжам! Скруцім! Усё княства, усю Б-беларусь і ўсю Карону… Разнясём магнацкія камяніцы! Усіх д-да-станем-м! І з жонкамі хлуслівымі!
— Мілы! Даражэнечкі! Можа б, ты пабляваў? Га? Паблюй. І потым ціха-ціха пойдзем, і няхай яны тут задавяцца са сваім Панам Богам і сваёй верай. І няхай у іх будзе столькі вошай у галовах, колькі было пакрыўджаных імі ад дзён Выйсця і да нашых дзён. Няхай будзе ў іх столькі вошай і не будзе рук, каб пачухацца.
— Д-душыць мяне… Цісне, — вочы Хрыстовы пацьмянелі, абвіслі рукі.
У яго рэзка змяніўся настрой: на месцы Машэкі сядзеў цяпер Іерамія.
— Прарокі прарокуюць хлусню, і свяшчэннікі вывяргаюць брахню, і народ мой любіць гэта. Ну, што ты будзеш рабіць пасля… гэтага? Як сказаў… яшчэ… Іерамія.
— Пхе, — суцяшаў Раввуні. — Ну, наплюй ты на іх. Ды яны ж усе сволачы. Гэты добранькі, разумненькі Басяцкі, і гэтая свіння Камар, і тая трэфная курыца Балвановіч. А Лотр? Уй, не кажыце мне пра Лотра.
Магдаліна ўбачыла, што Юрась досыць п'яны, каб паверыць у другую частку маны, і яшчэ не досыць п'яны, каб забыць канчаткова тое, што яна сказала раней.
У пакоі было зусім пуста. Апосталы зніклі. На дыване не засталося аніякай ежы. Хоць бы крышачку пакінулі.
— Ідзі, Іуда, — сказала яна. — Ты толькі шкодзіш. Ты разумееш? Ідзі. І вазьмі з сабой дзяўчыну.
— Я разумею. — Іуда трохі хістаўся. — І праўда, так будзе лепей. Не кідай яго.
— Я яго не кіну.
— Не кідай! Падары яму цеплыні! — маліў за друга Іуда. — Іначай мне будзе сорамна маёй.
— Ідзі, — мякка сказала яна. — Не саромейся. Яму будзе не горш.
Раввуні ўзняў дзяўчыну, і тая прыціснулася да яго, і так яны выйшлі. Магдаліна ўстала, замкнула за імі дзверы і вярнулася да Юрася, які мармытаў нешта, седзячы, ці то ў сне, ці то ў прастрацыі.
— Езус, — ціха сказала яна. — Пойдзем адсюль. У палі.
— Усё адно… Няма сумленных жонак… Няма праўды… Здрада… П-піце, гул-ляйце!
— Ціха! А ты ведаеш, што я не веру гэтым плёткам? Што гэта няпраўда?
Яна паўтарыла гэта яшчэ пару разоў і раптам убачыла амаль свядомыя вочы. Гэта было так нечакана, што сэрца ледзь не спынілася ў яе грудзях.
— Не верыш? — Хрыстос паматляў галавою.
— Амаль не веру. Ходзяць і другія чуткі. Толькі я не хацела гаварыць пры іншых… У мечніка нібыта ёсць моцныя ворагі, і ці то сам ён, распусціўшы чуткі аб шлюбе, вывез дачку, ці то самі гэтыя ворагі выкралі яе.
— Што ж праўда? — зноў на вачах п'янеючы, спытаў ён.
— Я не ведаю. Можа быць і тое і тое. Могуць быць хлусамі і мужчыны, і жанчыны.
— Хто ворагі?
— Як быццам нейкі царкоўнік.
— Ты мяне забіваеш. Што ж гэта такое?!
— Я кажу, можа быць усё. Але хіба табе самому не трэба адшукаць, упэўніцца, ведаць праўду, ведаць нешта адно?
— Трэба.
— Ну вось. І таму пойдзем з горада. Заўтра ж.
— Пойдзем… Заўтра ж.
— Я пайду з табою. Я не кіну цябе. А зараз кладзіся… Я лягу з табою.
Яна прыцягнула з кута адну шкуру і амаль зваліла на яе п'янага. Пасля разула яго і накрыла другой шкурай ягоныя ногі.
— Не думай… Кінь думаць зараз… Я лягу з табой. Я не кіну цябе.
