Оруэлл Джордж. 1984 (на белорусском языке)

   З калiдора зноў пачуўся стук ботаў. Дзверы адчынiлiся. У камеру ўвайшоў О'Браэн.
   Ўiнстан ускочыў на ногi. Тое, што ён пабачыў, так яго ўразiла, што ён забыўся пра асцярожнасць. Першы раз за шмат гадоў ён не зважаў на прысутнасць тэлегляда.
   - Яны i вас узялi! - закрычаў ён.
   - Яны ўзялi мяне ўжо даўно, - адказаў О'Браэн мяккай, амаль шкадавальнай iронiяй. Ён адступiў убок. З-за яго спiны ўзнiк шыракагруды ахоўнiк з доўгiм чорным кiем у руцэ.
   - Вы ведалi гэта, Ўiнстан, - сказаў О'Браэн. - Не манiце сабе. Вы ведалi гэта - вы заўсёды ведалi гэта.
   Так, цяпер ён бачыў, ён заўсёды гэта ведаў. Але думаць пра гэта не было часу. Усё, на што яму хапала позiрку, быў кiй у руцэ ахоўнiка. Ён мог ударыць у любое месца: па патылiцы, па кончыку вуха, па руцэ, па локцi...
   Па локцi! Ён асеў на каленi, амаль спаралiзаваны, схапiўшыся рукою за збiты локаць. Уваччу ўсё выбухнула жоўтым святлом. Немагчыма, немагчыма, каб толькi адзiн удар мог спрычынiць такi боль! Зрок трохi прасвятлеў, i ён мог бачыць, як тыя двое паглядаюць зверху на яго. Ахоўнiк душыўся смехам. Ва ўсялякiм разе, на адно пытанне адказ быў гатовы. Нiколi, нiзавошта на свеце ён не пажадае, каб памацнеў яго боль. Што да болю, дык тут можна было хацець толькi аднаго: каб ён спынiўся. Няма ў свеце нiчога страшнейшага за фiзiчны боль. Перад болем няма герояў, няма герояў, думаў ён зноў i зноў, калi курчыўся на падлозе, марна сцiскаючы сваю знявечаную левую руку.
   2
   Ён ляжаў на нечым, што нагадвала раскладанку, толькi значна вышэй ад зямлi, i быў прывязаны так, што не мог варухнуцца. У твар яму бiла святло, мацнейшае, чым звычайна. О'Браэн стаяў побач i ўважлiва глядзеў на яго. З другога боку стаяў чалавек у белым халаце са шпрыцам у руках.
   Нават расплюшчыўшы вочы, ён не адразу зразумеў, што адбываецца навокал. У яго было ўражанне, што ён нiбы ўсплыў у гэтым пакоi з нейкага зусiм iншага, глыбокага, падводнага свету. Колькi ён там прабыў, ён не ведаў. З таго часу, як яго арыштавалi, ён болей не бачыў нi дня, нi ночы. Дый успамiны яго былi перарывiстыя. Былi часы, калi свядомасць, нават тая, што маеш у сне, спыняла свой ток i пачыналася зноў пасля нiчым не запоўненага перапынку. Але як доўга цягнулiся гэтыя перапынкi - днi, тыднi або толькi секунды, - даведацца было немагчыма.