— Ляж, — ціха сказаў ён. — Так будзе лепей. «Таксама, калі ляжаць двое, то цёпла ім; а аднаму — як сагрэцца?» — сказаў… Эклезіяст… Я чытаў… Я стараўся зразумець… Не так будзе далёка ад людзей уначы… Я не крану цябе… Проста мне… Проста я, здаецца… страшэнна п'яны… І мне… Ты не смейся… Мне сапраўды страшна.
«Страшна. Як малому, — падумала яна. — А што? І праўда, страшна».
Ён заснуў, ледзь дакрануўшыся галавою да падушкі. Спаў, па-дзіцячы прымасціўшыся галавою на кулак. Аблічча ў сне было прыгожае і спакойнае.
Яна адшукала чысты кубак, наліла ў яго віна і павольна, з асалодаю выпіла. Цяпер было можна. На сёння яна зрабіла сваю справу.
Потым яна наліла яшчэ кубак і паставіла ля шкуры. Можа, яму давядзецца даць уначы, калі пачне хапацца за сэрца і стагнаць… Напіўся, дурань.
«Нібы п'янаму гаспадару», — падумала яна і ўсміхнулася. Думка на хвіліну дала ёй нават нейкую радасць і гонар. І яна здзівілася гэтаму.
Пасля яна скінула сукню і забралася пад шкуру побач з ім. Дзьмухнула на апошнюю свечку. Наваліўся змрок.
За акном урэшце лінуў дождж. Спорны, часты, густы. У акно і дзверы павеяла прахалодным і прыемным. І ён у сне нібы адчуў гэта і яе цеплыню побач, працягнуў руку і паклаў ёй на грудзі.
Што ён сніў?
Яна ляжала на спіне, адчувала цяжар і цеплыню ягонай рукі на сваіх грудзях, і гэта было добра, і — дзіва — зусім нязвыкла.
Гэты мужчына не імкнуўся да яе. Нават цяпер. І гэта было шкада і адначасова добра.
Апошнія думкі блукалі ў яе галаве:
«Спаў, як дзіця… І ўвогуле, дзіця па думках і помыслах… Усяму паверыў. На табе: пойдзем заўтра… Пойдзем шукаць каханне. Толькі і ў галаве гэта ёй… Як пакутаваў!… Шчанюк… А харошы шчанюк… У многім лепшы, чым тыя… Шкада, што давядзецца яго забіць».
РАЗДЗЕЛ ХVІІ ВЫЙСЦЕ Ў ЮДОЛЬ СЛЁЗ
…Шлі… там прэрачоны Хрыстос з сваімі апосталамі, дзе іх яшчэ знана.
«Кроніка Белай Русі» Мацея Стрыкоўскага
Не пад покрывам цемры выходзілі яны з горада, а ўдзень. Але іх таксама шукалі забіць — няхай сабе і не сягоння.
Усе чатырнаццаць былі ў звыклых саматканых хітонах, у скураных моцных поршнях. Ува ўсіх чатырнаццаці за спінамі былі клункі, а ў руках кіі. На шыі ў Іуды вісела грашовая скрынка.
Толькі адна Магдаліна, як то і належыць, адрознівалася ад іх вопраткай: нават самае сціплае з яе адзенняў здавалася побач з хітонамі бадзяг багатым. Але яна таксама збіралася ісці пешшу, і толькі мул, наўючаны саквамі (яго вёў за аброць Роскаш), сведчыў аб тым, што яна ўзяла сёе-тое з свайго майна.
Каля Лідскай брамы, высокай, з дзікага чорнага каменя, моўчкі стаяў народ. На гэты раз не чуваць было крыкаў. Развітвацца было страшнавата: пойдзе і не вернецца, а там розная навалач і возьме за бакі. Аднойчы ўжо так было.
Сядзелі на конях ля самай брамы Лотр, Басяцкі і Рыгор Гародзенскі. Стаяў за іхнімі спінамі кат.
А насупраць іх збіліся ў кутку старыя знаёмыя: да сіняга чорны Гіаў Турай, разьбяр Кляонік са сваёй чарцячай зялепіўшчыцай Фаўстынай, усмешлівы Марка Турай, залатарукі Ціхон Вус, дудар з вечнай дудой і змрочны волат Кірык Вястун.