   Кашмарны сон пачаўся з таго першага ўдару па локцi. Пасля ён зразумеў, што ўсё, што тады адбылося, было толькi папярэдняй падрыхтоўкай, звычайным допытам, якому падлягалi амаль усе вязнi. Быў доўгi спiс злачынстваў шпiянаж, сабатаж i iншыя, - у якiх кожны мусiў прызнацца, што ўспрымалася як сама сабой зразумелая рэч. Прызнанне было фармальнасцю, хоць катавалi па-сапраўднаму. Колькi разоў яго бiлi, як доўга - ён не памятаў. Заўсёды пры iм было адначасова пяць цi шэсць чалавек у чорнай унiформе. Часам бiлi кулакамi, часам кiямi, часам сталёвымi прутамi, часам ботамi. Часам бывала, што ён качаўся на падлозе, не маючы сораму, нiбы жывёла, курчачыся сяк i так у бясконцым, безнадзейным намаганнi ўхiлiцца ад удараў, а замест таго падстаўляючыся ўсё новым i новым ударам у рэбры, у жывот, па локцях, па лытках, у пахвiну, па машонцы, па хрыбце. Бывала часам, што катаванне цягнулася так доўга, што яму пачынала здавацца жорсткiм, агiдным, непрабачальным не тое, што ахоўнiкi яго бiлi, але што ён нiяк не мог прымусiць сябе страцiць прытомнасць. Бывала, што нервы здраджвалi яму, i ён пачынаў крычаць аб лiтасцi яшчэ перад тым, як яго пачыналi бiць, калi аднаго толькi выгляду кулака, занесенага для ўдару, было дастаткова, каб ён пачаў сыпаць прызнаннi аб сапраўдных i выдуманых злачынствах. Бывала таксама, што ён вырашаў нi ў чым не прызнавацца, i кожнае слова трэба было вырываць з яго праз нясцерпны боль, бывала i так, што ён спрабаваў iсцi на кампрамiс, кажучы сабе: "Я прызнаюся, але толькi не цяпер. Буду трываць, пакуль здолею. Яшчэ тры ўдары, яшчэ два ўдары, i тады я скажу iм усё, што яны хочуць". Часам яго збiвалi так, што ён не мог стаяць, пасля кiдалi, як мех з бульбай, на каменную падлогу ў камеры, i давалi некалькi гадзiн ачомацца, а тады зноў выводзiлi i бiлi. Былi таксама працяглыя перыяды аднаўлення сiлы. Ён помнiў iх цьмяна, бо праводзiў iх часцей за ўсё ў сне цi здранцвеннi. Ён памятаў камеру з дашчаным ложкам, нейкай палiцай, што тырчала са сцяны, i бляшанай умывальняй, памятаў ежу: гарачы суп, хлеб i часам кава. Ён памятаў пахмурнага цырульнiка, якi прыходзiў паскрэбцi яму бараду i абстрыгчы галаву, памятаў дзелавых, непрыемных людзей у белых халатах, што мацалi яму пульс, правяралi рэфлексы, выварочвалi павекi, прабягалi па ўсiм целе грубымi пальцамi, шукаючы зламаныя косткi, i калолi яму ў руку, каб ён заснуў.
   Бiць яго сталi радзей, само бiццё сталася цяпер проста пагрозай, застрашэннем, да якога можна было звярнуцца ў любы момант, калi яго адказы былi незадавальняючыя. Яго дапытнiкамi былi цяпер не грамiлы ў чорнай унiформе, а партыйныя iнтэлектуалы, тоўстыя чалавечкi з рэзкiмi рухамi i блiскучымi акулярамi, якiя працавалi з iм наперамену асобнымi сеансамi, што цягнулiся - як яму здавалася, ён не мог быць пэўны - па дзесяць-дванаццаць гадзiн. Гэтыя новыя дапытнiкi рупiлiся аб тым, каб ён увесь час пакутаваў ад няспыннага лёгкага болю. Але не болю надавалi яны галоўную ўвагу. Яны давалi яму поўхi, круцiлi яму вушы, цягалi за валасы, прымушалi стаяць на адной назе, не давалi яму мачыцца, свяцiлi яму ў твар асляпляльным святлом, пакуль з вачэй не лiлiся слёзы; галоўнаю мэтай усяго гэтага было прынiзiць яго i задушыць у iм здольнасць разважаць i спрачацца. Iх сапраўднай зброяй быў бязлiтасны допыт, якi працягваўся бясконца, гадзiну за гадзiнай, блытаючы яго, падстаўляючы пасткi, перакручваючы ўсе яго словы, пераконваючы яго скрозь i ўсюды, што ён манiць i супярэчыць сам сабе, пакуль ён не пачынаў плакаць - i ад сораму, i ад нервовай стомы. Часам ён плакаў разоў шэсць за адзiн сеанс. Часцей за ўсё яны брыдка лаялiся на яго i, як толькi ён пачынаў вагацца, пагражалi зноў перадаць яго ахоўнiкам; але часам яны раптоўна мянялi тон, называлi яго таварышам, заклiкалi яго ў iмя Ангсоцу i Вялiкага Брата i з прыкрасцю ў голасе пыталiся, няўжо i цяпер у яго недастаткова адданасцi Партыi, каб ён захацеў адкупiць усё тое благое, што ён нарабiў. Калi нервы яго былi ладна пашкуматаныя пасля шматгадзiнных допытаў, нават гэткага заклiку было дастаткова, каб выцiснуць з яго слёзы. Урэшце назольныя галасы зламалi яго канчаткова, лепш за боты i кулакi ахоўнiкаў. Ён стаўся толькi языком, што вымаўляў, рукою, што паказвала ўсё, што толькi ад яго нi патрабавалi. Адзiным яго клопатам было здагадацца, якiя прызнаннi ад яго хацелi пачуць, i тады хутчэй прызнацца, пакуль зноў не пачнецца застрашэнне. Ён прызнаўся ў забойстве выдатных партыйных дзеячаў, у распаўсюджваннi бунтаўнiчых брашур, прамантачваннi грамадскiх сродкаў, выдаваннi ваенных сакрэтаў, разнастайным сабатажы. Ён прызнаўся, што быў шпiёнам на службе Ўсходазiйскага ўрада яшчэ ў 1968 годзе. Ён прызнаўся, што ён веруючы, прыхiльнiк капiталiзму i сексуальны маньяк. Ён прызнаўся, што забiў сваю жонку, хоць i ведаў, i яго дапытнiкi таксама павiнны былi ведаць, што яна жывая. Ён прызнаўся, што на працягу гадоў меў асабiстыя зносiны з Гольдштэйнам i быў сябрам падпольнай арганiзацыi, што складалася амаль з усiх людзей, якiх ён толькi ведаў. Было прасцей прызнацца ва ўсiм i ведаць усiх. Да таго ж у нейкiм сэнсе ўсё гэта было праўдай. Праўдай было тое. што ён быў ворагам Партыi, а ў вачах Партыi не было рознiцы памiж думкай i справай.