— Вось і ідуць, — сказаў ён. — Пажылі некалькі дзён, а тут зноў…
— А братачка, — сказаў ласкавы дудар. — А Бог, пэўпа ж, не выдасць. Ну што зробіш? І паўсюль трэба, каб добрым людцам палепшала.
— Людцам палепшае, — сказаў Зянон (на такі выпадак ён прыцёгся з вёскі). — Як бы вось нам не пагоршала.
Марка Турай думаў. Пасля ўзяў Кляоніка за руку:
— Глупства мы зрабілі, што не паспрабавалі з ім дамовіцца, пакуль тут быў.
— Піў, кажуць, — сказаў Вястун.
— Ну і што? А ты не п'еш? — спытаў Кляонік. — Давай хадзем да яго.
Яны падышлі да Хрыста.
— Ану, Божа, адыдзем трохі.
Твар Юрасеў быў трохі бледны і мяты з пахмелля. Ён кіўнуў галавою і адышоў з хлопцамі ўбок.
— Што вам, дзецюкі?
— Каб адразу зразумеў, з кім гаворыш, — сказаў Кляонік, — ведай: вось гэты каваль горад узняў, калі вас у катавальню пацягнулі.
Юрась ускінуў галаву.
— Братка! Чаго ж ты раней не прыйшоў?
— А так, — апусціў вочы Кірык. — Справу сваю зрабілі. Увесь горад вакол таўчэцца. Чаго дужа лезці?
— Вось так мы заўсёды, — сказаў Хрыстос. — Я і не ведаў, ці была там проста гурма, ці вёў яе нехта. А цяпер вось іду. Так і не зведаў харошага чалавека. Завуць як?
— Кірык Вястун.
— Запомню. Добрую ты вестку прынёс мне, Вястун. А мне было дужа самотна ў горадзе.
Дзве рукі, чорная і звычайная, сустрэліся.
— Часу мала, — сказаў Вястун. — Па сваёй ахвоце ідзеш?
— Здаецца… па сваёй.
Лотр не бачыў, з кім там гаворыць самазванец, дый не дужа цікавіўся гэтым. Затое ён атрымаў магчымасць пераглянуцца з Магдалінай. Вочы іхнія сустрэліся. Кардынал ухвальна апусціў веі, нібы падбадзёрыў. На вуснах Магдаліны быў дзіўны іранічны выраз. Як бы малення і, зусім трохі, нейкай пагрозы. Кардынал ужо не глядзеў на яе. Яна ўздыхнула рашуча і стала шукаць вачыма Юрася.
— Ведай і гэтых, — казаў каваль. — Яны ўздымалі канцы горада. Гэты — разьбяр Кляонік. Гэта Марка Турай. А унь там яшчэ нашы стаяць.
Ён называў прозвішчы, а Хрыстос варушыў вуснамі.
— Запамятаў?
— Але. У мяне памяць, як вечная.
— А раз вечная, то навек і ведай. Гэта свае. І ў бойцы, і за чаркай, і на прэнгу. Спатрэбіцца дапамога, будуць цябе нейкія там фарысеі хапаць — па дапамогу толькі да нас. Галавою наложым, а выручым.
— Хлопцы, — расчулена сказаў Юрась, — за што так?
— Ты людзей, ты дзяцей нагадаваў, — сказаў Марка. — Мы такога не забываем.
— Верыце, што я — Бог?
— А Бог цябе ведае, — сказаў Кляонік. — Я… не дужа. Але ж хто б ты ні быў — ты з намі ў адну дуду дзьмеш, аднолькавыя поршні носіш, галадаеш, як мы. Даў ты нам хлеб. І яшчэ… даў ты нам веру. Веру ў тое, што не ўсе нам ворагі, што не ўсе нас хочуць ціснуць. Павінен быў ты прыйсці. А там хаця д'ябал лысы з адною наздрой.
— Што ж, — сказаў Юрась. — А можа, і недарэмна так здарылася, што я прыйшоў? Я не віню, а толькі чаго вы не падышлі да мяне, хлопцы? Але і так — дзякуй вам.
І ўсе чацвёра земна пакланіліся адзін аднаму.
— Ідзі, — сказаў Вястун. — Імёны помні.
У гэты час Лотр узняў руку:
— Людзі славутага горада! Пан Бог наш Езус з апосталамі вырашыў на нейкі час пакінуць нас. Будзе ён хадзіць па краі, вястуючы слова Божае.
Кардыналавы вочы былі вільготныя. Твар дыхаў высакароднасцю.
— Спадзяюся, не заробім мы ад яго нараканняў. Ціха і спакойна будзем выконваць свае абавязкі перад ім, месіяй нашым, перад зямлёй нашай улюбёнай, царквою, дзяржавай і панамі. Будзем чакаць яго… За працу, мілыя браты мае. За працу!
У гэты момант не вытрымала і загаласіла нейкая баба ў натоўпе: «А на каго ж ты нас?!.» — і змоўкла, відаць, суседзі цыкнулі. Людзі стаялі моўчкі.
І тады загулі дуды ў руках варты і сумна, высока заспявалі рагі.
Слухаючы іх, стаялі ля мура, на выступе, фра Альбін, Крыштофіч і Кашпар Бекеш. Апошні, відаць, трохі выпіў віна: разрумяніўся гожы твар. На сонечна-залатых валасах юнака ляжаў аксамітна-чорны, з адлівам у сіняе, берэт. Ветрык варушыў на ім пышны султан пер'яў. Плашч перакінуты цераз плячо. На поясе кароткі залаты меч — корд. Дзеўкі заглядалі на юнака. Але ён глядзеў толькі на гатовых у дарогу апосталаў і на таго, хто называў сябе Хрыстом. Глядзеў, нібы імкнуўся зразумець яго.
— Яны не могуць верыць, — сказаў ён урэшце Крыштофічу. — Глядзі, які твар. Відавочна з пахмелля. Боскага ў ім не больш, чым ва ўсіх тут. Звычайны чалавек.
— Лепей скажы, як яны могуць верыць? — усміхнуўся Крыштофіч. — Ну, гэта ў законе. Але твар у яго сапраўды махлярскі. Валацуга, ды і ўсё. І падумаць толькі, што ты так захапляўся гэтай дачкою мечніка, збіраўся сустрэць у касцёле…
Ён перавёў вочы з Бекеша на Хрыста. Параўнанне было яўна не на карысць апошняму:
— Гожы, адукаваны, багаты, з розумам, які з дзяцінства звольнены ад догмы. А ён, кажуць, толькі працягнуў руку…
— Замоўкні, брат Альбін, — змучана сказаў Кашпар. — До…
— Вось яна, сіла сляпой веры.
Бекеш зразумеў, што ў сябра настрой гаварыць казані. І таму ён сказаў з'едліва:
— Ты, здаецца, таксама кінуў на адну жанчыну вокам… І вось яна таксама ідзе з ім. Зірні. Спачатку адну, потым…
— Кгм, — збянтэжана сказаў «пожаг». — Я — гэта іншае…
— І ўсё ж яна ідзе, — мучыў далей Бекеш.
— Ты павінен быў бы ведаць, сын мой, што гуманістам у гэтай юдолі не шанцуе, — павучальна сказаў брат Альбін. — А шанцуе ў гэтай юдолі шэльмам, паскуднікам, ашуканцам і круцялям.
Трубы і дуды ўсё яшчэ спявалі. Лотр схіліўся да Хрыста:
— Бывай… Жыві вольна… Толькі вось што: маску, маску насі. Вочы ў цябе разумненькія. Не дуры. Надзень.
Братчык глядзеў на яго дураслівымі, хітрымі і разумнымі вачыма.
Да Бекеша і Крыштофіча праштурхнуўся праз натоўп Кляонік.
— Здароў, Кашпар. Што, добра ўчора пагулялі?
Конча засмучаны Бекеш адказаў яму з адценнем лёгкай іроніі:
— Ну, пагулялі. Але ж гэта ад абрыдлівасці да ўсяго гэтага. Папойка сярод чумных. Дэкамерон.
— Цудоўная кніга, ці не праўда? — трохі ненатуральна спытаў разьбяр.
— Цудоўная, — не даў яму літасці Бекеш. — А вось ты мне лепей скажы, чаму ты, Кляонік, штурхаўся між гэтых ашуканцаў, вадзіў да іх сяброў-фанатыкаў, што ўзнялі тады гэты вэрхал з узяццем замка? Да жывой рэліквіі цябе пацягнула?