   Засталiся ў яго i iншыя ўспамiны. Яны паўставалi ў свядомасцi бязладна, як карцiны сярод суцэльнай цемры.
   Ён быў у камеры, дзе магло быць i цёмна i светла, бо ён не мог бачыць нiчога, акрамя пары вачэй. Зусiм побач павольна i мерна цiкаў нейкi iнструмент. Вочы зрабiлiся большыя i святлейшыя. Раптам яго нiбы змыла з месца, ён нырнуў у вочы i патануў у iх.
   Ён быў прывязаны да фатэля, вакол былi шматлiкiя датчыкi, у вочы бiла сляпучае святло. Чалавек у белым халаце правяраў паказаннi датчыкаў. З калiдора пачуўся тупат цяжкiх ботаў. Дзверы з бразгатам расчынiлiся. Увайшоў афiцэр з вайсковым тварам, за iм два ахоўнiкi.
   - Пакой 101, - сказаў афiцэр.
   Чалавек у белым халаце не павярнуўся. Ён болей не глядзеў на Ўiнстана, ён глядзеў цяпер толькi на датчыкi.
   Ён кацiўся па вялiзным калiдоры, кiламетр ушыркi, поўным урачыстага залатога святла, рагочучы на ўсё горла i выкрыкваючы прызнаннi. Ён прызнаваўся ва ўсiм, нават у тым, пра што здолеў змаўчаць пад час катаванняў. Ён выкладаў усю гiсторыю свайго жыцця слухачам, якiя яе ўжо ведалi. Побач з iм былi ахоўнiкi, iншыя дапытнiкi, людзi ў белых халатах, О'Браэн, Джулiя, пан Чэрынгтан, i ўсе кацiлiся ўнiз па калiдоры з крыкам i смехам. Нешта жахлiвае, што хавалася ў будучынi, было нейкiм дзiвам абыдзена i не адбылося. Усё было цудоўна, болей не было болю, найдрабнейшыя дэталi яго жыцця былi цяпер адкрытыя, зразуметыя, дараваныя.
   Ён падхапiўся з дашчанага ложка амаль упэўнены, што пачуў голас О'Браэна. Пад час усiх яго допытаў, хоць ён нiколi яго i не бачыў, ён заўсёды адчуваў, што О'Браэн недзе зусiм побач, яго толькi не вiдаць. Усiм кiраваў О'Браэн. Гэта ён прыставiў да Ўiнстана ахоўнiкаў i папярэдзiў, каб яны яго не забiвалi. Гэта ён вырашаў, калi Ўiнстану крычаць ад болю, калi яму адпачываць ад катаванняў, калi яго кармiць, калi яму спаць, калi яму калоць у руку лекi. Гэта ён ставiў пытаннi i падказваў адказы. Ён быў катам, ён быў абаронцам, ён быў iнквiзiтарам, ён быў сябрам. I аднойчы - Ўiнстан не памятаў, цi было гэта ў сне пасля ўколу, цi ў звычайным сне, цi на яве, - нейкi голас прашаптаў яму ў вуха: "Не хвалюйся, Ўiнстан; ты ў маiх руках. Сем гадоў я назiраў за табою. Цяпер настала вырашальная хвiля. Я ўратую цябе, я зраблю цябе дасканалым". Ён не быў пэўны, цi быў гэта голас О'Браэна; але гэта быў той самы голас, якi некалi сказаў яму: "Мы сустрэнемся там, дзе няма цемры", у тым iншым сне, сем гадоў таму.