— Слухай, Кашпар, — рашуча сказаў Кляонік. — Слухайце, брат Альбін з Дубатыння. Здаецца мне, мы трохі перагнулі. Нельга быць непамяркоўным, як тыя… як нашы ворагі. Іначай, можна адно ізуверства замяніць другім. А мы, гуманісты, ва ўсім павінны ад іх адрознівацца… Гэта цікавы чалавек. Я шкадую, што не разабраўся ў ім. Гэта варты ўвагі чалавек.
— Шалбер, — рэзка сказаў Бекеш.
— Магчыма, але трэба зразумець і гэта. Што ён такое? Адкуль?
— Угу. І чаму спеўся з царквою?
— Не думаю, што гэта так, Кашпар. Магчыма, гэта няшчасце. Магчыма, страта веры ў нешта.
— А хто яго прымушаў хлусіць, дапамагаць выбіваць з гэтай гурмы апошнюю медзь, зводзіць дзяўчат-фанатычак, шырыць забабоны, ізуверства, змрок?
— Магчыма, абставіны. Няшчасныя абставіны. І ён не сябра царкве. Ён… баіцца. Я сэрцам адчуваю: вісіць над ім нейкі меч. І як ты сабе хочаш, Кашпар, а я і далей буду цікавіцца ім, старацца зразумець да апошняга і, магчыма, памагаць, калі зразумею, што варта.
«Кроніка Белай Русі» Мацея Стрыкоўскага
Дантэ
Адходжу да адрынутых сяленняў.
Іду туды, дзе вечны, страшны стогн,
Адходжу да забытых пакаленняў.
Не пад покрывам цемры выходзілі яны з горада, а ўдзень. Але іх таксама шукалі забіць — няхай сабе і не сягоння.
Усе чатырнаццаць былі ў звыклых саматканых хітонах, у скураных моцных поршнях. Ува ўсіх чатырнаццаці за спінамі былі клункі, а ў руках кіі. На шыі ў Іуды вісела грашовая скрынка.
Толькі адна Магдаліна, як то і належыць, адрознівалася ад іх вопраткай: нават самае сціплае з яе адзенняў здавалася побач з хітонамі бадзяг багатым. Але яна таксама збіралася ісці пешшу, і толькі мул, наўючаны саквамі (яго вёў за аброць Роскаш), сведчыў аб тым, што яна ўзяла сёе-тое з свайго майна.
Каля Лідскай брамы, высокай, з дзікага чорнага каменя, моўчкі стаяў народ. На гэты раз не чуваць было крыкаў. Развітвацца было страшнавата: пойдзе і не вернецца, а там розная навалач і возьме за бакі. Аднойчы ўжо так было.
Сядзелі на конях ля самай брамы Лотр, Басяцкі і Рыгор Гародзенскі. Стаяў за іхнімі спінамі кат.
А насупраць іх збіліся ў кутку старыя знаёмыя: да сіняга чорны Гіаў Турай, разьбяр Кляонік са сваёй чарцячай зялепіўшчыцай Фаўстынай, усмешлівы Марка Турай, залатарукі Ціхон Вус, дудар з вечнай дудой і змрочны волат Кірык Вястун.
— Вось і ідуць, — сказаў ён. — Пажылі некалькі дзён, а тут зноў…
— А братачка, — сказаў ласкавы дудар. — А Бог, пэўпа ж, не выдасць. Ну што зробіш? І паўсюль трэба, каб добрым людцам палепшала.
— Людцам палепшае, — сказаў Зянон (на такі выпадак ён прыцёгся з вёскі). — Як бы вось нам не пагоршала.
Марка Турай думаў. Пасля ўзяў Кляоніка за руку:
— Глупства мы зрабілі, што не паспрабавалі з ім дамовіцца, пакуль тут быў.
— Піў, кажуць, — сказаў Вястун.
— Ну і што? А ты не п'еш? — спытаў Кляонік. — Давай хадзем да яго.
Яны падышлі да Хрыста.
— Ану, Божа, адыдзем трохі.
Твар Юрасеў быў трохі бледны і мяты з пахмелля. Ён кіўнуў галавою і адышоў з хлопцамі ўбок.
— Што вам, дзецюкі?
— Каб адразу зразумеў, з кім гаворыш, — сказаў Кляонік, — ведай: вось гэты каваль горад узняў, калі вас у катавальню пацягнулі.
Юрась ускінуў галаву.
— Братка! Чаго ж ты раней не прыйшоў?