   Ён не памятаў, цi яго допыты нечым скончылiся. Была проста нейкая цемра, а пасля камера або пакой, у якiм ён цяпер знаходзiўся, паступова матэрыялiзавалася вакол яго. Ён ляжаў пластом на спiне, няздольны рухацца, ва ўсiх важных частках ягонае цела было прымацавана да ложка. Нават патылiца была неяк зацiснута. О'Браэн глядзеў на яго зверху ўнiз паважна i трохi смутна. Твар яго, бачаны знiзу, здаваўся грубым i стомленым, з мяшкамi пад вачмi i зморшчынамi ад носа да падбародка. Ён быў старэйшы, чым здавалася Ўiнстану; яму было гадоў сорак восем цi пяцьдзесят. Пад рукою ў яго была нейкая прылада са шкалой i рычагом зверху.
   - Я казаў вам, - сказаў О'Браэн, - што калi мы i сустрэнемся яшчэ, дык толькi тут.
   - Так, - адказаў Ўiнстан.
   Зусiм нечакана, калi не лiчыць лёгкага руху рукi О'Браэна, хваля болю напоўнiла яго цела. Гэта быў страшэнны боль, бо ён не ведаў, што адбылося, адчуваў толькi, што яму нанеслi нейкую смяротную рану. Ён не ведаў, цi сапраўды яму нешта знявечылi, цi гэта быў толькi вынiк уздзеяння электрычнасцi, але ўсё цела ягонае нiбы вывернулася навыварат, усе суставы павольна разрывалiся. I хоць у яго на лбе выступiў пот ад болю, найгоршым, аднак, быў страх, што яго хрыбет зараз з хрустам разламаецца. Ён дрыжаў усiм целам i цяжка дыхаў праз нос, спрабуючы маўчаць як мага долей.
   - Вы баiцёся, - сказаў О'Браэн, паглядзеўшы яму ў твар, - што зараз у вас нешта зламаецца. Асаблiва вы баiцёся за ваш хрыбет. Вы яскрава сабе ўяўляеце, як разрываюцца пазванкi i хрыбтовая вадкасць вылiваецца вонкi. Вы ж пра гэта думаеце, праўда, Ўiнстан?
   Ўiнстан не адказаў. О'Браэн пацягнуў рычаг назад. Хваля болю сунялася гэтак жа хутка, як i ўзнiкла.
   - Гэта было сорак, - сказаў О'Браэн. - Бачыце, лiчбы на шкале iдуць да ста. Запомнiце, калi ласка, на ўвесь час нашай размовы, што я магу спрычынiць вам боль у любую хвiлiну i з любою сiлай. Калi вы будзеце манiць, або паспрабуеце неяк ухiлiцца, або проста будзеце дурнейшы, чым вы ёсць, вы адразу закрычыце ад болю. Зразумелi?
   - Так, - адказаў Ўiнстан.
   О'Браэн палагаднеў. Ён старанна паправiў акуляры i зрабiў пару крокаў сюды i туды. Калi ён гаварыў, голас ягоны гучаў мякка i цярплiва. Ён быў падобны да доктара, настаўнiка i нават святара, якi хоча растлумачыць i пераканаць, а не пакараць.
   - Я гэтак клапачуся пра вас, Ўiнстан, - сказаў ён, - бо вы вартыя клопату. Вы цудоўна ведаеце, што з вамi. Вы ведалi гэта на працягу гадоў, i ўсе гэтыя гады вы змагалiся супраць гэтага ведання. Ваш розум не ў парадку. У вас пашкоджана памяць. Вы няздольныя памятаць пра рэальныя падзеi, i ў той самы час вы пераконваеце сябе, што памятаеце пра тое, чаго нiколi не было. На шчасце, гэта можна вылечыць. Вы нiколi не лячылiся, бо не хацелi. Вы не былi гатовыя зрабiць невялiчкае намаганне волi. Нават цяпер, я бачу, вы чапляецеся за сваю хваробу, думаючы, што яна ўяўляе сабой маральную вартасць. Ну, вось вам прыклад. З якой краiнай у дадзены момант ваюе Акiянiя?
   - Калi мяне арыштавалi, Акiянiя ваявала з Усходазiяй.
   - З Усходазiяй. Добра. I Акiянiя заўсёды ваявала з Усходазiяй, праўда?
   Ўiнстан уздыхнуў. Ён раскрыў рот, каб сказаць, i не сказаў. Ён не мог адвесцi вачэй ад шкалы з лiчбамi.
   - Калi ласка, праўду, Ўiнстан. Вашу праўду. Скажыце мне, што вы памятаеце.
   - Я памятаю, што яшчэ толькi за тыдзень перад тым, як мяне арыштавалi, мы ваявалi зусiм не з Усходазiяй. Мы былi саюзнiкамi з iмi. Вайна была з Эўразiяй. Яна цягнулася чатыры гады. А перад тым...
   О'Браэн знакам рукi спынiў яго.
   - Яшчэ адзiн прыклад, - сказаў ён. - Некалькi гадоў таму ў вас была вельмi небяспечная манiя. Вам здавалася, што тры чалавекi, тры колiшнiя сябры Партыi Джоўнз, Эрансан i Радэрфорд - людзi, пакараныя за здраду i сабатаж пасля найпадрабязнейшых прызнанняў, - не былi вiнаватыя ў злачынствах, у якiх iх вiнавацiлi. Вам здавалася, што вы бачылi неаспрэчны дакументальны доказ таго, што iх прызнаннi былi несапраўдныя. Вы бачылi ў галюцынацыi нейкi фотаздымак. Вам здавалася, што вы i сапраўды трымалi яго ў руках. Здымак быў прыблiзна такi.
   Мiж пальцаў О'Браэна а'явiлася выцягнутая газетная выцiнка. Нейкiх пяць секунд яна была ў полi зроку Ўiнстана. Гэта быў фотаздымак, i ў яго аўтэнтычнасцi не магло быць сумненняў. Гэта быў той фотаздымак. Гэта быў яшчэ адзiн асобнiк фатаграфii Джоўнза, Эрансана i Радэрфорда на партыйным мерапрыемстве ў Ню-Ёрку, на якую ён натрапiў выпадкова адзiнаццаць гадоў таму i якую ён адразу знiшчыў. Толькi нейкi момант яна была перад яго вачыма i пасля зноў знiкла. Але ён яе бачыў, без сумнення, ён яе бачыў! Ён зрабiў адчайдушнае намаганне вызвалiць верхнюю палову свайго цела. Але было немагчыма зварухнуцца хоць на сантыметр у любы бок. На хвiлiну ён нават забыўся пра шкалу. Ён хацеў аднаго - зноў трымаць у руках тую фатаграфiю цi хоць бы зноў яе пабачыць.
   - Яна iснуе! - закрычаў ён.
   - Не, - сказаў О'Браэн.
   Ён прайшоў праз увесь пакой да процiлеглай сцяны. Там была дзiра памяцi. О'Браэн падняў кратку. Маленькую палоску паперы незаўважна падхапiў паток цёплага паветра, i яна знiкла ў водблiсках полымя. О'Браэн павярнуўся да Ўiнстана.
   - Попел, - сказаў ён. - Попел, у якiм ужо нiчога не распазнаеш. Пыл. Яна не iснуе. Яна нiколi не iснавала.
   - Але ж яна iснавала! Яна iснуе! Яна iснуе ў памяцi. Я памятаю яе. Вы памятаеце яе.
   - Я не памятаю яе, - сказаў О'Браэн.
   У Ўiнстана абарвалася сэрца. Гэта было двухдумства. Ён адчуў смяротную бездапаможнасць. Калi б ён мог быць упэўнены, што О'Браэн хлусiць, было б яшчэ не страшна. Але было цалкам магчыма, што О'Браэн i сапраўды забыўся пра фатаграфiю. А калi так, дык цяпер ён мусiў забыцца пра адмаўленне, што ён яе памятае, i ўрэшце забыцца пра сам акт забыцця. Як можна было з усёй пэўнасцю лiчыць, што гэта простае махлярства? Можа, гэты вар'яцкi зрух у свядомасцi i сапраўды быў магчымы - гэтая думка яго дабiла.
   О'Браэн у роздуме глядзеў на яго. Больш чым калi ён быў падобны цяпер на настаўнiка, якi б'ецца над свавольным, але здатным вучнем.
   - Ёсць партыйны лозунг, у якiм гаворыцца пра кантроль над мiнуўшчынай, сказаў ён. - Паўтарыце яго, калi ласка.