— А так, — апусціў вочы Кірык. — Справу сваю зрабілі. Увесь горад вакол таўчэцца. Чаго дужа лезці?
— Вось так мы заўсёды, — сказаў Хрыстос. — Я і не ведаў, ці была там проста гурма, ці вёў яе нехта. А цяпер вось іду. Так і не зведаў харошага чалавека. Завуць як?
— Кірык Вястун.
— Запомню. Добрую ты вестку прынёс мне, Вястун. А мне было дужа самотна ў горадзе.
Дзве рукі, чорная і звычайная, сустрэліся.
— Часу мала, — сказаў Вястун. — Па сваёй ахвоце ідзеш?
— Здаецца… па сваёй.
Лотр не бачыў, з кім там гаворыць самазванец, дый не дужа цікавіўся гэтым. Затое ён атрымаў магчымасць пераглянуцца з Магдалінай. Вочы іхнія сустрэліся. Кардынал ухвальна апусціў веі, нібы падбадзёрыў. На вуснах Магдаліны быў дзіўны іранічны выраз. Як бы малення і, зусім трохі, нейкай пагрозы. Кардынал ужо не глядзеў на яе. Яна ўздыхнула рашуча і стала шукаць вачыма Юрася.
— Ведай і гэтых, — казаў каваль. — Яны ўздымалі канцы горада. Гэты — разьбяр Кляонік. Гэта Марка Турай. А унь там яшчэ нашы стаяць.
Ён называў прозвішчы, а Хрыстос варушыў вуснамі.
— Запамятаў?
— Але. У мяне памяць, як вечная.
— А раз вечная, то навек і ведай. Гэта свае. І ў бойцы, і за чаркай, і на прэнгу. Спатрэбіцца дапамога, будуць цябе нейкія там фарысеі хапаць — па дапамогу толькі да нас. Галавою наложым, а выручым.
— Хлопцы, — расчулена сказаў Юрась, — за што так?
— Ты людзей, ты дзяцей нагадаваў, — сказаў Марка. — Мы такога не забываем.
— Верыце, што я — Бог?
— А Бог цябе ведае, — сказаў Кляонік. — Я… не дужа. Але ж хто б ты ні быў — ты з намі ў адну дуду дзьмеш, аднолькавыя поршні носіш, галадаеш, як мы. Даў ты нам хлеб. І яшчэ… даў ты нам веру. Веру ў тое, што не ўсе нам ворагі, што не ўсе нас хочуць ціснуць. Павінен быў ты прыйсці. А там хаця д'ябал лысы з адною наздрой.
— Што ж, — сказаў Юрась. — А можа, і недарэмна так здарылася, што я прыйшоў? Я не віню, а толькі чаго вы не падышлі да мяне, хлопцы? Але і так — дзякуй вам.
І ўсе чацвёра земна пакланіліся адзін аднаму.
— Ідзі, — сказаў Вястун. — Імёны помні.
У гэты час Лотр узняў руку:
— Людзі славутага горада! Пан Бог наш Езус з апосталамі вырашыў на нейкі час пакінуць нас. Будзе ён хадзіць па краі, вястуючы слова Божае.
Кардыналавы вочы былі вільготныя. Твар дыхаў высакароднасцю.
— Спадзяюся, не заробім мы ад яго нараканняў. Ціха і спакойна будзем выконваць свае абавязкі перад ім, месіяй нашым, перад зямлёй нашай улюбёнай, царквою, дзяржавай і панамі. Будзем чакаць яго… За працу, мілыя браты мае. За працу!
У гэты момант не вытрымала і загаласіла нейкая баба ў натоўпе: «А на каго ж ты нас?!.» — і змоўкла, відаць, суседзі цыкнулі. Людзі стаялі моўчкі.
І тады загулі дуды ў руках варты і сумна, высока заспявалі рагі.
Слухаючы іх, стаялі ля мура, на выступе, фра Альбін, Крыштофіч і Кашпар Бекеш. Апошні, відаць, трохі выпіў віна: разрумяніўся гожы твар. На сонечна-залатых валасах юнака ляжаў аксамітна-чорны, з адлівам у сіняе, берэт. Ветрык варушыў на ім пышны султан пер'яў. Плашч перакінуты цераз плячо. На поясе кароткі залаты меч — корд. Дзеўкі заглядалі на юнака. Але ён глядзеў толькі на гатовых у дарогу апосталаў і на таго, хто называў сябе Хрыстом. Глядзеў, нібы імкнуўся зразумець яго.
— Яны не могуць верыць, — сказаў ён урэшце Крыштофічу. — Глядзі, які твар. Відавочна з пахмелля. Боскага ў ім не больш, чым ва ўсіх тут. Звычайны чалавек.
— Лепей скажы, як яны могуць верыць? — усміхнуўся Крыштофіч. — Ну, гэта ў законе. Але твар у яго сапраўды махлярскі. Валацуга, ды і ўсё. І падумаць толькі, што ты так захапляўся гэтай дачкою мечніка, збіраўся сустрэць у касцёле…
Ён перавёў вочы з Бекеша на Хрыста. Параўнанне было яўна не на карысць апошняму:
— Гожы, адукаваны, багаты, з розумам, які з дзяцінства звольнены ад догмы. А ён, кажуць, толькі працягнуў руку…
— Замоўкні, брат Альбін, — змучана сказаў Кашпар. — До…
— Вось яна, сіла сляпой веры.
Бекеш зразумеў, што ў сябра настрой гаварыць казані. І таму ён сказаў з'едліва:
— Ты, здаецца, таксама кінуў на адну жанчыну вокам… І вось яна таксама ідзе з ім. Зірні. Спачатку адну, потым…
— Кгм, — збянтэжана сказаў «пожаг». — Я — гэта іншае…
— І ўсё ж яна ідзе, — мучыў далей Бекеш.
— Ты павінен быў бы ведаць, сын мой, што гуманістам у гэтай юдолі не шанцуе, — павучальна сказаў брат Альбін. — А шанцуе ў гэтай юдолі шэльмам, паскуднікам, ашуканцам і круцялям.
Трубы і дуды ўсё яшчэ спявалі. Лотр схіліўся да Хрыста:
— Бывай… Жыві вольна… Толькі вось што: маску, маску насі. Вочы ў цябе разумненькія. Не дуры. Надзень.
Братчык глядзеў на яго дураслівымі, хітрымі і разумнымі вачыма.
Да Бекеша і Крыштофіча праштурхнуўся праз натоўп Кляонік.
— Здароў, Кашпар. Што, добра ўчора пагулялі?
Конча засмучаны Бекеш адказаў яму з адценнем лёгкай іроніі:
— Ну, пагулялі. Але ж гэта ад абрыдлівасці да ўсяго гэтага. Папойка сярод чумных. Дэкамерон.
— Цудоўная кніга, ці не праўда? — трохі ненатуральна спытаў разьбяр.
— Цудоўная, — не даў яму літасці Бекеш. — А вось ты мне лепей скажы, чаму ты, Кляонік, штурхаўся між гэтых ашуканцаў, вадзіў да іх сяброў-фанатыкаў, што ўзнялі тады гэты вэрхал з узяццем замка? Да жывой рэліквіі цябе пацягнула?
— Слухай, Кашпар, — рашуча сказаў Кляонік. — Слухайце, брат Альбін з Дубатыння. Здаецца мне, мы трохі перагнулі. Нельга быць непамяркоўным, як тыя… як нашы ворагі. Іначай, можна адно ізуверства замяніць другім. А мы, гуманісты, ва ўсім павінны ад іх адрознівацца… Гэта цікавы чалавек. Я шкадую, што не разабраўся ў ім. Гэта варты ўвагі чалавек.
— Шалбер, — рэзка сказаў Бекеш.
— Магчыма, але трэба зразумець і гэта. Што ён такое? Адкуль?
— Угу. І чаму спеўся з царквою?
— Не думаю, што гэта так, Кашпар. Магчыма, гэта няшчасце. Магчыма, страта веры ў нешта.
— А хто яго прымушаў хлусіць, дапамагаць выбіваць з гэтай гурмы апошнюю медзь, зводзіць дзяўчат-фанатычак, шырыць забабоны, ізуверства, змрок?
— Магчыма, абставіны. Няшчасныя абставіны. І ён не сябра царкве. Ён… баіцца. Я сэрцам адчуваю: вісіць над ім нейкі меч. І як ты сабе хочаш, Кашпар, а я і далей буду цікавіцца ім, старацца зразумець да апошняга і, магчыма, памагаць, калі зразумею, што варта.