   - "Хто кантралюе мiнуўшчыну - той кантралюе будучыню, хто кантралюе цяпершчыну - той кантралюе мiнуўшчыну", - паслухмяна паўтарыў Ўiнстан.
   - "Хто кантралюе цяпершчыну - той кантралюе мiнуўшчыну", - пацвярджаючы, кiваў галавою О'Браэн. - Дык вы думаеце, Ўiнстан, што мiнуўшчына iснуе рэальна?
   I зноў Ўiнстана агарнула пачуццё бездапаможнасцi. Ён крадком глянуў на шкалу. Ён не толькi не ведаў, якi адказ - "так" або "не" - вызвалiць яго ад пакуты; ён нават не ведаў, якi адказ ён сам лiчыў слушным.
   О'Браэн ледзь заўважна ўсмiхнуўся.
   - Вы не метафiзiк, Ўiнстан, - сказаў ён. - Дагэтуль вы нiколi не задумвалiся над тым, што такое iснаванне. Скажу больш дакладна. Цi мiнуўшчына iснуе канкрэтна ў прасторы? Цi ёсць дзе-небудзь месца ў свеце матэрыяльных прадметаў, дзе ўсё яшчэ адбываецца мiнуўшчына?
   - Не.
   - Тады дзе ж iснуе мiнуўшчына, калi яна ўвогуле iснуе?
   - У пiсьмовых запiсах. Яна занатаваная.
   - У запiсах. I...?
   - У свядомасцi. У чалавечай памяцi.
   - У памяцi. Цудоўна. Мы, Партыя, кантралюем усе запiсы, мы кантралюем усю памяць. Значыць, мы кантралюем мiнуўшчыну. Так цi не?
   - Але як вы можаце зрабiць так, каб людзi нiчога не памяталi? - закрычаў Ўiнстан, зноў на хвiлiну забыўшыся пра шкалу. - Яно ж запамiнаецца само, незалежна ад чалавека. Як вы можаце кантраляваць памяць? Вы ж не кантралявалi маю памяць?!
   О'Браэн зноў пасуравеў i паклаў руку на рычаг.
   - Наадварот, - сказаў ён, - гэта вы не кантралявалi яе. I таму вы цяпер тут. Вы тут, бо вам не хапiла пакорлiвасцi i самадысцыплiны. Вы адмовiлiся ад падпарадкавання - платы за здаровы розум. Вы палiчылi за лепшае быць вар'ятам, самотным вар'ятам. Толькi дысцыплiнаваны розум можа ўспрымаць рэчаiснасць, Ўiнстан. Вам здаецца, што рэчаiснасць - гэта нешта аб'ектыўнае, знешняе, што iснуе само па сабе. Вам таксама здаецца, што рэчаiснасць па сваёй натуры самавiдавочная. Калi вы, падманваючы сябе, думаеце, што вы нешта бачыце, вы мяркуеце, што ўсе бачаць тое самае гэтак жа, як i вы. Але я кажу вам, Ўiнстан, што рэчаiснасць не знешняя. Рэчаiснасць iснуе ў чалавечым розуме, i нiдзе болей. Не ў розуме iндывiда, якi можа памыляцца i ва ўсялякiм разе жыве нядоўга, - толькi ў розуме Партыi, калектыўным i несмяротным. Калi Партыя лiчыць нешта праўдай, дык гэтае нешта i ёсць праўда. Бачыць рэчаiснасць можна толькi праз вочы Партыi. Вось гэтаму вы мусiце зноў навучыцца, Ўiнстан. Гэта патрабуе самазнiшчэння, намагання волi. Вы павiнны скарыцца, перш чым да вас вернецца здаровы розум.
   Ён памаўчаў хвiлiну, нiбы хочучы, каб сказанае запала ў галаву Ўiнстану.
   - Цi памятаеце вы, - працягваў ён, - як вы напiсалi ў сваiм дзённiку: "Свабода - гэта свабода казаць, што двойчы два ёсць чатыры"?
   - Так, - адказаў Ўiнстан.
   О'Браэн падняў левую руку i павярнуў далонь тыльным бокам да Ўiнстана, схаваў вялiкi палец i выпрастаў чатыры астатнiя.
   - Колькi пальцаў, Ўiнстан?
   - Чатыры.
   - А калi Партыя скажа, што тут не чатыры пальцы, а пяць - тады колькi?
   - Чатыры.
   Слова гэтае абарвалося дзiкiм болем. Стрэлка на шкале падскочыла да пяцiдзесяцi пяцi. Усё цела Ўiнстана залiлося потам. Паветра ўрывалася яму ў лёгкiя i выходзiла назад з глубокiм стогнам, якi ён не мог стрымлiваць, нават моцна сцiскаючы зубы. О'Браэн глядзеў на яго, ўсё яшчэ трымаючы перад iм чатыры пальцы Ён адцягнуў рычаг. Гэтым разам боль адно трошкi паменеў.
   - Колькi пальцаў, Ўiнстан?
   - Чатыры.
   Стрэлка скокнула да шасцiдзесяцi.
   - Колькi пальцаў, Ўiнстан?
   - Чатыры! Чатыры! Што я яшчэ магу сказаць? Чатыры!
   Стрэлка, вiдаць, пасунулася яшчэ далей, але ён ужо не глядзеў на яе. Цяпер ён бачыў толькi цяжкi суровы твар i чатыры пальцы. Пальцы стаялi ўваччу, як калоны, вялiзныя, расплывiстыя, яны нiбы калыхалiся, але iх было чатыры, роўна чатыры.
   - Колькi пальцаў, Ўiнстан?
   - Чатыры! Спынiце, спынiце! Не мучце мяне! Чатыры! Чатыры!
   - Колькi пальцаў, Ўiнстан?
   - Пяць! Пяць! Пяць!
   - Не, Ўiнстан, дарма. Вы манiце Вы ўсё яшчэ думаеце, што iх чатыры. Колькi пальцаў?
   - Чатыры! Пяць! Чатыры! Колькi вы захочаце. Толькi спынiце, не мучце болей!
   Раптам ён заўважыў, што сядзiць, а О'Браэн абдымае яго за плечы. Вiдаць, ён некалькi секунд быў непрытомны. Кайданы, якiмi было прыкута яго цела, аслаблi. Яму было вельмi холадна, ён нястрымна дрыжаў i ляскаў зубамi, па шчоках кацiлiся слёзы. На хвiлiну ён учапiўся за О'Браэна, як дзiця, цяжкая рука на плячах стварала дзiўную ўтульнасць. У яго ўзнiкла пачуццё, што О'Браэн яго абаронца, што пакуты прыходзяць аднекуль звонку, з нейкае iншае крынiцы, i што менавiта О'Браэн уратуе яго ад гэтых пакут.
   - Вы не надта старанны вучань, Ўiнстан, - ласкава сказаў О'Браэн.
   - А што я магу зрабiць? - зарумзаў ён. - Што ж я магу зрабiць, калi я так бачу? Двойчы два - чатыры.
   - Не заўсёды, Ўiнстан. Часам бывае пяць. А часам тры. А часам усё адразу. Трэба спрабаваць настойлiвей. Не так проста вылечыць розум.
   Ён паклаў Ўiнстана на ложак. Цела зноў знерухомела, але боль адступiў i дрыготка сунялася, засталiся толькi слабасць i холад. О'Браэн даў знак галавой чалавеку ў белым халаце, якi дагэтуль стаяў нерухома i чакаў. Той схiлiўся над Ўiнстанам, зазiрнуў яму ў вочы, памацаў пульс, прыклаў вуха да грудзей, пастукаў сям-там пальцам i кiўнуў О'Браэну.
   - Яшчэ, - сказаў О'Браэн.
   Боль напоўнiў Ўiнстанава цела. Стрэлка паказвала, напэўна, семдзесят цi семдзесят пяць. Гэтым разам ён заплюшчыў вочы. Ён ведаў, што пальцы ўсё яшчэ там, iх усё яшчэ чатыры. Цяпер галоўным было неяк выжыць, пакуль не мiнецца прыступ болю. Ён ужо не заўважаў, крычыць ён цi не. Боль зноў прыцiх. Ён расплюшчыў вочы. О'Браэн адцягнуў рычаг назад.
   - Колькi пальцаў, Ўiнстан?
   - Чатыры. Мне здаецца, што чатыры. Калi б я мог, я б убачыў пяць. Я паспрабую ўбачыць пяць.
   - Што вы хочаце: пераканаць мяне, што бачыце пяць або сапраўды iх убачыць?
   - Сапраўды iх убачыць.
   - Яшчэ, - сказаў О'Браэн.
   Стрэлка была цяпер, напэўна, на васьмiдзесяцi - дзевяноста. Цяпер Ўiнстан ужо не памятаў, адкуль iдзе боль. За яго сцiснутымi павекамi цэлы лес пальцаў рухаўся нiбы ў нейкiм танцы, калыхаючыся з боку ў бок, хаваючыся адзiн за адзiн i зноў паяўляючыся. Ён спрабаваў палiчыць iх, але не мог прыгадаць нашто. Ён ведаў толькi, што iх немагчыма палiчыць i што гэта звязана з нейкай таямнiчай еднасцю памiж чатырма i пяццю. Боль зноў трохi суцiх. Калi ён расплюшчыў вочы, перад iм па-ранейшаму стаяла тое самае мроiва: незлiчоныя пальцы, як жывыя дрэвы, мiтуслiва рухалiся ва ўсе бакi, скрыжоўваючыся i разыходзячыся. Ён зноў заплюшчыў вочы.
   - Колькi я трымаю пальцаў, Ўiнстан?
   - Не ведаю. Не ведаю. Я памру, калi вы зноў уключыце ток. Чатыры, пяць, шэсць - слова гонару, я не ведаю.
   - Так ужо лепей, - сказаў О'Браэн.
   У руку Ўiнстану ўтыкнулася iголка. Амаль у той самы момант шчасная, гаючая цеплыня разлiлася па ўсiм яго целе. Боль быў ужо напалову забыты. Ён расплюшчыў вочы i ўдзячна паглядзеў на О'Браэна. Убачыўшы цяжкi, маршчынiсты твар, такi брыдкi i такi разумны, ён адчуў, як яго сэрца растае. Калi б ён мог паварушыцца, ён выцягнуў бы руку i паклаў яе на руку О'Браэну. Ён нiколi не любiў яго так глыбока, як цяпер, i не проста таму, што ён спынiў пакуты. Да яго вярнулася старое пачуццё, што, па сутнасцi, не мае нiякага значэння, сябар яму О'Браэн або вораг. О'Браэн быў чалавекам, з якiм можна пагаварыць. Можа, не так важна, каб цябе любiлi, а каб цябе разумелi. О'Браэн ледзь не закатаваў яго да вар'яцтва, а яшчэ трошкi, i ён напэўна аддаў бы яго смерцi. Але гэта было не так iстотна. У нейкiм сэнсе яны былi больш чым сябры, iх лучыла таямнiчая блiзкасць: недзе было месца, хоць яго, можа, i нельга было назваць сваiм iмем, дзе яны маглi сустрэцца i пагаварыць. О'Браэн глядзеў на яго зверху, i выраз яго твару казаў, што i ён цяпер, можа, думае пра тое самае. Гаварыў ён спакойна i проста.
   - Цi вы ведаеце, дзе вы, Ўiнстан? - спытаўся ён.
   - Не ведаю. Напэўна, у Мiнiстэрстве Любовi.
   - Цi ведаеце вы, колькi часу вы тут ужо знаходзiцеся?
   - Не ведаю. Днi, тыднi, месяцы - думаю, што месяцы.
   - А як вы думаеце, чаму мы прывозiм сюды людзей?
   - Каб змусiць iх прызнацца.
   - Не, не таму. Паспрабуйце яшчэ.
   - Каб пакараць iх.
   - Не! - закрычаў О'Браэн. Голас ягоны незвычайна змянiўся, i твар яго раптам зрабiўся суровы i ўзрушаны. - Не! Не проста, каб дамагчыся прызнанняў, каб пакараць вас. Сказаць вам, чаму мы прывозiм вас сюды? Каб вылечыць вас! Каб вылечыць ваш розум! Зразумейце, Ўiнстан, што з усiх тых, каго мы сюды прывозiм, нiхто не выходзiць адсюль нявылечаны. Нас не цiкавяць тыя iдыёцкiя злачынствы, што вы ўчынiлi. Партыю не цiкавiць вiдавочнае злачыннае дзеянне, нас хвалююць толькi думкi. Мы не проста знiшчаем нашых ворагаў, мы пераменьваем iх. Разумееце вы, што гэта значыць?
   Ён схiлiўся над Ўiнстанам. З-за блiзкасцi ягоны твар здаваўся вялiзным i невыносна брыдкiм. Да таго ж ён быў шалёна ўзрушаны. У Ўiнстана зноў сцiснулася сэрца. Калi б ён толькi мог, ён бы ўцiснуўся глыбей у ложак. Ён быў упэўнены, што О'Браэн зараз крутне рычаг проста так, апанаваны ўзрушэннем. Аднак у гэты момант О'Браэн адвярнуўся. Ён трохi пахадзiў сюды-туды. Пасля працягваў ужо спакайнейшым тонам: